Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 24 kwietnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu VIII Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 kwietnia 2013 r.

sprawy z wniosku K. Ł.

z udziałem R. M. i Gminy Miasto G. - Powiatowego Urzędu Pracy w G.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po B. S.

na skutek apelacji uczestnika Gminy Miasto G. - Powiatowego Urzędu Pracy w G.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Grudziądzu

z dnia 21 września 2012 r.

sygn. akt I Ns 662/12

p o s t a n a w i a :

1.  oddalić apelację,

2.  ustalić, że uczestnicy postępowania ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w postępowaniu odwoławczym.

Sygn. akt VIII Ca 8/13

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Grudziądzu w sprawie z wniosku K. Ł. przy uczestnictwie R. M. oraz Gminy Miasto G. – Powiatowego Urzędu Pracy w G. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po B. S.:

- zatwierdził uchylenie się przez wnioskodawczynię K. Ł. od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po B. S., ostatnio zamieszkałej w G., zmarłej dnia 23 maja 2009 r. w G.,

- orzeł, że każdy uczestnik będzie ponosił koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Wnioskodawczyni wniosła o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłej w dniu 23 maja 2009 r. matce B. S..

Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawczyni B. S., ostatnio zamieszkała w G., zmarła w dniu 23.05.2009 r. w G.. W chwili śmierci była rozwiedziona. Pozostawiła dwoje dzieci: K. Ł. oraz R. M..

W dniu 12.04.2012 r. Gmina – Miasto G. – Powiatowy Urząd Pracy w G. złożyła do Sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po B. S. wskazując, iż posiada interes prawny w ustaleniu spadkobierców B. S., gdyż na mocy nakazu zapłaty z dnia 18.12.1992 r., sygn. akt I Nc 216/92 zmarła B. S. łącznie z dłużnikami solidarnymi zobowiązana była zapłacić wnioskodawcy kwotę 16.242,72 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 04.11.1992 r.

Postanowieniem z dnia 16.07.2012 r. Sąd Rejonowy w Grudziądzu zawiesił postępowanie w sprawie sygn. akt I Ns 490/12 na podstawie art. 177 §1 pkt 1 kpc w zw. z art. 13 §2 kpc.

Wnioskodawczyni K. Ł. nie składała oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedziała się o tytule swego powołania.

W tej sytuacji zgodnie z treścią przepisu art. 1015 §2 kc milcząco przyjęła spadek po B. S..

W dniu 18.12.1992 r. Sąd Rejonowy w Grudziądzu wydał nakaz zapłaty, w którym nakazał B. S. oraz dłużnikom solidarnym, aby zapłacili na rzecz Gminy Miasto G. – Powiatowego Urzędu Pracy w G. kwotę 16.242,72 zł (przed denominacją 162.427.200 zł ) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 4 listopada 1992 r.

Spadkodawczyni B. S. w okresie od 1995 r do 2006 r przebywała w N.. Wnioskodawczynią K. Ł. w tym okresie opiekowała się babcia I. S. z którą wnioskodawczyni zamieszkiwała w jej mieszkaniu przy ulicy (...) w G..

W roku 2006 spadkodawczyni B. S. zachorowała na nowotwór i powróciła do kraju podejmując leczenie. Zamieszkała u swojej matki I. S.. Przebywała w jej mieszkaniu do chwili śmierci. W czasie choroby spadkodawczynią opiekowały się: matka I. S. oraz córka K. Ł..

W okresie pobytu w Polsce B. S. nie wspominała o tym, że ma jakieś długi. Nie zaciągała również żadnych zobowiązań. Na adres zamieszkania spadkodawczyni nie przychodziły żadne wezwania do zapłaty ani pisma od komornika. W tym okresie wnioskodawczyni przejęła pełną kontrolę nad finansami swojej matki, odbierała jej korespondencję, regulowała rachunki.

Z uwagi na pogarszający się stan zdrowia spadkodawczyni, zarówno wnioskodawczyni, jak i jej brat R. M., zamieszkujący w N. próbowali ustalić, czy matka ma jakieś zobowiązania do uregulowania. Nie przekazała im jednak żadnych informacji na temat ewentualnych długów.

Wnioskodawczyni we wrześniu 2009 r. wyprowadziła się z mieszkania przy ul. (...). Zamieszkała wraz ze swoim obecnym mężem w lokalu przy ul. (...) i przebywała tam do maja 2012 r. Mimo wyprowadzenia się od babci I. S. wnioskodawczyni nadal utrzymywała stały kontakt ze swoja babcią i często ją odwiedzała.

W maju 2011 r. Powiatowy Urząd Pracy w G. skierował do wnioskodawczyni oraz jej brata R. M. pisma, w których informował, że toczyło się postępowanie egzekucyjne przeciwko B. S. na podstawie prawomocnego nakazu wydanego przez Sąd Rejonowy w Grudziądzu w dniu 18.12.1992 r., sygn. akt I Nc 216/92, a adresaci pism należą do grona spadkobierców ustawowych po B. S.. W piśmie tym została również skierowana prośba o wskazanie, czy zostało przeprowadzone postępowanie sądowe w sprawie stwierdzenia nabycia spadku i jakie osoby zostały uznane za spadkobierców.

