Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 150/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "P." Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w O.
przeciwko "H." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ś.
o stwierdzenie nieważności uchwał,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 grudnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 września 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd drugiej instancji oddalił powództwo o stwierdzenie nieważności dwóch
uchwał zgromadzenia wspólników pozwanej spółki podjętych w dniu 14 sierpnia
2010 r. w przedmiocie zmian w składzie osobowym zarządu strony pozwanej.
Jako samoistną podstawę uzasadniającą oddalenie powództwa Sąd ten
uznał brak po stronie powódki legitymacji do zaskarżenia przedmiotowych uchwał,
a ponadto stwierdził, ze powództwo i tak podlegałoby oddaleniu także w dalszych
przyczyn, ponieważ uchwały podjęto w głosowaniu tajnym przy zachowaniu
wymaganego kworum, a powódka nie starała się podważyć dokonanego
sprostowania protokołu z przebiegu zgromadzenia.
Apelację powódki oddalił Sąd Apelacyjny i zasądził na rzecz pozwanej
koszty postępowania apelacyjnego.
Sąd odwoławczy uznał w przeważającej mierze za prawidłowe ustalenia
faktyczne oraz ocenę prawną, którą w całości podzielił i przyjął za własną.
Nie podzielił jedynie oceny co do charakteru głosowania na zgromadzeniu, ale
uznał tę okoliczność za drugorzędną wobec istniejącego braku legitymacji
procesowej powódki do wniesienia przedmiotowego powództwa, uznając za trafną
w tej kwestii ocenę Sądu I instancji.
W ocenie Sądu odwoławczego, uchwały dotyczące wyłącznie kwestii
personalnych nie wywołują żadnych skutków prawnych w sferze praw udziałowych
i nie zmierzają do zmniejszenia zakresu praw wynikających z udziałów.
Za prawidłową uznał Sąd drugiej instancji ocenę Sądu pierwszej instancji, że
powołanie w skład zarządu osoby, której przygotowanie zawodowe kwestionowano
nie wpływa na skuteczność zachowania zajętego prawa udziałowego. Zagrożenie
zajętych praw udziałowych musi bezpośrednio wynikać z treści samej uchwały, być
realne, a nie jedynie pośrednie i hipotetyczne, stwierdził Sąd Apelacyjny. W ocenie
tego Sądu, kompetencje członków zarządu spółki z o.o. nie oddziałują
bezpośrednio na majątek tej spółki, a powódka nie wykazała faktu utraty wartości
udziałów zajętych na jej rzecz w pozwanej spółce.
W związku ze zmianami w składzie zarządu pozwanej spółki Sąd
odwoławczy nie dopatrzył się konieczności podjęcia działań zmierzających do
3
zachowania prawa powódki, a polegających na dokonaniu tzw. czynności
zachowawczych. Samo wykazanie prawdopodobieństwa wystąpienia stanu
zagrożenia uznał za oczywiście niewystarczające dla przyjęcia zaistnienia stanu
uzasadniającego potrzebę podejmowania działań niezbędnych dla zachowania
prawa.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał za prawidłową konkluzję Sądu
Okręgowego o braku po stronie powódki legitymacji czynnej do zaskarżania uchwał,
co wystarczało do oddalenia powództwa.
Przyjmując jedynie hipotetyczne istnienie po stronie powódki legitymacji
czynnej Sąd Apelacyjny stwierdził, że dłużniczka z zajętych udziałów mogła
głosować na zgromadzeniu, ponieważ w razie nieustanowienia zarządcy dłużnik
ma nieograniczone prawo wykonywania uprawnień korporacyjnych.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, zakaz realizacji zajętego prawa wynikający
z art. 910 § 1 pkt 1 k.p.c. nie znajduje zastosowania do uprawnień korporacyjnych
o charakterze niemajątkowym, a więc Sąd ten nie podzielił stanowiska powódki, że
zakaz realizacji zajętego prawa oznacza zakaz uczestnictwa dłużnika
w zgromadzeniu i zakaz wykonywania prawa głosu. Przeciwnie, uznał, że
zaskarżone uchwały dotyczyły stricte spraw korporacyjnych o niemajątkowym
charakterze, a zatem głosowanie zobowiązanej przy podejmowaniu tych uchwał nie
spowodowało naruszenia normy z art. 9102
§ 2 k.p.c., a więc nie mogło nastąpić
stwierdzenie nieważności tych uchwał na podstawie art. 252 § 1 k.s.h.
