Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 322/13
POSTANOWIENIE
Dnia 15 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Andrzej Ryński
SSN Dorota Rysińska
Protokolant Jolanta Włostowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga
w sprawie J. G.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 15 stycznia 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 marca 2013 r.,
utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Okręgowego w L.
z dnia 28 stycznia 2013 r.
oddala kasację, a wydatkami postępowania kasacyjnego
obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w O. wyrokiem z dnia 7 lutego 2006 r. skazał J. G. m.in. za
dwa czyny opisane w pkt II i III, o znamionach określonych w art. 279 § 1 k.k.,
które to czyny – według zaakceptowanego przez Sąd opisu zamieszczonego w
akcie oskarżenia – miały zostać popełnione w nocy 1 sierpnia 2003 r. i w nocy 13
sierpnia 2001 r., choć jednocześnie przyjęto, że stanowią one ciąg przestępstw
przewidziany w art. 91 § 1 k.k. Wymierzono za nie karę 2 lat pozbawienia wolności i
150 stawek dziennych grzywny ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 20 zł.
2
W wyniku apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego powyższe
orzeczenie zostało częściowo zmienione wyrokiem Sądu Okręgowego w L. z dnia
2006 r.– w zakresie niedotyczącym wyżej wymienionych czynów. Jednocześnie,
sąd odwoławczy w pisemnych motywach wskazał na oczywistą omyłkę pisarską,
jaka zaistniała w odniesieniu do dat czynów z pkt II i III wyroku Sądu I instancji – i
nakazał jej sprostowanie (k. – 1173). Ten ostatni wyrok był przedmiotem kontroli
kasacyjnej, której zakres – z uwagi na treść zarzutów – nie obejmował zagadnienia
dat popełnienia czynów, o jakich była wyżej mowa. Zarazem, treść wytycznych
sformułowanych przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu przedmiotowego wyroku
była na tyle wyraźna i jednoznaczna, że nie dawała podstaw do ingerencji ze strony
Sądu Najwyższego na tym etapie postępowania.
Wyrok Sądu Rejonowego w O. w sprawie sygn. akt II K 189/04 został
następnie objęty wyrokiem łącznym Sądu Okręgowego w L. z dnia 5 listopada
2007 r. sygn. akt IV K 214/07 – z tym, że w części dotyczącej czynów z pkt II i III
wyroku w/w Sądu Rejonowego, stwierdzono brak warunków określonych w art. 85
k.k. z uwagi na datę 1 sierpnia 2003 r. figurującą w ich opisie. W tym więc zakresie
umorzono postępowanie w przedmiocie wyroku łącznego. Przyjęto bowiem, że
pierwszym wyrokiem wyznaczającym granicę łączenia – jest wyrok Sądu
Rejonowego w L. z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie IX K 253/2003, który miał
zapaść przed popełnieniem czynu z 1 sierpnia 2003 r. Na tym etapie postępowania
Sąd Rejonowy w O. nie wykonał bowiem jeszcze polecenia Sądu II instancji i nie
sprostował swego wyroku w sprawie II K 189/04, a Sąd Okręgowy w L. – wydając w
tych warunkach wyrok łączny najwyraźniej nie dostrzegł, że jego wytyczne nie
zostały zrealizowane. Na marginesie trzeba zauważyć, że istnienie takiego
polecenia nie dotarło jeszcze do świadomości Sądu Okręgowego w L. również w
obecnej sprawie, sygn. akt IV K 355/12, o czym przekonuje uwaga tego Sądu
zawarta na str. 2 uzasadnienia postanowienia z dnia 28 stycznia 2013 r.
