Ts 63/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
127/2/B/2011
POSTANOWIENIE
z dnia 2 marca 2011 r.
Sygn. akt Ts 63/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Małgorzata Pyziak-Szafnicka – przewodnicząca
Zbigniew Cieślak – sprawozdawca
Marek Kotlinowski,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 marca 2010 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Barbary i Grzegorza Cz., Marii i Jarosława D., Małgorzaty i Wojciecha D., Elżbiety i Andrzeja Dz., Lidii F. i Anny B., Krystyny i Jacka G., Bożeny i Mirosława H., Ludomiry i Józefa K., Jadwigi i Zbigniewa K., Danuty i Czesława K., Barbary i Antoniego R., Bożeny i Leszka R., Stefanii i Michała S., Barbary i Grzegorza S., Jadwigi i Władysława S., Barbary i Michała Z., Antoniny i Antoniego Z.,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej skarżący domagali się zbadania zgodności z art. 2, art. 32 i art. 64 ust. 3 Konstytucji oraz art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.; dalej: u.s.m.) w zakresie, w jakim nakłada on na właścicieli nieruchomości zabudowanych domami jednorodzinnymi, które zostały nabyte od spółdzielni mieszkaniowej w trybie art. 235 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848, ze zm.; dalej: prawo spółdzielcze), niebędących członkami spółdzielni, obowiązek uczestniczenia w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące w określonych budynkach lub osiedlu.
Skarżący wnieśli skargę konstytucyjną w związku z następującym stanem faktycznym. Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w sprawie z powództwa skarżących wyrokiem zaocznym z 22 stycznia 2007 r. (sygn. akt XVI C 262/06) ustalił, że nie istnieją roszczenia Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „Związkowiec” w Warszawie w stosunku do skarżących: (I) o zapłatę z tytułu uczestnictwa w wydatkach związanych z administrowaniem, eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości położonej w Warszawie, dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa prowadzi księgą wieczystą nr WA2M/00092928/3 oraz znajdujących się na niej budynków, budowli i urządzeń w okresie od dnia 1 czerwca 2004 r. do dnia wydania orzeczenia i na przyszłość, za wyjątkiem wydatków związanych z utrzymaniem i eksploatacją nieruchomości stanowiących mienie Spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące na osiedlu; (II) o zapłatę z tytułu ochrony mienia, w okresie od 1 czerwca 2004 r. do wydania orzeczenia; (III) o zapłatę z tytułu usług ochrony mienia, świadczonych na podstawie umowy zawartej między pozwaną spółdzielnią i Securpol City sp. z o.o. w Warszawie z 1 grudnia 2000 r. na przyszłość; (IV) o zapłatę z tytułu wpłat na fundusz remontowy i fundusz remontowy infrastruktury w okresie od dnia 1 czerwca 2004 r. do dnia wydania orzeczenia i na przyszłość. Sąd stwierdził, że skarżący są właścicielami domów jednorodzinnych na terenie osiedla pozwanej spółdzielni i użytkownikami bądź właścicielami nieruchomości gruntowych, na których te domy zostały posadowione. Pierwotnie grunt, na którym wybudowano domy, był oddany w użytkowanie wieczyste spółdzielni; następnie w trybie art. 235 prawa spółdzielczego prawo własności domów zostało przeniesione na rzecz członków spółdzielni oraz wraz z nimi prawo użytkowania wieczystego wydzielonych działek gruntu. Żadne ze skarżących nie było w chwili orzekania członkiem spółdzielni. W konsekwencji Sąd uznał, że spółdzielnia nie może kierować do skarżących roszczeń związanych z kosztami eksploatacji i utrzymania nieruchomości wspólnej, która w tej sytuacji nie występuje. W ocenie Sądu istnieje jednak mienie spółdzielni przeznaczone do wspólnego użytku mieszkańców osiedla i dlatego – zgodnie z art. 4 ust. 4 u.s.m. skarżący zobowiązani są ponosić koszty jego utrzymania i eksploatacji, które nie obejmują ani kosztów ochrony, ani działań i inwestycji wykraczających poza