Pełny tekst orzeczenia

449/5/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 16 marca 2012 r.

Sygn. akt Ts 207/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Piotr Tuleja,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Cezarego P. w sprawie zgodności:

1) art. 3989 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 183 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 39810 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 8 lipca 2011 r. Cezary P. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 3989 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 183 ust. 1 Konstytucji oraz art. 39810 zdanie drugie k.p.c. z art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z 16 lutego 2011 r. (sygn. akt V CSK 318/10) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, gdyż w sprawie nie występowało istotne zagadnienie prawne, na co powoływał się skarżący we wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania.

W ocenie skarżącego, niekonstytucyjność art. 3989 § 1 k.p.c. polega na tym, że zawiera on zwroty niedookreślone, a „wprowadzenie »przedsądu« kasacyjnego jest równoznaczne z [istotnym] ograniczeniem dostępności kasacji i uzależnieniem jej merytorycznego rozpoznania od spełnienia nieokreślonych i ocennych przesłanek”. Ponadto o przyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania decydują okoliczności znane wyłącznie Sądowi Najwyższemu i należące do polityki sądowej, natomiast nieznane stronie skarżącej, co jest niezgodne z zasadą demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 1 Konstytucji). Narusza to również zasadę sprawowania nadzoru przez Sąd Najwyższy nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania (art. 183 ust. 1 Konstytucji), ponieważ ustawa zasadnicza nie przewiduje selektywnej formy tego nadzoru. Dodatkowo skarżący podnosi, że zakwestionowany art. 39810 zdanie drugie k.p.c., w myśl którego procedura przedsądu polega na rozpoznaniu skargi kasacyjnej w jednoosobowym składzie na posiedzeniu niejawnym, narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego i umożliwia wydawanie arbitralnych rozstrzygnięć zawierających nierzetelne uzasadnienie.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie umożliwia jej merytoryczne rozpoznanie.



1. Zgodnie z zaskarżonym art. 3989 § 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli: (1) w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne; (2) istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów; (3) zachodzi nieważność postępowania lub (4) skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona (§ 1). O przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania Sąd Najwyższy orzeka na posiedzeniu niejawnym (§ 2).

Kwestionowany art. 39810 zdanie drugie k.p.c. przewiduje, że w wypadkach innych niż rozpoznanie skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy orzeka w składzie jednego sędziego.



2. Trybunał w pierwszej kolejności zbadał, czy orzeczenie wskazane przez skarżącego jako ostateczne w rozumieniu art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – postanowienie Sądu Najwyższego z 16 lutego 2011 r. – zostało wydane na podstawie zakwestionowanych przepisów. Jak wynika z uzasadnienia tego orzeczenia (s. 2), podstawą odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania było ustalenie, że – wbrew twierdzeniom skarżącego zawartym we wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania – w sprawie nie występowało istotne zagadnienie prawne. Sąd Najwyższy wydał rozstrzygnięcie na podstawie art. 3989 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 3989 § 2 k.p.c. i art. 39810 zdanie drugie k.p.c. Zatem art. 3989 § 1 pkt 2-4 k.p.c. nie były stosowane w postępowaniu przed Sądem Najwyższym.

Wobec niespełnienia przesłanki formalnej wynikającej z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, polegającej na konieczności uzyskania ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu, Trybunał odmówił nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej w zakresie dotyczącym art. 3989 § 1 pkt 2-4 k.p.c.



3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że złożona skarga konstytucyjna w pozostałym zakresie również nie spełnia warunków formalnych stawianych jej przez art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ustawy o TK, wobec czego nie może jej zostać nadany dalszy bieg.



