Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 3 listopada 2014 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy XV Wydział Gospodarczy w punkcie 1. oddalił wniosek wierzyciela S. A. z siedzibą w S., (...), działającą poprzez oddział – (...) z siedzibą w W. o ogłoszenie upadłości (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B.. Następnie w punkcie 2. orzekł o wynagrodzeniu i wydatkach tymczasowego nadzorcy sądowego, dalej w punkcie 3. zarządził zwrócić wnioskodawcy niewykorzystaną część zaliczki. O kosztach postępowania Sąd Rejonowy postanowił w punkcie 4. i zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kwotę 1.817 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. W obszernym uzasadnieniu postanowienia Sąd I instancji ustalił, że wnioskodawca w chwili złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości uczestnika miał legitymację do złożenia wniosku. Jak wynika bowiem z ustaleń faktycznych, których skarżący nie kwestionuje, w dacie składania wniosku tj. w dniu 11 czerwca 2014 r. dłużnik dysponował prawami do czterech nieruchomości, na których ustanowiona została na rzecz wierzyciela hipoteka umowna kaucyjna łączna do kwoty 9.087.000 zł. Sytuacja ta zmieniła się jednak w toku postępowania o ogłoszenie upadłości. W dniu 5 sierpnia 2014 r. uczestnik sprzedał bowiem prawa do powyższych nieruchomości na rzecz (...) sp. z o. o. wskutek czego wnioskodawca stracił status wierzyciela hipotecznego względem dłużnika. W konsekwencji w chwili orzekania w przedmiocie wniosku o ogłoszenie upadłości wnioskodawca nie był już wierzycielem dłużnika w rozumieniu przepisu art. 20 ust. 1 p.u.n., zatem nie miał legitymacji do żądania ogłoszenia upadłości dłużnika. Sąd Rejonowy zgodził się ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dnia 6 czerwca 2014 r. III CZP 23/14, w którym przyznał wierzycielowi hipotecznemu niebędącemu wierzycielem osobistym dłużnika uprawnienie do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy wnioskodawca swoją wierzytelność wobec uczestnika wywodził wyłącznie z hipotek ustanowionych na jego nieruchomościach. Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia wyjaśnił również dlaczego nie mógł uwzględnić zarzutu wnioskodawcy o bezskuteczności zawartych przez (...) sp. z o. o. umów sprzedaży z dnia 2 maja 2014 r. i 5 sierpnia 2014 r. – z mocy prawa w związku z dyspozycją art. 127 ust. 1 p.u.n. Wskazał zasadnie, iż wszelkie skutki prawne wypływające z tego przepisu aktualizują się dopiero z chwilą ogłoszenia upadłości. Przedmiotowe postępowanie toczyło się tylko w przedmiocie ogłoszenia upadłości, do której ogłoszenia nie doszło. W konsekwencji Sąd Rejonowy oddalił wniosek na podstawie art. 20 ust. 1 a contrario p.u.n. O wynagrodzeniu tymczasowego nadzorcy sądowego Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 162 ust. 1 i 3 w zw. z art. 38 p.u.n., a o zwrocie niewykorzystanej zaliczki na podstawie art. 84 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2008 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc w zw. z art. 35 p.u.n. obciążając nimi wnioskodawcę, gdyż wniosek o ogłoszenie upadłości został oddalony z powodu braku jego legitymacji procesowej czynnej.

Pełnomocnik wnioskodawcy wniósł zażalenie na przedmiotowe postanowienie i zaskarżył je w części to jest w zakresie punktu 4., w którym Sąd I instancji zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kwotę 1.817 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił naruszenia przepisów art. 102 kpc i art. 103 kpc w zw. z art. 35 p.u.n. poprzez błędne ich niezastosowanie w sytuacji, w której to nielojalne działanie (...) sp. z o. o. w B. dokonane po złożeniu wniosku, polegające na wyzbyciu się nieruchomości, na których ustanowiono zabezpieczenie rzeczowe na rzecz wnioskodawcy, ze świadomością złożonego wniosku o ogłoszenie upadłości i w celu jej udaremnienia, pozbawiło wnioskodawcę legitymacji czynnej w niniejszej sprawie, co skutkowało oddaleniem wniosku o ogłoszenie upadłości uczestnika. W tej sytuacji wniósł o uchylenie postanowienia w zaskarżonej części oraz zasądzenie od uczestnika na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego. W uzasadnieniu wskazał, że Sąd I instancji w pełni zaakceptował pogląd zgodnie z którym wnioskodawca w chwili złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (...) sp. z o. o. posiadał legitymację czynną, gdyż na czterech nieruchomościach, do których uczestnikowi przysługiwały prawa użytkowania wieczystego, zostały ustanowione hipoteki na rzecz wnioskodawcy jako wierzyciela rzeczowego. W dalszej kolejności w oparciu o prawidłowo ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy wskazał, że powyższa sytuacja się zmieniła w toku postępowania o ogłoszenie upadłości tej spółki. W dniu 5 sierpnia 2014 r. uczestnik sprzedał bowiem prawa do powyższych nieruchomości na rzecz (...) sp. z o. o. Sąd Rejonowy zauważył powiązania kapitałowe i personalne tych spółek. W konsekwencji w chwili orzekania w przedmiocie wniosku o ogłoszenie upadłości wnioskodawca nie był już wierzycielem uczestnika w rozumieniu art. 20 ust. p.u.n. zatem nie miał legitymacji do żądania ogłoszenia upadłości. Zdaniem skarżącego wobec takich ustaleń Sądu Rejonowego rozstrzygając o kosztach postępowania o ogłoszenie upadłości, winien był bądź nie obciążać strony przegrywającej w ogóle kosztami zastępstwa procesowego udzielonego przez (...) sp. z o. o. zgodnie z art. 102 kpc, bądź nałożyć obowiązek zwrotu kosztów na stronę, która zachowała się nielojalnie zgodnie z art. 103 kpc. Zarzucił, iż zachowanie uczestnika w toku postępowania przez Sądem Rejonowym w celu jego udaremnienia wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 300 § 1 kk. Wskazał, również na konsekwencje jakie miała decyzja Sądu Rejonowego o oddaleniu jego wniosku o udzielenie zabezpieczenia majątku (...) sp. z o. o. poprzez ustanowienie zakazu zbycia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości obciążonych hipoteką na rzecz wnioskodawcy.

