Pełny tekst orzeczenia

463/6/B/2009


POSTANOWIENIE

z dnia 23 października 2008 r.
Sygn. akt Ts 245/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Andrzeja S., w sprawie zgodności:
art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, ze zm.) z art. 2 i art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 4 sierpnia 2008 r. skarżący zarzucił art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, ze zm.) sprzeczność z art. 2 oraz art. 32 Konstytucji.
Decyzją z 7 marca 2005 r. (znak: 340000/6120/1/ /2005/595048/15/ERP) ZUS – Oddział w Rybniku odmówił skarżącemu przyznania prawa do emerytury nauczycielskiej, ze względu na fakt, że przepisy zaskarżonej ustawy nie przewidują możliwości uwzględnienia w wymaganym 20-letnim okresie pracy nauczycielskiej okresu prowadzenia zajęć dydaktycznych w czasie prowadzenia działalności gospodarczej. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach – Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku po rozpatrzeniu odwołania wniesionego od przytoczonej powyżej decyzji, wyrokiem z 22 czerwca 2005 r. (sygn. akt IX U 403/05) zmienił ją w ten sposób, że przyznał skarżącemu prawo do emerytury. Powyższe rozstrzygnięcie zostało zmienione wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach – Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 8 marca 2007 r. (sygn. akt III AUa 2320/05), doręczonym skarżącemu 29 marca 2007 r. Wyrokiem tym zmieniono zaskarżone rozstrzygnięcie i oddalono odwołanie od decyzji organu rentowego. Skarga kasacyjna wniesiona od powyższego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu Najwyższego z 4 lutego 2008 r. (sygn. akt I UK 225/07).
Z wydaniem przytoczonych powyżej rozstrzygnięć wiąże skarżący naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej, o której mowa w art. 2 Konstytucji oraz prawa do równego traktowania (art. 32 Konstytucji). Naruszenia powyższych zasad upatruje skarżący w fakcie przyznania przez zaskarżony przepis szczególnych przywilejów emerytalnych niektórym tylko nauczycielom, tj. wykonującym pracę nauczycielską na podstawie stosunku pracy, przy równoczesnej odmowie ich przyznania m.in. nauczycielom, którzy wykonują pracę dydaktyczną w ramach własnej działalności gospodarczej. W uzasadnieniu zarzutu skarżący podnosi, że kryterium zróżnicowania – fakt zatrudnienia w oparciu o przepisy prawa pracy, nie pozostaje w racjonalnym związku ani z celem i treścią kwestionowanej regulacji, ani też z innymi wartościami czy normami konstytucyjnymi uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 5 września 2008 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braku formalnego skargi konstytucyjnej poprzez wskazanie, jakie konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego zostały naruszone na skutek wydania rozstrzygnięcia opartego na kwestionowanym przepisie oraz określenie sposobu, w jaki zaskarżony przepis narusza te prawa lub wolności.

