Pełny tekst orzeczenia

156/4/B/2008





POSTANOWIENIE


z dnia 9 czerwca 2008 r.


Sygn. akt Ts 101/07





Trybunał Konstytucyjny w składzie:





Janusz Niemcewicz,





po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Leszka Olechnowicza w sprawie zgodności:


art. 42 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118, ze zm.) z art. 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,





p o s t a n a w i a:





odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.





UZASADNIENIE:





W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 8 maja 2007 r. skarżący zarzucił art. 42 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118, ze zm.) sprzeczność z art. 2 i art. 67 ust. 1 zd. 1 Konstytucji.


Działając w oparciu o zaskarżoną regulację, Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Lublinie decyzją z 30 stycznia 2006 r. (znak: E-675360) odmówił skarżącemu prawa do emerytury kolejowej ze względu na brak wymaganego okresu zatrudnienia na kolei. Odwołanie wniesione od powyższej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Lublinie – VIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych z 6 kwietnia 2006 r. (sygn. akt VIII U 985/06). Sąd Apelacyjny w Lublinie – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 14 marca 2007 r. (sygn. akt III AUa 1179/06) oddalił wniesioną apelację.


Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego. Zastosowanie zaskarżonego przepisu w stosunku do skarżącego i podniesienie wieku emerytalnego w sytuacji, w której do osiągnięcia dotychczasowego wieku emerytalnego pozostało mu około 2 lat, narusza – w jego opinii – w rażącym stopniu bezpieczeństwo prawne jednostki oraz zasadę ochrony praw nabytych, gdyż ustawodawca nie podjął żadnych kroków mających na celu umożliwienie jednostce dostosowanie się do zmienionej sytuacji prawnej.


Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 27 sierpnia 2007 r., wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków wniesionej skargi konstytucyjnej, poprzez m.in. dokładne określenie, w jaki sposób kwestionowany w skardze przepis narusza prawo konstytucyjne, o którym mowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji.


W piśmie procesowym z 4 września 2007 r. skarżący wskazał, iż art. 67 ust. 1 Konstytucji zapewnia każdemu obywatelowi prawo do zabezpieczenia społecznego w razie osiągnięcia wieku emerytalnego. Prawo to zostało naruszone poprzez odmowę przyznania skarżącemu prawa do emerytury kolejowej ze względu na rzekomy brak 15-letniego okresu zatrudnienia na kolei, w sytuacji, w której niesporne jest, że był on od 1972 r. do 1991 r. zatrudniony w Biurze Projektów Kolejowych w Lublinie na stanowisku kosztorysanta. Skarżący uzyskał wiek emerytalny – 60 lat – w dniu 18 kwietnia 2001 r., a więc niecałe dwa lata po wejściu w życie zaskarżonego przepisu. Zdaniem skarżącego zaskarżona ustawa powinna zawierać przepisy przejściowe, które gwarantowałyby seniorom (powyżej 50 lat), będącym adresatami normy prawnej pogarszającej ich status prawny, zachowanie stosowanych nabytych uprawnień.


Zastosowanie do sprawy skarżącego przepisów obowiązujących w momencie osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego, nie zaś w momencie wykonywania zatrudnienia – czego konsekwencją było stwierdzenie, iż nie spełnia on warunku 15-letniego okresu zatrudnienia określonego w art. 40 ust. 2 kwestionowanej ustawy – narusza wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadę ochrony praw nabytych. Skarżący wskazuje przy tym na uzasadnienie wyroku TK z 22 czerwca 1999 r. (K. 5/99, OTK ZU nr 5/1999, poz. 100) „stwierdzającego kategorycznie, że podniesienie wieku emerytalnego w odniesieniu do osób, którym do osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w dotychczas obowiązującym ustawodawstwie pozostało poniżej 5 lat, narusza bezpieczeństwo prawne jednostki w takim stopniu, aby można było w tym przypadku stwierdzić naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego”.





Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:





Skarga konstytucyjna jest środkiem służącym ochronie konstytucyjnych praw i wolności, do których naruszenia doszło na skutek wydania rozstrzygnięcia w oparciu o przepisy, których konstytucyjność jest kwestionowana. Ustawą z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) doprecyzowującą przesłanki wniesienia tego środka prawnego, nałożono na skarżącego obowiązek wykazania (art. 47 pkt 2), jakie prawo konstytucyjne zostało naruszone oraz określenia, w jaki sposób zastosowanie zaskarżonego przepisu doprowadziło do naruszenia tego prawa.


W skardze stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania skarżący wskazał wprawdzie na art. 67 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, jednakże nie uzasadnił, w jaki sposób brzmienie zaskarżonej regulacji, stanowiącej – co nie budzi wątpliwości – podstawę wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia, doprowadziło do naruszenia wynikającego z niego prawa konstytucyjnego. Także w piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej skarżący – pomimo wezwania zarządzeniem sędziego TK z 27 sierpnia 2007 r. – nie określił sposobu naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego, koncentrując się w dalszym ciągu na uzasadnianiu faktu naruszenia zasady ochrony praw nabytych. Przyjąć bowiem należy, iż ani okoliczność, że skarżący uzyskał wiek emerytalny wymagany do uzyskania emerytury kolejowej około 2 lata po wejściu w życie kwestionowanej regulacji, pogarszającej – w jego ocenie – przysługujący mu status prawny, ani też fakt odmowy przyznania mu prawa do emerytury kolejowej nie wyjaśnia jeszcze, na czym polegać miałoby naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego. Oznacza to tym samym, iż nie została spełniona przesłanka skargi konstytucyjnej warunkująca jej merytoryczne rozpoznanie, co uzasadnia odmowę nadania wniesionej skardze dalszego biegu.