Powyższy wyrok łączny został zaskarżony apelacją wniesiona przez obrońcę
oskarżonego i po jej rozpoznaniu Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 12 lutego 2008 r.,
utrzymał w mocy rozstrzygnięcie Sądu I instancji, także nie reagując na umorzenie
postępowania w części dotyczącej czynów z pkt II i III wyroku Sądu Rejonowego w
O. Ostatecznie do sprostowania wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia 7 lutego
3
2006 r. sygn. akt II K 189/04 doszło dopiero postanowieniem tego Sądu z dnia 16
sierpnia 2011 r. (k. – 1288), w następstwie wniosku złożonego przez skazanego z
powołaniem się na wspomniane wyżej uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego o
sygn. V Ka 616/06. W wyniku sprostowania w pkt II zarzutów postawionych J. G. -
w miejsce omyłkowo wpisanej daty popełnienia tego czynu, tj. 1 sierpnia 2003 r. –
wpisano prawidłową datę 1 sierpnia 2001 r. W świetle materiałów sprawy nie
budziło bowiem wątpliwości, że właśnie w tej ostatniej dacie przedmiotowy czyn
został popełniony. Znaczenie tej korekty z punktu widzenia prawidłowości wyroku
Sądu Okręgowego w L. z dnia 5 listopada 2007 r. sygn. akt IV K 214/07 nie zostało
dostrzeżone przez ten Sąd i nie spowodowało żadnych działań podjętych z urzędu.
Dopiero bezpośrednie wytknięcie tej bezczynności przez Sąd Najwyższy w związku
z rozpoznaniem sprawy III KO 47/12 (postanowienie z dnia 4 lipca 2012 r.),
doprowadziło do wszczęcia z urzędu postępowania w przedmiocie wydania nowego
wyroku łącznego wobec J. G. albowiem po sprostowaniu daty – czyny z pkt II i III
wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia 7 lutego 2006 r. sygn. akt II K 189/04,
spełniają warunki objęcia wyrokiem łącznym.
Ostatecznie jednak postanowieniem z dnia 28 stycznia 2013 r. sygn. akt IV K
355/12 Sąd Okręgowy w L. umorzył to ostatnie postępowanie z uwagi na
niewzruszoną dotychczas prawomocność rozstrzygnięcia zawartego w wyroku
Sądu Okręgowego w L. z dnia 5 listopada 2007 r. sygn. akt IV K 214/07, którym
umorzono postępowanie w części dotyczącej możliwości objęcia wyrokiem łącznym
orzeczenia Sądu Rejonowego w O. z dnia 7 lutego 2006 r. sygn. akt II K 189/04 – w
zakresie czynów opisanych w nim w pkt II i III.
Po rozpoznaniu zażalenia wniesionego na to postanowienie przez obrońcę J.
G. – Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 6 marca 2013 r. sygn. akt II AKz 87/13
utrzymał w mocy orzeczenie Sądu I instancji.
Kasację od tego ostatniego rozstrzygnięcia wniósł Prokurator Generalny
zaskarżając je na korzyść skazanego J. G. Autor skargi kasacyjnej zarzucił rażące i
mające istotny wpływ na treść postanowienia naruszenie przepisów prawa
procesowego, tj. art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 575 § 2 k.p.k., polegające na
niezasadnym zaaprobowaniu wydanego z rażącym naruszeniem prawa
procesowego, a mianowicie art. 572 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. przez Sąd
4
Okręgowy orzeczenia o umorzeniu postępowania w przedmiocie wydania wyroku
łącznego z powodu negatywnej przesłanki procesowej – powagi rzeczy osądzonej
– pomimo tego, że na skutek sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej w zakresie
wskazanej daty popełnienia czynu – nastąpiła zmiana wyroku Sądu Rejonowego w
O. z dnia 7 lutego 2006 r. sygn. akt II K 189/04 objętego poprzednim wyrokiem
łącznym i zaistniały warunki do połączenia w ramach nowego wyroku łącznego
jednostkowych kar pozbawienia wolności orzeczonych w/w wyrokiem Sądu
Rejonowego w O., wobec czego doszło do naruszenia przepisu art. 85 k.k. W
oparciu o tak skonstruowany zarzut skarżący wniósł o uchylenie zarówno
postanowienia sądu odwoławczego, jak i postanowienia Sądu I instancji i
przekazanie sprawy temu ostatniemu sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Zarówno zarzut podniesiony w kasacji, jak i sformułowany w niej wniosek –
nie okazały się zasadne i nie mogły zostać uwzględnione, choć oczywiście zgodzić
się trzeba z autorem skargi co do tego, że orzeczenie w przedmiocie wyroku
łącznego wobec J. G. było i pozostaje dotknięte rażącymi naruszeniami prawa
materialnego i procesowego. Niesporne jest bowiem, że wyrok Sądu Rejonowego
w O. z dnia 7 lutego 2006 r. sygn. akt II K 189/04 zawierał oczywistą omyłkę
pisarską w zakresie daty czynu opisanego w pkt II, a w związku z zastosowaniem
instytucji ciągu przestępstw z art. 91 k.k. – jej skutki objęły także czyn opisany w pkt
III. Konieczność jej usunięcia sygnalizował już Sąd Okręgowy w L. w pisemnych
motywach wyroku z dnia 28 czerwca 2006 r. sygn. akt V Ka 616/06 (k. – 1173).
