Pełny tekst orzeczenia

337/4/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 12 czerwca 2013 r.
Sygn. akt Ts 233/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Biernat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej B.D. w sprawie zgodności:
art. 50c ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.) z art. 2, art. 32 oraz art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 1 sierpnia 2011 r. skarżący zakwestionował zgodność art. 50c ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS) z art. 2, art. 32 oraz art. 64 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną wniesiono na podstawie następującego stanu faktycznego i prawnego. Na mocy decyzji ZUS z 19 listopada 2004 r. skarżący nabył prawo do emerytury górniczej przysługującej pracownikowi bez względu na osiągnięty wiek. W związku z ukończeniem 50 roku życia, a także z upływem 30-miesięcznego okresu, w którym podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia, skarżący 7 grudnia 2009 r. złożył wniosek o ponowne przeliczenie emerytury na podstawie art. 50a ust. 2 w zw. z art. 53 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach FUS. Decyzją z 4 stycznia 2010 r. (znak: 340000/6120/1/2010/904915/ERP-ER20/JB) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Rybniku odmówił skarżącemu prawa do emerytury z powodu nieudowodnienia minimalnego wymaganego okresu pracy górniczej (25 lat). Organ rentowy nie zaliczył skarżącemu do okresów pracy górniczej, od których zależy przyznanie świadczenia emerytalnego, okresu, w którym skarżący przebywał na urlopie górniczym, gdyż art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wymienia urlopu górniczego jako równorzędnego z okresami pracy górniczej. Odwołanie wniesione od powyższej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach z 20 lipca 2010 r. (sygn. akt XI U 391/10). Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z 14 kwietnia 2011 r. (sygn. akt III AUa 2173/10) oddalił apelację skarżącego złożoną od orzeczenia sądu I instancji. Skargę kasacyjną wniesioną od powyższego rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych oddalił wyrokiem z 6 marca 2012 r. (sygn. akt I UK 309/2011).
Skarżący wiąże uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej z naruszeniem praw konstytucyjnych wynikających z art. 2, art. 32 oraz art. 64 Konstytucji. Zaskarżony przepis nie uwzględnia – jak twierdzi skarżący – słusznie nabytych praw osób, które korzystały z urlopu górniczego na podstawie ustawy z 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz. U. Nr 162, poz. 1112, ze zm.; dalej: ustawa górnicza). Artykuł 21 ust. 4 ustawy górniczej stanowił, że urlop górniczy traktuje się na równi z okresami pracy górniczej uprawniającymi do nabycia uprawnień emerytalnych. Zdaniem skarżącego we wprowadzonej regulacji ustawodawca przyznał określonej grupie zawodowej szczególne uprawnienie, mające charakter prawa słusznie nabytego, które powinno korzystać z ochrony prawnej. Arbitralne odebranie tego uprawnienia przez zaskarżony art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS narusza zatem art. 2 Konstytucji, gwarantujący ochronę praw słusznie nabytych oraz godzi w zasadę zaufania obywatela do organów stanowiących prawo.

W dalszej części skargi konstytucyjnej skarżący wskazuje na naruszenie zasady równości (art. 32 Konstytucji). Uzasadniając zarzut, wywodzi, że ze względu na brzmienie zaskarżonego przepisu, który nie pozwala na zaliczenie urlopu górniczego do okresu, od którego zależy przyznanie uprawnień emerytalnych, nie może skorzystać z możliwości przeliczenia swojego świadczenia na podstawie art. 53 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, podczas gdy inni obywatele mający ustalone prawo do emerytury taką możliwość posiadają.

In fine uzasadnienia skarżący wskazuje także na niezgodność art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS z art. 64 Konstytucji. W ocenie skarżącego zakwestionowany przepis narusza „prawo poszanowania własności osób, które przebywały na urlopach górniczych, a w chwili obecnej nie mają prawa do ponownego przeliczenia swojego świadczenia na podstawie art. 53 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ponieważ w sposób bezpośredni wpływa to na wysokość otrzymywanej emerytury, która mogłaby być wyższa niż ta, którą otrzymują obecnie”.

Zarządzeniem z 11 września 2012 r. sędzia Trybunału Konstytucyjnego wezwał skarżącego do uzupełnienia braków wniesionej skargi konstytucyjnej m.in. przez określenie, w jaki sposób zaskarżony przepis narusza prawo własności.

