Pełny tekst orzeczenia

451/5/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 16 marca 2012 r.

Sygn. akt Ts 208/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Piotr Tuleja,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej „Cezary P.” Sp. z o.o. w sprawie zgodności:

1) art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z preambułą, art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 183 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) załącznika do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (Dz. U. Nr 200, poz. 2051, ze zm.) „Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006”, rozdział IV „Opis priorytetów i działań”, priorytet 3 „Rozwój lokalny” działanie 3.4 „Mikroprzedsiębiorstwa” w zakresie definicji beneficjenta z preambułą, art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 8 lipca 2011 r. „Cezary P.” sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z preambułą, art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 183 ust. 1 Konstytucji oraz załącznika do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (Dz. U. Nr 200, poz. 2051, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 2004 r.) „Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006”, rozdział IV „Opis priorytetów i działań”, priorytet 3 „Rozwój lokalny” działanie 3.4 „Mikroprzedsiębiorstwa” (dalej: załącznik do rozporządzenia z 2004 r.) w zakresie definicji beneficjenta z preambułą, art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji.

Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z 30 marca 2011 r. (sygn. akt I CSK 613/10) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, gdyż w sprawie nie została wykazana potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, a ponadto strona nie udowodniła, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona – na co powoływała się skarżąca we wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania.

W ocenie skarżącej, niekonstytucyjność art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 k.p.c. polega na tym, że zawiera on zwroty niedookreślone, a „wprowadzenie »przedsądu« kasacyjnego jest równoznaczne z [istotnym] ograniczeniem dostępności kasacji i uzależnieniem jej merytorycznego rozpoznania od spełnienia nieokreślonych i ocennych przesłanek”. Ponadto o przyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania decydują okoliczności znane wyłącznie Sądowi Najwyższemu i należące do polityki sądowej, natomiast nieznane stronie skarżącej, co jest niezgodne z zasadą demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 1 Konstytucji). Narusza to również zasadę sprawowania nadzoru przez Sąd Najwyższy nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania (art. 183 ust. 1 Konstytucji), ponieważ ustawa zasadnicza nie przewiduje selektywnej formy tego nadzoru. Dodatkowo skarżąca podnosi, że zakwestionowany załącznik do rozporządzenia z 2004 r. w zakresie definicji beneficjenta narusza zasadę określoności przepisów prawa (art. 2 Konstytucji) i zasadę niedyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji), ponieważ „zarówno administracja jak i sądy uznały, iż (…) spółka kapitałowa w organizacji nie może stać się beneficjentem programu dofinansowania”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie umożliwia jej merytoryczne rozpoznanie.



1. Zgodnie z zaskarżonym art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów lub jeżeli skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.

Kwestionowany załącznik do rozporządzenia z 2004 r. w zakresie definicji beneficjenta przewiduje, że beneficjentem są podmioty prowadzące mikroprzedsiębiorstwa, które rozpoczęły działalność gospodarczą (dzień uzyskania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej lub wpisu do rejestru przedsiębiorców) nie wcześniej niż 36 miesięcy przed dniem złożenia wniosku, a ponadto, w ostatnim zakończonym roku obrotowym oraz w roku obrotowym, w którym jest składany wniosek: (1) zatrudniały średniorocznie mniej niż 10 pracowników; oraz (2) osiągnęły roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów ich bilansu sporządzonego na koniec jednego z dwóch wymienionych lat obrotowych nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro.



2. Trybunał przypomina, że została wniesiona jedna skarga konstytucyjna i możliwe było wskazanie tylko jednego ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach konstytucyjnych skarżącej. Do skargi konstytucyjnej załączone zostały trzy orzeczenia: wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział II Cywilny z 30 lipca 2009 r. (sygn. akt II C 175/09) oddalający powództwo skarżącej; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z 24 lutego 2010 r. (sygn. akt I ACa 1202/09), oddalający apelację skarżącej oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 30 marca 2011 r. (sygn. akt I CSK 613/11), o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Skarżąca w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej wyjaśniła, że ostatecznym orzeczeniem o jej prawach i wolnościach jest postanowienie Sądu Najwyższego z 30 marca 2011 r., doręczone jej pełnomocnikowi 14 kwietnia 2011 r. Określenie to wiąże Trybunał Konstytucyjny, ponieważ wyłącznie do skarżącej należy wskazanie ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, w związku z którą wnosi skargę konstytucyjną (por. art. 46 ust. 1 i art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym; Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).



