Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 grudnia 2014r.

Sąd Okręgowy Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SO Bogusław Łój spr

Sędziowie : Sędzia SO Hanna Rawska

Sędzia SO Robert Macholak

Protokolant : st.sek.sąd.R. Duchnicka - Tylutka

po rozpoznaniu w dniu 30 grudnia 2014r. w Zielonej Górze

na rozprawie

sprawy z powództwa K. K.

przeciwko P. R. w. K. O.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze

z dnia 1.08.2014r. ( Sygn. akt IV P 118/14 )

I.  zmienia zaskarżony wyrok w całości ten sposób, że zasądza od pozwanej P. R. w. K. O. na rzecz powódki K. K.kwotę 4.002,88 zł ( cztery tysiące dwa złote 88/100 gr ) z ustawowymi odsetkami od dnia 1.04.2012r.,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 480 zł tytułem kosztów procesu za obie instancje.

Sygn. akt IV Pa 143/14

Powódka K. K. domagała się zasądzenia dodatkowego wynagrodzenia rocznego, tzw. ,,trzynastki” za rok 2011 z ustawowymi odsetkami od dnia 01.04. 2012 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powódka podała, że w 2011 r. przez 36 dni pozostawała na zwolnieniu lekarskim oraz 154 dni na urlopie macierzyńskim, a łącznie przepracowała 175 dni.

Powódka powołała się na wyrok TK z dnia 09.07.2012 r. (P 59/11) stwierdzający niezgodność z Konstytucją RP art. 2 ust. 3 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym w zakresie, w jakim pomija okres urlopu macierzyńskiego jako umożliwiający nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego.

Pozwany Skarb Państwa – Prokuratura Rejonowa w Krośnie Odrzańskim wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany podniósł, że o ile w wyroku Trybunał Konstytucyjny nie wypowiedział się wyraźnie co do skutków czasowych orzeczenia, to ma ono charakter prospektywny.

Wyrokiem z dnia 1 sierpnia 2014 r. Sąd Rejonowy w Zielonej Górze, Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił powództwo i zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 450,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W niespornym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za niezasadne.

Stwierdził, że w 2011 r. powódka przebywała na urlopie macierzyńskim i w połączeniu z okresem korzystania zwolnienia lekarskiego nie przepracowała 6 miesięcy, stąd nie było żadnych podstaw do uwzględnienia jej roszczeń o tzw. ,,trzynastkę”, nawet gdyby ówcześnie z powołaniem się na niekonstytucyjność ustawy je zgłosiła.

Sąd Rejonowy powołał uchwałę SN z dnia 25.07.2003 r., w której Sąd Najwyższy dokonał wykładni terminu ,,przepracować” i wskazał, że warunkiem nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości jest efektywne przepracowanie u danego pracodawcy pełnego roku kalendarzowego.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na wątpliwości, dotyczące wpływu korzystania z urlopu macierzyńskiego na prawo do tzw. „trzynastki”.

Uznał za niesporne, że w 2011 r. powódka nie przepracowała 6 miesięcy, między innymi na skutek urlopu macierzyńskiego.

Zdaniem Sądu I instancji Trybunał Konstytucyjny w przywoływanym wyroku z dnia 09.07.2012 r. (P 59/11) rozstrzygnął już ważką społecznie kwestię konstytucyjności przepisów ustawy w powiązaniu z okresem urlopu macierzyńskiego.

Jednakowoż rację ma pozwany, iż Trybunał Konstytucyjny nie wskazał, że wyrok ten ma moc wsteczną. Tym samym nie można było w oparciu tylko o ten fakt uwzględnić powództwa.

Ponadto kolejnym argumentem przemawiającym przeciwko uwzględnieniu żądań powódki jest to, że realizując postulaty wynikające z uzasadnienia wyroku TK w dniu 10 maja 2013 r. uchwalono ustawę o zmianie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej ( Dz. U. z 2013 r. poz. 746).

Zgodnie z art. 2 tej ustawy do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego dla pracowników jednostek sfery budżetowej, przysługującego za rok 2012, stosuje się art. 2 ust. 3 pkt 6 ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

Oznacza to tylko tyle, że skutki uprzedniej niekonstytucyjności usunięto wstecz od początku 2012 r.

Zdaniem Sądu I instancji, gdyby ta norma prawna rozciągnęła działanie wsteczne na 2011 r., to można by uwzględnić żądanie powódki, jednakże aktualny stan prawny stanowczo się temu sprzeciwia.

Od powyższego wyroku apelację wywiodła powódka.