Z pisma procesowego nadesłanego w odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK wynika, że skarżący upatruje naruszenie prawa własności w oddziaływaniu zaskarżonego przepisu na jego sytuację majątkową. Otrzymywane przez niego świadczenie jest bowiem znacznie niższe od świadczenia, jakie uzyskałby, gdyby zostało zachowane przyznane mu wcześniej uprawnienie do traktowania urlopu górniczego jako pracy górniczej na użytek przepisów emerytalnych. Wtedy bowiem możliwe byłoby przeliczenie jego emerytury na podstawie art. 53 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zaskarżony przepis narusza w tym zakresie interes prawnoekonomiczny skarżącego. Zdaniem skarżącego w świetle kwestionowanej regulacji przy ustalaniu wysokości emerytury nie jest także możliwe uwzględnienie składek na ubezpieczenie społeczne opłacanych w czasie trwania kolejnego zatrudnienia, co także prowadzi do naruszenia art. 64 Konstytucji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności, którego wniesienie zostało uzależnione od spełnienia licznych warunków wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji wymogiem, którego spełnienie warunkuje merytoryczne rozpatrzenie skargi konstytucyjnej, jest naruszenie konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności wskutek wydania rozstrzygnięcia na podstawie kwestionowanej regulacji. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału przesłanka ta oznacza konieczność nie tylko wskazania we wniesionej skardze konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności, które doznały uszczerbku przez wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia, ale ponadto określenia sposobu, w jaki te prawa lub wolności zostały naruszone.



Skarżący uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje w naruszeniu zasad wynikających z art. 2 i art. 32 Konstytucji, a także w naruszeniu prawa wyrażonego w art. 64 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wypowiadał się na temat dopuszczalności dochodzenia w trybie skargi konstytucyjnej ochrony zasad przedmiotowych zawartych w art. 2 Konstytucji (zob. przede wszystkim wydane w pełnym składzie postanowienia z 12 grudnia 2000 r. i 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59 i 60). Badając dopuszczalność powoływania się na art. 2 Konstytucji jako źródło konstytucyjnych praw lub wolności, których ochrony można dochodzić w trybie skargi konstytucyjnej, Trybunał Konstytucyjny w pierwszej kolejności wskazał na konieczność precyzyjnego określenia wolności lub prawa podmiotowego, wyinterpretowanych z tego przepisu, których naruszenie ma uzasadnić legitymację do wniesienia skargi konstytucyjnej. Podkreślił przy tym, że chodzi tu tylko o prawa lub wolności przyjmujące normatywną postać praw podmiotowych. Oznacza to, że ich adresatem jest obywatel (lub inny podmiot prawa), kształtują one jego sytuację prawną i ma on możność wyboru zachowania się, tj. spełnienia lub niespełnienia normy prawnej. Nie stanowi podstawy do wniesienia skargi powołanie się przez skarżącego na naruszenie wynikających z art. 2 Konstytucji norm prawnych, które ze względu na charakter zasad przedmiotowych adresowane są przede wszystkim do ustawodawcy i wyznaczają sposób, w jaki powinny być normowane poszczególne dziedziny życia publicznego. Odwołanie się do tych zasad, w tym do zasady ochrony praw nabytych, może mieć znaczenie tylko w sytuacji, w której skarżący wskaże równocześnie wolność lub prawo podmiotowe mające swoje źródło w przepisie Konstytucji, które doznały uszczerbku na skutek naruszenia powyższych zasad (zob. także postanowienia z 19 grudnia 2001 r., SK 8/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 272 oraz 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53).