Najwyraźniej jednak z uzasadnieniem tym nie zapoznał się ani Sąd Rejonowy w O.
ani później orzekający Sąd Okręgowy w L., skoro nie tylko nie dokonano
stosownego sprostowania, ale wydano wyrok łączny, w którym wyraźnie i
jednoznacznie orzeczono o braku podstaw prawnych do połączenia kar
wymierzonych za czyny opisane w pkt II i III wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia
7 lutego 2006 r. w sprawie sygn. akt II K 189/04. Jednak, w tej sytuacji, to nie
postanowienia Sądu Okręgowego i Sądu Apelacyjnego w sprawie IV K 355/12
rażąco naruszają prawo, skoro powołują się na przeszkodę procesową w postaci
powagi rzeczy osądzonej. Tym rażącym uchybieniem dotknięty jest natomiast
wyrok łączny Sądu Okręgowego w L. z dnia 5 listopada 2007 r. sygn. akt IV K
5
214/07. Zatem, wobec oczywistej wadliwości wynikającej z naruszenia art. 85 k.k. –
to właśnie ten wyrok wymaga stosownej korekty. Od początku bowiem wyrażał on
błędny pogląd o braku warunków do połączenia kary orzeczonej za czyny opisane
w punktach II i III wyroku Sądu Rejonowego z dnia 7 lutego 2006 r. w sprawie sygn.
akt II K 189/04, który to błąd był wynikiem braku dostrzeżenia oczywistej omyłki
pisarskiej w opisie jednego z tych czynów. Jednak ten błędny pogląd został zawarty
w orzeczeniu, które uzyskało walor prawomocności i nie zostało dotychczas
wzruszone w drodze przewidzianej przez prawo procesowe. Oczywiście
prawomocność orzeczeń w odniesieniu do wyroków łącznych musi uwzględniać
regulację zawartą w art. 575 § 2 k.p.k., która ex lege przewiduje utratę mocy
obowiązującej wyroku łącznego w wypadku uchylenia lub zmiany jednego z
wyroków wchodzących w skład takiego wyroku. Na gruncie obowiązującej
procedury karnej ustawodawca niejednokrotnie posługuje się określeniem „zmiany”
lub „uchylenia” orzeczenia, ale nie ulega wątpliwości, że każdorazowo dotyczy to
sytuacji, gdy chodzi mu o dokonywaną w drodze kontroli instancyjnej lub
nadzwyczajnej ingerencję w treść pierwotnego rozstrzygnięcia (np. art. 437 § 1 i 2
k.p.k., art. 438 k.p.k., art. 456 k.p.k., art. 537 § 1 k.p.k., art. 547 § 2 k.p.k.). Do tej
samej kategorii orzecznictwo zalicza również modyfikacje wyroku jednostkowego
nawet już prawomocnego – wynikające z nowych okoliczności faktycznych lub
prawnych, zaistniałych już po wydaniu tego wyroku, które z mocy prawa lub w
drodze zastosowania szczególnych procedur doprowadzają do odmiennego
ukształtowania jego pierwotnej treści. Należą do nich np. spełnienie przesłanek
materialno-prawnych prowadzących do odwołania warunkowego zawieszenia kary
pozbawienia wolności albo złagodzenie kary wynikające z wejścia w życie
przepisów amnestyjnych lub zastosowania prawa łaski. W tym kontekście
przywołać trzeba też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2013 r. III KK
203/13 (LEX nr 1350556), w którym podkreślono, że ta ”zmiana, o której mowa w
przepisie art. 575 § 2 k.p.k., niwecząca z mocy prawa wyrok łączny, wystąpi
zawsze wówczas, gdy w wyniku określonej konfiguracji procesowej zmianie ulegną
rozstrzygnięcia co do kary, czy środków karnych, zawarte w choćby jednym z
podlegających łączeniu wyroków jednostkowych. Zmiana wyroku w rozumieniu art.