3. Trybunał w pierwszej kolejności zbadał, czy orzeczenie wskazane przez skarżącą jako ostateczne w rozumieniu art. 47 ustawy o TK postanowienie Sądu Najwyższego z 30 marca 2011 r. – zostało wydane na podstawie zakwestionowanych przepisów.

Jak wynika z uzasadnienia tego orzeczenia (s. 2), podstawą odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania było ustalenie, że – wbrew twierdzeniom skarżącej zawartym we wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania – nie została wykazana potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, a ponadto strona nie udowodniła, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Sąd Najwyższy wydał rozstrzygnięcie na podstawie art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 k.p.c. w zw. z art. 3989 § 2 k.p.c. i art. 39810 zdanie drugie k.p.c. Zatem zaskarżony załącznik do rozporządzenia z 2004 r. w zakresie definicji beneficjenta nie był stosowany w postępowaniu przed Sądem Najwyższym.

Wobec niespełnienia przesłanki formalnej wynikającej z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, polegającej na konieczności uzyskania ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu, Trybunał odmówił nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej w odniesieniu do załącznika do rozporządzenia z 2004 r. w zakresie definicji beneficjenta.



4. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że złożona skarga konstytucyjna w pozostałym zakresie również nie spełnia warunków formalnych stawianych jej przez art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ustawy o TK, wobec czego nie może jej zostać nadany dalszy bieg.



4.1. Podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 k.p.c. jest zbędność orzekania.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 17 maja 2004 r., SK 32/03 (OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 44), uznał, że kwestia dokonanego przez ustawodawcę wyboru charakteru kasacji i uczynienia jej nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia pozostaje poza kognicją Trybunału. Ustawodawca dysponuje szerszym marginesem swobody w wypadku środka nadzwyczajnego, a to nakazuje stosować łagodniejsze kryteria oceny konstytucyjności przepisów regulujących jego prawny reżim w ustawodawstwie zwykłym (zob. wyrok z 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29). W konsekwencji kształtowanie procedury przedsądu w odniesieniu do skargi kasacyjnej jako środka nadzwyczajnego (od orzeczeń prawomocnych), który sąd „może przyjąć”, zezwala na szerszy margines swobody ustawodawcy przy formułowaniu przepisów. Zakres swobody regulacyjnej w odniesieniu do nadzwyczajnych i zwyczajnych środków jest bowiem inny (większe uprawnienia ustawodawcy kształtującego reżim prawny środka nadzwyczajnego). Tym samym także kryteria kontroli konstytucyjności w obu wypadkach są różne.

Natomiast, rozpoznając skargę konstytucyjną dotyczącą niezgodności art. 3983 § 3 oraz art. 3989 § 1 i 2 k.p.c. z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 175 ust. 1 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny (zob. postanowienie z 18 września 2006 r., Ts 36/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 110) wskazał, „że wyłączenie pewnych spraw spod kontroli kasacyjnej nie narusza samego prawa do sądu w kształcie, jaki nadała temu prawu obowiązująca Konstytucja. Konstytucja nie gwarantuje (…) możliwości wszechstronnego osądu sporu przez Sąd Najwyższy. Taka możliwość jest gwarantowana w zakresie dwuinstancyjnego postępowania sądowego”.