W piśmie procesowym nadesłanym do Trybunału 16 września 2008 r. skarżący wskazał ponownie na naruszenie art. 32 Konstytucji, w tym na prawo do żądania, aby organy władzy publicznej nie dyskryminowały skarżącego z tego tylko powodu, że nie pozostaje on w stosunku pracy, oraz na naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna, stanowi środek służący ochronie konstytucyjnych praw i wolności, którego wniesienie warunkowane jest spełnieniem szeregu przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Przyjęta w prawie polskim konstrukcja skargi konstytucyjnej wymaga dla merytorycznego rozpatrzenia tego środka zaistnienia naruszenia przysługującego skarżącemu konstytucyjnego prawa o charakterze podmiotowym lub konstytucyjnej wolności. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wskazanie tego prawa lub wolności obciąża osobę występującą ze skargą. Niezależnie od powyższego, art. 46 ust. 1 ustawy o TK wprowadza wymóg wniesienia skargi w terminie trzech miesięcy od daty doręczenia rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej. Skardze konstytucyjnej, która nie spełnia przewidzianych przepisami wymogów, należy – po bezskutecznym wezwaniu zarządzeniem sędziego TK do usunięcia braków – odmówić nadania dalszego biegu, zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK.
W skardze konstytucyjnej stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania skarżący uprawnienia do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje w naruszeniu zasady równości i zakazu dyskryminacji, a także zasady sprawiedliwości społecznej.
Na temat możliwości dochodzenia ochrony zasad przedmiotowych naruszonych ostatecznym rozstrzygnięciem wydanym na podstawie przepisów, których konstytucyjność się kwestionuje, Trybunał Konstytucyjny wypowiadał się niejednokrotnie, w tym najbardziej wyczerpująco w rozstrzygnięciach wydanych w pełnym składzie w sprawach o sygn.: Ts 105/00 (por. postanowienia z: 12 grudnia 2000 r., OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59; 23 stycznia 2002 r., OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60) – w zakresie zasad wywodzonych z art. 2 Konstytucji oraz SK 10/01 (postanowienie z 24 października 2001 r., OTK ZU nr 7/2001, poz. 225) – w zakresie zasady równości.
Uzasadniając niedopuszczalność ujmowania zasady równości jako źródła konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej, Trybunał Konstytucyjny podniósł w powołanym już postanowieniu z 24 października 2001 r., że wynikająca z art. 32 Konstytucji zasada równości stanowi samodzielnie jedynie zasadę ogólną, mającą charakter niejako prawa „drugiego stopnia”, tzn. przysługującego w związku z konkretnymi normami prawnymi, a nie w oderwaniu od nich – „samoistnie”. Teza ta – jak podkreślał Trybunał – znajduje swoje uzasadnienie w specyfice przyjmowanego na gruncie Konstytucji rozumienia „równości”, która nie ma charakteru abstrakcyjnego i absolutnego, ale „funkcjonuje zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym, odniesiona musi być do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym jednostkom (grupom jednostek) w porównaniu ze statusem innych jednostek (grup)”. W związku z powyższym dopuszczalność powołania się w skardze konstytucyjnej na naruszenie zasady równości winna zostać ograniczona wyłącznie do przypadków, w których zostanie wskazane konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona. Nie budzi najmniejszej wątpliwości, że wskazane powyżej stanowisko Trybunału odnieść należy także do wynikającej z art. 32 ust. 2 Konstytucji zasady niedyskryminacji.
Badając dopuszczalność powoływania się na art. 2 Konstytucji, jako źródło konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej, Trybunał Konstytucyjny wskazuje w pierwszej kolejności na konieczność precyzyjnego określenia wolności lub prawa podmiotowego, którego naruszenie uzasadnić ma legitymację do wniesienia skargi konstytucyjnej, podkreślając przy tym, że chodzi tu tylko o prawa lub wolności przyjmujące normatywną postać praw podmiotowych. Oznacza to, że ich adresatem jest obywatel (lub inny podmiot prawa), kształtują one jego sytuację prawną, ma on możność wyboru zachowania się, tj. spełnienia lub niespełnienia normy prawnej. Nie stanowi podstawy do wniesienia skargi powołanie się przez skarżącego na naruszenie wynikających z art. 2 Konstytucji norm prawnych, które ze względu na charakter zasad przedmiotowych, adresowane są przede wszystkim do ustawodawcy i wyznaczają sposób, w jaki normowane być powinny poszczególne dziedziny życia publicznego. Odwołanie się do tych zasad może mieć znaczenie tylko w sytuacji, w której skarżący wskaże równocześnie wolność lub prawo podmiotowe mające swoje źródło w przepisie Konstytucji, które doznało uszczerbku na skutek naruszenia powyższych zasad (zob. także postanowienia z: 19 grudnia 2001 r., SK 8/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 272; 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53).