te ramy, ani obowiązku wpłat na fundusz remontowy i fundusz remontowy infrastruktury. Sąd nie podzielił stanowiska skarżących, w myśl którego zaskarżony art. 4 ust. 4 u.s.m. nie znajduje w ich sytuacji zastosowania, ponieważ w chwili wejścia w życie u.s.m. byli już właścicielami domów jednorodzinnych. Postanowieniem z 7 maja 2007 r. (sygn. akt XVI C 262/06) Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa odrzucił sprzeciw pozwanej spółdzielni od wyroku zaocznego z 22 stycznia 2007 r. oraz dokonał wykładni tego wyroku. Postanowieniem z 22 czerwca 2007 r. Sąd Rejonowy, uwzględniając zażalenie pozwanej spółdzielni, uchylił postanowienie w przedmiocie odrzucenia sprzeciwu od wyroku zaocznego, a następnie postanowieniem z 21 września 2007 r. odrzucił sprzeciw od wyroku zaocznego w zakresie odnoszącym się do części wyroku oddalającej powództwo. Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 20 listopada 2007 r. (sygn. akt V Ca 2171/07) oddalił apelację skarżących od wyroku zaocznego z 22 stycznia 2007 r. w punkcie pierwszym w części nieuwzględniającej powództwa. Sąd wskazał w szczególności, że między stronami nie jest sporne, iż skarżący zamieszkują na terenie osiedla pozwanej spółdzielni, a nadto sami skarżący ostatecznie przyznali, że korzystają z nieruchomości spółdzielni służących wszystkim mieszkańcom osiedla, jakimi są ulice osiedlowe. Sąd wyjaśnił ponadto, że art. 4 ust. 4 u.s.m. reguluje sytuację prawną powstałą nie w wyniku wejścia w życie u.s.m., a w wyniku faktycznego korzystania przez mieszkańca osiedla wzniesionego przez spółdzielnię, niebędącego jej członkiem, z będącego własnością spółdzielni mienia przeznaczonego do wspólnego korzystania przez mieszkańców osiedla.
Skarżący podnieśli, że nie łączy ich ze spółdzielnią mieszkaniową żaden stosunek prawny, wynikający czy to z umowy przewłaszczenia zawartej w trybie art. 235 prawa spółdzielczego czy odrębnej umowy o administrowanie domami skarżących, a w konsekwencji spółdzielnia nie spełnia wobec nich świadczeń uzasadniających zapłatę na jej rzecz. Przyznają zarazem, że ulice (Cypryjska, Mesyńska i in.), przy których są zlokalizowane ich nieruchomości oraz niektóre grunty sąsiadujące z ich nieruchomościami, wchodzą w skład nieruchomości stanowiącej własność spółdzielni; przez nieruchomość spółdzielni przebiega trakt pieszy dostępny publicznie, ponadto jest na niej posadowionych kilka bloków mieszkalnych należących do spółdzielni. Skarżący wskazali, że jedynym składnikiem mienia spółdzielni, z którego korzystają, jest droga – ul. Cypryjska i boczne – lecz czynią to, jak sami uznają, na zasadzie art. 145 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.), gdyż ich nieruchomości nie mają dostępu do drogi publicznej. W jednym przypadku (Jacka i Krystyny G.) została na nieruchomości spółdzielni ustanowiona odpłatna służebność gruntowa przechodu i przejazdu. W myśl stanowiska skarżących, nałożenie na nich obowiązku uczestniczenia w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące w określonych budynkach lub osiedlu na podstawie zaskarżonego art. 4 ust. 4 u.s.m., doprowadziło do naruszenia zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasady ochrony praw nabytych, zasady pewności prawa, zakazu retroakcji, prawa do własności, prawa do równości i zasady sprawiedliwości społecznej. Ich zdaniem, ustanie ich członkostwa w spółdzielni, po zawarciu umowy przeniesienia własności domów jednorodzinnych, stanowiło okoliczność definitywnie wyłączającą ich spod działania przepisów prawa spółdzielczego, a pomiędzy właścicielami domów i spółdzielnią ukształtował się stan prawny noszący takie same cechy jak każdy analogiczny stosunek sąsiedzki, oparty na zasadzie równości stron i stosunkowo klarownym zakresie wzajemnych obowiązków, wynikających po stronie spółdzielni – z art. 145 k.c., a po stronie właścicieli domów – z art. 405 i nast. k.c.
