Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 133/13
POSTANOWIENIE
Dnia 30 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie ze skargi A. K. o wznowienie postępowania w sprawie
I Ns …/07 Sądu Rejonowego w T.
w sprawie z wniosku A. D.
przy uczestnictwie Z.B. i in.,
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 30 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej A. K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w T.
z dnia 17 stycznia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 17 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy w T. -
po ponownym rozpoznaniu sprawy - oddalił apelację A. K. od postanowienia Sądu
Rejonowego w T. z dnia 22 listopada 2010, sygn. akt I Ns …/09, którym oddalono
wniesioną przez A. K. skargę o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w T. z dnia 4 kwietnia 2007 r.,
wydanym w sprawie o zasiedzenie, sygn. akt I Ns …/07, którym stwierdzono, że A.
D. z dniem 28 maja 2005 r. nabyła w miejsce gminy T. przez zasiedzenie udział w
łącznej wysokości ¾ części w prawie współwłasności nieruchomości położonej
w Z., o łącznej powierzchni 0,46 ha, składającej się z działek nr 317 o powierzchni
0,28 ha i nr 342 o powierzchni 0.18 ha, objętej księgą wieczystą Kw nr […],
prowadzoną przez Sąd Rejonowy w T.
A. K., będąca spadkobiercą uczestniczki postępowania H. G., wniosła skargę
o wznowienie postępowania w wymienionej wyżej sprawie o zasiedzenia z powodu
nieważności postępowania powstałej na skutek pozbawienia H. G. możności
działania (art. 401 pkt 2 k.p.c.) oraz wykrycia nowych środków dowodowych (art.
403 § 2 k.p.c.).
Sąd Rejonowy w T. przytoczonym wyżej postanowieniem z dnia 22 listopada
2010 r. oddalił skargę o wznowienie postępowania, a Sąd Okręgowy w T.
postanowieniem z dnia 10 maja 2011 r., sygn. akt I Ca …/11, oddalił wniesiona
przez A. K. apelację od tego postanowienia. Sądy zgodnie uznały, że podstawy
wznowienia okazały się merytorycznie nieuzasadnione.
Sąd Najwyższy - po rozpoznaniu skargi kasacyjnej A. K. – postanowieniem z
dnia 23 maja 2012 r., sygn. akt III CSK 254/11, uchylił zaskarżone postanowienie i
przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania. Sąd
kasacyjny nie podzielił zarzutu skarżącej, że Sąd drugiej instancji z naruszeniem
prawa (art. 524 § 1 w związku z 13 § 2 i art. 401 pkt 2 k.p.c.) uznał za
nieuzasadnione żądanie wznowienia postępowania z powodu pozbawienia H. G.
możności działania w sprawie o zasiedzenie. Uwzględnił natomiast skargę
kasacyjną ze względu na trafny zarzut błędnej oceny restytucyjnej podstawy
wznowienia postępowania.
3
Ponownie rozpoznając sprawę Sąd odwoławczy uzupełnił zebrany w sprawie
materiał przez przeprowadzenie określonych dowodów z dokumentów zawartych
w księdze wieczystej Kw nr […] i na ich podstawie - aprobując ustalenia faktyczne
Sądu pierwszej instancji – ustalił dodatkowo, że z dniem 27 maja 1990 r. , a więc z
dniem wejścia w życie ustawy z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające
ustawę o samorządzie terytorialnym i o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr
32, poz. 191; dalej: „u.w.u.s.t.p.s.”), Gmina T. stała się z mocy prawa właścicielem
działek Nr 317 i nr 342; zostało to stwierdzone ostateczna decyzją komunalizacyjną
z dnia 25 czerwca 1991 r., do tej pory nie wyeliminowaną z obrotu prawnego.
Zdaniem Sądu nie ma podstaw do przyjęcia, aby nowy dowód w postaci
umowy dzierżawy z dnia 6 grudnia 1991 r., zwartej między jedynym
ze spadkobierców Z. M. a wnioskodawczynią, mógł mieć wpływ na rozstrzygnięcie
sprawy o zasiedzenie. Z podstawy faktycznej rozstrzygnięcia wynika bowiem, że
spadkobiercy Z. M., w tym będąca stroną umowy dzierżawy T. M., nie byli
współwłaścicielami działek stanowiących przedmiot zasiedzenia w dniu zawarcia
umowy dzierżawy. Wynikające z art. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej
– „u.k.w.h.”) domniemanie wiarygodności ksiąg wieczystych, działające na rzecz
Gminy T., nie zostało obalone. Sama ostateczna decyzja Ministra Rolnictwa i
Rozwoju Wsi z dnia 10 kwietnia 2007 r. utrzymująca w mocy zaskarżoną decyzję
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 listopada 2006 r. w części dotyczącej
stwierdzenia nieważności orzeczenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia
3 lipca 1950 r. nie obala wspomnianego domniemania, gdyż w obrocie prawnym
pozostaje niewyeliminowana w sposób wskazany w art. 16 k.p.a., stanowiąca
podstawę wpisu w księdze wieczystej wiążąca dla sądu ostateczna decyzja
komunalizacyjna. Zdaniem Sądu odwoławczego umowę dzierżawy z dnia 6 grudnia
1991 r. należało uznać za bezskuteczną i nie mogącą mieć wpływu na wynik
sprawy o zasiedzenie.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik uczestniczki
postępowania A. K. zarzucił naruszenie art. 172 w związku z art. 336 k.c. oraz art.