3.1. Podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie art. 3989 § 1 pkt 1 k.p.c. jest zbędność orzekania.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 17 maja 2004 r., SK 32/03 (OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 44), uznał, że kwestia dokonanego przez ustawodawcę wyboru charakteru kasacji i uczynienia jej nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia pozostaje poza kognicją Trybunału. Ustawodawca dysponuje szerszym marginesem swobody w wypadku środka nadzwyczajnego, a to nakazuje stosować łagodniejsze kryteria oceny konstytucyjności przepisów regulujących jego prawny reżim w ustawodawstwie zwykłym (zob. wyrok z 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29). W konsekwencji kształtowanie procedury przedsądu w odniesieniu do skargi kasacyjnej jako środka nadzwyczajnego (od orzeczeń prawomocnych), który sąd „może przyjąć”, zezwala na szerszy margines swobody ustawodawcy przy formułowaniu przepisów. Zakres swobody regulacyjnej w odniesieniu do nadzwyczajnych i zwyczajnych środków jest bowiem inny (większe uprawnienia ustawodawcy kształtującego reżim prawny środka nadzwyczajnego). Tym samym także kryteria kontroli konstytucyjności w obu wypadkach są różne.

Natomiast, rozpoznając skargę konstytucyjną dotyczącą niezgodności art. 3983 § 3 oraz art. 3989 § 1 i 2 k.p.c. z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 175 ust. 1 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny (zob. postanowienie z 18 września 2006 r., Ts 36/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 110) wskazał, że „wyłączenie pewnych spraw spod kontroli kasacyjnej nie narusza samego prawa do sądu w kształcie, jaki nadała temu prawu obowiązująca Konstytucja. Konstytucja nie gwarantuje (…) możliwości wszechstronnego osądu sporu przez Sąd Najwyższy. Taka możliwość jest gwarantowana w zakresie dwuinstancyjnego postępowania sądowego”.

Nie ma zatem konstytucyjnego prawa do rozpoznania każdej sprawy przez Sąd Najwyższy w postępowaniu inicjowanym nadzwyczajnymi środkami prawnymi (w tym skargą kasacyjną) – inaczej niż w przypadku spraw rozpoznawanych przez sądy powszechne w dwuinstancyjnym postępowaniu, a ustawodawca posiada szerszy margines swobody w regulowaniu nadzwyczajnych środków prawnych. W ramach przedsądu dopuszczalne jest bowiem istnienie mniej rygorystycznych gwarancji procesowych (wyrok TK z 16 stycznia 2006 r., SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2). W wyroku z 30 maja 2007 r., SK 68/06 (OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53), Trybunał Konstytucyjny wskazał, że przesłanki uzasadniające przyjęcie kasacji do rozpoznania to zasadniczo zwroty niedookreślone, które – po to, by nie kolidowały z art. 2 Konstytucji – muszą być doprecyzowane przez organy stosujące prawo. To zaś możliwe jest wyłącznie przez uzasadnienia wydawanych orzeczeń. Ponadto Trybunał uznał w tym wyroku, że „co do zasady żaden przepis Konstytucji nie stoi na przeszkodzie stanowieniu zredukowanych, szczególnych trybów postępowania, a takim jest – o czym była już mowa – przedsąd kasacyjny. (…) Negatywna ocena poddanego kontroli przepisu, dokonana przez Trybunał Konstytucyjny, nie odnosi się do przedsądu jako takiego. (…) W rozpatrywanym jednak wypadku, ze względu na nagromadzenie ograniczeń praw stron (w tym w szczególności nieprzejrzystości decyzji procesowych podejmowanych przez Sąd Najwyższy w ramach przedsądu), uregulowanie pomieszczone w art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. jest w ocenie Trybunału Konstytucyjnego nieproporcjonalne. Zasadnicze zastrzeżenia budzi tu nałożenie się na siebie trzech elementów wykluczających informacyjny obowiązek Sądu Najwyższego: niejawność dla stron postępowania, w ramach którego zapada decyzja o nieprzyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania, zwolnienie Sądu Najwyższego z obowiązku sporządzenia uzasadnienia takiej decyzji procesowej oraz posłużenie się ocennymi przesłankami, od spełnienia których zależy przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania”.