Z powyższych założeń skarżący wyprowadzili wniosek, że do właścicieli domów niebędących członkami spółdzielni mieszkaniowej nie powinny mieć zastosowania zasady uczestniczenia w kosztach i wydatkach spółdzielni, które zostały określone w art. 4 ust. 4 u.s.m. Przyjęcie odmiennej tezy równałoby się – jak uzasadniają skarżący – uznaniu, że u.s.m. reaktywowała więzi prawne pomiędzy właścicielami domów niebędącymi członkami spółdzielni i spółdzielnią, z której majątku dokonano przewłaszczenia nieruchomości, to zaś jest niezgodne z podstawową zasadą nieretroaktywności prawa, zawierającą się w treści art. 2 Konstytucji. Zasada ta – jak skarżący wskazali w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej – została w ich sprawie pogwałcona, gdyż nieruchomość nabyta bez obciążeń od spółdzielni mieszkaniowej stała się, wskutek wejścia w życie art. 4 ust. 4 u.s.m. nieruchomością obciążoną daniną na rzecz spółdzielni. Skarżący argumentowali również, że zaskarżony art. 4 ust. 4 u.s.m. narusza zasadę równości – w odniesieniu do prawa własności – w ten sposób, że wprowadza nierówność pomiędzy właścicielami domów przewłaszczonych pod rządami prawa spółdzielczego niebędącymi członkami spółdzielni i spółdzielnią. Ich zdaniem, ustawa nakłada na nich przymus świadczenia pieniężnego, który nie ma odpowiednika wśród obowiązków spółdzielni; sformułowanie „nieruchomości przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące na osiedlu” jest zbyt ogólnikowy i nie nadaje się do tego, by wywodzić z niego roszczenia przeciwko spółdzielni. Sprzeczne z zasadą równości jest również – w ocenie skarżących – upośledzenie kategorii osób, będących właścicielami domów przewłaszczonych pod rządami dawnego prawa spółdzielczego i niebędących członkami spółdzielni, na tle innych właścicieli; nieuzasadnione ani ekwiwalentnym, egzekwowalnym uprawnieniem wobec spółdzielni, ani nabyciem udziału w prawie własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości wspólnych, ani też rzeczową potrzebą utrzymania jedynego dającego się w pewnych przypadkach skonkretyzować składnika mienia nieruchomego spółdzielni, objętego działaniem art. 4 ust. 4 u.s.m., czyli dróg dojazdowych. Są one bowiem, jak wskazali skarżący, objęte regulacją art. 145 k.c., który określa także obowiązek wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości służebnością. Wątpliwości odnoszące się do sformułowań użytych w zaskarżonym przepisie skłaniają skarżących ponadto do tezy, że narusza on zasadę pewności prawa.
Trybunał Konstytucyjny zaskarżonym postanowieniem odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, wskazując przede wszystkim, że przedmiotem zaskarżenia może być – w okolicznościach faktycznych sprawy, w związku z którą skarżący wnieśli skargę konstytucyjną – tylko norma nakładająca na osoby niebędące członkami spółdzielni obowiązek uczestniczenia w kosztach utrzymania i eksploatacji mienia spółdzielni przeznaczonego do wspólnego korzystania przez mieszkańców osiedla, zawarta w zdaniu drugim zaskarżonego art. 4 ust. 4 u.s.m.; w pozostałym zakresie sąd orzekający w sprawie uwzględnił bowiem żądanie skarżących. Trybunał przywołał swoje orzecznictwo, w myśl którego art. 2 Konstytucji nie może stanowić samodzielnego wzorca kontroli konstytucyjności w trybie skargi konstytucyjnej i uznał, że zarzut naruszenia prawa własności – w aspekcie równej ochrony własności (art. 64 ust. 2 i art. 32 Konstytucji) oraz istoty tego prawa (art. 64 ust. 3 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji) – przez orzeczenie wydane na podstawie zaskarżonego przepisu nie został przez skarżących uprawdopodobniony. Wynika to z przyznanego przez skarżących w postępowaniu przed sądami powszechnymi i w skardze konstytucyjnej faktu korzystania przez nich z nieruchomości stanowiących własność spółdzielni mieszkaniowej. W ocenie Trybunału naruszenia praw podmiotowych nie uzasadnia ani sama odmienność zaskarżonego art. 4 ust. 4 u.s.m. od – przywoływanego przez skarżących – art. 145 k.c., ani też zarzuty powiązane z zasadą wiary publicznej ksiąg wieczystych. Innych argumentów – określających, jakich uprzednio nabytych praw skarżący zostali pozbawieni – skarga konstytucyjna nie zawierała.
