Pełny tekst orzeczenia

162/5/B/2006

POSTANOWIENIE
z dnia 24 października 2006 r.
Sygn. akt Tw 53/05

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Stępień – przewodniczący
Adam Jamróz – sprawozdawca
Ewa Łętowska,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie z dnia 20 grudnia 2005 r. o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi Stowarzyszenia Dystrybutorów Filmowych,


p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE:

W dniu 9 listopada 2005 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Stowarzyszenia Dystrybutorów Filmowych o stwierdzenie zgodności art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii (Dz. U. Nr 132, poz. 1111) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 64, art. 84 i art. 217 Konstytucji oraz art. 19 ust. 9 wymienionej ustawy z art. 2, art. 7 oraz art. 217 Konstytucji.
Postanowieniem z 20 grudnia 2005 r. Trybunał odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi ze względu na brak legitymacji czynnej po stronie wnioskodawcy oraz wadliwość uchwały mającej stanowić podstawę wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego.
Zażaleniem z 3 stycznia 2006 r. pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o nadanie dalszego biegu wnioskowi Stowarzyszenia Dystrybutorów Filmowych i skierowanie sprawy do rozpoznania na rozprawie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Podstawą odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi Stowarzyszenia Dystrybutorów Filmowych było stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny braku legitymacji tego podmiotu do inicjowania postępowania w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm.
Odnosząc się do stanowiska Trybunału wnioskodawca stwierdził, iż użyte w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji pojęcie organizacji zawodowej ma charakter ogólny i nie ogranicza w bezpośredni sposób możliwości zaliczenia do tej grupy podmiotów także tych organizacji, które prowadzą działalność w formie stowarzyszeń. O tym, czy dana osoba prawna może zostać uznana za organizację zawodową w rozumieniu wskazanego przepisu Konstytucji – zdaniem wnioskodawcy – świadczyć powinny jej cele oraz sposób ich realizacji wskazane w statucie i przepisach prawa. Zdaniem wnioskodawcy analiza odpowiednich regulacji odnoszących się do Stowarzyszenia Dystrybutorów Filmowych uzasadnia uznanie tego podmiotu za organizację zawodową dystrybutorów filmowych i przyznanie mu legitymacji w postępowaniu przed Trybunałem.
Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje w obecnym składzie dotychczasowe stanowisko, iż funkcjonowanie podmiotu w formie stowarzyszenia nie decyduje automatycznie o wykluczeniu z grona organizacji zawodowych w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Podmiot taki można w wyjątkowych sytuacjach uznać za uprawniony do inicjowania postępowania w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm, o ile zostanie wykazane w konkretnym przypadku, że spełnia on konstytucyjne przesłanki uznania za „organizację zawodową”, a kwestionowane przepisy należeć będą do zakresu jego działania, w rozumieniu art. 191 ust. 2 Konstytucji.
W swoim orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie zajmował się interpretacją pojęcia – „organizacja zawodowa”, użytego w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Zdaniem Trybunału, organizacja taka powinna spełniać łącznie trzy kryteria: kryterium podmiotowe, polegające na tym, że zrzesza ona osoby fizyczne; kryterium przedmiotowe, związane z tym, że członkowie danej organizacji stale i w celach zarobkowych wykonują jedno lub kilka wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód oraz kryterium funkcjonalne, w myśl którego podstawowym celem i funkcją takiej organizacji jest reprezentowanie interesów całej grupy zawodowej (por. postanowienia TK z: 30 maja 2000 r., sygn. U. 5/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 114; 12 lutego 2003 r., sygn. Tw 59/02, OTK ZU nr 1/B/2003, poz. 8 oraz 26 marca 2003 r., sygn. Tw 60/02, OTK ZU nr 1/B/2003, poz. 10).