Rozważając skutki podjęcia uchwał w warunkach naruszających art. 247 § 2
k.s.h. (w głosowaniu jawnym) Sąd stwierdził, że uchybienia formalne, aby mogły
skutkować nieważnością uchwał, muszę mieć wpływ na treść uchwały.
Powódka zaskarżyła w całości wyrok Sądu Apelacyjnego, przytaczając
w skardze kasacyjnej zarzuty mieszczące się w ramach obu podstaw kasacyjnych.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła naruszenie art.
382 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 299 k.p.c. a także art.
217 § 1 i art. 227 k.p.c., uzasadniając te zarzuty pominięciem części zebranego
materiału procesowego oraz odmowę przeprowadzenia dowodów z przesłuchania
strony pozwanej i z zeznań świadków.
4
Natomiast zarzuty mieszczące się w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
obejmują błędną wykładnię:
- art. 250 k.s.h. i art. 252 § 1 k.s.h. w zw. z art. 9102
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 743 § 1
k.p.c. wskutek uznania, że wytoczenie powództwa o stwierdzenie nieważności
uchwał w przedmiocie zmian w składzie zarządu nie może mieścić się w katalogu
tzw. czynności zachowawczych wskazanych w art. 9102
§ 1 in fine k.p.c., ponieważ
uchwały te nie stwarzają dla wierzyciela zagrożenia niezaspokojenia z zajętych
udziałów, co skutkuje brakiem legitymacji powoda;
- art. 252 § 1 k.s.h. w zw. z art. 9102
§ 2 wskutek przyjęcia, że dłużnik zajętych
udziałów uprawniony jest wykonywać samodzielnie uprawnienia korporacyjne
z nich wynikające bez konieczności ustanowienia zarządcy;
- art. 252 § 1 k.s.h. i art. 9102
§ 2 w zw. z art. 931 § 1 i 2 k.p.c. przez przyjęcie, że
potrzeba realizacji uprawnień korporacyjnych z zajętych udziałów występuje jedynie
wówczas, gdy zachodzi potrzeba zachowania prawa wierzyciela;
- art. 252 § 1 k.s.h. w zw. z art. 910§ 1 pkt 1 k.p.c. i art. 9102
§ 2 k.p.c. przez
przyjęcie, że zakaz realizacji zajętego prawa majątkowego przez dłużnika nie
obejmuje uprawnień korporacyjnych oraz, że mimo istnienia tego zakazu dłużnik
może samodzielnie wykonywać uprawnienia korporacyjne z udziałów, w tym
głosować nad uchwałami;
- art. 252 § 1 k.s.h. w zw. z art. 910 § 1 pkt 1 k.p.c. i art. 9116
§ 1 k.p.c. wskutek
nieuwzględnienia, że podjęcie uchwał wpływających na wartość zajętych udziałów
jest sprzeczna z celami udzielonego powódce zabezpieczenia;
- art. 268 k.s.h. w zw. z art. 9102
k.p.c. w wyniku przyjęcia, że do zajęcia udziałów
można per analogiam stosować skutki art. z art. 268 k.s.h., tj. nieuwzględniać
zajętych udziałów przy ustalaniu kworum;
- art. 252 § 1 k.s.h. w zw. z art. 247 § 2 k.s.h. przez ich niezastosowanie, pomimo
ustalenia podjęcia uchwał w głosowaniu jawnym, a więc z naruszeniem obowiązku
tajności głosowania w sprawach osobowych, a w konsekwencji przez błędne
przyjęcie, że uchybienie formalne nie miało wpływu na treść zaskarżonych uchwał.