We wniesionym na powyższe postanowienie zażaleniu skarżący bronią tezy, w myśl której norma, będąca podstawą niekorzystnego dla nich rozstrzygnięcia, powinna być dekodowana z całej treści art. 4 ust. 4 u.s.m., a nie tylko wskazanego przez Trybunał jego zdania drugiego, podnosząc, że przedmiot zaskarżenia stanowi norma przewidująca, że „właściciele lokali niebędący członkami spółdzielni są obowiązani uczestniczyć w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące w określonych budynkach lub na osiedlu; obowiązek ten wykonują przez uiszczanie opłat na takich samych zasadach, jak członkowie spółdzielni, z zastrzeżeniem art. 5”. Skarżący podnieśli, że w skardze konstytucyjnej wskazali prawa podmiotowe wynikające z art. 2 Konstytucji, obejmujące: zasadę pewności prawa i określoności prawa, zasadę nieretroakcji i zasadę ochrony praw nabytych oraz powtórzyli i rozbudowali argumentację odnoszącą się do naruszenia przez art. 4 ust. 4 u.s.m. powyższych zasad.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Podstawową przesłankę skargi konstytucyjnej – wynikającą zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) – stanowi wskazanie naruszonych w sprawie skarżących konstytucyjnych praw lub wolności. Wbrew tezie skarżących postawionej w zażaleniu, nie można przyjąć, że wymienione przez nich zasady – zasada pewności prawa i określoności prawa, zasada nieretroakcji i zasada ochrony praw nabytych – wywodzące się z art. 2 Konstytucji, przybierają postać praw podmiotowych. Stanowią one postulaty skierowane do ustawodawcy; nie sposób natomiast określić precyzyjnie kręgu ich beneficjentów, a tym bardziej – wskazać sytuację powiązaną z możliwością wyboru określonego sposobu zachowania. Tymczasem – jak wyjaśnił Trybunał w postanowieniu z 23 stycznia 2002 r. (Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60), przywołanym także w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia – dopiero wskazanie tych elementów pozwala na określenie treści ewentualnego prawa podmiotowego. Z przytoczonych przez skarżących zasad nie można wywieść konkretnych obowiązków państwa, które mogłyby być egzekwowane przez obywateli (podmioty prawa). Skoro zatem skarżący nie przedstawili w zażaleniu argumentów podważających stanowisko Trybunału, w myśl którego w skardze konstytucyjnej nie zostało uprawdopodobnione naruszenie prawa własności w aspekcie jego równej ochrony i zakazu naruszania jego istoty, a zarzuty odnoszące się do naruszenia zasad wynikających z art. 2 Konstytucji nieprzybierających postaci praw podmiotowych zawarte w zażaleniu nie mogą stanowić przedmiotu rozpoznania w trybie skargi konstytucyjnej, to zażalenie nie mogło zostać uwzględnione.
W świetle powyższych ustaleń zagadnienie, jakie jednostki redakcyjne art. 4 ust. 4 u.s.m. składają się na zaskarżoną normę, nie może mieć wpływu na dopuszczalność uwzględnienia zażalenia. Trybunał zwraca jednak uwagę, że nieprawidłowość określenia zaskarżonej normy nie stanowiła podstawy wydania postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia uwagi Trybunału odnosiły się tylko do ustalenia, jaka treść normatywna legła u podstaw wydanych przez sądy powszechne rozstrzygnięć, w związku z którymi skarżący wnieśli skargę konstytucyjną, będących dla skarżących kanwą wątpliwości konstytucyjnych. W tym kontekście należy mimo to zauważyć, że zarówno Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa, jak i Sąd Okręgowy w Warszawie orzekały – na żądanie skarżących – o istnieniu co do podstawy roszczeń pozwanej spółdzielni; brak jest natomiast rozstrzygnięcia co do wysokości tych roszczeń i zasad ponoszenia przez skarżących wydatków związanych z utrzymaniem i eksploatacją nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące na osiedlu.
Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
POSTANOWIENIE
z dnia 2 marca 2011 r.
Sygn. akt Ts 63/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Małgorzata Pyziak-Szafnicka – przewodnicząca
Zbigniew Cieślak – sprawozdawca
Marek Kotlinowski,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 marca 2010 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Barbary i Grzegorza Cz., Marii i Jarosława D., Małgorzaty i Wojciecha D., Elżbiety i Andrzeja Dz., Lidii F. i Anny B., Krystyny i Jacka G., Bożeny i Mirosława H., Ludomiry i Józefa K., Jadwigi i Zbigniewa K., Danuty i Czesława K., Barbary i Antoniego R., Bożeny i Leszka R., Stefanii i Michała S., Barbary i Grzegorza S., Jadwigi i Władysława S., Barbary i Michała Z., Antoniny i Antoniego Z.,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej skarżący domagali się zbadania zgodności z art. 2, art. 32 i art. 64 ust. 3 Konstytucji oraz art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.; dalej: u.s.m.) w zakresie, w jakim nakłada on na właścicieli nieruchomości zabudowanych domami jednorodzinnymi, które zostały nabyte od spółdzielni mieszkaniowej w trybie art. 235 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848, ze zm.; dalej: prawo spółdzielcze), niebędących członkami spółdzielni, obowiązek uczestniczenia w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące w określonych budynkach lub osiedlu.
Skarżący wnieśli skargę konstytucyjną w związku z następującym stanem faktycznym. Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w sprawie z powództwa skarżących wyrokiem zaocznym z 22 stycznia 2007 r. (sygn. akt XVI C 262/06) ustalił, że nie istnieją roszczenia Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej „Związkowiec” w Warszawie w stosunku do skarżących: (I) o zapłatę z tytułu uczestnictwa w wydatkach związanych z administrowaniem, eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości położonej w Warszawie, dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa prowadzi księgą wieczystą nr WA2M/00092928/3 oraz znajdujących się na niej budynków, budowli i urządzeń w okresie od dnia 1 czerwca 2004 r. do dnia wydania orzeczenia i na przyszłość, za wyjątkiem wydatków związanych z utrzymaniem i eksploatacją nieruchomości stanowiących mienie Spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące na osiedlu; (II) o zapłatę z tytułu ochrony mienia, w okresie od 1 czerwca 2004 r. do wydania orzeczenia; (III) o zapłatę z tytułu usług ochrony mienia, świadczonych na podstawie umowy zawartej między pozwaną spółdzielnią i Securpol City sp. z o.o. w Warszawie z 1 grudnia 2000 r. na przyszłość; (IV) o zapłatę z tytułu wpłat na fundusz remontowy i fundusz remontowy infrastruktury w okresie od dnia 1 czerwca 2004 r. do dnia wydania orzeczenia i na przyszłość. Sąd stwierdził, że skarżący są właścicielami domów jednorodzinnych na terenie osiedla pozwanej spółdzielni i użytkownikami bądź właścicielami nieruchomości gruntowych, na których te domy zostały posadowione. Pierwotnie grunt, na którym wybudowano domy, był oddany w użytkowanie wieczyste spółdzielni; następnie w trybie art. 235 prawa spółdzielczego prawo własności domów zostało przeniesione na rzecz członków spółdzielni oraz wraz z nimi prawo użytkowania wieczystego wydzielonych działek gruntu. Żadne ze skarżących nie było w chwili orzekania członkiem spółdzielni. W konsekwencji Sąd uznał, że spółdzielnia nie może kierować do skarżących roszczeń związanych z kosztami eksploatacji i utrzymania nieruchomości wspólnej, która w tej sytuacji nie występuje. W ocenie Sądu istnieje jednak mienie spółdzielni przeznaczone do wspólnego użytku mieszkańców osiedla i dlatego – zgodnie z art. 4 ust. 4 u.s.m. skarżący zobowiązani są ponosić koszty jego utrzymania i eksploatacji, które nie obejmują ani kosztów ochrony, ani działań i inwestycji wykraczających poza te ramy, ani