W postanowieniu z 7 października 2008 r., SK 55/06 (OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 144), Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie o zbadanie zgodności art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 oraz § 2 zdanie pierwsze k.p.c. z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji, w uzasadnieniu zaś, powołując się na przytoczony wyżej wyrok w sprawie o sygn. SK 68/06, podkreślił, że „zarzuty dotyczące niedostatecznej określoności i ocennego charakteru przesłanek przyjęcia przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej, które to przesłanki wylicza art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c., i wynikającego stąd braku zagwarantowania prawa do rzetelnej, transparentnej i przewidywalnej procedury sądowej tracą uzasadnienie w części, w której dotyczą kumulacji ocennego charakteru przesłanek przyjęcia skargi kasacyjnej wskazanych w art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c., braku dostępu stron (uczestników) postępowania do motywów wyboru i zastosowania tychże przesłanek stanowiących następstwo rozpatrywania skarg kasacyjnych na posiedzeniu niejawnym (bez udziału stron) oraz braku powinności uzasadniania postanowień o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej. Stanowiący następstwo wyroku TK w sprawie o sygn. SK 68/06 obowiązek uzasadniania postanowień zarówno o przyjęciu przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej w sprawach cywilnych, jak i zwłaszcza postanowień o odmowie przyjęcia do rozpoznania wymusza wskazanie przez Sąd Najwyższy, która z przesłanek art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c. została przyjęta za podstawę prawną postanowienia Sądu Najwyższego w kwestii przyjęcia/odmowy skargi kasacyjnej oraz jaki był sposób jej rozumienia wyznaczający treść rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w tym zakresie (przy założeniu, że motywy rozstrzygnięcia zostaną właściwie zindywidualizowane w uzasadnieniu postanowienia)”.


W świetle tych rozważań Trybunał Konstytucyjny stwierdził w postanowieniu w sprawie o sygn. SK 55/06, że kwestionowane art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 i § 2 k.p.c. „nie eliminują prawa do sądu osoby (podmiotu) składającego skargę kasacyjną w postępowaniu cywilnym, rozumianego jako prawo uruchomienia postępowania przed Sądem Najwyższym. Sąd Najwyższy musi: zbadać skargę kasacyjną pod kątem spełnienia przesłanek jej rozpoznania określonych w art. 3989 § 1, następnie wydać postanowienie o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania oraz – po wdrożeniu wyroku w sprawie SK 68/06 – uzasadnić to postanowienie. Tym samym spełnione zostają podstawowe elementy konstytucyjnego prawa do sądu”.

Powyższe prowadzi do wniosku, że – podobnie jak w sprawie o sygn. SK 55/06 – zachodzi niedopuszczalność orzekania w niniejszym postępowaniu, ponieważ zarzuty skarżącego odnoszą się w istocie do prawa dostępu do sądu: prawa uruchomienia procedury sądowej przed Sądem Najwyższym, mimo że formalnie powołane są tylko wzorce kontroli wynikające z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji (które, co zostało szczegółowo przedstawione w dalszej części uzasadnienia postanowienia, nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli).



3.2. Ponadto Trybunał stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutów dotyczących składu (jedno- lub trzyosobowego), w jakim orzeka Sąd Najwyższy. Skarżący twierdzi, że kwestionowany przepis „umożliwia wydawanie arbitralnych rozstrzygnięć zawierających nierzetelne uzasadnienie”. Tymczasem sędziowie orzekający w sądach „są niezawiśli, co oznacza, iż posiadają swobodę podejmowania decyzji procesowych w zakresie wyznaczonym przez ustawy i Konstytucję. Żadna osoba trzecia nie może wywierać wpływu na podejmowane przez nich rozstrzygnięcia” (postanowienie TK z 7 października 2005 r., Ts 58/05, OTK ZU nr 1/B/2006, poz. 32). Prawo do sądu nie jest bowiem realizowane „lepiej” czy „gorzej” w zależności od liczby sędziów orzekających: każdy sędzia jest niezawisły, a jego kompetencje i przymioty osobiste konieczne do sprawowania funkcji orzeczniczych zostały potwierdzone nominacją sędziowską. Ponadto wydawane orzeczenia podlegają uzasadnieniu, zatem skarżący mógł zapoznać się z motywami rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Należy zatem uznać za oczywiście bezzasadne zarzuty niezgodności art. 39810 zdanie drugie k.p.c. z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wobec powyższego Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w powyższym zakresie.