575 § 2 k.p.k. obejmuje zatem z pewnością także takie modyfikacje zawartych w
6
tym wyroku rozstrzygnięć o karze (środku karnym), dokonane na podstawie
przepisów obowiązującego prawa materialnego, procesowego czy wykonawczego,
w określonym układzie procesowym, które sprawiają, iż treść owego podlegającego
łączeniu wyroku jednostkowego jest odmienna w stosunku do stanu istniejącego w
momencie wydawania wyroku łącznego, który i ten wyrok jednostkowy obejmował”.
Na uwagę zasługuje w tej wypowiedzi położenie nacisku na to, że przy „zmianie”
wyroku w tym rozumieniu o jakim mowa w przedmiotowym przepisie, chodzi o
ingerencję w treść orzeczenia, a nie o jego formę.
Generalnie można więc powiedzieć, że z punktu widzenia skutków – o
jakich mowa w art. 575 § 2 k.p.k. – relewantne znaczenie mają takie
modyfikacje wyroków jednostkowych objętych wyrokiem łącznym, które są
wyrazem odmiennych ocen prawnych lub ustaleń faktycznych dokonanych
przez sądy odwoławcze lub sąd kasacyjny w orzeczeniach zmieniających lub
uchylających, bądź też wynikają z uwzględnienia w drodze stosownych
procedur – materialno-prawnego lub procesowego oddziaływania nowych
okoliczności faktycznych lub zmian przepisów albo aktów abolicji, łaski i
amnestii, które to okoliczności lub zmiany prawa albo decyzje – nastąpiły po
wydaniu wyroku ulegającego zmianie. Do tej kategorii w żaden sposób nie
należą postanowienia o sprostowaniu wyroków jednostkowych, które były
przedmiotem orzekania w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego. Istotą
sprostowania nie jest przecież zmiana pierwotnej treści wyroku, ale właśnie
przywrócenie mu takiej postaci jaką powinien mieć od początku – i miał ją w
przekonaniu organu wydającego orzeczenie. Ingerencja odbywająca się w oparciu
o przepis art. 105 k.p.k. odnosi się zatem do wadliwej formy orzeczenia i w żaden
sposób nie dotyczy jego merytorycznej treści. Tymczasem, to właśnie merytoryczna
treść wyroków objętych postępowaniem w przedmiocie wyroku łącznego
decyduje o tym, czy spełnione są warunki połączenia kar wynikające z art. 85
k.k. Nie można było zatem podzielić poglądu autora kasacji, sprowadzającego się
do twierdzenia, że samo sprostowanie wyroku jednostkowego jest taką zmianą,
która wywołuje skutki przewidziane w art. 575 § 2 k.p.k., tj. ex lege prowadzi do
utraty mocy obowiązującej dotychczasowego wyroku łącznego. Po sprostowaniu
dokonanym postanowieniem Sądu Rejonowego w O. z dnia 16 sierpnia 2011 r.,
7
wyrok tego Sądu w sprawie II K 189/04 przyjął taką postać, jaką powinien mieć w
dacie orzekania i jaką zapewne miał w przekonaniu Sądu, skoro w odniesieniu do
czynów opisanych w pkt II i III wyroku, zastosowano instytucję przewidzianą w art.