Powódka wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
5
Pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną powódki, wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej w całości oraz zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania,
przedstawiając argumenty, które w jej ocenie przemawiają przeciwko
uwzględnieniu skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie, choć nie wszystkie
podniesione w niej zarzuty okazały się zasadne.
W pierwszej kolejności rozpoznaniu podlegać będą zarzuty podniesione
w ramach drugiej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Uprzednia
weryfikacja prawidłowości czynności Sądu dokonanych w toku postępowania
apelacyjnego warunkuje bowiem celowość dokonania przez Sąd Najwyższy
w ramach postępowania kasacyjnego oceny, czy nie zostały popełnione przez Sąd
drugiej instancji błędy w orzekaniu polegające na błędnej wykładni lub
niewłaściwym stosowaniu przepisów prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.).
Analizując kolejno podniesione zarzuty naruszenia przepisów postępowania
(art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) stwierdzić należy, że nie zasługuje na uwzględnienie
zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. w zw. z art. 316 §1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c.
uzasadniany pominięciem przez Sąd drugiej instancji części zebranego
w postępowaniu materiału procesowego w zakresie zatrudnienia Prezesa E. S. w
spółce R. sp. z o.o. i nieuwzględnienia wskazanych okoliczności faktycznych przy
ocenie wpływu zaskarżonych uchwał na możliwość zaspokojenia powódki z
zajętych udziałów. Tak podniesiony zarzut, wobec powołanej przez skarżącą
argumentacji na jego poparcie, stanowi niedopuszczalną w postępowaniu
kasacyjnym próbę kwestionowania przez skarżącą ustaleń faktycznych
stanowiących podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Ze względu na zakaz wynikający z art. 3983
§ 3 k.p.c. nie mogą również
zostać uwzględnione, ujęte w ramach drugiej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt
2 k.p.c.), zarzuty naruszenia art. 299 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. oraz art. 217 § 1 k.p.c. i art. 227 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.,
upatrywane przez skarżącą w bezzasadnej w jej ocenie odmowie przeprowadzenia
zgłoszonych dowodów. Przedmiotowe zarzuty, co należy podkreślić,
ukierunkowane są wyłącznie na kwestionowanie ustaleń faktycznych Sądu drugiej
6
instancji rzutujących na ocenę przysługiwania stronie powodowej legitymacji do
wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwał dotyczących zmian
personalnych w zarządzie pozwanej spółki, wynikającą z art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.
Przechodząc do ujętych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia prawa
materialnego w pierwszej kolejności wskazać należy, że zasadniczo sprowadzają
się one do negowania przyjętego przez Sąd drugiej instancji poglądu, iż w zakresie
czynności zmierzających do zachowania prawa (art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.)
nie mieści się uprawnienie wierzyciela egzekwującego z zajętych udziałów w spółce
z o.o. do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały
zgromadzenia wspólników w przedmiocie zmian w składzie osobowym zarządu
spółki. W ocenie Sądu Apelacyjnego podjęcie przez wierzyciela czynności
zmierzającej do zachowania prawa (art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.) w postaci
wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały jest uprawnione
jedynie w odniesieniu do tych uchwał, które in meritum dotyczą praw udziałowych,
gdyż tylko te wiążą negatywne skutki w zakresie możliwości zaspokojenia się
wierzyciela z zajętych udziałów.
