Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2014 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa Huty (...) Spółki Akcyjnej w S.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w K.

o zapłatę ewentualnie o zobowiązanie do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 27 sierpnia 2013 r., sygn. akt II C 208/13

1)  uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1. w części dotyczącej żądania zobowiązania do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego oraz w punkcie 2. i w tym zakresie sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Katowicach do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego;

2)  oddala apelację w pozostałej części.

Sygn. akt I ACa 1057/13

UZASADNIENIE

Powódka Huta (...) Spółka Akcyjna w S. domagała się zasądzenia od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w K. kwoty 3 798 962 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 8 sierpnia 2012 r. ewentualnie nakazania pozwanej złożenia tej sumy do depozytu sądowego. W uzasadnieniu żądania powódka wskazała, że nieruchomość stanowiąca własność (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. obciążona jest, na jej rzecz, hipoteką umowną łączną kaucyjną w wysokości 9 700 000 zł. Na terenie nieruchomości będącej przedmiotem zabezpieczenia wystąpiły szkody górnicze, co doprowadziło do zmniejszenia wartości nieruchomości i tym samym do zmniejszenia bezpieczeństwa hipoteki. Szkody są skutkiem działalności górniczej pozwanej. Zdaniem powódki ma ona prawo samodzielnie – żądać jako wierzycielka hipoteczna – naprawienia szkody poprzez art. 93 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Do jej roszczenia mają zaś zastosowanie w drodze analogii – przepisy o zastawie na prawach, a to w szczególności art. 333 kc. Przepis ten daje, w przekonaniu powódki, podstawy do żądania przez wierzyciela hipotecznego naprawienia szkody na swoja rzecz, może też on żądać spełnienia świadczenia do depozytu sądowego.

Pozwana domagała się oddalenia powództwa zarzucając brak legitymacji procesowej strony powodowej.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K. jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości położonej w B., która to nieruchomość jest obciążona hipoteką umowną łączną kaucyjną o łącznej wysokości 9 700 000 zł na rzecz powodowej Huty. W 2011 r. na nieruchomości obciążonej hipoteką wystąpiły szkody górnicze, które doprowadziły do znacznego zmniejszenia wartości nieruchomości oraz zmniejszenia bezpieczeństwa hipoteki. Ze sporządzonego przed powstaniem szkód górniczych operatu szacunkowego wynikało, że wartość nieruchomości wynosiła wówczas 9 700 000 zł. Powódka wzywała dwukrotnie pozwaną do zapłaty w postępowaniu przesądowym.

W oparciu o tak dokonane ustalenia Sąd I instancji uznał, że powódka nie posiada legitymacji czynnej do wystąpienia z objętym pozwem roszczeniem. W szczególności Sąd nie dopatrzył się podstaw do przyjęcia, że podstawą roszczenia może być przepis art. 91 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. W ocenie Sądu nie można uznać, aby przepis ten stanowił źródło uprawnienia wierzyciela hipotecznego do wstąpienia w prawa właściciela nieruchomości obciążonej hipoteką. Uznał nadto Sąd, że podstawą roszczeń nie może być również ani art. 92, ani 93 powołanej ustawy z 6 lipca 1982 r.

W apelacji powódka domagała się zmiany zaskarżonego wyroku przez zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kwoty 3 798 962 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 8 sierpnia 2012 r. ewentualnie przez nakazanie pozwanej złożenia zasądzonej kwoty do depozytu sądowego bądź uchylenia wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 91 ustawy o księgach wieczystych i hipotece poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy powódka nie domagała się zaniechania działań zagrażających bezpieczeństwu hipoteki a zapłaty odszkodowania, art. 93 tejże ustawy w zw. z art. 333 kc i art. 330 kc poprzez uznanie, że wierzycielowi hipotecznemu nie przysługuje legitymacja czynna do dochodzenia naprawienia szkody od jej sprawcy za zmniejszenie wartości nieruchomości naruszającej bezpieczeństwo hipoteki. Powódka zarzuciła także naruszenie przepisów postępowania, a to art. 227 kpc i art. 278 § 1 kpc poprzez oddalenie wniosków dowodowych, które zmierzały do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, w tym wysokości szkody.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Przyczyną oddalenia przez Sąd Okręgowy powództwa było przyjęcie, że powódka nie posiada legitymacji czynnej do dochodzenia od pozwanej (...) odszkodowania z tytułu zmniejszenia wartości nieruchomości naruszającego bezpieczeństwo hipoteki, które nastąpiło na skutek okoliczności, za które właściciel nie odpowiada (art. 93 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, tekst jedn. DZ.U. z 2013 r., poz. 707, dalej: „u.k.w.h”). Tylko też ten przepis miał znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie z uwagi na okoliczności faktyczne i sformułowanie żądania pozwu. Pozostałe przepisy analizowane przez Sąd Okręgowy nie odnosiły się do sytuacji objętej pozwem i zbędne było ich roztrząsanie.

