Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 listopada 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2014 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa P. K.

przeciwko A. J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 24 grudnia 2013 r., sygn. akt IX GC 681/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

P. Górecki A. Daczyński J. Futro

UZASADNIENIE

Powód P. K. wniósł o zasądzenie od pozwanej A. J. kwoty 208.295,90 zł wraz z ustawowymi odsetkami od następujących kwot i dat:

1) 2.000 zł od dnia 17 października 2008 r. do dnia zapłaty,

2) 26.444,72 zł od dnia 24 października 2008 r. do dnia zapłaty,

3) 22.818,88 zł od dnia 14 listopada 2008 r. do dnia zapłaty,

4) 18.382,96 zł od dnia 28 listopada 2008 r. do dnia zapłaty,

5) 15.785,58 zł od dnia 12 grudnia 2008 r. do dnia zapłaty,

6) 14. 757,12 zł od dnia 11 lutego 2009 r. do dnia zapłaty,

7) 13.681,08 zł od dnia 25 lutego 2009 r. do dnia zapłaty,

8) 14.252,04 zł od dnia 25 marca 2009 r. do dnia zapłaty,

9) 16.947,02 zł od dnia 25 kwietnia 2009 r. do dnia zapłaty,

10) 12.313,46 zł od dnia 19 maja 2009 r. do dnia zapłaty,

11) 15.789,24 zł od dnia 16 czerwca 2009 r. do dnia zapłaty,

12) 16.418,76 zł od dnia 7 lipca 2009 r. do dnia zapłaty,

13) 18.705,04 zł od dnia 6 sierpnia 2009 r. do dnia zapłaty,

oraz kwotę 9.821 zł wraz z odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a nadto zwrot kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 24 grudnia 2013 r.

1. zasądził od pozwanej na rzecz powoda:

a) kwotę 208.295,90 zł (dwieście osiem tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt pięć złotych dziewięćdziesiąt groszy) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 kwietnia 2013 roku do dnia zapłaty,

b) kwotę 9.821 zł (dziewięć tysięcy osiemset dwadzieścia jeden złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 3 czerwca 2013 roku do dnia zapłaty;

2. oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

3. kosztami postępowania obciążył pozwaną i w związku z tym zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 10.906 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej od pozwu oraz kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (sygn.akt IX GC 681/13).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

Powód sprzedawał na rzecz spółki Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowe (...) sp. z o.o. złom i aluminium. W tym okresie członkiem zarządu spółki była pozwana. Pozwana od 1995 r. pełniła w spółce funkcję księgowej. Od października 2008 r. Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowe (...) sp. z o.o. zaprzestało spłaty należności wobec powoda wynikających ze wskazanych powyżej umów sprzedaży. Powód wystawił fakturę nr (...) w dniu 2 października 2008 r., obciążając spółkę (...) sp. z o.o. kwotą 30.015,66 zł, z terminem płatności ustalonym na dzień 16 października 2008 r. We wskazanym dniu kwota ta nie została w całości spłacona przez dłużną spółkę. Podobnie należność ujęta przez powoda w fakturze VAT wystawionej w dniu 9 października 2008 r. nie została uregulowana przez spółkę w terminie płatności, to jest w dniu 23 października 2008 r. Spółka nie regulowała również kolejnych należności powoda, łączna suma niespłaconych długów wobec powoda wyniosła kwotę 208.295,90 zł bez odsetek. Przewagę aktywów nad pasywami spółki dostrzeżono przy sporządzeniu bilansu na dzień 30 czerwca 2009 r. W dniu 27 lipca 2009 r. zarząd spółki (...) sp. z o.o. złożył wniosek o ogłoszenie jej upadłości. Postanowieniem z dnia 19 października 2009 r. Sąd Rejonowy w Koninie ogłosił upadłość spółki obejmującą likwidację majątku. Powód dochodził swoich należności wobec spółki (...) sp. z o.o. w postępowaniu sądowym, w wyniku którego uzyskał tytuł egzekucyjny. Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym w dniu 23 września 2009 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu w sprawie o sygn. akt IX GNc 730/09 nakazał (...) sp. z o.o. w K., aby zapłaciła powodowi kwotę 208.295,90 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwot wskazanych w treści nakazu oraz kwotę 9.821 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, albo wniosła w tym terminie zarzuty. W dniu 3 grudnia 2009 r. nakaz opatrzono klauzulą wykonalności.