obowiązku wpłat na fundusz remontowy i fundusz remontowy infrastruktury. Sąd nie podzielił stanowiska skarżących, w myśl którego zaskarżony art. 4 ust. 4 u.s.m. nie znajduje w ich sytuacji zastosowania, ponieważ w chwili wejścia w życie u.s.m. byli już właścicielami domów jednorodzinnych. Postanowieniem z 7 maja 2007 r. (sygn. akt XVI C 262/06) Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa odrzucił sprzeciw pozwanej spółdzielni od wyroku zaocznego z 22 stycznia 2007 r. oraz dokonał wykładni tego wyroku. Postanowieniem z 22 czerwca 2007 r. Sąd Rejonowy, uwzględniając zażalenie pozwanej spółdzielni, uchylił postanowienie w przedmiocie odrzucenia sprzeciwu od wyroku zaocznego, a następnie postanowieniem z 21 września 2007 r. odrzucił sprzeciw od wyroku zaocznego w zakresie odnoszącym się do części wyroku oddalającej powództwo. Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 20 listopada 2007 r. (sygn. akt V Ca 2171/07) oddalił apelację skarżących od wyroku zaocznego z 22 stycznia 2007 r. w punkcie pierwszym w części nieuwzględniającej powództwa. Sąd wskazał w szczególności, że między stronami nie jest sporne, iż skarżący zamieszkują na terenie osiedla pozwanej spółdzielni, a nadto sami skarżący ostatecznie przyznali, że korzystają z nieruchomości spółdzielni służących wszystkim mieszkańcom osiedla, jakimi są ulice osiedlowe. Sąd wyjaśnił ponadto, że art. 4 ust. 4 u.s.m. reguluje sytuację prawną powstałą nie w wyniku wejścia w życie u.s.m., a w wyniku faktycznego korzystania przez mieszkańca osiedla wzniesionego przez spółdzielnię, niebędącego jej członkiem, z będącego własnością spółdzielni mienia przeznaczonego do wspólnego korzystania przez mieszkańców osiedla.
Skarżący podnieśli, że nie łączy ich ze spółdzielnią mieszkaniową żaden stosunek prawny, wynikający czy to z umowy przewłaszczenia zawartej w trybie art. 235 prawa spółdzielczego czy odrębnej umowy o administrowanie domami skarżących, a w konsekwencji spółdzielnia nie spełnia wobec nich świadczeń uzasadniających zapłatę na jej rzecz. Przyznają zarazem, że ulice (Cypryjska, Mesyńska i in.), przy których są zlokalizowane ich nieruchomości oraz niektóre grunty sąsiadujące z ich nieruchomościami, wchodzą w skład nieruchomości stanowiącej własność spółdzielni; przez nieruchomość spółdzielni przebiega trakt pieszy dostępny publicznie, ponadto jest na niej posadowionych kilka bloków mieszkalnych należących do spółdzielni. Skarżący wskazali, że jedynym składnikiem mienia spółdzielni, z którego korzystają, jest droga – ul. Cypryjska i boczne – lecz czynią to, jak sami uznają, na zasadzie art. 145 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.), gdyż ich nieruchomości nie mają dostępu do drogi publicznej. W jednym przypadku (Jacka i Krystyny G.) została na nieruchomości spółdzielni ustanowiona odpłatna służebność gruntowa przechodu i przejazdu. W myśl stanowiska skarżących, nałożenie na nich obowiązku uczestniczenia w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące w określonych budynkach lub osiedlu na podstawie zaskarżonego art. 4 ust. 4 u.s.m., doprowadziło do naruszenia zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasady ochrony praw nabytych, zasady pewności prawa, zakazu retroakcji, prawa do własności, prawa do równości i zasady sprawiedliwości społecznej. Ich zdaniem, ustanie ich członkostwa w spółdzielni, po zawarciu umowy przeniesienia własności domów jednorodzinnych, stanowiło okoliczność definitywnie wyłączającą ich spod działania przepisów prawa spółdzielczego, a pomiędzy właścicielami domów i spółdzielnią ukształtował się stan prawny noszący takie same cechy jak każdy analogiczny stosunek sąsiedzki, oparty na zasadzie równości stron i stosunkowo klarownym zakresie wzajemnych obowiązków, wynikających po stronie spółdzielni – z art. 145 k.c., a po stronie właścicieli domów – z art. 405 i nast. k.c.