W/w pisma zostały wysłane na adres babci wnioskodawczyni I. S.. K. Ł. i R. M. byli zameldowani w mieszkaniu babci, ale w tym czasie faktycznie już tam nie zamieszkiwali. Wnioskodawczyni wraz z mężem mieszkała w lokalu przy ul. (...), zaś uczestnik od dłuższego czasu przebywał w N..

I. S. pism tych nie przekazała wnioskodawczyni i uczestnikowi postępowania. Po zapoznaniu się z treścią pism uznała, że nie dotyczą one spadku po B. S., a wyłącznie długów, którymi nie powinny być obarczone dzieci spadkodawczyni. Udała się więc do PUP w G. i zwróciła pisma.

O treści pism I. S. nie poinformowała swoich wnuków.

Wnioskodawczyni o istnieniu pisma Powiatowego Urzędu Pracy z dnia 16.05.2011 r. dowiedziała się dopiero z pisma PUP z dnia 31.05.2012 r. złożonego w sprawie o sygn. akt I Ns 490/12, a o zobowiązaniu spadkodawczyni wobec PUP w G. po otrzymaniu odpisu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po B. S., tj. w dniu 20.04.2012 r.

Sąd Rejonowy stwierdził, iż stan faktyczny sprawy wskazuje, że wnioskodawczyni pozostawała w błędzie co do przedmiotu spadku. Wnioskodawczyni bowiem dopiero po śmierci spadkodawczyni dowiedziała się o niespłaconych należnościach wobec uczestnika Powiatowego Urzędu Pracy w G.. W chwili kiedy to zobowiązanie powstało wnioskodawczyni była osobą małoletnią, a ponadto od roku 1995 pozostawała pod opieką swojej babci I. S. z uwagi na wyjazd matki do N.. Dopiero w 2006 r. ponownie zamieszkała wraz z matką, ale mimo podjętych prób uzyskania informacji na temat ewentualnych zobowiązań i niezałatwionych spraw, matka nie wyjawiła też, że posiada jakieś nieuregulowane należności. Także babcia wnioskodawczyni mimo zapoznania się z treścią pism Powiatowego Urzędu Pracy w G., adresowanych do jej wnuków, nie przekazała im tych pism, ani też nie poinformowała o ich treści. Zdaniem Sąd I instancji rzeczywistą wiedzę na temat majątku spadkowego, a w szczególności o istnieniu długu spadkowego wnioskodawczyni powzięła dopiero z korespondencji doręczonej jej przez Sąd w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po B. S., co miało miejsce w kwietniu 2012 r.

W tym miejscu Sąd Rejonowy wskazał, że w dotychczasowym orzecznictwie przyjmuje się, iż błąd wnioskodawcy co do przedmiotu spadku (istnienie długu spadkowego), który spowodował zaniechanie złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku jest kwalifikowany jako błąd istotny co do treści czynności prawnej (postanowienie SN z 30.06.2005r., IV CK 799/04, OSNC 2006, Nr 5, poz. 94). Orzeczenie to podkreśla, iż o błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy.

Mając powyższe na względzie Sąd I instancji stwierdził, że wnioskodawczyni dochowała należytej staranności w celu ustalenia rzeczywistego stanu majątkowego i była przekonana, iż nie było konieczności dokonywania żadnych czynności związanych ze złożeniem oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

W świetle tego Sąd Rejonowy uznał, iż niezłożenie przez wnioskodawczynię oświadczenia o odrzuceniu spadku w wymaganym ustawą terminie wywołane było istotnym błędem usprawiedliwionym okolicznościami sprawy.

O kosztach Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 520 §1 kpc.

Apelację od powyższego postanowienia złożyła Gmina M. G. – Powiatowy Urząd Pracy w G. , zaskarżając je w całości i zarzucając mu niewłaściwą wykładnię art. 1019 §1 w zw. z §2 kc. Zdaniem skarżącego wnioskodawczyni nie dochowała należytej staranności w ocenie przypadającego jej spadku.

Uczestniczka wniosła o zmianę w całości zaskarżonego postanowienia i oddalenie wniosku oraz o obciążenie wnioskodawczyni kosztami postępowania.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni wniosła o jej oddalenie jako bezzasadnej oraz o zasądzenie na swoją rzecz od uczestnika kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Wnioskodawczyni podniosła, że poczyniła wszelkie możliwe starania w uzyskaniu wiedzy na temat składu spadku.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy w całości podzielił ustalenia Sądu I instancji oraz określone na ich podstawie prawne konsekwencje, przyjmując je jako własne.