13 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. Powołując się na te podstawy
wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do
4
ponownego rozpoznania albo uchylenie zaskarżonego postanowienia i wydanie
orzeczenia reformatoryjnego przez uwzględnienie skargi o wznowienie
postępowania.
Sąd Najwyższy zaważył, co następuje:
Podniesione przez skarżącą zarzuty wydania zaskarżonego postanowienia
z naruszeniem wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa zmierzają do
zakwestionowania stanowiska Sądu, że stanowiące podstawę żądania wznowienia
postępowania późniejsze wykrycie umowy dzierżawy z dnia 6 grudnia 1991 r.
działek nr 317 i nr 342 nie miało wpływu – wobec ustalenia Sądu odwoławczego,
że wydzierżawiająca nie była właścicielem wymienionych działek - na nabycie
przez A. D. udziału we współwłasności tych działek przez zasiedzenie na podstawie
art. 172 § 2 k.c.
Nie powinno budzić wątpliwości, że zgodnie z art. 336 k.c. samoistnym
posiadaczem rzeczy jest ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel i że przymiot
samoistnego posiadania stanowi w myśl art. 172 k.c. jedną z niezbędnych
przesłanek nabycia własności nieruchomości przez jej posiadacza. Z tych
względów Sąd powinien, oceniając wskazaną przez skarżącą podstawę
wznowienia, która zmierzała do podważenia wspomnianej wyżej przesłanki
zasiedzenia, przedstawić w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia rozważania,
z powołaniem przepisów prawa i wyjaśnieniem ich wpływu na rozstrzygnięcie,
jakie znaczenie dla przymiotu samoistnego posiadania spornych działek miało
zawarcie umowy dzierżawy z dnia 6 grudnia 1991 r. Rację ma skarżąca,
że temu wymaganiu nie czyni zadość ograniczona do stwierdzenia ocena - po
ustaleniu na etapie postępowania apelacyjnego, że wydzierżawiająca nie
była właścicielką spornych działek - że wspomniana umowa jest bezskuteczna.
Zarówno piśmiennictwie, jak i orzecznictwie przyjmuje się bowiem,
że wydzierżawiający - podobnie jak najemca – nie musi być właścicielem rzeczy
oddanej w dzierżawę i nie musi mu przysługiwać wobec niej jakieś prawo
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1961 r. III Cr 806/60, OSN
z 1962, nr 3, poz. 101 i z dnia 9 czerwca 1998 r., II CKN 795/97, nie publ.). W tej
5
sytuacji nie wiadomo - jak trafnie zarzuciła skarżąca - co doprowadziło Sąd do
przyjętej oceny prawnej umowy dzierżawy z dnia 6 grudnia 1991 r.
Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia nie tylko nie wynika, dlaczego
– zdaniem Sądu – należało uznać, wobec ustalenia, iż wydzierżawiająca sporne
działki nie była ich właścicielką, umowę dzierżawy z dnia 6 grudnia 1991 r.
za bezskuteczną, ale nie zawiera ono również wyjaśnienia, dlaczego w przekonaniu
Sądu – jak zdają się wskazywać na to motywy rozstrzygnięcia – jedynie ważna
umowa dzierżawy, stanowiąca tytuł prawny do władania spornymi działkami,
mogłaby podważyć niezbędny do stwierdzenia zasiedzenia przymiot samoistnego
posiadania działek. Z art. 336 k.c. wynika – co podkreślano także w orzecznictwie
– że o rodzaju posiadania decyduje nie stan prawny, który stanowił podstawę
objęcia nieruchomości we władanie, ale sposób tego władania. Posiadanie
samoistne zachodzi nie tylko wtedy, gdy posiadacz jest przekonany, że przysługuje
mu prawo własności, ale także wówczas, gdy wie, że nie jest właścicielem,
ale posiada rzecz i włada nią tak, jakby był jej właścicielem (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1994 r., III CRN 18/94, niepubl.). Tymczasem
w sprawie nie jest kwestionowane, że A. D. na podstawie umowy dzierżawy z dnia
6 grudnia 1991 r. zapłaciła wydzierżawiającej umówiony czynsz dzierżawny.
Wydzierżawiająca w związku z zawartą umową zachowywała się zatem – pomijając
prawną ocenę umowy dzierżawy z dnia 6 grudnia 1991 r. – jak dzierżawca. Sąd
jednak - co trafnie zarzucono w skardze kasacyjnej - pominął ten aspekt władania
spornymi działkami przez A. D. przy ocenie wpływu stanowiącego podstawę
żądania wznowienia postępowania późniejszego wykrycia wspomnianej umowy na
stwierdzenie nabycia udziału we współwłasności działek przez zasiedzenie.
Z przedstawionych powodów nie można odeprzeć zarzutów skarżącej,
że zakwestionowane postanowienie zostało wydane z naruszeniem przytoczonych
w podstawach skargi kasacyjnej przepisów prawa. Skarga jako oparta
na usprawiedliwionych podstawach podlegało zatem uwzględnieniu (art. 39815
§ 1
k.p.c. i art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.).
6
jw