3.3. Odnosząc się do powołanych przez skarżącego wzorców kontroli, Trybunał Konstytucyjny w pierwszej kolejności przypomina, że wynikające z art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej mogą zostać wyjątkowo przyjęte za samoistny konstytucyjny wzorzec kontroli kwestionowanego przepisu, jednakże tylko gdy „skarżący wskaże wynikające z tych zasad konkretne prawa lub wolności mające postać normatywnych praw podmiotowych. Normatywne prawa podmiotowe muszą precyzyjnie określać zarówno ich adresata, jak i jego sytuację prawną powiązaną z możnością wyboru sposobu zachowania się” (postanowienia TK z: 6 marca 2001 r., Ts 199/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 107 oraz 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60).

Ustalone orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje, że art. 31 ust. 3 Konstytucji nie może być samodzielnie podstawą skargi, gdyż nie jest źródłem praw ani wolności (zob. wyrok TK z 22 listopada 2004 r., SK 64/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 107). Odwołanie się do zasady proporcjonalności wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji może tylko towarzyszyć innej podstawie prawnej skargi i służyć wykazaniu, że ograniczenie prawa lub wolności poszło za daleko; żeby go stosować trzeba więc najpierw wykazać istnienie takiego konstytucyjnego prawa lub wolności. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 10 lipca 2000 r. (SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144), art. 31 ust. 3 Konstytucji ma zastosowanie do oceny ograniczenia praw konstytucyjnych, a „»konstytucyjnymi« w rozumieniu tego przepisu są prawa podmiotowe, których podstawę stanowi norma rangi konstytucyjnej. Wymagania przewidziane w art. 31 ust. 3 Konstytucji nie dotyczą natomiast praw, których jedynym źródłem jest ustawa”.

W związku z powyższym, wzorce wynikające z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji nie mogą stanowić samodzielnych zarzutów niniejszej skargi konstytucyjnej.

Ponadto, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wzorcami kontroli w skardze konstytucyjnej mogą być jedynie przepisy Konstytucji dotyczące praw lub wolności (art. 79 Konstytucji, art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK). Niedopuszczalnym wzorcem kontroli jest więc art. 183 ust. 1 Konstytucji, gdyż ma on charakter ustrojowy.

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.



4. Ze względu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej nie zasługują na uwzględnienie wnioski o wydanie postanowień tymczasowych w sprawie zawieszenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie (sygn. akt PT KM 1184/11). W postępowaniu przed Trybunałem, na etapie wstępnej kontroli skargi obowiązuje przymus adwokacko-radcowski (art. 48 ust. 1 ustawy o TK). Z tego względu wszelkie pisma procesowe, a więc również wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego, muszą być sporządzone przez umocowanego w sprawie adwokata lub radcę prawnego. Poza tym, Trybunał podkreśla, że na podstawie art. 50 ustawy o TK można wydać postanowienie o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy, dopiero wówczas, gdy istnieje ryzyko wystąpienia nieodwracalnych skutków wiążących się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego. Duży uszczerbek, który ma jednak charakter odwracalny, nie może jeszcze uzasadniać skorzystania z tego środka. Skarżący, wnosząc o wydanie postanowienia tymczasowego, wskazał jedynie, że egzekucja komornicza wiąże się dla niego z bardzo dużym uszczerbkiem majątkowym; brak jednak jakichkolwiek elementów uzasadniających przypuszczenie, że uszczerbek ten jest nieodwracalny.