W ustalonym (i przytoczonym w pozwie stanie faktycznym) podstawą prawną roszczenia powodowej Huty, która domagała się zapłaty ewentualnie nakazania pozwanej złożenia wskazanej kwoty do depozytu sądowego mógł więc być jedynie art. 93 u.k.w.h. Przepis ten stanowi jeden ze śródków ochrony hipoteki przewidując, że jeżeli zmniejszenie wartości nieruchomości naruszające bezpieczeństwo hipoteki nastąpiło na skutek okoliczności, za które właściciel nie opowiada, hipoteka obejmuje przysługujące właścicielowi roszczenie o naprawienie szkody.

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny powziął poważne wątpliwości odnośnie do kwestii związanej z zakresem ochrony udzielonej przez ustawodawcę w art. 93 u.k.w.h. wierzycielowi hipotecznemu. Z tej przyczyny oraz wobec braku orzecznictwa w tej materii jak i rozbieżności w piśmiennictwie postanowieniem z dnia 13 lutego 2014 r. zostało przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne sformułowane w ten sposób: czy wierzyciel hipoteczny ma legitymację procesową do dochodzenia odszkodowania od sprawcy szkody na podstawie art. 93 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece i jeżeli tak, to czy może on żądać zapłaty odszkodowania na swoją rzecz czy też jego roszczenie winno ograniczyć się do żądania zobowiązania złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (k. 315 – 322).

Odpowiadając na to pytanie Sąd Najwyższy podjął w dniu 10 lipca 2014 r., sygn. akt III CZP 37/14 uchwałę o treści: Wierzyciel, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką kaucyjną, nie ma legitymacji do dochodzenia od sprawcy szkody roszczenia o jej naprawienie, przysługującego właścicielowi nieruchomości na podstawie art. 93 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece.

W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że wskutek objęcia hipoteką roszczenia właściciela o naprawienie szkody z mocy art. 93 u.k.w.h. realizacja praw przysługujących wierzycielowi hipotecznemu następuje na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów o zastawie na prawach (art. 327 – 335 kc). Wskazał Sąd Najwyższy, że w rachubę wchodzą właściwie trzy przepisy, a mianowicie art. 330, 333 i 335 kc. Analizując te przepisy wywiódł też ostatecznie Sąd Najwyższy, że nie dają one podstaw do żądania przez wierzyciela hipotecznego samodzielnie spełnienia świadczenia odszkodowawczego do jego rąk. Zdaniem Sądu Najwyższego wyłączną legitymację do dochodzenia roszczenia o naprawienie szkody przewidzianego w art. 93 u.k.w.h. ma właściciel nieruchomości. Nie narusza to jednak interesu wierzyciela, gdyż zgodnie z analogicznie stosowanym art. 333 kc wierzyciel hipoteczny może żądać spełnienia świadczenia odszkodowawczego w pieniądzu do rąk jego i właściciela nieruchomości łącznie albo złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (k. 329 – 332).

Zgodnie z treścią art. 390 § 2 kpc uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygającego zagadnienie prawne wiąże w danej sprawie. Oznacza to zatem przyjęcie, że powódka nie ma legitymacji czynnej do samodzielnego żądania zapłaty i w tej części apelacja skutku odnieść nie mogła. Stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w omówionej uchwale każe jednak uznać legitymację czynną w zakresie zgłoszonego żądania złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. W tym zakresie zaś, skoro wadliwie przyjęty został brak legitymacji procesowej powódki, nie została rozpoznana istota sprawy.

Dodać jeszcze należy, że Sąd Apelacyjny uznał, że nie zachodzą ważne przyczyny i nie uwzględnił wniosku pełnomocnika skarżącej o odroczenie terminu rozprawy apelacyjnej. Podobnie nie znalazł Sąd podstaw do wyrażenia zgody na złożenie pisma przygotowawczego (art. 208 § 3 kpc oraz 214 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc).

W części więc, w jakiej apelacja była nieuzasadniona podlegała ona oddaleniu z mocy art. 385 kpc. W pozostałym zakresie (co do żądania złożenia do depozytu sądowego), skoro Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, wyrok podlegał uchyleniu i przekazaniu Sądowi Okręgowemu w Katowicach do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4 kpc). O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na mocy art. 108 § 2 kpc.