Niezależnie od powyższego za oczywiście bezzasadny należy uznać zarzut naruszenia słusznie nabytego prawa do uwzględnienia okresu urlopu górniczego przy ustalaniu górniczych uprawnień emerytalnych. Podkreślić należy, że skarżący mógł zaliczyć urlop górniczy do okresu, od którego zależy uzyskanie emerytury górnicze, gdyż skorzystanie z tego urlopu pozwoliło mu nabyć prawo do emerytury przed 1 stycznia 2007 r. (art. 21 ust. 4 w zw. z art. 21 ust. 2 ustawy górniczej). Przed wskazanym dniem skarżący uzyskał jedynie prawo do emerytury górniczej, przysługujące mu bez względu na wiek, ponieważ przed 1 stycznia 2007 r. nie osiągnął określonego w art. 50a ustawy o emeryturach i rentach z FUS wieku emerytalnego. Skarżącemu nie przysługiwało zatem uprawnienie do zaliczenia mu urlopu górniczego do okresów, od których zależy przyznanie prawa do emerytury górniczej, warunkowanej również ukończeniem określonego wieku. Nie może zatem z rozstrzygnięciem odmawiającym mu przyznania tej emerytury wiązać naruszenia art. 2 Konstytucji i wynikających z niego zasad.
Skarżący uprawnienie do wniesienia skargi upatruje również w naruszeniu zasady równości. Uzasadniając niedopuszczalność ujmowania tej zasady jako źródła konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej, Trybunał Konstytucyjny w wydanym w pełnym składzie postanowieniu z 24 października 2001 r. (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225) wskazał, że wynikająca z art. 32 Konstytucji zasada równości stanowi samodzielnie jedynie zasadę ogólną, mającą charakter niejako prawa „drugiego stopnia”, tzn. przysługującego w związku z konkretnymi normami prawnymi, a nie w oderwaniu od nich – „samoistnie”. Teza ta – jak podkreślał Trybunał – znajduje swoje uzasadnienie w specyfice przyjmowanego na gruncie Konstytucji rozumienia „równości”, która nie ma charakteru abstrakcyjnego i absolutnego, ale „funkcjonuje zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym, odniesiona musi być do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym jednostkom (grupom jednostek) w porównaniu ze statusem innych jednostek (grup)”. W związku z powyższym dopuszczalność powołania się w skardze konstytucyjnej na naruszenie zasady równości winna zostać ograniczona wyłącznie do przypadków, w których zostanie wskazane konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona.
Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że w świetle ustabilizowanego orzecznictwa Trybunału z zasady równości, o której mowa w art. 32 ust. 1 Konstytucji, wynika nakaz równego traktowania wszystkich podmiotów prawa charakteryzujących się w równym stopniu daną cechą istotną (relewantną). Podmioty różniące się mogą być natomiast traktowane odmiennie. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego skarżący nie wykazał, że w niniejszej sprawie mamy do czynienia z podmiotami podobnymi, które powinny być tak samo traktowane. Z uzasadnienia wniesionej skargi konstytucyjnej wynika, że za podmioty podobne skarżący uznaje osoby, które mają ustalone prawo do emerytury. Należy jednak zwrócić uwagę, że przepisy emerytalno-rentowe odmiennie regulują zasady przyznawania świadczeń emerytalnych różnym grupom zawodowym. Ze względu na te różnice – szczególnie widoczne w przypadku grupy zawodowej, jaką stanowią górnicy – sama okoliczność przyznania prawa do emerytury nie może przesądzać o podobieństwie podmiotów.
Skarżący podnosi, że zakwestionowany przepis narusza prawo własności, o którym mowa w art. 64 Konstytucji. Pomimo wezwania przez sędziego Trybunału Konstytucyjnego do określenia sposobu naruszenia tego prawa skarżący nie wyjaśnił, w jaki sposób odmowa przyznania mu emerytury na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów naruszyła prawa konstytucyjne wynikające z art. 64 Konstytucji. Samo stwierdzenie skarżącego, że zaskarżony przepis narusza jego interes prawno-ekonomiczny, ponieważ nie pozwala na uzyskanie świadczenia w wyższej wysokości, nie uzasadnia jeszcze przyjęcia sprzeczności art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS z art. 64 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że niemożność przeliczenia świadczenia emerytalnego (a zatem uzyskania świadczenia w wyższej wysokości) nie wiąże się bezpośrednio z uszczerbkiem w majątku posiadanym przez osoby mające ustalone prawo do emerytury, lecz z pogorszeniem sytuacji materialnej w przyszłości (zob. także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012 r., K 2/12, OTK ZU nr 10/A/2012, poz. 121). Nie można zatem przyjąć, że nieprzyznanie skarżącemu świadczenia emerytalnego w takiej wysokości, jaka byłaby możliwa, gdyby okres urlopu górniczego był równoznaczny z okresem wykonywania pracy górniczej, prowadzi automatycznie do naruszenia prawa własności.
Na marginesie należy także wskazać, że Trybunał Konstytucyjny w postanowieniach z 5 listopada 2012 r. oraz 13 marca 2013 r. (Ts 43/12, niepubl.) uznał art. 64 ust. 2 Konstytucji za nieadekwatny wzorzec kontroli w sprawie związanej z ustalaniem wysokości emerytur i rent. Trybunał Konstytucyjny stwierdził bowiem, że prawo do emerytury ma wprawdzie substrat majątkowy, jednakże źródłem tego prawa nie jest art. 64 ust. 2 lecz art. 67 ust. 1 Konstytucji. Z tego też względu wskazanie przez skarżącego art. 64 ust. 2 Konstytucji jako wzorca kontroli przepisów zakwestionowanych w skardze musi być uznane za niezasadne.
Skarżący w piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków wskazuje, że w świetle zaskarżonego przepisu przy ustalaniu wysokości emerytury nie jest możliwe uwzględnienie składek na ubezpieczenie społeczne opłacanych w czasie trwania kolejnego zatrudnienia. Z brakiem tej możliwości skarżący wiąże naruszenie przysługującego mu prawa własności. Tymczasem z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego wydanego w sprawie skarżącego wynika jednoznacznie, że „w kolejnych decyzjach emerytalnych organ rentowy okresowo uwzględniał do wymiaru przyznanej skarżącemu emerytury górniczej dalsze okresy zatrudnienia wykonywanego przez niego po ustaniu górniczego stosunku pracy (ubezpieczenia)”. Ten zarzut skarżącego jest zatem oczywiście bezzasadny.

Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.