Zasady nabywania emerytur kolejowych określają art. 40-45 kwestionowanej ustawy. Zgodnie z art. 40 ustawy „Kolejowa emerytura przysługuje pracownikowi kolejowemu urodzonemu przed dniem 1 stycznia 1949 r., który spełnia łącznie następujące warunki: (1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 55 lat, mężczyzn 60 lat; (2) ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei, o których mowa w art. 44-45”. Z kolei zaskarżony art. 42 ust. 1 zd. 1 stanowi, iż „Pracownikami kolejowymi w rozumieniu ustawy są osoby pozostające w stosunku pracy w: (1) jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa »Polskie Koleje Państwowe«, z wyłączeniem biur projektów kolejowych (…)”.





Przed wejściem w życie zaskarżonego przepisu zasady przyznawania emerytur kolejowych regulowała ustawa z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 23, poz. 99, ze zm.), która w art. 11 ust. 1 stanowiła, iż: „Kolejowa emerytura przysługuje pracownikowi kolejowemu, który spełnia łącznie następujące warunki: (1) osiągnął wiek emerytalny: kobieta 55 lat, mężczyzna 60 lat, (2) ma okres zatrudnienia wynoszący łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei”. Zgodnie z art. 5 ust. 1 tejże ustawy w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 8 maja 1998 r. zmieniającą ustawę o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, a także o zmianie ustaw: o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin oraz o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. Nr 66, poz. 431) „Pracownikami kolejowymi w rozumieniu ustawy są osoby pozostające w stosunku pracy: (1) w jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa państwowego »Polskie Koleje Państwowe«, z wyłączeniem biur projektów kolejowych (…)”.


Skarżący niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu upatruje w naruszeniu zasady ochrony praw nabytych, o której mowa w art. 2 Konstytucji. Nawet pobieżna analiza przytoczonych powyżej regulacji pozwala stwierdzić, iż kwestionowana przez skarżącego ustawa nie zmieniła zakresu przysługujących mu uprawnień, a w szczególności nie zwiększyła wieku emerytalnego, którego osiągnięcie uprawnia do uzyskania prawa do emerytury. Zarówno na gruncie stanu prawnego obowiązującego przed dniem wejścia w życie kwestionowanej regulacji, jak i na gruncie aktualnie obowiązujących regulacji, skarżącemu nie przysługuje prawo do emerytury kolejowej, ze względu na brak 15-letniego okresu zatrudnienia na kolei. Obie regulacje – zarówno obowiązująca poprzednio, jak i ta zaskarżona – nie zaliczają bowiem do okresu pracy na kolei pracy w biurach projektów kolejowych (zob. także wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17 marca 2005 r., sygn. akt III AUa 11440/04, Lex 25/2007, 166816). Oznacza to, iż zarzut naruszenia przez kwestionowany przepis zasad określonych w art. 2 Konstytucji uznać należy za oczywiście bezzasadny, co uzasadnia także odmowę nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.


Podkreślić także należy, iż z uzasadnienia skargi konstytucyjnej oraz pisma nadesłanego w celu uzupełnienia jej braków wynika, iż skarżący kwestionuje tak naprawdę zasadę, zgodnie z którą oceny uprawnień ubezpieczonego do emerytury dokonuje się, biorąc pod uwagę regulację przepisów, jakie obowiązują w momencie osiągnięcia przez niego wymaganego wieku emerytalnego, a nie w oparciu o przepisy, które obowiązywały w momencie wykonywania zatrudnienia (zob. wyrok SN z 19 lipca 2001 r. [II UKN 490/00, OSNAP 2003/9, poz. 231], w którym jednoznacznie stwierdzono, iż „okresy zatrudnienia, od których uzależnione są szczególne uprawnienia emerytalne, ustalane są w stosunku do osoby, która osiągnęła wiek emerytalny po wejściu w życie tej ustawy, według zasad określonych w ustawie a nie w przepisach obowiązujących w dacie wykonywania tego zatrudnienia”). Nie budzi jednak wątpliwości, iż ta zasada o charakterze intertemporalnym nie wynika z zaskarżonego przepisu, określającego kogo można uznać za pracownika kolejowego.


Na marginesie wskazać także należy, iż w rzeczywistości teza wyrażona w wyroku TK z 22 czerwca 1999 r. (K. 5/99) do której odwołuje się skarżący w nadesłanym piśmie procesowym ma trochę inne brzmienie. Trybunał stwierdził bowiem, iż „podniesienie wieku emerytalnego w odniesieniu do osób, którym do osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w obowiązującym ustawodawstwie pozostało co najmniej 5 lat, nie narusza bezpieczeństwa prawnego jednostki w takim stopniu, aby można było w tym przypadku stwierdzić, naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego”. W ocenie Trybunału nie jest w tym przypadku dopuszczalne wnioskowanie a contrario i twierdzenie, iż w ocenie Trybunału, gdy okres ten wynosi poniżej 5 lat, dochodzi do naruszenia bezpieczeństwa prawnego w takim stopniu, że można stwierdzić naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego.





Biorąc powyższe pod uwagę, należało orzec jak na wstępie.