Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 14 stycznia 2015r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział III Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Mieczysław H. Kamiński

Sędzia SO Ewa Adamczyk

Sędzia SO Katarzyna Kwilosz – Babiś (sprawozdawca)

Protokolant: insp. Jadwiga Sarota

po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2015r.

na rozprawie

sprawy z wniosku A. K.

przy uczestnictwie: K. K. (1), W. K., J. K. (1), G. K., J. K. (2), K. K. (2)

o stwierdzenie nabycia spadku po J. K. (1)

na skutek apelacji uczestniczki K. K. (2)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Targu

z dnia 11 września 2014 r., sygn. akt I Ns 926/12

p o s t a n a w i a :

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Nowym Targu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III Ca 661/14

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 11 września 2014r. (sygn. akt I Ns 926/12) Sąd Rejonowy w Nowym Targu stwierdził, że spadek po J. K. (1) s. J. i A., zmarłym 10 marca 2012r. w USA i tam ostatnio stale zamieszkałym, na mocy testamentu z dnia 24 stycznia 2012r. nabyła żona A. K. w całości (pkt I) oraz koszty postępowania między stronami wzajemnie zniósł (pkt II).

Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawca J. K. (1)s. J.i A.zmarł 10 marca 2012r. w C.(stan I. w USA),gdzie ostatnio stale zamieszkiwał. Był raz żonaty z A. K.– wnioskodawczynią. Z małżeństwa miał sześcioro dzieci: K. K. (1), W. K., J. K. (1), G. K., J. K. (2), K. K. (2). Spadkodawca nie miał dzieci pozamałżeńskich lub adoptowanych.

W dniu 24 stycznia 2012r. w B., I.(USA), J. K. (1)w obecności dwóch świadków i notariusza publicznego sporządził testament, który spadkodawca i świadkowie w obecności notariusza własnoręcznie podpisali. W testamencie spadkodawca do całości spadku powołał żonę A. K.. W skład spadku wchodziło gospodarstwo rolne położone w M.i R.. Powodem spisania testamentu było złe samopoczucie spadkodawcy, spowodowane chorobą serca. W chwili spisywania rozrządzenia na wypadek śmierci, spadkodawca rozmawiał normalnie, a do samej śmierci był sprawny umysłowo i zachował pełną świadomość. Spadkodawca przez ostatnie 10 lat przed śmiercią leczył się u kardiologa. W związku z chorobą serca zażywał tabletki. Przyczyną zgonu spadkodawcy była niewydolność lewej komory serca, choroba wieńcowa.

Sąd Rejonowy stwierdził nabycie spadku na podstawie dziedziczenia testamentowego. Powołał przepisy ustawy z dnia 4 lutego 2011r. prawo prywatne międzynarodowe, Konwencję dotyczącą kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych sporządzonej w H. dnia 5 października 1961r., Ustawę o postępowaniu spadkowym z 1975r. oraz Kodeks cywilny. Podnoszony przez uczestniczkę K. K. (2) zarzut nieważności testamentu został uznany przez Sąd Rejonowy za niewykazany. Uczestniczka nie przedstawiła dowodów (w tym dokumentacji lekarskiej spadkodawcy ze szpitala w C.) na poparcie swoich twierdzeń, a działania podjęte w tym zakresie przez Sąd nie przynosiły rezultatów. Z kolei wniosek o przesłuchanie uczestniczki K. K. (2) został uznany przez Sąd za zbędny, gdyż wszystkie elementy wpływające na ważność testamentu spadkodawcy J. K. (1) zostały w sposób dostateczny wyjaśnione.

Powyższe postanowienie zaskarżyła w całości apelacją uczestniczka K. K. (2), zarzucając naruszenie art. 299 k.p.c. poprzez zaniechanie przesłuchania uczestniczki, która posiadała istotną wiedzę na temat stanu zdrowia swojego ojca – spadkodawcy J. K. (1), zatem była źródłem dowodowym koniecznym dla obiektywnego i pełnego ustalenia stanu faktycznego sprawy , a także naruszenie art. 233 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez zaniechanie przez Sąd I instancji zwolnienia z tajemnicy lekarskiej (...) celem wydania dokumentacji medycznej, jak również odmówił zawieszenia postępowania do czasu zakończenia postępowania mającego na celu wydanie właściwej dokumentacji dotyczącej schorzeń J. K. (1) w czasie, gdy sporządzał on sporny testament.

Wskazując na powyższe uchybienia apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez orzeczenie, że wnioskodawczyni i uczestnicy dziedziczą po J. K. (1) na mocy ustawy, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki kosztów postępowania za I i II instancję.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni A. K. wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od uczestniczki K. K. (2) kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, bowiem zarzuty w niej zawarte są zasadne. W sprawie zachodzą podstawy do uchylenia zaskarżonego postanowienia z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy i konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego.

Zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., zgodnie z którymi uzasadnienie postanowienia co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz wyjaśnienie podstawy prawnej orzeczenia z przytoczeniem przepisów prawa.