Nie ma zatem konstytucyjnego prawa do rozpoznania każdej sprawy przez Sąd Najwyższy w postępowaniu inicjowanym nadzwyczajnymi środkami prawnymi (w tym skargą kasacyjną) – inaczej niż w przypadku spraw rozpoznawanych przez sądy powszechne w dwuinstancyjnym postępowaniu, a ustawodawca posiada szerszy margines swobody w regulowaniu nadzwyczajnych środków prawnych. W ramach przedsądu dopuszczalne jest bowiem istnienie mniej rygorystycznych gwarancji procesowych (wyrok TK z 16 stycznia 2006 r., SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2). W wyroku z 30 maja 2007 r., SK 68/06 (OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53), Trybunał Konstytucyjny wskazał, że przesłanki uzasadniające przyjęcie kasacji do rozpoznania to zasadniczo zwroty niedookreślone, które – po to, by nie kolidowały z art. 2 Konstytucji – muszą być doprecyzowane przez organy stosujące prawo. To zaś możliwe jest wyłącznie przez uzasadnienia wydawanych orzeczeń. Poza tym Trybunał stwierdził w tym wyroku, że „co do zasady żaden przepis Konstytucji nie stoi na przeszkodzie stanowieniu zredukowanych, szczególnych trybów postępowania, a takim jest – o czym była już mowa – przedsąd kasacyjny. (…) Negatywna ocena poddanego kontroli przepisu, dokonana przez Trybunał Konstytucyjny, nie odnosi się do przedsądu jako takiego. (…) W rozpatrywanym jednak wypadku, ze względu na nagromadzenie ograniczeń praw stron (w tym w szczególności nieprzejrzystości decyzji procesowych podejmowanych przez Sąd Najwyższy w ramach przedsądu), uregulowanie pomieszczone w art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. jest w ocenie Trybunału Konstytucyjnego nieproporcjonalne. Zasadnicze zastrzeżenia budzi tu nałożenie się na siebie trzech elementów wykluczających informacyjny obowiązek Sądu Najwyższego: niejawność dla stron postępowania, w ramach którego zapada decyzja o nieprzyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania, zwolnienie Sądu Najwyższego z obowiązku sporządzenia uzasadnienia takiej decyzji procesowej oraz posłużenie się ocennymi przesłankami, od spełnienia których zależy przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania”.

W postanowieniu z 7 października 2008 r., SK 55/06 (OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 144), Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie o zbadanie zgodności art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 oraz § 2 zdanie pierwsze k.p.c. z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji, w uzasadnieniu zaś, powołując się na przytoczony wyżej wyrok w sprawie o sygn. SK 68/06, podkreślił, że „zarzuty dotyczące niedostatecznej określoności i ocennego charakteru przesłanek przyjęcia przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej, które to przesłanki wylicza art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c., i wynikającego stąd braku zagwarantowania prawa do rzetelnej, transparentnej i przewidywalnej procedury sądowej tracą uzasadnienie w części, w której dotyczą kumulacji ocennego charakteru przesłanek przyjęcia skargi kasacyjnej wskazanych w art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c., braku dostępu stron (uczestników) postępowania do motywów wyboru i zastosowania tychże przesłanek stanowiących następstwo rozpatrywania skarg kasacyjnych na posiedzeniu niejawnym (bez udziału stron) oraz braku powinności uzasadniania postanowień o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej. Stanowiący następstwo wyroku TK w sprawie o sygn. SK 68/06 obowiązek uzasadniania postanowień zarówno o przyjęciu przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej w sprawach cywilnych, jak i zwłaszcza postanowień o odmowie przyjęcia do rozpoznania wymusza wskazanie przez Sąd Najwyższy, która z przesłanek art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c. została przyjęta za podstawę prawną postanowienia Sądu Najwyższego w kwestii przyjęcia/odmowy skargi kasacyjnej oraz jaki był sposób jej rozumienia wyznaczający treść rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego w tym zakresie (przy założeniu, że motywy rozstrzygnięcia zostaną właściwie zindywidualizowane w uzasadnieniu postanowienia)”.


W świetle tych rozważań Trybunał Konstytucyjny stwierdził w postanowieniu w sprawie o sygn. SK 55/06, że kwestionowane art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 i § 2 k.p.c. „nie eliminują prawa do sądu osoby (podmiotu) składającego skargę kasacyjną w postępowaniu cywilnym, rozumianego jako prawo uruchomienia postępowania przed Sądem Najwyższym. Sąd Najwyższy musi: zbadać skargę kasacyjną pod kątem spełnienia przesłanek jej rozpoznania określonych w art. 3989 § 1, następnie wydać postanowienie o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania oraz – po wdrożeniu wyroku w sprawie SK 68/06 – uzasadnić to postanowienie. Tym samym spełnione zostają podstawowe elementy konstytucyjnego prawa do sądu”.

Powyższe prowadzi do wniosku, że – podobnie jak w sprawie o sygn. SK 55/06 – zachodzi niedopuszczalność orzekania w niniejszym postępowaniu, albowiem zarzuty skarżącej odnoszą się w istocie do prawa dostępu do sądu: prawa uruchomienia procedury sądowej przed Sądem Najwyższym, mimo że formalnie powołane są tylko wzorce kontroli wynikające z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji (które, co zostało szczegółowo przedstawione w dalszej części uzasadnienia postanowienia, nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli).