W szczególności w ocenie Sądu Okręgowego za Sądem I instancji należało powtórzyć, że istniały w sprawie niniejszej podstawy do przyjęcia, iż wnioskodawczyni nie złożyła oświadczenia o odrzuceniu spadku pod wpływem błędu w rozumieniu art. 1019 §2 kpc.

Błędem istotnym o jakim mowa w art. 1019 §2 kc w zw. z art. 84 §1 i 2 kc jest nieznajomość przedmiotu spadku nie pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego (postanowienie SN z dnia 18 marca 2010 r., V CKS 337/09, LEX nr 677786).

Zgodnie zaś z orzecznictwem Sądu Najwyższego staranność spadkobierców w uzyskaniu wiedzy o szeroko pojętym stanie majątku spadkowego należy każdorazowo oceniać z uwzględnieniem okoliczności sprawy. Jak wskazał Sąd Najwyższy, poprzestanie spadkobiercy na całkowicie bezpodstawnym przypuszczeniu nie może być uznane za błąd istotny, lecz za lekkomyślność (post. SN z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/2004, OSNC 2006, nr 5, poz.94, post. SN z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 337/09, Lex nr 67786).

Nie ulega zatem wątpliwości, że badanie w kontekście istnienia błędu w rozumieniu art. 1019 kc, czy spadkodawca miał wiedzę co do tytułu powołania do dziedziczenia, albo osoby spadkodawcy bądź do przedmiotu spadku musi być sprzężone z badaniem, czy ewentualna niewiedza nie pozostaje w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności.

W rozpoznawanym stanie faktycznym wnioskodawczyni w ocenie Sądu Okręgowego nie tylko nie była świadoma, że spadkodawczyni posiadała zobowiązania względem uczestnika Gminy Miasta G. – Powiatowego Urzędu Pracy, ale też w ogóle nie miała podstaw podejrzewać, że stan spadku może być inny niż to wynikało z posiadanej przez nią wiedzy.

Niekwestionowanym jest bowiem, że wnioskodawczyni kontakt z matką – spadkodawczynią powtórnie nawiązała dopiero po jej powrocie z zagranicy w 2006 r. Spadkodawczyni wówczas zamieszkała u swej matki – babci wnioskodawczyni, która sprawowała opiekę nad mieszkającą u niej wnioskodawczynią. Jednak mimo choroby spadkodawczyni, sukcesywnie pogarszającego się stanu jej zdrowia, a także bliskości przebywania z wnioskodawczynią (mieszkały razem u babci wnioskodawczyni), spadkodawczyni nie wyjawiła córce faktycznego stanu jej majątku. W szczególności wnioskodawczyni, mimo usilnych starań podejmowanych wspólnie z mieszkającym w N. bratem, nie dowiedziała się nic na temat długu jaki spadkodawczyni posiadała względem PUP w G.. Zeznania wnioskodawczyni znajdują w tym zakresie pełne wsparcie w zeznaniach świadków. Również babcia wnioskodawczyni nie posiadała żadnej wiedzy na temat zadłużenia spadkodawczyni, a wręcz była przekonana, że córka żadnych długów nie ma i nie miała, nigdy też o jakichkolwiek długach jej nie mówiła. Wnioskodawczyni natomiast sprawowała pieczę nad regulowaniem bieżących rachunków spadkodawczyni, aby nie dopuścić do powstania jakichkolwiek zaległości.

Natomiast wiedzę o treści pisma uczestnika PUP w G. z dnia 16 maja 2011 r. o tym, że wobec spadkodawczyni toczyło się postępowanie egzekucyjne na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty z dnia 18 grudnia 1992 r. Sądu Rejonowego w Grudziądzu (I Nc 216/92), wnioskodawczyni uzyskała dopiero po otrzymaniu odpisu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po B. S., tj. w dniu 20 kwietnia 2012 r. W tym zakresie także zeznania wnioskodawczyni znajdują pełne potwierdzenie w materiale dowodowym sprawy. Zwłaszcza należy wskazać na zeznania babci wnioskodawczyni I. S., która przyznała że odebrała co prawda pisma z PUP w G. zaadresowane do wnioskodawczyni i jej brata, ale pism tych im nie przekazała, ani też o pismach tych ich nie informowała, gdyż w jej ocenie nie musiała tego robić.

Zdaniem Sądu Okręgowego powyższe okoliczności w sposób wystarczający wskazując, że nie istnieją podstawy do zarzucenia wnioskodawczyni braku nie dołożenia należytej staranności w uzyskaniu rzeczywistej wiedzy o spadku. Bezwzględnie zaś należy podkreślić, że miarą należytej staranności może być jedynie obiektywnie możliwa do uzyskania przez spadkobiercę wiedza o stanie majątku spadkodawcy.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na zasadzie art. 385 kpc w zw. z art. 13 §2 kpc. O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520 §1 kpc.