91 k.k. Nie doszło natomiast do jego „zmiany” w rozumieniu przepisu art. 575 § 2
k.p.k. Wprawdzie w postanowieniu z dnia 4 lipca 2012 r. III KO 47/12 Sąd
Najwyższy wskazał, że „wydanie lub nawet samo ujawnienie się nowego
jednostkowego wyroku skazującego może spowodować powstanie potrzeby
rozważenia na nowo okoliczności decydujących o tym, które z dotychczas
połączonych wyroków, odpowiadają ustawowym warunkom łączenia – stosownie
do dyrektyw sformułowanych w tym zakresie przez Sąd Najwyższy w uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 25 lutego 2005 r. I KZP 36/04 (OSNKW 2005, z. 2,
poz. 13)”, ale jednocześnie podkreślono, że „badaniem sprawy z punktu widzenia
prawidłowego stwierdzenia warunków do połączenia kar wymierzonych za
poszczególne czyny jednostkowe, poprawnego ustalenia dat tych czynów i
wyroków, którymi przypisano ich popełnienie oraz prawidłowego określenia
wymierzonych kar podlegających (lub nie podlegających ) połączeniu - Sąd
Najwyższy może zajmować się jedynie w drodze ewentualnej kontroli kasacyjnej. W
tej sprawie to postępowanie nie zostało uruchomione przez strony w terminie
przewidzianym przez prawo, zatem obecnie może to nastąpić jedynie z inicjatywy
podmiotów wymienionych w art. 521 k.p.k. Zwłaszcza, że okoliczność wskazywana
przez skazanego, tj. błędne przyjęcie przez Sąd Okręgowy w L. w wyroku z dnia 5
listopada 2007 r. sygn. akt IV K 214/07, iż skazania za czyny opisane w punktach
II I III wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia 7 lutego 2006 r. sygn. akt II K 189/04
(zmienionym wyrokiem Sądu Okręgowego w L. z dnia 28 czerwca 2006 r. sygn. V
Ka 616/06) nie spełniają warunków do objęcia wyrokiem łącznym i podlegają
odrębnemu wykonaniu, może mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie
i znacząco wpłynąć na sytuację skazanego”. Tymczasem, w istniejących w
niniejszej sprawie realiach nie doszło ani do wydania nowego wyroku ani do
ujawnienia innego jednostkowego wyroku – pominiętego w ówczesnym
postępowaniu, a zarazem – wpływającego na treść wyroku łącznego. Trudno
mówić o ujawnieniu się jednostkowego skazania, którego nie połączono z innymi,
jeżeli in concreto w wyroku łącznym Sądu Okręgowego w L. z dnia 5 listopada
8
2007 r. sygn. akt IV K 214/07 nie tylko nie pominięto czynów z pkt II i III wyroku
Sądu Rejonowego w O. w sprawie II K 189/04, ale rozstrzygnięto o nich uznając, że
nie spełniają warunków określonych w art. 85 k.k. Orzeczenie o umorzeniu
postępowania w tej części zawarto w pkt II wyroku łącznego i wobec braku
zaskarżenia go w tej części oraz zaniechania rozszerzenia kontroli odwoławczej w
trybie art. 440 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny rozpoznający środek odwoławczy
wniesiony przez obrońcę – uzyskało ono walor prawomocności.