Odnosząc się do przedmiotowego zagadnienia stwierdzić należy, że
egzekucyjne zajęcie udziałów w spółce z o.o. pociąga za sobą istotne implikacje
w zakresie realizacji przez wspólnika – dłużnika uprawnień wynikających z zajętego
prawa. Od chwili zawiadomienia dłużnika o dokonanym zajęciu (art. 910 § 1 k.p.c.)
nie może on rozporządzać, obciążać ani realizować zajętego prawa, jak również nie
może pobierać żadnego świadczenia przysługującego mu z zajętego prawa
(art. 910 § 1 pkt 1 k.p.c.). Dokonanie tych czynności, wbrew przedmiotowym
zakazom, prowadzi natomiast do ich bezskuteczności względem wierzyciela
egzekwującego (art. 885 k.p.c. w zw. z art. 902 k.p.c. i art. 909 k.p.c.). Wobec
spółki zajęcie udziałów, od chwili zawiadomienia jej o dokonaniu tej czynności
egzekucyjnej, wiąże się natomiast z zakazem realizowania na rzecz wspólnika –
dłużnika świadczeń wynikających z zajętego prawa oraz nakazem uiszczania
komornikowi lub na rachunek depozytowy w banku świadczeń pieniężnych
wynikających z zajętego udziału (akcji) (art. 910 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Przedstawione powyżej implikacje w sferze praw i obowiązków wspólnika-
dłużnika oraz spółki, co należy podkreślić, eksponują zabezpieczającą (ochronną)
7
funkcję zajęcia udziałów w spółce z o.o. Ich istota sprowadza się bowiem do
umożliwienia, w jak największym stopniu, uzyskania zaspokojenia wierzyciela
z zajętego prawa poprzez dochód jaki to prawo przynosi, albo w drodze jego
sprzedaży (art. 9116
§ 1 k.p.c.).
Realizacji przedmiotowego celu służy również art. 9102
k.p.c. Przepis ten
wyznacza skutki jakie w relacji wierzyciel egzekwujący – spółka powstają
w następstwie zajęcia udziału (akcji) w toku postępowania egzekucyjnego.
Stosownie do jego treści z mocy zajęcia udziału wierzyciel może wykonywać
„wszelkie uprawnienia majątkowe dłużnika wynikające z zajętego prawa, które są
niezbędne do zaspokojenia wierzyciela w drodze egzekucji” (art. 9102
§ 1
in principio k.p.c.), jak również podejmować „wszelkie działania, które są niezbędne
do zachowania prawa” (art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.). Natomiast zgodnie z § 2 tego
artykułu, w razie potrzeby realizacji „innych uprawnień wynikających z zajętego
prawa niż wymienione w § 1” sąd z urzędu lub na wniosek dłużnika lub wierzyciela
ustanowi zarządcę.
Przywołana regulacja, co należy podkreślić, odnosi się zatem do trzech
ujmowanych rozłącznie kategorii czynności: 1) wykonywania wszelkich uprawnień
majątkowych dłużnika wynikających z zajętego prawa, które są niezbędne do
zaspokojenia wierzyciela – przypisując kompetencję do ich wykonywania
egzekwującemu wierzycielowi; 2) podejmowania wszelkich działań, które są
niezbędne do zachowania prawa (tzw. czynności zachowawcze), które może
realizować wyłącznie wierzyciel egzekwujący; 3) wykonywania „innych niż
wymienione uprawnień z zajętego prawa niż wymienione w § 1”, przyznając
kompetencję do ich dokonywania zarządcy. Zestawienie ze sobą ujmowanych
przez art. 9102
§ 1 k.p.c. kompetencji wierzyciela do wykonywania uprawnień
majątkowych dłużnika wynikających z zajętego prawa (art. 9102
§ 1 in principio
k.p.c.) oraz kompetencji do podejmowania wszelkich działań niezbędnych
do zachowania prawa (art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.) wskazuje, że pomiędzy nimi
zachodzą zasadnicze różnice. O ile bowiem pierwszą ustawodawca wyraźnie wiąże
z udziałem wskazując, że wierzyciel może wykonywać wszelkie uprawnienia
majątkowe dłużnika wynikające z zajętego prawa, to o tyle w przypadku czynności
zachowawczych w żaden sposób nie odwołuje się do uprawnień wynikających
8
z zajętego prawa, a jedynie stwierdza, że wierzyciel może podejmować wszelkie
działania zmierzające do zachowania prawa. Tym samym, art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.