Zaskarżyła wyrok Sądu Rejonowego w całości, zarzucając mu:

- nie uwzględnienie podczas rozpoznawania sprawy treści orzeczenia TK z dnia 09.07.2012 r., sygn. P 59/11, na podstawie którego Sąd w analogicznej sprawie zasądził roszczenie dotyczące wypłaty dodatkowego wynagrodzenia rocznego w sytuacji nie przepracowania przez powódkę 6 miesięcy z uwagi na absencję związaną z urlopem macierzyńskim,

- obrazę prawa materialnego poprzez nieuwzględnienie przez Sąd I instancji uregulowań znajdujących się w prawie unijnym, w tym w dyrektywie Rady z dnia 9 lutego 1976 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy oraz uzupełniającej powyższy akt dyrektywie Rady 92/65/EWG z dnia 19 października 1992 r. w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic które niedawno rodziły i pracownic karmiących piersią (art. 11 ust. 2) oraz dyrektywie 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans i równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (art. 15),

- obrazę prawa materialnego poprzez oparcie rozstrzygnięcia wyroku na przepisie, co do którego Sąd I instancji powziął wątpliwości co do jego zgodności z ustawą zasadniczą i niewniesienie w takiej sytuacji do Trybunału Konstytucyjnego pytania prawnego w zakresie zgodności z Konstytucją art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej, co umożliwiał Sądowi I instancji art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, w sytuacji, gdy od odpowiedzi na pytanie prawne zależało rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed tym Sądem.

Mając na uwadze powyższe, powódka wniosła o:

- zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa i orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu, ewentualnie wniesienie do Trybunału Konstytucyjnego pytania prawnego, czy zapis zawarty w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej, w jakim ustala on prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego wyłącznie za rok 2012, jest zgodny z art. 2 Konstytucji RP (zasada sprawiedliwości społecznej), art. 32 ust. 2 Konstytucji RP (zasada równego traktowania i zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny), art. 71 ust. 2 Konstytucji RP (prawo do szczególnej pomocy władz publicznych wobec matki zarówno przed, jak i po urodzeniu dziecka), art. 77 ust. 2 Konstytucji RP (zakaz zamykania przez ustawę drogi sądowej dochodzenia naruszonych praw), w sytuacji, gdy osoby korzystające z urlopu macierzyńskiego nabyły prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego przed 2012 r. i ich roszczenia o prawa pracownicze nie przedawniły się i zawieszenie na ten czas postępowania,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania z uwzględnieniem kosztów postępowania odwoławczego.

W uzasadnieniu powódka zawarła rozwinięcie powyższych zarzutów.

W odpowiedzi na apelację, pozwany wniósł o jej oddalenie w całości i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego nie wywołuje skutków wstecz. Wyrok TK ustala stan obiektywnie istniejący, jakkolwiek konsekwencje tego stanu pojawiają się od momentu wejścia orzeczenia w życie. Skutki poprzedniej niekonstytucyjności usunięto ustawą z dnia 10 maja 2013 r.

W uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. 2013 poz. 746) wyjaśniono zasadność terminu wejścia w życie przedmiotowej zmiany.

Wniosek powódki o dokonanie wykładni przez Trybunał Konstytucyjny art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 2013 r. jest więc bezzasadny.

Odnośnie pozostałych zarzutów pozwany wskazał, że nieuzasadnione jest stanowisko powódki, jakoby w niniejszej sprawie zastosowanie miały przepisy unijne, albowiem dyrektywa 92/85/EWG nie dotyczy materii, która była przedmiotem sporu. Polskie prawo reguluje stosowne kwestie w dziale ósmym Kodeksu pracy.

Pozwany podniósł też, że ustawa z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej w identyczny sposób traktuje kobietę korzystającą z urlopu macierzyńskiego i mężczyznę korzystającego z urlopu ojcowskiego. Nie zachodzi więc dyskryminacja ze względu na płeć jeśli chodzi o prawo do tzw. „trzynastki”.

Powódka nie spełniała warunków do nabycia „trzynastki”, a prawo polskie było wówczas zgodne z prawem unijnym.

Sąd Okręgowy, zważył co następuje:

Apelację powódki należało uwzględnić.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił bezsporny pomiędzy stronami stan faktyczny, jednakże zważenia prawne poczynione przez ten Sąd, który stwierdził, że nie można było uwzględnić powództwa w oparciu o wyrok trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 lipca 2012 r., sygn. P 59/11, ponieważ wyrok ten nie ma mocy wstecznej, nie spotkały się z aprobatą Sądu Okręgowego. Sąd Okręgowy stoi bowiem na stanowisku, że zakres temporalny skutków wspomnianego orzeczenia powinien rozciągać się też na stan faktyczny ustalony w niniejszej sprawie. Prowadzi to do wniosku, że P. O. w. Z. G., wyraziwszy swoje stanowisko w pismach z dnia 05.09.2012 r. (k. 16) i 21.02.2013 r. (k. 17) niezasadnie odmówił powódce prawa do dodatkowego wynagrodzenia wynikającego z art. 2 ustawy z dnia 12.12.1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej.

Na wstępie powołać należy stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 lipca 2012 r., sygn. P 59/11 (OTK-A 2012/7/76, Dz.U.2012/819) stwierdził, że "sposób ukształtowania art. 2 ust. 3 ustawy, a więc przepisu, który określa katalog wyjątków od zasady efektywnego wykonywania pracy w okresie co najmniej 6 miesięcy w danym roku kalendarzowym, jako warunku uzyskania dodatkowego wynagrodzenia rocznego, ma charakter niepełny z uwagi na brak uwzględnienia przez ustawodawcę nakazu zapewnienia szczególnej pomocy władz publicznych matkom przed i po urodzeniu dziecka".