W niniejszej sprawie uczestniczka już w odpowiedzi na wniosek - podnosząc zarzut nieważności testamentu jako złożonego w stanie wyłączającym świadomość i swobodę decydowania - zawnioskowała o przeprowadzenie szeregu dowodów na potwierdzenie tej okoliczności, tj. przesłuchanie uczestniczki w charakterze strony w drodze pomocy prawnej przed Konsulem RP w C., zobowiązanie szpitala, w którym przed śmiercią leczył się spadkodawca, jak również lekarza prowadzącego spadkodawcę do przedłożenia pełnej dokumentacji medycznej spadkodawcy, przesłuchania tego lekarza w drodze pomocy prawnej przed Konsulem (podając jego dokładny adres) oraz powołanie opinii biegłych neurologa i psychiatry. Wbrew temu co stwierdził Sąd Rejonowy żaden z w/w dowodów nie został przeprowadzony a w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia brak dostatecznego wyjaśnienia tego stanu rzeczy. W kwestii pominięcia dowodu z zeznań K. K. (2)Sąd Iinstancji ograniczył się jedynie do stwierdzenia, że „okoliczności podnoszone przez pełnomocnika uczestniczki zmierzają jedynie do przewłoki postępowania”, nie wyjaśniając zarazem co dokładnie ma na myśli i dlaczego dowód z zeznań apelującej nie został przeprowadzony. Podkreślenia wymaga fakt, że dowód z zeznań K. K. (2)był zgłoszony już w odpowiedzi na wniosek i to na pierwszym miejscu w liście dowodów a nie na ostatniej rozprawie. Skoro Sąd przesłuchał wnioskodawczynię m.in. na okoliczność stanu zdrowia wnioskodawcy w chwili sporządzenia testamentu to również pozostali uczestnicy tego postępowania ( w tym apelująca) mieli prawo złożyć zeznania co do przedmiotowej kwestii. Fakt, że K. K. (2)nie była osobiście obecna przy sporządzaniu testamentu nie jest wystarczający dla przyjęcia, że w/w nie posiada informacji istotnych dla rozstrzygnięcia. Jeśli np. apelująca była w stałym kontakcie z ojcem to zapewne ma informacje o przebiegu choroby i jej skutkach w ostatnich miesiącach życia spadkodawcy. Zeznania apelującej i pozostałych spadkobierców ustawowych obok dokumentacji lekarskiej stanowią istotny materiał dla biegłych oceniających zdolność testowania spadkodawcy.

W kwestii dokumentacji lekarskiej Sąd Rejonowy nie zajął żadnego konkretnego stanowiska, albowiem nie zwrócił się o tę dokumentację do podmiotów wskazanych w odpowiedzi na wniosek ( zgodnie z wnioskiem dowodowym uczestniczki) ani nie wydał postanowienia o oddaleniu przedmiotowego wniosku. W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia zawarto jedynie krótką wzmiankę, że o przedmiotową dokumentację lekarską winna zwrócić się uczestniczka ( a nie Sąd) bez przytoczenia jakiegokolwiek uzasadnienia tej tezy. W szczególności nie wyjaśniono, dlaczego Sąd nie uwzględnił wniosku dowodowego apelującej w tym zakresie. Zauważyć w tym miejscu należy, iż umieszczenie w piśmie procesowym wniosków mających na celu przygotowanie rozprawy, w tym wniosku o wezwanie na rozprawę wskazanych świadków (oczywiście z podaniem ich właściwego adresu) oraz wniosku o zażądanie przez sąd na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich – jest prawem strony wynikającym choćby z treści art. 187§ 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Korelatem tego uprawnienia jest obowiązek po stronie sądu odpowiedniego przygotowania rozprawy, w tym wezwanie strony do stawienia się na rozprawie oraz zarządzenie przedstawienia dokumentów, przedmiotów oględzin, ksiąg, planów itp. (art. 208 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Fakt, że dokument mający być dowodem w sprawie nie znajduje się na terytorium RP nie jest przeszkodą do uwzględnienia wniosku dowodowego. Przepisy prawa przewidują możliwość przeprowadzania dowodów w drodze zagranicznej pomocy prawnej i Sąd Rejonowy powinien być skorzystać z dostępnych procedur. (por. w szczególności Konwencję o przeprowadzaniu dowodów za granicą w sprawach cywilnych lub handlowych, sporządzoną w H. dnia 18 marca 1970r., Dz.U.2000.50.582. oraz Rozporządzenie MS z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych. (Dz. U. z dnia 1 marca 2002 r.). Warto zwrócić uwagę, że pełnomocnik apelującej twierdzi, że w USA toczy się z wniosku uczestniczki postępowanie sądowe mające na celu uzyskanie dokumentacji lekarskiej spadkodawcy. Z tego powodu zresztą pełnomocnik apelującej domagał się zawieszenia postępowania. Sąd Rejonowy nie ustosunkował się do tego wniosku ani nie wskazał przyczyn tego zaniechania. Gdyby Sąd Rejonowy przesłuchał apelującą to ona z pewnością podałaby szczegóły dotyczące tego postępowania i możliwe byłoby rozpoznanie przedmiotowego wniosku. Niewykluczone, że ktoś z pozostałych spadkobierców ustawowych jest w posiadaniu dokumentacji lekarskiej spadkodawcy i jeśli jest tak w istocie to Sąd Rejonowy może także zobowiązać tę osobę do przedłożenia przedmiotowej dokumentacji – w trybie art. 248 k.p.c.