statuuje własne, tj. niezależne od zajętego prawa, uprawnienie wierzyciela
egzekwującego do podejmowania tzw. czynności zachowawczych. Odmienny
charakter ma natomiast, wynikające z art. 9102
§ 1 in principio k.p.c., uprawnienie
do wykonywania praw majątkowych z zajętego udziału. Uprawnienie wierzyciela
egzekwującego do wykonywania praw majątkowych z zajętego udziału stanowi
bowiem w swej istocie pochodną uprawnień wspólnika. Wierzyciel egzekwujący nie
realizuje własnego prawa podmiotowego, lecz wykonuje uprawnienia wynikające
z prawa podmiotowego (udziału) wspólnika – dłużnika w oparciu o kompetencję
przyznaną mu przez art. 9102
§ 1 in principio k.p.c. W konsekwencji zajęcie udziału
nie prowadzi do utraty przez dłużnika statusu wspólnika w spółce z o.o.,
a wierzyciel względem spółki nadal pozostaje osobą trzecią.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że w zakresie czynności
zachowawczych (art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.) mieści się również uprawnienie
wierzyciela egzekwującego do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności
uchwały zgromadzenia wspólników zagrażającej możliwości zaspokojenia
z zajętych udziałów (akcji) (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada
2011 r., sygn. akt III CZP 64/11, publ. OSNC 2012, nr 6, poz. 67; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 12 czerwca 2013 r., sygn. akt II CSK 588/12, niepubl.; wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2009 r., sygn. akt II CSK 355/08, publ.
Monitor Prawniczy 2010, nr 7, s. 400). Podkreśla się przy tym, że legitymacja do
wytoczenia przedmiotowego powództwa wynika z art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.
stanowiącego w tym zakresie przepis szczególny w stosunku do art. 250 k.s.h. oraz
art. 422 k.s.h. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2009 r., sygn. akt II
CSK 355/08, publ. Monitor Prawniczy 2010, nr 7, s. 400). W konsekwencji
legitymacja do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały
zgromadzenia wspólników może być przypisana egzekwującemu wierzycielowi
jedynie w tych przypadkach, gdy stosowne powództwo zmierza do zachowania
prawa egzekwowanego, zaś źródłem zagrożenia możliwości zaspokojenia się
wierzyciela jest kwestionowana uchwała.
9
Artykuł 9102
§ 1 in fine k.p.c. dopuszcza podjęcie przez wierzyciela tzw.
czynności zachowawczych, w tym również wytoczenia powództwa o stwierdzenie
nieważności uchwały zgromadzenia wspólników spółki z o.o., w odniesieniu do
każdego przypadku zagrożenia możliwości zaspokojenia się wierzyciela z zajętego
prawa. W świetle przywołanego przepisu nie ma jednak znaczenia, wbrew
stanowisku Sądu Apelacyjnego, czy negatywne skutki dla możliwości zaspokojenia
się wierzyciela z zajętego prawa, będące następstwem podjęcia uchwały przez
organ właścicielski spółki z o.o., wynikają bezpośrednio z treści uchwały, czy też
mają jedynie charakter pośredni. Nie jest bowiem wykluczone, że również uchwała
nie mająca wprost za przedmiot praw udziałowych będzie pociągała za sobą
negatywne skutki dla możliwości zaspokojenia się wierzyciela z zajętych udziałów,
zarówno w kontekście dochodu jaki mógłby uzyskać ze sprzedaży zajętych
udziałów lub realizacji wynikających z nich praw majątkowych (art. 9116
§ 1 k.p.c.).