W konsekwencji przepis ten został uznany za niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 71 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie, w jakim pomija okres urlopu macierzyńskiego jako umożliwiający nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, w sytuacji nieprzepracowania w ciągu całego roku kalendarzowego faktycznie 6 miesięcy.

Wyrok nie wywołał skutku w postaci utraty mocy obowiązującej kwestionowanego przepisu ustawy ani modyfikacji jego obecnego brzmienia, skoro jego niekonstytucyjność ma charakter negatywny – ustawodawca nie uwzględnił urlopu macierzyńskiego przy formułowaniu katalogu zawartych w tym przepisie wyjątków.

Z powyższego wynika, iż to właśnie brak określonego uregulowania, czyli niezawarcie go w omawianym przepisie niezgodne jest ze wskazanymi wzorcami kontroli, a skoro tak, to przepis był niezgodny z Konstytucją już od chwili uchwalenia w wadliwym brzmieniu. Trybunał Konstytucyjny stwierdził tę niezgodność odnośnie przepisu w formie obowiązującej również w roku 2011, w którym powódka urodziła dziecko, a następnie skorzystała ze swoich uprawnień związanych z macierzyństwem.

W realiach niniejszej sprawy powołać się również należy, tak jak robi to strona apelująca, na argumentację prezentowaną przez byłego Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, prof. M. Safjana, na wystąpieniu wygłoszonym w Komitecie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk 6 stycznia 2003 r.

Przede wszystkim więc niekonstytucyjna sytuacja normatywna istnieje obiektywnie już z chwilą ustanowienia normy w wadliwym kształcie, przed ewentualnym wydaniem wyroku przez Trybunał. W ocenie Sądu Okręgowego powoduje to, że skutki niezgodności przepisu z Konstytucją powinny być rozciągnięte również na przeszłe stany faktyczne, uformowane pod rządami niekonstytucyjnego przepisu.

Wsteczne obowiązywanie potwierdza też art. 190 ust. 4 Konstytucji, zgodnie z którym orzeczenie Trybunału o niezgodności aktu normatywnego z ustawą zasadniczą może prowadzić do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Świadczy o tym także instytucja pytania prawnego; jeśli bowiem sąd kierujący pytanie prawne do Trybunału powinien odmówić zastosowania przepisu, co do którego okaże się, że jest niekonstytucyjny, to takie samo uprawnienie powinno przysługiwać sądowi rozpoznającemu sprawę o analogicznym stanie faktycznym.

Ponadto, zasada prospektywności wprowadzać może nierówność w traktowaniu podmiotów w różnym czasie objętych niekonstytucyjną ustawą, pozbawiając część z nich możliwości uchylenia orzeczenia lub decyzji tylko dlatego, że nie doczekali się w stosownym momencie odpowiedniego wyroku Trybunału.

Sporny przepis art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 12.12.1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej, uznany za niekonstytucyjny w dniu 09.07.2012 r., nie utracił wskutek wyroku Trybunału wstecznie mocy obowiązującej. Jednakże nie przemawiało to za zastosowaniem w niniejszej sprawie przez Sąd Rejonowy tego przepisu w wadliwym kształcie. Podobnie rzecz ma się w odniesieniu do każdego innego sądu rozpoznającego zbieżny stan faktyczny po dniu wydania przez Trybunał orzeczenia z dnia 09.07.2012 r. Stan niekonstytucyjności przepisu bowiem „z reguły istnieje od samego początku, to jest od daty wydania danego aktu normatywnego, bądź wejścia w życie przepisu prawnego, których domniemanie konstytucyjności zostało przez Trybunał obalone” (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 25 czerwca 2014 r. II SA/Po 327/14 LEX nr 1503879).

Podkreślić należy także wyrażony przez Sąd Najwyższy pogląd, że „skutkiem utraty domniemania konstytucyjności ustawy w konsekwencji wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku stwierdzającego niezgodność jej przepisu z Konstytucją, jest obowiązek zapewnienia przez sądy orzekające w sprawach, w których przepis ten ma zastosowanie, stanu zgodnego z Konstytucją wynikającego z wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Skoro uznane za niezgodne z Konstytucją przepisy prawa naruszały ustawę zasadniczą już od dnia ich wejścia w życie ( ex tunc), przeto nie mogą być legalną podstawą orzekania przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy”. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2013 r., II UK 156/13 i powołane tam orzecznictwo).

Powyższe względy przemawiają zdaniem Sądu Okręgowego za uznaniem retroaktywnego charakteru orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 09.07.2012 r., a tym samym uwzględnieniem apelacji powódki i przyznaniem jej dodatkowego wynagrodzenia rocznego dla pracowników jednostek sfery budżetowej za rok 2011.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., należało orzec jak w punkcie I wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego (pkt II) orzeczono zgodnie z art. 98 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 3 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (j.t. Dz.U. z 2013 r., poz. 461).