Trybunał Konstytucyjny, na potrzeby obecnego postępowania, nie widzi potrzeby dokonywania bliższego precyzowania pojęcia „organizacja zawodowa”, użytego w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Należy tu jednak przywołać pewne ogólniejsze ustalenia. Po pierwsze, „organizacja zawodowa”, jest wyrazem współdziałania jednostek w ramach wolności zrzeszania się. Nie każde jednak zrzeszenie jednostek może być uznane za organizację zawodową. Cechą wyróżniającą tego typu organizację jest okoliczność, iż skupia ona ludzi wykonujących dany zawód – jak to już wyżej częściowo wskazano – rozumiany jako stałe wykonywanie jakiejś pracy w celach zarobkowych, związane z koniecznością posiadania odpowiedniego wykształcenia i stosownych kwalifikacji. Wykonywanie określonego zawodu stanowi zatem wyłączną domenę aktywności osób fizycznych. Brak jest natomiast możliwości uznania za zawód takiej sfery działalności, którą podejmują także osoby prawne. W przypadku zawodów zaufania publicznego organizacje zawodowe powoływane są przez samego ustawodawcę. Nie wyklucza to oczywiście możliwości powoływania do życia innych organizacji zawodowych przez samych zainteresowanych. Po drugie, prawo inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, przysługujące związkom zawodowym, organizacjom pracodawców i organizacjom zawodowym, na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji, nie ma charakteru ogólnego. Jest ono wyjątkowym uprawnieniem przyznanym w związku ze szczególnym charakterem zadań powierzonych poszczególnym podmiotom przez obowiązujące regulacje konstytucyjne i ustawowe. Skoro uprawnienie do inicjowania abstrakcyjnej kontroli norm w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji przyznane zostało trzem różnym podmiotom, ale w obrębie jednego przepisu ustawy zasadniczej – zdaniem Trybunału – prowadzi to do wniosku, iż intencją ustrojodawcy było przyznanie ochrony tylko takim interesom tychże organizacji, które mają pewien wspólny mianownik. Są to odpowiednio, interesy pracownicze, interesy pracodawców w związku z zatrudnianiem pracowników oraz interesy związane z wykonywaniem zawodu. Legitymacja do wszczęcia abstrakcyjnej kontroli norm nie może natomiast służyć ochronie innych spraw, w tym o charakterze ogólnospołecznym czy nawet interesów gospodarczych, choćby w sposób naturalny były związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstw. Po trzecie, Wnioskodawca działając w formie prawnej, jaką jest stowarzyszenie, kształtuje zasady członkostwa w swojej organizacji, odnosząc je do konstytucyjnej wolności zrzeszania się (art. 58) oraz przepisów ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855). Nie oznacza to jednak, że wraz z przyjęciem pracowników w poczet członków stowarzyszenia, nabywa ono uprawnienia związku zawodowego. Podobnie, stowarzyszenie nie zyskuje uprawnień organizacji pracodawców, jeśli jego członkami są podmioty zatrudniające pracowników, czy też uprawnień organizacji zawodowych, gdy zrzeszą się w nim osoby o danym wykształceniu, czy prowadzące podobną aktywność zawodową. Po czwarte, aby konkretne stowarzyszenie mogło być uznane za organizację zawodową, posiadającą legitymację procesową do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji, musi spełnić łącznie zarówno kryteria podmiotowe, jak i określona we wniosku sprawa musi należeć do zakresu jej działania.
Jak wynika z dokumentacji przedstawionej przez Wnioskodawcę w niniejszej sprawie, działalność w zakresie dystrybucji filmowej prowadzić mogą zarówno osoby fizyczne działające samodzielnie lub w ramach zatrudnienia w firmach dystrybucyjnych, jak również liczne osoby prawne aktywne na tym polu działalności. Kryterium wyróżniającym przynależność do struktur Wnioskodawcy, jako stowarzyszenia, jest faktyczne prowadzenie działalności gospodarczej. Trudno zatem uznać tę sferę działalności za zawód, w świetle kryteriów wskazanych przez Trybunał Konstytucyjny, ani za sferę podlegającą ochronie w ramach szczególnej legitymacji procesowej przed TK. Oznacza to, iż wbrew stanowisku wnioskodawcy Stowarzyszenie Dystrybutorów Filmowych nie może być uznane za organizację zawodową w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Podmiot ten nie posiada zatem legitymacji do inicjowania postępowania w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm.
W świetle powyższych rozważań Trybunał Konstytucyjny, w obecnym składzie, w pełni podtrzymuje stanowisko wyrażone w kwestionowanym postanowieniu z 20 grudnia 2005 r., zgodnie z którym Stowarzyszenie Dystrybutorów Filmowych nie może być uznane za podmiot uprawniony do inicjowania postępowania przed Trybunałem na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny zwraca równocześnie uwagę, że takie rozstrzygnięcie nie przekreśla możliwości złożenia przez Stowarzyszenie Dystrybutorów Filmowych, po spełnieniu określonych w prawie warunków formalnych, również skargi konstytucyjnej, w której mogłyby stać się przedmiotem zaskarżenia przepisy objęte niniejszym wnioskiem.