Powód zgłosił swoje wierzytelności do toczącego się wobec (...) sp. z o.o. postępowania upadłościowego, jednakże nie uzyskał zaspokojenia. Oprócz należności powoda w toku postępowania upadłościowego zostały zgłoszone również wierzytelności innych dłużników. Zasadność tych wierzytelności nie była kwestionowana w postępowaniu upadłościowym. Postanowieniem z dnia 31 października 2012 r. Sąd Rejonowy w Koninie stwierdził zakończenie postępowania upadłościowego (sygn. akt V GUp 6/09).

W dniu 3 grudnia 2012 r. powód wniósł o wezwanie pozwanej i dwóch innych członków zarządu (...) sp. z o.o. do próby ugodowej. Do zawarcia ugody nie doszło. Pismem z dnia 18 marca 2013 r. powód wezwał pozwaną do zapłaty kwoty 218.116,90 zł z tytułu odpowiedzialności członka zarządu w oparciu o przepis z art. 299 k.s.h. w terminie do dnia 31 marca 2013 r. Pozwana na wezwanie nie odpowiedziała.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła pozwana, zaskarżając go wyrok w całości.

Skarżąca zarzuciła naruszenie :

- „przepisów prawa materialnego tj. art. 299 k.s.h. poprzez przyjęcie, że powód wykazał bezskuteczność egzekucji względem (...) sp. z o.o. a także art. 299 § 2 k.s.h. (…),

- naruszenie przepisów prawa procesowego art. 207 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku pozwanej o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego jako spóźnionego

- art. 217 § 1 k.p.c. art. 227 k.p.c. i art. 232 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie zawnioskowanej przez pozwaną opinii biegłego sądowego (…)”,

- art. 233 k.p.c. poprzez zaniechanie bezstronnej i wszechstronnej analizy materiału dowodowego.

Skarżąca domagała się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa. Żądaniem ewentualnym było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu zważył, co następuje.

Apelację uznać należało za bezzasadną. Sąd Apelacyjny przyjmuje za własny ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny i podziela dokonaną na jego podstawie ocenę prawną.

Przechodząc do zarzutów apelacyjnych, w pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutów naruszenia przepisów prawa procesowego, skoro oceny zasadności zarzutów naruszenia prawa materialnego można dokonać jedynie wówczas, gdy stan faktyczny sprawy stanowiący podstawę rozstrzygnięcia został prawidłowo ustalony. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w postaci błędnej oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie nie może odnieść zamierzonego przez pozwanego skutku. Zgodnie z art. 233 k.p.c. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Taka ocena, dokonywana jest na podstawie przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego doświadczenia życiowego, a nadto winna uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i - ważąc ich moc oraz wiarygodność - odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Poprawność rozumowania sądu powinna być możliwa do skontrolowania. Tylko w przypadku gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego nie uwzględnienia jednoznacznie praktycznych związków przyczynowo – skutkowych przeprowadzona przez Sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2009 r. IV CSK 290/09, LEX nr 560607, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 czerwca 2009r., III AUa 261/2009, LexPolonica nr 2102197). Sąd Okręgowy – wbrew sugestiom skarżącej - dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, znajdujących oparcie w wynikach przeprowadzonego postępowania dowodowego, a dokonana przez ten Sąd ocena dowodów nie przekracza granic swobodnej oceny – zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c.