4.2. Odnosząc się do powołanych przez skarżącą wzorców kontroli, Trybunał Konstytucyjny w pierwszej kolejności przypomina, że preambuła do Konstytucji nie stanowi źródła praw ani wolności jednostki, a tylko takie przepisy ustawy zasadniczej mogą być wzorcami kontroli w skardze konstytucyjnej (art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

Ponadto, wynikające z art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej mogą zostać wyjątkowo przyjęte za samoistny konstytucyjny wzorzec kontroli kwestionowanego przepisu, jednakże tylko gdy „skarżący wskaże wynikające z tych zasad konkretne prawa lub wolności mające postać normatywnych praw podmiotowych. Normatywne prawa podmiotowe muszą precyzyjnie określać zarówno ich adresata, jak i jego sytuację prawną powiązaną z możnością wyboru sposobu zachowania się” (postanowienia TK z: 6 marca 2001 r., Ts 199/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 107 oraz 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60).

Ustalone orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje, że art. 31 ust. 3 Konstytucji nie może być samodzielnie podstawą skargi, gdyż nie jest źródłem praw ani wolności (zob. wyrok TK z 22 listopada 2004 r., SK 64/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 107). Odwołanie się do zasady proporcjonalności wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji może tylko towarzyszyć innej podstawie prawnej skargi i służyć wykazaniu, że ograniczenie prawa lub wolności poszło za daleko; żeby go stosować trzeba więc najpierw wykazać istnienie takiego konstytucyjnego prawa lub wolności. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 10 lipca 2000 r. (SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144), art. 31 ust. 3 Konstytucji ma zastosowanie do oceny ograniczenia praw konstytucyjnych, a „»konstytucyjnymi« w rozumieniu tego przepisu są prawa podmiotowe, których podstawę stanowi norma rangi konstytucyjnej. Wymagania przewidziane w art. 31 ust. 3 Konstytucji nie dotyczą natomiast praw, których jedynym źródłem jest ustawa”.

Również wzorzec kontroli wynikający z art. 32 ust. 2 Konstytucji należy powiązać z konkretnym podmiotowym prawem, wolnością lub obowiązkiem o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których została naruszona zasada niedyskryminacji. Wyrażona w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasada równości jest adresowana przede wszystkim do ustawodawcy i wyznacza sposób normowania poszczególnych dziedzin życia publicznego. Wprawdzie Trybunał Konstytucyjny dopuścił możliwość powołania się w skardze konstytucyjnej na jej naruszenie, ale tylko gdy zostanie wskazane konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona oraz określony sposób tego naruszenia (postanowienia TK z: 25 listopada 2008 r., Ts 104/07, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 35 oraz 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Nie budzi najmniejszej wątpliwości, że wskazane powyżej stanowisko Trybunału odnieść należy również do wynikającej z art. 32 ust. 2 Konstytucji zasady niedyskryminacji.

W związku z powyższym, art. 2 i art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji nie mogą stanowić samodzielnych wzorców kontroli niniejszej skargi konstytucyjnej.

Wzorcem kontroli niedopuszczalnym w trybie skargi konstytucyjnej jest natomiast art. 183 ust. 1 Konstytucji, gdyż ma on charakter ustrojowy.

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.



5. Ze względu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej nie zasługują na uwzględnienie wnioski o wydanie postanowień tymczasowych w sprawie zawieszenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Pragi Północ w Warszawie (sygn. akt KM 1904/11). W postępowaniu przed Trybunałem, na etapie wstępnej kontroli skargi obowiązuje przymus adwokacko-radcowski (art. 48 ust. 1 ustawy o TK). Z tego względu wszelkie pisma procesowe, a więc również wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego, muszą być sporządzone przez umocowanego w sprawie adwokata lub radcę prawnego. Poza tym, Trybunał podkreśla, że na podstawie art. 50 ustawy o TK można wydać postanowienie o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy, dopiero wówczas, gdy istnieje ryzyko wystąpienia nieodwracalnych skutków wiążących się z dużym uszczerbkiem dla skarżącej. Duży uszczerbek, który ma jednak charakter odwracalny, nie może jeszcze uzasadniać skorzystania z tego środka. Skarżąca, wnosząc o wydanie postanowienia tymczasowego, wskazała jedynie, że egzekucja komornicza wiąże się dla niej z bardzo dużym uszczerbkiem majątkowym; brak jednak jakichkolwiek elementów uzasadniających przypuszczenie, że uszczerbek ten jest nieodwracalny.