2. Drugą przesłanką odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi Stowarzyszenia Dystrybutorów Filmowych, była stwierdzona przez Trybunał Konstytucyjny wadliwość uchwały, mającej stanowić podstawę wystąpienia z wnioskiem w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm. Odwołując się do istoty pełnomocnictwa Wnioskodawca podnosi w zażaleniu, że wniosek sporządzony i podpisany przez pełnomocnika wywołuje skutki prawne bezpośrednio w sferze prawnej mocodawcy. Jego zdaniem nie ma żadnych podstaw do uznania, że sformułowana przez pełnomocnika treść wniosku pochodzi od podmiotu nieuprawnionego. Zdaniem Wnioskodawcy brak jest także podstawy prawnej, nakazującej stosowanie tych samych wymogów formalnych zarówno względem uchwał o wystąpieniu z wnioskiem, jak i samych wniosków wymienionych w art. 32 ust. 1 ustawy o TK.
Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie podtrzymuje swoje stanowisko wyrażone w kwestionowanym postanowieniu z 20 grudnia 2005 r. Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188, do Trybunału wystąpić mogą ogólnokrajowe władze organizacji zawodowych. Analiza treści tego przepisu prowadzi do wniosku, iż na poziomie konstytucyjnym określono wyraźnie podmiot legitymowany, któremu przysługuje uprawnienie do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Wszczęcie takiego postępowania jest możliwe jedynie wówczas, kiedy podmiot ten w odpowiedniej formie określi zakres zaskarżenia w danej sprawie, wskazując zarówno przedmiot, jak i wzorzec kontroli. Cytowany przepis Konstytucji stanowi zatem wyłączną podstawę określenia wymagań, jakim muszą odpowiadać uchwały podmiotów legitymowanych do inicjowania abstrakcyjnej kontroli norm.
Należy podkreślić, iż legitymacja procesowa przysługująca ogólnokrajowym władzom organizacji zawodowych, w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, wynika wprost z postanowień Konstytucji, co wyklucza możliwość odpowiedniego stosowania w tym zakresie przepisów prawa cywilnego o pełnomocnictwie. Podmiot legitymowany może w drodze pełnomocnictwa przekazać uprawnienie do wykonywania jedynie tych czynności związanych ze złożeniem wniosku w Trybunale Konstytucyjnym, które nie zostały zarezerwowane do jego wyłącznej kompetencji na podstawie bezpośredniej regulacji konstytucyjnej. Mając powyższe na względzie Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, iż wola wszczęcia postępowania, wyrażona w określonej formie przez legitymowany podmiot, musi mieć charakter uprzedni w stosunku do złożonego w Trybunale wniosku. Oba oświadczenia woli muszą się także charakteryzować niezbędną tożsamością treściową dotyczącą zakresu zaskarżenia (por. postanowienia TK z: 18 grudnia 2002 r., sygn. Tw 45/02, OTK ZU nr 1/B/2003, poz. 4; 28 października 2002 r., sygn. Tw 50/02, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 234 oraz 29 lipca 2003 r.,sygn. Tw 13/03, OTK ZU nr 3/B/2003, poz. 166).
Należy podkreślić, iż uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego przysługuje na gruncie konstytucyjnym jedynie ściśle określonej grupie podmiotów. Podmioty takie, chcąc skutecznie zainicjować postępowanie przed Trybunałem, powinny złożyć odpowiednie oświadczenie woli wskazujące zakres zaskarżenia w konkretnej sprawie. Mogą one jednocześnie ustanowić przedstawiciela do działania w ramach toczącego się postępowania (art. 29 ust. 1 ustawy o TK). Konstytucyjnie legitymowany podmiot nie może jednak w drodze pełnomocnictwa przekazać innemu podmiotowi uprawnienia do zainicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Stanowiłoby to bowiem obejście przepisów konstytucyjnych w tym zakresie. Pełnomocnik, który samodzielnie wyznacza granice zaskarżenia bez uprzedniego oświadczenia woli legitymowanego podmiotu, musi zostać uznany za podmiot nieuprawniony na podstawie art. 191 ust. 1 Konstytucji.
Wniosek Stowarzyszenia Dystrybutorów Filmowych został sporządzony przez pełnomocnika, mimo braku stosownego oświadczenia woli ze strony wnioskodawcy, co do zakresu zaskarżenia w niniejszej sprawie. Uchwała Zarządu Stowarzyszenia Dystrybutorów Filmowych 28 października 2005 r. przedłożona Trybunałowi Konstytucyjnemu wraz z wnioskiem z 9 listopada 2005 r. nie zawiera prawidłowego sformułowania zarzutu niezgodności kwestionowanej ustawy o kinematografii z Konstytucją. Nie może być zatem uznana za skutecznie złożone przez wnioskodawcę oświadczenie woli wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w art. 191 ust. 1 Konstytucji. Stanowi to również samoistną przesłankę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi Stowarzyszenia Dystrybutorów Filmowych.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny uznając, że zażalenie nie podważyło zasadności stanowiska zajętego w zaskarżonym postanowieniu, orzekł jak w sentencji.