Z powyższych założeń skarżący wyprowadzili wniosek, że do właścicieli domów niebędących członkami spółdzielni mieszkaniowej nie powinny mieć zastosowania zasady uczestniczenia w kosztach i wydatkach spółdzielni, które zostały określone w art. 4 ust. 4 u.s.m. Przyjęcie odmiennej tezy równałoby się – jak uzasadniają skarżący – uznaniu, że u.s.m. reaktywowała więzi prawne pomiędzy właścicielami domów niebędącymi członkami spółdzielni i spółdzielnią, z której majątku dokonano przewłaszczenia nieruchomości, to zaś jest niezgodne z podstawową zasadą nieretroaktywności prawa, zawierającą się w treści art. 2 Konstytucji. Zasada ta – jak skarżący wskazali w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej – została w ich sprawie pogwałcona, gdyż nieruchomość nabyta bez obciążeń od spółdzielni mieszkaniowej stała się, wskutek wejścia w życie art. 4 ust. 4 u.s.m. nieruchomością obciążoną daniną na rzecz spółdzielni. Skarżący argumentowali również, że zaskarżony art. 4 ust. 4 u.s.m. narusza zasadę równości – w odniesieniu do prawa własności – w ten sposób, że wprowadza nierówność pomiędzy właścicielami domów przewłaszczonych pod rządami prawa spółdzielczego niebędącymi członkami spółdzielni i spółdzielnią. Ich zdaniem, ustawa nakłada na nich przymus świadczenia pieniężnego, który nie ma odpowiednika wśród obowiązków spółdzielni; sformułowanie „nieruchomości przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące na osiedlu” jest zbyt ogólnikowy i nie nadaje się do tego, by wywodzić z niego roszczenia przeciwko spółdzielni. Sprzeczne z zasadą równości jest również – w ocenie skarżących – upośledzenie kategorii osób, będących właścicielami domów przewłaszczonych pod rządami dawnego prawa spółdzielczego i niebędących członkami spółdzielni, na tle innych właścicieli; nieuzasadnione ani ekwiwalentnym, egzekwowalnym uprawnieniem wobec spółdzielni, ani nabyciem udziału w prawie własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości wspólnych, ani też rzeczową potrzebą utrzymania jedynego dającego się w pewnych przypadkach skonkretyzować składnika mienia nieruchomego spółdzielni, objętego działaniem art. 4 ust. 4 u.s.m., czyli dróg dojazdowych. Są one bowiem, jak wskazali skarżący, objęte regulacją art. 145 k.c., który określa także obowiązek wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości służebnością. Wątpliwości odnoszące się do sformułowań użytych w zaskarżonym przepisie skłaniają skarżących ponadto do tezy, że narusza on zasadę pewności prawa.
Trybunał Konstytucyjny zaskarżonym postanowieniem odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, wskazując przede wszystkim, że przedmiotem zaskarżenia może być – w okolicznościach faktycznych sprawy, w związku z którą skarżący wnieśli skargę konstytucyjną – tylko norma nakładająca na osoby niebędące członkami spółdzielni obowiązek uczestniczenia w kosztach utrzymania i eksploatacji mienia spółdzielni przeznaczonego do wspólnego korzystania przez mieszkańców osiedla, zawarta w zdaniu drugim zaskarżonego art. 4 ust. 4 u.s.m.; w pozostałym zakresie sąd orzekający w sprawie uwzględnił bowiem żądanie skarżących. Trybunał przywołał swoje orzecznictwo, w myśl którego art. 2 Konstytucji nie może stanowić samodzielnego wzorca kontroli konstytucyjności w trybie skargi konstytucyjnej i uznał, że zarzut naruszenia prawa własności – w aspekcie równej ochrony własności (art. 64 ust. 2 i art. 32 Konstytucji) oraz istoty tego prawa (art. 64 ust. 3 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji) – przez orzeczenie wydane na podstawie zaskarżonego przepisu nie został przez skarżących uprawdopodobniony. Wynika to z przyznanego przez skarżących w postępowaniu przed sądami powszechnymi i w skardze konstytucyjnej faktu korzystania przez nich z nieruchomości stanowiących własność spółdzielni mieszkaniowej. W ocenie Trybunału naruszenia praw podmiotowych nie uzasadnia ani sama odmienność zaskarżonego art. 4 ust. 4 u.s.m. od – przywoływanego przez skarżących – art. 145 k.c., ani też zarzuty powiązane z zasadą wiary publicznej ksiąg wieczystych. Innych argumentów – określających, jakich uprzednio nabytych praw skarżący zostali pozbawieni – skarga konstytucyjna nie zawierała.