Sąd I instancji nie wyjaśnił także, dlaczego nie ponowił odezwy o przesłuchanie świadka M. G.. skoro z korespondencji z konsulatem wynikało, że w/w osoba istnieje i ma wiadomości co do stanu zdrowia spadkodawcy a niewykonanie odezwy było wynikiem braku możliwości stawienia się świadka na konkretny termin wyznaczony przez Konsulat. Należy w tym miejscu przypomnieć, że zgodnie z art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 lutego 1984r.o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U.2002.215.1823 konsul przesłuchuje świadków – obywateli polskich, jeżeli stawią się oni dobrowolnie. Niestawiennictwo świadka na wezwanie Konsula w praktyce oznacza więc niewykonanie odezwy przez Konsula, co nie oznacza braku możliwości przeprowadzenia dowodu w ogóle. Przepisy prawa przewidują bowiem również inne tryby przeprowadzania dowodu z zeznań świadka za granicą ( por. w szczególności Konwencję o przeprowadzaniu dowodów za granicą w sprawach cywilnych lub handlowych, sporządzoną w H. dnia 18 marca 1970r., Dz.U.2000.50.582., oraz Rozporządzenie MS z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie szczegółowych czynności sądów w sprawach z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego oraz karnego w stosunkach międzynarodowych. (Dz. U. z dnia 1 marca 2002 r.)

Skoro Sąd I instancji nie przesłuchał uczestniczki, nie zwrócił się o dokumentację lekarską spadkodawcy, nie doprowadził do skutecznego przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka M. G. i nie przeprowadził dowodu z opinii biegłych to zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia stwierdzenie, że „zawnioskowane przez pełnomocnika dowody zostały przez Sąd przeprowadzone, lecz nie przyniosły dla uczestniczki spodziewanego skutku” należy ocenić jako nieuprawnione.

Podsumowując należy stwierdzić, że rzeczywiste motywy działania Sądu co do dowodów zgłoszonych przez uczestniczkę nie są jasne, co powoduje nie tylko osłabienie mocy zasadności zaskarżonego orzeczenia, ale przede wszystkim uniemożliwia jego kontrolę instancyjną, a to stanowi naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., mogące mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Jeśli chodzi o przepisy prawa materialnego, będące podstawą orzekania w niniejszej sprawie to zostały powołane przez Sąd I instancji prawidłowo. Jednakże należy podkreślić, że warunkiem dokonania prawidłowej oceny prawnej wniosku jest ustalenie stanu faktycznego istotnego dla rozstrzygnięcia w sposób zgodny z obowiązującą procedurą. Przepisy obowiązującego Kodeksu postępowania cywilnego nakładają na sąd rozpoznający sprawy o stwierdzenia nabycia spadku obowiązek badania z urzędu, kto jest spadkobiercą, tj. w szczególności, czy spadkodawca pozostawił testament (art. 670 k.p.c.). Do kognicji Sądu w tym zakresie należy także ocena ważności testamentu. Jeżeli spadkobierca ustawowy podnosi zarzut nieważności testamentu z powodu braku zdolności testowania, przytacza okoliczności faktyczne na jego uzasadnienie oraz zgłasza wnioski dowodowe na poparcie w/w zarzutu – jak w niniejszej sprawie - to obowiązkiem Sądu jest rozpoznanie przedmiotowego zarzutu a gdy stan faktyczny jest sporny to nie jest to możliwe bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. W szczególności Sąd winien przeprowadzić dowody zawnioskowane przez strony a z uwagi na charakter sprawy może podejmować także inicjatywę dowodową z urzędu. Zgodnie z treścią art. 217 § 2 k.p.c. sąd pomija twierdzenia i dowody, jeżeli są powoływane jedynie dla zwłoki lub okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione. Pominięcie dowodu wobec dostatecznego wyjaśnienia okoliczności spornych dopuszczalne jest tylko wówczas, gdy okoliczności na które dowód został powołany, są wyjaśnione z takim wynikiem, który jest zgodny z twierdzeniami strony powołującej dowód. Tylko wtedy przeprowadzenie dalszych dowodów jest zbędne, skoro zmierzają do tego samego rezultatu, który już został osiągnięty. W niniejszej sprawie sytuacja taka nie zaistniała.

Mając zatem na uwadze powyższe Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 108 § 2 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu Sąd Rejonowy uwzględni wszystkie uwagi zawarte w niniejszym uzasadnieniu, przeprowadzi postępowanie dowodowe konieczne do rozpoznania zarzutu nieważności testamentu i ponownie dokona oceny wniosku.

(...)