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, ani w skardze konstytucyjnej, ani w piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braku formalnego skargi, tego rodzaju doprecyzowanie nie nastąpiło. Wręcz przeciwnie – w piśmie procesowym in fine zostało wyraźnie wskazane, że z faktem nieprzyznania mu emerytury wiąże skarżący powstanie uszczerbku w zasadach równości oraz sprawiedliwości społecznej. Powyższa konstatacja uzasadnia przyjęcie, że w skardze nie zostało wskazane ani prawo konstytucyjne o charakterze podmiotowym, ani konstytucyjna wolność, co jest równoznaczne z niespełnieniem ustawowych przesłanek tego środka ochrony konstytucyjnych praw i wolności.
Niezależnie od powyższej okoliczności, samodzielnie przesądzającej o niemożności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej, należy wskazać na niespełnienie jeszcze jednej przesłanki skargi, również uzasadniające odmowę nadania jej dalszego biegu.
Jak wskazano powyżej, ustawa o TK określa termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, który wynosi 3 miesiące od momentu doręczenia rozstrzygnięcia decydującego o wyczerpaniu drogi prawnej.
Termin „wyczerpanie drogi prawnej” – zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego – należy rozumieć jako skorzystanie przez skarżącego ze wszystkich przysługujących mu zwyczajnych środków zaskarżenia, zakończone uzyskaniem ostatecznego orzeczenia, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. W sprawach rozpatrywanych w trybie postępowania cywilnego, jak miało to miejsce w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę kasacyjną, dla wyczerpania drogi prawnej warunkiem koniecznym i wystarczającym jest uzyskanie merytorycznego orzeczenia sądu II instancji. Podkreślić należy, że po nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) zbędnym stało się – z punktu widzenia przesłanek skargi konstytucyjnej – uzyskiwanie orzeczenia wydanego przez sąd kasacyjny, na skutek rozpatrzenia środka odwoławczego od orzeczenia sądu II instancji. Wskazana powyżej ustawa wprowadziła bowiem w miejsce kasacji – skargę kasacyjną – oraz zmieniła charakter tego środka odwoławczego: odwołanie od orzeczenia sądu II instancji nabrało charakteru nadzwyczajnego środka wzruszenia prawomocnych orzeczeń sądowych. Oznacza to, że bieg terminu wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczyna się w momencie doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia sądu II instancji, przy czym wniesienie skargi kasacyjnej lub jakiegokolwiek innego nadzwyczajnego środka zaskarżenia jest irrelewantne dla biegu tego terminu (zob. postanowienia TK z: 25 lipca 2006 r., Ts 143/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 55; 15 lutego 2007 r. i 16 maja 2007 r., Ts 144/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 129 i 130; 13 lutego 2007 r., Ts 162/06, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 15; 4 października 2007 r., Ts 47/07, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 67; 27 listopada 2007 r., Ts 107/07, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 39; 27 listopada 2007 r., Ts 284/06, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 60).
Przenosząc powyższe ustalenia na grunt sprawy, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, należy stwierdzić, że wymóg wyczerpania przez skarżącego przysługującej mu drogi prawnej został spełniony w momencie wydania przez Sąd Apelacyjny w Katowicach – Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyroku w dniu 8 marca 2007 r. (sygn. akt III AUa 2320/05). Wyrok ten został doręczony skarżącemu 29 marca 2007 r., zaś ze skargą konstytucyjną wystąpiono w dniu 4 sierpnia 2008 r., fakt wniesienia tego środka prawnego przez skarżącego z przekroczeniem ustawowego terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, nie budzi zatem wątpliwości. Należy podkreślić, że podjęcie przez skarżącego kroków zmierzających do pozbawienia orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Katowicach waloru ostateczności, poprzez wniesienie skargi kasacyjnej od tego rozstrzygnięcia, jak też fakt wydania dnia 4 lutego 2008 r. wyroku przez Sąd Najwyższy (sygn. akt I UK 225/07), nie miały znaczenia dla biegu trzymiesięcznego terminu wystąpienia ze skargą konstytucyjną.

Mając powyższe na uwadze, należało orzec jak na wstępie.