We wniesionym na powyższe postanowienie zażaleniu skarżący bronią tezy, w myśl której norma, będąca podstawą niekorzystnego dla nich rozstrzygnięcia, powinna być dekodowana z całej treści art. 4 ust. 4 u.s.m., a nie tylko wskazanego przez Trybunał jego zdania drugiego, podnosząc, że przedmiot zaskarżenia stanowi norma przewidująca, że „właściciele lokali niebędący członkami spółdzielni są obowiązani uczestniczyć w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące w określonych budynkach lub na osiedlu; obowiązek ten wykonują przez uiszczanie opłat na takich samych zasadach, jak członkowie spółdzielni, z zastrzeżeniem art. 5”. Skarżący podnieśli, że w skardze konstytucyjnej wskazali prawa podmiotowe wynikające z art. 2 Konstytucji, obejmujące: zasadę pewności prawa i określoności prawa, zasadę nieretroakcji i zasadę ochrony praw nabytych oraz powtórzyli i rozbudowali argumentację odnoszącą się do naruszenia przez art. 4 ust. 4 u.s.m. powyższych zasad.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Podstawową przesłankę skargi konstytucyjnej – wynikającą zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) – stanowi wskazanie naruszonych w sprawie skarżących konstytucyjnych praw lub wolności. Wbrew tezie skarżących postawionej w zażaleniu, nie można przyjąć, że wymienione przez nich zasady – zasada pewności prawa i określoności prawa, zasada nieretroakcji i zasada ochrony praw nabytych – wywodzące się z art. 2 Konstytucji, przybierają postać praw podmiotowych. Stanowią one postulaty skierowane do ustawodawcy; nie sposób natomiast określić precyzyjnie kręgu ich beneficjentów, a tym bardziej – wskazać sytuację powiązaną z możliwością wyboru określonego sposobu zachowania. Tymczasem – jak wyjaśnił Trybunał w postanowieniu z 23 stycznia 2002 r. (Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60), przywołanym także w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia – dopiero wskazanie tych elementów pozwala na określenie treści ewentualnego prawa podmiotowego. Z przytoczonych przez skarżących zasad nie można wywieść konkretnych obowiązków państwa, które mogłyby być egzekwowane przez obywateli (podmioty prawa). Skoro zatem skarżący nie przedstawili w zażaleniu argumentów podważających stanowisko Trybunału, w myśl którego w skardze konstytucyjnej nie zostało uprawdopodobnione naruszenie prawa własności w aspekcie jego równej ochrony i zakazu naruszania jego istoty, a zarzuty odnoszące się do naruszenia zasad wynikających z art. 2 Konstytucji nieprzybierających postaci praw podmiotowych zawarte w zażaleniu nie mogą stanowić przedmiotu rozpoznania w trybie skargi konstytucyjnej, to zażalenie nie mogło zostać uwzględnione.
W świetle powyższych ustaleń zagadnienie, jakie jednostki redakcyjne art. 4 ust. 4 u.s.m. składają się na zaskarżoną normę, nie może mieć wpływu na dopuszczalność uwzględnienia zażalenia. Trybunał zwraca jednak uwagę, że nieprawidłowość określenia zaskarżonej normy nie stanowiła podstawy wydania postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia uwagi Trybunału odnosiły się tylko do ustalenia, jaka treść normatywna legła u podstaw wydanych przez sądy powszechne rozstrzygnięć, w związku z którymi skarżący wnieśli skargę konstytucyjną, będących dla skarżących kanwą wątpliwości konstytucyjnych. W tym kontekście należy mimo to zauważyć, że zarówno Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa, jak i Sąd Okręgowy w Warszawie orzekały – na żądanie skarżących – o istnieniu co do podstawy roszczeń pozwanej spółdzielni; brak jest natomiast rozstrzygnięcia co do wysokości tych roszczeń i zasad ponoszenia przez skarżących wydatków związanych z utrzymaniem i eksploatacją nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, które są przeznaczone do wspólnego korzystania przez osoby zamieszkujące na osiedlu.
Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.