Uczestnik w odpowiedzi na zażalenie wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie na jego rzecz od wnioskodawcy kosztów postępowania zażaleniowego. Podnosił, że realizował przysługujące mu uprawnienia wynikające z prawa własności. Podtrzymał swoje stanowisko odnośnie braku legitymacji wnioskodawcy do złożenia wniosku od samego początku. Jego zdaniem brak było przesłanek do ogłoszenia jego upadłości.

Sąd Okręgowy zważył, że:

Zażalenie wnioskodawcy jest uzasadnione.

Rację ma skarżący, iż Sąd I instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny w sprawie oraz dokonał jego prawidłowej oceny prawnej oraz wydał słuszne rozstrzygnięcie o oddaleniu wniosku z uwagi na utratę w toku postępowania o ogłoszenie upadłości (...) sp. z o. o. legitymacji procesowej czynnej przez wnioskodawcę. Jednak Sąd Rejonowy nie wyciągnął takich samych słusznych wniosków odnoście oceny postawy uczestnika w toku postępowania, która miała bezpośredni wpływ na jego końcowy wynik. To właśnie uczestnik przez swoje zachowanie polegające na zbyciu po wniesieniu wniosku prawa użytkowania wieczystego na nieruchomościach, które były przedmiotem zabezpieczenia rzeczowego hipoteką na rzecz wnioskodawcy, udaremnił przedmiotowe postępowanie, pozbawiając go legitymacji czynnej. Był to bezpośredni powód oddalenia wniosku. Zasadnie w zażaleniu zarzuca to skarżący. W konsekwencji Sąd Okręgowy zgadza się, iż należało taką postawę procesową uczestnika uwzględnić w orzeczeniu o kosztach postępowania opierając to rozstrzygnięcie na dyspozycji art. 102 kpc, który stanowi, że „W przypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.” Przepis ten ma zastosowanie na mocy odesłania z art. 35 p.u.n. zgodnie z którym „W sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości stosuje się odpowiednio przepisy księgi pierwszej części pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego, z wyjątkiem przepisów o zawieszeniu i wznowieniu postępowania.”

Przepis art. 102 kpc ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu, jest rozwiązaniem szczególnym, niepodlegającym wykładni rozszerzającej, wykluczającym stosowanie wszelkich uogólnień, wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Nie konkretyzuje on pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawia ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (por. m.in. postanowienie SN z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, LEX nr 7366). Do okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek zastosowania dyspozycji omawianego przepisu według doktryny zaliczyć można między innymi te związane z samym przebiegiem postępowania. Taka wyjątkowa sytuacja zachodzi w okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy o czym była już mowa we wcześniejszej części uzasadnienia, co bezzasadnie pominął Sąd I instancji, a zasadnie zarzuca w zażaleniu skarżący.

Należy podkreślić, że rozstrzygnięcie o kosztach zgodnie z art. 102 kpc nie wymaga wniosku strony przegrywającej, a zasada wyrażona w tym przepisie ma zastosowanie także w postępowaniu nieprocesowym - por. postanowienie SN z dnia 19 lutego 1973 r., II CZ 29/73, OSNC 1973, nr 12, poz. 223.

Słusznie zdaniem Sądu Okręgowego przyjmuje się, że sąd na podstawie omawianego przepisu może tylko nie zasądzać od strony przegrywającej całości lub części kosztów, nie może natomiast zasądzić na jej rzecz kosztów od strony wygrywającej (zob. postanowienie SN z dnia 25 marca 1970 r., II CZ 14/70, OSNC 1970, nr 11, poz. 211; postanowienie SN z dnia 11 września 1973 r., I CZ 122/73, OSNC 1974, nr 5, poz. 98; postanowienie SN z dnia 30 sierpnia 1979 r., II CZ 86/79, OSNC 1980, nr 3, poz. 55, z glosą J. Piotrowskiego, NP 1981, nr 1, s. 123). W tej sytuacji nie może być uwzględniony wniosek skarżącego o zasądzenie na jego rzecz od uczestnika kosztów postępowania zażaleniowego, tak samo jak wniosek uczestnika zawarty w piśmie z dnia 15 grudnia 2014 r. Zasada na jakiej oparte zostaje rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zarówno w I jak i II instancji w danej sprawie powinna być jednolita. W tej sytuacji Sąd Okręgowy postanowił jak w punkcie 2. sentencji na podstawie powołanego przepisu art. 102 kpc.

Odnośnie zarzutu wnioskodawcy, że postępowanie uczestnika wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 300 kk, to ocena czy taki czyn został popełniony nie leży w zakresie kognicji sądu gospodarczego, lecz odpowiednich organów ścigania, do których osoba pokrzywdzona może złożyć stosowne zawiadomienie. Jeżeli Sąd I instancji, w toku postępowania przed którym miało zdaniem wnioskodawcy dojść do popełnienia takiego czynu podziela ten pogląd to powinien rozważyć zastosowanie art. 304 § 2 kpk.

SSO Wiesław Łukaszewski