Mając powyższe na względzie stwierdzić należy, że zasadnie skarżąca
wskazała na naruszenie przez Sąd drugiej instancji art. 250 i art. 252 k.s.h. w zw.
z art. 9102
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 743 § 1 k.p.c. W świetle art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.
nie jest bowiem uprawnione stanowisko Sądu Apelacyjnego, oparte wyłącznie na
elemencie formalnym, uznające a priori, że jedynie w odniesieniu do uchwał
zgromadzenia wspólników, które swym przedmiotem dotyczą zmniejszenia praw
wynikających z zajętych udziałów, uprawnione jest podejmowanie przez wierzyciela
czynności zachowawczych polegających na wytoczeniu powództwa o stwierdzenie
nieważności uchwały. Takie stanowisko pomija bowiem, że art. 9102
§ 1 in fine
k.p.c. uzasadnia podjęcie przez wierzyciela egzekwującego czynności
zachowawczych w każdej sytuacji, gdy istnieje uzasadniona obawa wygaśnięcia
zajętego prawa lub zmniejszenia jego wartości w stopniu uniemożliwiającym jego
zaspokojenie. W konsekwencji, również w odniesieniu do uchwał zgromadzenia
wspólników zasadne jest przyjęcie, że w ramach czynności zachowawczych
(art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.), wierzycielowi egzekwującemu z zajętych udziałów
w spółce z o.o. przysługuje legitymacja to wytoczenia powództwa o stwierdzenie
nieważności uchwały zgromadzenia wspólników w odniesieniu do każdej uchwały,
która w jego ocenie rodzi negatywne skutki w zakresie możliwości jego
zaspokojenia, co dotyczy również uchwały w przedmiocie zmian w składzie
10
personalnym zarządu spółki. Ustalenie przez sąd istnienia legitymacji wierzyciela
egzekwującego do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały (art.
9102
§ 1 in fine k.p.c.) nie może zatem ograniczać się wyłącznie do badania
przedmiotu tej uchwały lecz powinno wiązać się w każdym przypadku z oceną
skutków jakie podjęta uchwała może wywoływać w zakresie możliwości
zaspokojenia się wierzyciela z zajętych udziałów w spółce z o.o. Nie jest przy tym
wymagane, aby skutek ten bezpośrednio wynikał z treści zaskarżonej uchwały.
W konsekwencji, wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, nie jest wykluczone, że
również uchwała zgromadzenia wspólników dotycząca zmian personalnych
w składzie zarządu spółki będzie zagrażała możliwości zaspokojenia się
wierzyciela z zajętych udziałów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca
2013 r., sygn. akt II CSK 588/12, niepubl.). Wykazanie tego związku, co należy
podkreślić, spoczywa przy tym na wierzycielu, który dochodzi ochrony swojego
interesu w oparciu o art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.
Nie może wywołać zamierzonego przez skarżącą skutku, podniesiony
w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), zarzut
naruszenia art. 252 § 1 k.s.h. w zw. z art. 9102
§ 2 k.p.c. oraz w zw. z art. 743 § 1
k.p.c. oraz zarzut naruszenia art. 252 § 1 k.s.h. w zw. 910 § 1 k.p.c. i art. 9102
§ 2
k.p.c. Skarżąca upatruje ich w nieuzasadnionym w jej ocenie stanowisku Sądu
drugiej instancji, że pomimo egzekucyjnego zajęcia udziałów w spółce z o.o.