Chybiony okazał się również zarzut naruszenia art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 232 k.p.c. Nie zasługiwał także na podzielenie zarzut naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. Skarżąca naruszenie wskazanych przepisów uzasadniała „nieprzeprowadzaniem zawnioskowanej przez pozwaną opinii biegłego”. Podkreślenia zatem wymaga, że art. 217 k.p.c. jest źródłem uprawnień strony, a nie źródłem obowiązków sądu, i określającym negatywne skutki prawne powstające dla strony w razie zaniechania skorzystania przez nią z przysługujących jej uprawnień. Sąd nie może więc dopuścić się naruszenia art. 217 § 1 k.p.c., podobnie jak i art. 227 k.p.c., który określa jedynie, jakie fakty mogą być przedmiotem dowodu. Brak jest również podstaw do uwzględnienia zarzutu naruszenia art. 232 k.p.c., ponieważ pierwsze zdanie tego przepisu określa obowiązki stron, a nie Sądu, natomiast zdanie drugie art. 232 k.p.c. jest źródłem uprawnienia Sądu dopuszczenia z urzędu dowodu nie wskazanego przez stronę. Do Sądu jednak należy wówczas ocena, co do potrzeby skorzystania z tego uprawnienia. Jak trafnie uznał Sąd Okręgowy – poza tym, że wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego okazał się spóźniony – był on także nieprzydatny dla rozstrzygnięcia. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 czerwca 2003 r. (sygn. akt V CKN 416/01) przyjął, że ustalenie przewidzianej w art. 298 § 1 k.h. (obecnie art.299 § 1 k.s.h.) przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członka zarządu (zob. także: wyrok SN z 9 kwietnia 2008 roku, V CSK 527/07, Lex 395215). Pogląd ten jest powszechnie aprobowany w orzecznictwie. Już tylko na podstawie dokumentów zawartych w sprawie upadłościowej (sygn. akt V GUp 6/09) Sąd I instancji ustalił w sposób jednoznaczny od kiedy to (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zaprzestała płacenia wymagalnych należności. Sąd I instancji przeprowadził bowiem dowód z akt sprawy upadłościowej (sygn.akt V GUp 6/09 Sądu Rejonowego w Koninie) i na podstawie dokumentów zgłoszenia wierzytelności ustalił, że spółka (...) zalegała z zapłatą podatku od nieruchomości Miastu K. za okres od marca do grudnia 2007 r., od stycznia do grudnia 2008 r. i za okres od stycznia do października 2009 r. Ubocznie jedynie zauważyć należy, że z opinii biegłego sądowego G. P. sporządzonej do sprawy V Gc 534/12 wynika, że na dzień 31 sierpnia 2008 r. niezapłacone wymagalne zobowiązania spółki wynosiły 180.408,96 zł. W dalszej części opinii biegły wskazał wprost, że „w II półroczu 2008 r., sytuacja niewypłacalności uległa dalszemu pogłębieniu, więc każde opóźnienie w złożeniu wniosku o upadłość powodowało straty dla wierzycieli w postaci obniżenia wartości księgowej spółki jako dłużnika i powiększenie się niewypłacalnego zadłużenia”. Na podstawie uregulowań zawartych w art. 21 ust. 1 i 2 prawa upadłościowego i naprawczego członkowie zarządu mają obowiązek, nie później niż w ciągu dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Podstawą ogłoszenia upadłości spółki kapitałowej jest jej niewypłacalność, która zachodzi, gdy spółka nie wykonuje swoich wymaganych zobowiązań pieniężnych. Zaistnienie stanu niewypłacalności bezwzględnie obliguje zarząd spółki (a także poszczególnych jego członków) do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie jej upadłości, niezależnie od wartości niewykonanych zobowiązań oraz długości opóźnienia. W tym stanie rzeczy wniosek dowodowy zgłoszony w apelacji o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego nie mógł być uwzględniony.

Co do zarzutu naruszenia art. 299 k.s.h. Zarzut ten okazał się również nieuzasadniony. Odpowiedzialność członka zarządu jest odpowiedzialnością odszkodowawczą za szkodę wywołaną niekorzystnym dla wierzycieli, sposobem kierowania sprawami spółki, który doprowadził do bezskuteczności egzekucji jej zobowiązań. O powstaniu tej odpowiedzialności decyduje bezskuteczność egzekucji, a więc stan gdy wierzyciel nie może uzyskać w zaspokojenia z majątku spółki. Z art. 299 k.s.h. wynika, że „Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania (§ 1)” Jednakże „Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody (§ 2). Tak więc członek zarządu spółki może uwolnić się od odpowiedzialności w trzech sytuacjach:

1) jeżeli wykaże, że we właściwym czasie doszło do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki lub wszczęto wobec niej postępowanie układowe,

2) jeżeli wykaże, że choć nie doszło we właściwym czasie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki (lub nie wszczęto postępowania układowego), to miało to miejsce nie z jego winy,

3) jeżeli wykaże, że choć nie doszło we właściwym czasie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki (lub nie wszczęto postępowania układowego), to wierzyciel nie poniósł z tego tytułu szkody.

Osoby obowiązane do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki winny to uczynić w terminie 14 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Ciężar dowodu wskazanych wyżej okoliczności spoczywał na pozwanej. Pozwana mogła więc zwolnić się z odpowiedzialności wykazując, że w czasie pełnienia przez nią funkcji nie było podstaw do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości lub z podaniem o wszczęcie postępowania układowego, a tym samym wykazując, iż nie istnieje związek przyczynowy między sposobem sprawowania zarządu a szkodą doznaną przez wierzyciela spółki, albo też że we właściwym czasie doszło do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki lub wszczęto postępowanie układowe, albo też że mimo niezłożenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki lub nie wszczęcia postępowania układowego członek zarządu nie ponosi winy.