Zdanie odrębne sędzi Ewy Łętowskiej
od uzasadnienia postanowienia z 24 października 2006 r. o nieuwzględnieniu zażalenia (w zakresie uzasadnienia), sygn. akt Tw 53/06

Zgłaszam votum separatum od uzasadnienia postanowienia z 24 października 2006 r. o nieuwzględnieniu zażalenia Stowarzyszenia Dystrybutorów Filmowych na postanowienie z 20 grudnia 2005 r. o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi złożonemu przez to Stowarzyszenie, w kwestii zgodności art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii (Dz. U. Nr 132, poz. 1111) z art. 2, 31 ust. 3, 32, 64, 84 i art. 217 Konstytucji oraz art. 19 ust. 9 wskazanej ustawy z art. 2, 7, 217 Konstytucji.

Uzasadnienie postanowienia wymaga przedstawienia sytuacji konkretnej organizacji i przytoczenia wzorca, tj. interpretacji art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji w świetle istniejącego orzecznictwa TK. Uzasadnienie w sprawie zawiera tylko ten ostatni element. Przyjęcie poglądu, że Stowarzyszenie nie ma zdolności wnioskowej wymaga zaś wykazania na tle konkretnych okoliczności, dotyczących konkretnej organizacji, jej statutu i zakresu złożonego zażalenia i polemiki z jego treścią. W przeciwnym razie uzasadnienie postanowienia nie realizuje wymagań przewidzianych przez art. 75 w zw. z art. 71 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i nie odpowiada swej perswazyjnej funkcji.