wspólnikowi – dłużnikowi nadal przysługuje kompetencja do wykonywania
uprawnień korporacyjnych wynikających z zajętego prawa. Jak już podnoszono,
egzekucyjne zajęcie udziałów w spółce z o.o., do czasu ustanowienia zarządcy
(art. 9102
§ 2 k.p.c.), nie implikuje w sobie żadnych negatywnych następstw
w zakresie wykonywania przez wspólnika uprawnień korporacyjnych z zajętych
udziałów. Wskutek zajęcia udziałów wierzyciel egzekwujący uzyskuje jedynie
kompetencję wykonywania uprawnień majątkowych wynikających z zajętych
udziałów (art. 9102
§ 1 in principio k.p.c.). Interpretacji tej nie zmienia
przysługiwanie wierzycielowi legitymacji do wytoczenia powództwa o stwierdzenie
o stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników. Kompetencja
wierzyciela w tym względzie, jak już sygnalizowano, stanowi jego samoistne
uprawnienie zmierzające do zachowania prawa egzekwowanego (art. 9102
§ 1
11
in fine k.p.c.), które jedynie pod względem treściowym odpowiada nadal
przysługującemu dłużnikowi - wspólnikowi uprawnieniu do wytoczenia powództwa
o stwierdzenie uchwały zgromadzenia wspólników (art. 252 § 1 k.s.h.). Ingerencję
w sferę uprawnień korporacyjnych dłużnika – wspólnika, jak słusznie wskazuje Sąd
Apelacyjny, pociąga ze sobą jedynie ustanowienie zarządcy na podstawie art. 9102
§ 2 k.p.c. Podmiot ten posiada bowiem kompetencję do wykonywania wynikających
z zajętego udziału uprawnień o charakterze korporacyjnym (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 25 listopada 2011 r., sygn. akt III CZP 64/11, publ. OSNC 2012,
nr 6, poz. 67). Wyłączenia możliwości realizacji przez wspólnika – dłużnika
uprawnień korporacyjnych wynikających z zajętych udziałów nie można przy tym
upatrywać w wynikającym z art. 910 § 1 pkt 1 k.p.c. zakazie realizacji przez
dłużnika zajętego prawa. Postrzeganie bowiem przedmiotowej regulacji przez
pryzmat specyficznego charakteru prawnego udziału w spółce z o.o., jako prawa
podmiotowego obejmującego pod względem treściowym uprawnienia o charakterze
majątkowych i korporacyjnym, uzasadnia przyjęcie, że zakaz wynikający z ostatnio
wymienionego przepisu dotyczy wyłącznie realizacji praw majątkowych
wynikających z udziału. Uwzględnia to również funkcję postępowania
egzekucyjnego ukierunkowanego zasadniczo, w odniesieniu do zajęcia udziałów
w spółce z o.o., na realizację interesu majątkowego wierzyciela. Wykonywania
praw korporacyjnych przez wspólnika – dłużnika nie można w każdym przypadku
traktować jako zachowań negatywnie wpływających na możliwość zaspokojenia się
wierzyciela z zajętych udziałów (np. wykonywanie przez wspólnika - dłużnika prawa
kontroli w spółce). Pokreślić przy tym należy, że ochronie interesu wierzyciela przed
ewentualnymi negatywnymi implikacjami jakie mogą ujawnić się w związku
z wykonywaniem przez wspólnika – dłużnika uprawnień o charakterze
korporacyjnym służy uprawnienie wierzyciela do podejmowania działań
zmierzających do zachowania prawa (art. 9102
§ 1 in fine k.p.c.) oraz możliwość
sądowego powołania zarządcy (art. 9102
§ 2 k.p.c.).
Za prawidłowe należy również uznać, kwestionowane w ramach zarzutu
naruszenia art. 252 § 1 k.s.h. i art. 9102
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 931 § 1 k.p.c.,
stanowisko Sądu drugiej instancji, że powołanie przez sąd zarządcy uprawnionego
do wykonywania praw korporacyjnych z zajętych udziałów (art. 9102
§ 2 k.p.c.)
12
powinno nastąpić jedynie, gdy samodzielne wykonywania przez wspólnika –
dłużnika uprawnień korporacyjnych wynikających z zajętych udziałów pociąga za
sobą uzasadnione zagrożenie dla realizacji celu prowadzonej egzekucji, tj.
zaspokojenia wierzyciela egzekwującego. Innymi słowy ustanowienie zarządcy na
podstawie art. 9102
§ 2 k.p.c. powinno nastąpić, gdy wykonywanie przez wspólnika
– dłużnika uprawnień korporacyjnych z zajętych udziałów zagraża interesowi
majątkowemu wierzyciela realizowanemu w ramach postępowania egzekucyjnego.