Trafnie Sąd Okręgowy uznał, że pozwana nie wykazała istnienia żadnej z powyższych przesłanek egzoneracyjnych. Pozwana pełniła w spółce funkcję księgowej, a zatem uznać trzeba że była wyjątkowo dobrze zorientowana w kwestiach finansowych. Zauważyć trzeba, że uwzględniając zawodowy miernik należytej staranności członkom powinien być znany na bieżąco stan finansowy spółki i możliwość zaspokajania długów. Dodać wypada, że Sąd Najwyższy w wyroku dnia 9 grudnia 2010 r. (sygn. akt III CSK 46/10, nie publ.) podkreślił, że odpowiedzialności członka zarządu nie uchyla również umowa łącząca członków zarządu co do sposobu kierowania sprawami spółki, w szczególności ustalony umownie podział czynności. Z tego względu nie miała znaczenia akcentowana przez skarżącą okoliczność, że „nie miała żadnych realnych możliwości podejmowania decyzji w zakresie funkcjonowania spółki”. Pozwana pełniła funkcję członka zarządu. Pełnienie zatem funkcji członka zarządu oznacza ustawowy obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego, o ile powstaną do tego warunki, a odpowiedzialność odszkodowawczą za naruszenie tego obowiązku członkowie zarządu ponoszą wówczas, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna. Z materiału dowodowego wynika, że z końcem 2008 r. spółka (...) zaprzestała płacenia powodowi należności za dostarczony towar. Powód dochodził swoich należności wobec spółki w postępowaniu sądowym. W dniu 23 września 2009 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu w sprawie o sygnaturze akt IX GNc 730/09 wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, który został zaopatrzony w klauzulę wykonalności w dniu 3 grudnia 2009 r. Powód nie wszczął postępowania egzekucyjnego bowiem w dacie uzyskania przez niego tytułu wykonawczego toczyło się już postępowanie upadłościowe (...) sp. z o.o. Zgłosił zatem swoje wierzytelności do toczącego się postępowania upadłościowego, ale nie uzyskał zaspokojenia i to nawet w części. W myśl przepisu art. 299 k.s.h. powód nie musi udowadniać poniesienia szkody. Obciąża go jedynie – co trafnie wskazał Sąd Okręgowy – obowiązek wykazania, że przysługiwała mu wierzytelność wobec spółki i egzekucja co do tej wierzytelności okazała się bezskuteczna. Postanowieniem z dnia 31 października 2012 r. Sąd Rejonowy w Koninie stwierdził zakończenie postępowania upadłościowego. W tych okolicznościach uznać należało, że powód wykazał przesłankę wynikającą z art. 299 § 1 k.s.h. równorzędną z bezskutecznością egzekucji. Nie można zgodzić się ze skarżącą, że wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym czasie. Pozwana sama przyznała, że przewagę pasywów nad aktywami w spółce zauważono przy sporządzaniu bilansu na dzień 30 czerwca 2009 r. Przyjmując nawet taką wersję, wniosek o ogłoszenie upadłości winien zostać złożony najpóźniej w dniu 14 lipca 2009 r. Tymczasem dopiero dniu 27 lipca 2009 r. zarząd spółki złożył wniosek o ogłoszenie jej upadłości. Nie budzi zatem wątpliwości, że termin 14 dniowy został przekroczony. Powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie, że czasem właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. jest czas, gdy wprawdzie dłużnik spłaca jeszcze niektóre długi, ale wiadomo już, że ze względu na brak środków nie będzie mógł zaspokoić wszystkich swoich wierzycieli. Czasem właściwym nie jest więc dopiero czas, gdy dłużnik przestał już całkowicie spłacać swoje długi i nie ma majątku do ich zaspokojenia (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 1997 r., III CKN 65/97, OSNC 1997, Nr 11, poz. 181, z dnia 11 października 2000 r., III CKN 252/00, niepubl. i z dnia 13 marca 2009 r. II CSK 543/08, niepubl.). Sytuacja taka też zaistniała w spółce.

Z tych wszystkich względów Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanej na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 108 k.p.c. Koszty postępowania apelacyjnego obejmują wynagrodzenie pełnomocnika poniesione przez powoda ustalone na podstawie § 6 pkt 7 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

P. Górecki A. Daczyński J. Futro