Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 3/14
POSTANOWIENIE
Dnia 21 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa L. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w B.
przeciwko P. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 marca 2014 r.,
zażalenia pozwanego
na wyrok Sądu Okręgowego w T.
z dnia 19 listopada 2013 r.
1) oddala zażalenie;
2) zasądza na rzecz powódki od pozwanego kwotę 1800,-
(jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów w
postępowaniu zażaleniowym.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 19 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w T., na skutek apelacji
powoda, uchylił wyrok Sądu Rejonowego w T. z dnia 25 czerwca 2013 r., którym
został uchylony nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla oraz oddalone
powództwo i przekazał sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Ustalił, że strony zawarły mowę o roboty budowlane, w której przewidziały
obowiązek pozwanego wykonawcy do wystawienia weksla in blanco na
zabezpieczenie wpłaconej przez zamawiającego zaliczki oraz obowiązek
zapłacenia przez wykonawcę kary umownej w wypadku opóźnienia w wykonaniu
przedmiotu umowy. Pozwany oświadczył w deklaracji wekslowej, że złożył weksel
bez podania kwoty wekslowej i daty płatności, na wypadek szkód mogących
wyniknąć z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań
wynikających z umowy. Pismem z dnia 10 stycznia 2013 r. powód złożył
pozwanemu oświadczenie o nałożeniu kary umownej w kwocie 191.625 zł za
opóźnienie w wykonaniu oraz w wydaniu kompletnego i niewadliwego przedmiotu
robót i wezwał do jej zapłaty, a pismem z dnia 14 stycznia 2013 r. zawiadomił
o wypełnieniu weksla na kwotę 73.000 zł.
Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji w przedmiocie
wykładni pojęcia szkody zawartego w deklaracji wekslowej i uznał, że powódka
uzupełniła weksel niezgodnie z deklaracją, co czyni niezasadnym roszczenie oparte
na przepisach prawa wekslowego. Za trafny uznał natomiast zarzut nierozpoznania
przez Sąd Rejonowy istoty sprawy wskutek nierozpoznania sprawy w oparciu
o stosunek podstawowy, a w konsekwencji naruszenia art. 227 w zw. z art. 495 § 2
zd.1 k.p.c. Przytaczając stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale
połączonych Izb: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia
24 kwietnia 1972 r., III PZP 17/70 (OSNC 1973/5/72) stwierdził, że dopuszczalne
jest powołanie się przez powoda w postępowaniu nakazowym na stosunek
podstawowy wtedy, gdy w pozwie powołuje się jedynie na weksel, ale
w odpowiedzi na zarzuty pozwanego przytacza fakty i dowody uzasadniające
cywilnoprawne roszczenie zabezpieczone wekslem. Sąd drugiej instancji wskazał,
że powód skonstruował podstawę faktyczną roszczenia w oparciu zarówno
3
o płaszczyznę prawa cywilnego, jak i prawa wekslowego. W jego ocenie fakty
wskazane przez powoda nakazywały rozpoznanie roszczenia dochodzonego
pozwem także w oparciu o stosunek podstawowy, a oddalenie wszystkich
wniosków dowodowych powoda spowodowało zaniechanie oceny zasadności
roszczenia o zapłatę kary umownej za opóźnienie w wykonaniu przedmiotu umowy.
Uchybienie to stanowi nierozpoznanie istoty sprawy, co uzasadnia uchylenie
wyroku na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.
W zażaleniu od tego wyroku pozwany zarzucił naruszenie art. 495 § 2 w zw.
z art. 187 § 1 i 2 k.p.c. przez błędne uznanie, że w treści pozwu powód skutecznie
określił dwie podstawy faktyczne żądania oraz art. 386 § 4 k.p.c. przez jego
niewłaściwe zastosowanie oparte na błędnym uznaniu, że nie rozpoznanie przez
Sąd pierwszej instancji roszczenia o zapłatę kary umownej stanowiło
nierozpoznanie istoty sprawy. W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. - w brzmieniu nadanym ustawą z dnia
16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381), która weszła w życie
z dniem 3 maja 2012 r., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie
uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
Treść zarzutów podniesionych przez żalącego powoduje konieczność
wyjaśnienia charakteru zażalenia oraz zakresu kognicji Sądu Najwyższego w toku
rozpoznawania tego środka odwoławczego.
Postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny, a to oznacza, że sąd
drugiej instancji nie może ograniczać się jedynie do oceny zarzutów apelacyjnych,
lecz musi dokonać własnych ustaleń i poddać je ocenie pod kątem prawa
materialnego. Uwzględnienie apelacji powinno zatem prowadzić do wydania
orzeczenia reformatoryjnego, a jedynie wyjątkowo orzeczenia kasatoryjnego
w wypadkach przewidzianych w art. 386 § 2 i 4 k.p.c. - stwierdzenia nieważności
postępowania, nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji oraz
4
wtedy, gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślono, że kontrola dokonywana
w ramach tego środka ma charakter formalny, a zażalenie ma służyć zbadaniu, czy
orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji zostało prawidłowo oparte na jednej
z przesłanek określonych w art. 386 § 2 i 4 k.p.c. a zatem, czy powołana przez sąd
przyczyna opiera się na jednej z przesłanek ustawowych. Dokonana kontrola ma
charakter czysto procesowy, bez wkraczania w kompetencje sądu in merito.
W postępowaniu zażaleniowym wywołanym omawianym zażaleniem nie jest zatem
dopuszczalne badanie merytoryczne stanowiska sądu drugiej instancji i kontrola
materialnoprawnej podstawy wyroku, ta bowiem jest zarezerwowana do
przeprowadzenia wyłącznie w postępowaniu kasacyjnym. Konsekwencją jest
wąskie określenie granic kognicji Sądu Najwyższego, a odmienne ich ujęcie jest
niedopuszczalne (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2012,
I CZ 136/12 z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, z dnia 9 listopada 2012 r.,
IV CZ 156/12, niepubl.).
W wypadku wskazania przez sąd drugiej instancji nierozpoznania istoty
sprawy przez sąd pierwszej instancji jako podstawy uchylenia wyroku, zakres
kognicji Sądu Najwyższego ogranicza się do zbadania, czy sąd odwoławczy
prawidłowo rozumiał to pojęcie oraz czy jego merytoryczne stanowisko uzasadniało
taką ocenę postępowania sądu pierwszej instancji, natomiast poza tym zakresem
pozostaje prawidłowość poglądu prawnego wyrażonego przez ten sąd.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do nierozpoznania
istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie
odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania
materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony,
bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa
unicestwiająca roszczenie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września
1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999 nr 1, poz. 22, z dnia 15 lipca 1998 r. II CKN
838/97, LEX nr 50750, z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, LEX nr 519260,
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3,
5
poz. 36, z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr 178635, z dnia
12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2).
Żalący, błędnie pojmując charakter wniesionego środka odwoławczego,
zarzuty zażalenia odniósł wyłącznie do merytorycznego stanowiska Sądu
Apelacyjnego, przytoczone argumenty zwalczają bowiem pogląd prawny Sądu
drugiej instancji w zakresie dopuszczalności rozpoznania roszczenia
dochodzonego pozwem nie tylko na podstawie weksla ale także w oparciu
o stosunek podstawowy i ocenę zakresu roszczeń zgłoszonych przez powoda.
Z przyczyn, o których mowa wyżej, zarzut naruszenia art. 495 § 2 w zw. z art. 187
§ 1 i 2 k.p.c. nie może zostać poddany kontroli, bowiem ocena prawidłowości
stanowiska Sądu odwoławczego w tym zakresie nie należy do kompetencji Sądu
Najwyższego realizowanej w postępowaniu zażaleniowym na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. Wobec uznania przez Sąd drugiej instancji, że Sąd Rejonowy w ogóle
nie rozpoznał roszczenia powoda o zapłatę kary umownej i nie przeprowadził w tym
zakresie żadnego postępowania brak podstaw do przyjęcia, że rozstrzygnięcie
sądu drugiej instancji zostało wadliwie oparte na przesłance określonej w art. 386
§ 4 k.p.c. Jak wskazano wyżej, do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas,
gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania, nie można więc
przypisać Sądowi drugiej instancji błędnego rozumienia tego pojęcia, co czyni
niezasadnym zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c.
w zw. z art. 39814
k.p.c., o kosztach rozstrzygając zgodnie z art. art. 98 § 1 k.p.c.,
108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i 398 21
k.p.c. oraz § 6 pkt 6 i § 12 ust. 2 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490).
6