Tym samym, nadal pozostaje w mocy błędny pogląd wyrażony w wyroku
Sądu Okręgowego w L. z dnia 5 listopada 2007 r. sygn. akt IV K 214/07 i będące
jego konsekwencją prawomocne rozstrzygnięcie o umorzeniu postępowania w
części dotyczącej czynów opisanych w pkt II i III wyroku Sądu Rejonowego w O. z
dnia 7 lutego 2006 r. w sprawie sygn. akt II K 189/04.
Zatem, analizując obecnie możliwość wydania nowego wyroku łącznego
uwzględniającego fakt sprostowania wspomnianego wyroku, Sąd Okręgowy w L. w
postanowieniu z dnia 28 stycznia 2013 r. sygn. akt IV K 355/12 oraz Sąd
Apelacyjny w postanowieniu z dnia 6 marca 2013 r. sygn. II AKz 87/13, trafnie
uznały, że nadal nie została usunięta przeszkoda procesowa w postaci
rozstrzygnięcia zawartego w pkt II wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 5
listopada 2007 r. sygn. akt IV K 214/07 i właśnie to orzeczenie powinno stać się
przedmiotem nadzwyczajnego środka zaskarżenia. Tymczasem, taka właśnie, tj.
nadzwyczajna, droga zaskarżenia w/w wyroku łącznego wydanego z rażącym
naruszeniem prawa – nie została dotychczas uruchomiona.
W tej sprawie już sama konfiguracja czynów opisanych w pkt II i III wyroku
Sądu Rejonowego w O. z dnia 7 lutego 2006 r. w sprawie sygn. akt II K 189/04,
połączonych w ciąg przestępstw, nakazywała zwrócić baczniejszą uwagę na daty
ich popełnienia, co pozwoliłoby stwierdzić istnienie podstaw prawnych do objęcia
ich wyrokiem łącznym – po wykonaniu czynności przewidzianych w art. 105 k.p.k.
Umorzenie postępowania w tej części nastąpiło więc wbrew wyraźnej dyrektywie
ustawowej zawartej w art. 85 k.k. Jednak, jak już wyżej powiedziano, tym
uchybieniem są dotknięte orzeczenia, które zapadły w toku postępowania
toczącego się przed Sądem Okręgowym w L. o sygn. akt IV K 214/07. Natomiast
9
skarżący nie wykazał, aby w wyniku podjętego z urzędu postępowania w sprawie
Sądu Okręgowego w L. sygn. akt IV K 355/12, zakończonego postanowieniem
Sądu Apelacyjnego z dnia 6 marca 2013 r. sygn. II AKz 87/13, doszło do
naruszenia przepisów art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 575 § 2 k.p.k., bądź też art.
572 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., jak również art. 85 k.k. Kontrola kasacyjna
nie potwierdziła zasadności zarzutu obrazy wspomnianych przepisów prawa
procesowego i materialnego. Stanowisko zaprezentowane przez sądy orzekające w
toku obecnego postępowania jest wyrazem poglądu prawnego dotyczącego
prawomocności rozstrzygnięć zawartych w wyroku łącznym, przedstawionego wraz
ze stosownym uzasadnieniem i jednoczesnym wskazaniem prawnych środków
zakwestionowania wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 5 listopada 2007 r. sygn.
akt IV K 214/07, co do którego wadliwości, także podzielono przekonanie autora
kasacji. Jednak, dla osiągnięcia zamierzonego efektu, jej przedmiotem należało
uczynić właśnie to ostatnie orzeczenie.
Z tego też względu kasacja w tej sprawie – w tym kształcie i z tak
określonym przedmiotem zaskarżenia – nie mogła zostać uwzględniona i podlegała
oddaleniu. Nie stoi to jednak na przeszkodzie wniesieniu nadzwyczajnego środka
zaskarżenia skierowanego w odniesieniu do tego orzeczenia, które jest dotknięte
rzeczywistym uchybieniem.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w postanowieniu,
obciążając Skarb Państwa – na podstawie art. 638 k.p.k. – wydatkami poniesionymi
w postępowaniu kasacyjnym.