Nie ma racji skarżąca powołując się na naruszenie przez Sąd Apelacyjny art.
9102
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 731 k.p.c. i art. 7301
§ 3 k.p.c. oraz art. 252 § 1 k.s.h.
oraz w zw. z art. 743 k.p.c. Wskazując na uchybienie przez Sąd drugiej instancji
przedmiotowym przepisom skarżąca twierdzi, że powołanie zarządcy uprawnionego
do wykonywania praw korporacyjnych zmierzałoby do całkowitego zaspokojenia
wierzyciela i ponad potrzebę obciążałoby dłużnika z mocy zajęcia udziałów.
Stanowisko skarżącej w tym względzie pomija jednak, że ustanowienie zarządcy
(art. 9102
§ 2 k.p.c.) zmierza jedynie do ochrony interesu wierzyciela realizowanego
w ramach postępowania egzekucyjnego. Pozwala bowiem na eliminację
negatywnych następstw w zakresie możliwości zaspokojenia się wierzyciela, jakie
mogłyby wyniknąć w związku z wykonywaniem przez wspólnika – dłużnika
uprawnień korporacyjnych wynikających z zajętych udziałów. Należy przy tym
podkreślić, że ustanowienia zarządcy, wbrew twierdzeniom strony skarżącej, nie
można w żaden sposób ujmować jako przejawu zaspokojenia wierzyciela
egzekwującego, gdyż to, w przypadku zajęcia udziałów w spółce z o.o., zawsze ma
charakter majątkowy i następuje poprzez uzyskanie przez wierzyciela dochodu z
zajętych udziałów lub ich sprzedaży (art. 9116
§ 1 k.p.c.).
Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 252 § 1 k.s.h. w zw. z art. 910 § 1 pkt
1 k.p.c. i art. 9116
§ 1 k.p.c. poprzez ich błędną wykładnię wyrażającą się
w nieuwzględnieniu przez Sąd Apelacyjny, że podjęcie zaskarżonych uchwał,
mających wpływ na wartość zbywczą zajętych udziałów, jest sprzeczne z celem
udzielonego powódce zabezpieczenia. W ramach tego zarzutu skarżąca dokonuje
bowiem próby nieuprawnionej kreacji pożądanych ustaleń faktycznych, z których
następnie podejmuje próbę wywodzenia uchybień Sądu drugiej instancji w zakresie
prawidłowości wydanego orzeczenia. Wbrew twierdzeniom skarżącej Sąd
13
Apelacyjny w zakresie poczynionych w sprawie ustaleń, którymi Sąd Najwyższy jest
związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.), nie stwierdził, że kwestionowane w niniejszej
sprawie uchwały zgromadzenia wspólników pozwanej spółki miały wpływ na
wartość zbywcą zajętych przez powódkę udziałów.
Chybiony jest również zarzut naruszenia art. 268 k.s.h. w zw. z art. 9102
k.p.c. Trafnie przyjął bowiem Sąd Apelacyjny, że w rozpoznawanej sprawie nie było
podstaw do stosowania per analogiam art. 268 k.s.h.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 252 § 1 k.s.h. w zw. z art. 247 § 2
k.s.h. stwierdzić należy, że ten jest o tyle trafny, iż Sąd Apelacyjny, ustalając, że
zaskarżone uchwały zostały podjęte z naruszeniem 247 § 2 k.s.h. (s. 28
uzasadnienia wyroku z dnia 27 września 2012 r.) nie sprecyzował, jaki wpływ
przedmiotowe naruszenie formalne miało na treść kwestionowanych uchwał, co
jedynie wówczas mogłoby przesądzać o ich nieważności.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c., orzekł jak w sentencji.