Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Lidia Sularzycka (spr.)

Sędzia SA Marzanna Góral

Sędzia SO (del.) Joanna Staszewska

Protokolant asystent sędziego Grzegorz Sobczak

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. C. i M. W.

przeciwko (...) S.A. V. (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o zadośćuczynienie, odszkodowanie i ustalenie

na skutek apelacji powódek

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 18 lutego 2014 r.

sygn. akt I C 1115/12

1.  oddala apelację,

2.  nie obciąża powódek kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz pozwanej.

Sygn. akt I ACa 903/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 18.02.2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie z powództwa A. C. i M. W. przeciwko (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W. o zadośćuczynienie, odszkodowanie i ustalenie: I. zasądził od pozwanej na rzecz A. C. kwotę 10.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 06.05.2012 r. do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia; II. zasądził od pozwanej na rzecz M. W. kwotę 10.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 09.10.2012 r. do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia; III. w pozostałym zakresie oddalił powództwo, IV. zasądził od A. C. na rzecz pozwanej kwotę 3.526,90 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; V. zasądził od M. W. na rzecz pozwanej kwotę 2.574,63 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; VI. nakazał wypłacić A. C. ze Skarbu Państwa – Kasa Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 109 zł tytułem zwrotu nadpłaconej zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego zaksięgowanej pod poz. (...)/ (...).

Rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujący ustalenia faktyczne i prawne.

D. K. - brat powódek w dniu 09.12.2011 r. uległ wypadkowi komunikacyjnemu, w wyniku którego doznał obrażeń skutkujących jego zgonem w dniu 24.12.2011 r. Sprawca wypadku, winny popełnienia zarzucanego mu czynu z art. 177 § 2 kk, został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy - Pragi Północ w Warszawie IV Wydział Karny z dnia 12.06.2012 r. Pojazd marki F. (...) o nr rej. (...), prowadzony przez M. M. (1) w dniu 09.12.2011 r. był ubezpieczony w zakresie odpowiedzialności cywilnej u pozwanego ubezpieczyciela.

Do chwili śmierci zmarły D. K. mieszkał wraz z siostrą A. C., jej mężem i matką w rodzinnym domu powódek w W. przy ul. (...). W niedalekiej odległości przy ul. (...) zamieszkuje wraz z rodziną powódka M. W.. W chwili śmierci powódka M. W. miała 55 lat, natomiast A. C. 49 lat. Powódki pozostawały z bratem w bardzo dobrych relacjach. Utrzymywali ze sobą bliskie kontakty. Zmarły pomagał w pracach domowych powódce A. C., zajmował się ogródkiem, bieżącymi naprawami oraz remontami domu, w którym wspólnie mieszkali. Zmarły udzielał również pomocy przy pracach remontowych w domu siostry M.. Powódki i brat, często widywali się. Wspólnie opiekowali się ich matką, która od kilku lat choruje na otępienie starcze i niedowład nóg. Matka powódek jest unieruchomiona, leży w łóżku i wymaga stałej opieki. Zmarły opiekował się chorą matką wieczorami i w dni wolne od pracy. W pozostałym czasie chorą zajmowały się powódki. A. C. pracuje, natomiast M. W. nie pracuje i przebywa na zasiłku. Relacje powódki A. C. z bratem były szczególnie bliskie, ponieważ od dzieciństwa spędzali ze sobą dużo czasu i mieszkali razem do chwili śmierci D. K.. Przed śmiercią D. K. był zatrudniony w firmie (...) w W.. Pracował codziennie w godzinach od 7 do 17, wracał do domu około godziny 18. Zarabiał 1.400 zł brutto miesięcznie. Niespodziewana śmierć brata była dla powódek była szokiem. Ból i cierpienie towarzyszą im do tej pory. Zmarły był wsparciem dla sióstr, przede wszystkim w sprawowaniu opieki nad chorą matką, którą obecnie opiekują się powódki. M. W. po śmierci brata zamknęła się w sobie, nie rozmawiała z najbliższymi, często płakała, nie miały motywacji do działania. A. C. od śmierci brata jest załamana psychicznie, często płacze, nic jej nie cieszy, unika ludzi, trudno jej się skoncentrować, nie wychodzi z domu, nie chce się jej nic robić, nie widzi sensu życia, drażni ją czyjaś radość, odczuwa pustkę i stratę. Ogólny stan zdrowia psychicznego M. W. i A. C. od śmierci brata uległ pogorszeniu i ma charakter przedłużonej żałoby o charakterze zaburzeń depresyjnych. Po zdarzeniu powódki nie korzystały z leczenia specjalistycznego, które powinny podjąć. Odpowiednia terapia podjęta bezpośrednio po śmierci brata miałaby wpływ na skrócenie przedłużającej się depresji oraz charakter dolegliwości psychicznych powódek w sposób pozytywny.

W postępowaniu likwidacyjnym w dniu 27.07.2012 r. pozwana przyznała A. C. łącznie kwotę 17.747,50 zł, w tym: 10.000 zł tytułem zadośćuczynienia, 317,50 zł tytułem zakupu odzieży dla żałobników, 430 zł tytułem zakupu odzieży dla zmarłego, 150 zł tytułem kosztów wieńca, 50 zł tytułem kosztów dojazdów, 1.850 zł tytułem zakupu trumny, 2.850 zł tytułem kosztów nagrobka, 300 zł tytułem kosztów uroczystości pogrzebowej, 750 zł koszt wykupienia miejsca na cmentarzu, 1.050 zł koszty stypy. W dniu 26.09.2012 r. pozwana wypłaciła A. C. kwotę 6.500 zł tytułem kosztów nagrobka, zaś w dniu 07.11.2012 r dodatkowo kwotę 10.000 zł z tytułu zadośćuczynienia.

Również w postępowaniu likwidacyjnym pozwana w dniu 26.09.2012 r. pozwana przyznała M. W. kwotę 5.000 zł tytułem zadośćuczynienia, zaś w dniu 07.11.2012 r. wypłaciła powódce dodatkowo 10.000 zł.

Zdaniem Sądu Okręgowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie jedynie w części.

Pozwana odpowiada zgodnie z dyspozycją art. 822 § 1, 2 i 4 kc. Nie kwestionowała ona swojej odpowiedzialności z tytułu zawartej z posiadaczem pojazdu marki F. (...) o nr rej. (...) umowy, a tylko nie zgadzała się z wysokością dochodzonego roszczenia, opartego na art. 446 § 4 kc. Na tej podstawie, w ocenie Sądu kwota zadośćuczynienia w wysokości 25.000 zł dla powódki M. W. i 30.000 zł dla powódki A. C., spełni postulat kompensacyjnego charakteru zadośćuczynienia i uwzględnia: charakter naruszonego dobra, który stanowi integralne prawo każdej jednostki do życia w rodzinie i prawo do więzi rodzinnych, rozmiar krzywdy, bólu i cierpień, jakich doznały powódki w wyniku śmierci brata oraz okoliczność, iż upływ czasu - ponad 2 lata od zdarzenia - nie zatarł poczucia krzywdy, a zdarzenie to odcisnęło piętno na ich psychice i relacjach z bliskimi. Przyznanie powódce A. C. kwoty wyższej uzasadnia okoliczność, iż jej relacje z bratem w związku z ich wspólnym zamieszkiwaniem i codzienną egzystencją były bliższe. Sąd Okręgowy wziął pod uwagę, iż powódki łączyła ze zmarłym tragicznie bratem szczególna i niepowtarzalna więź emocjonalna. Rodzeństwo było zżyte z sobą, spędzało wiele czasu, wspierało się wzajemnie. Nagła śmierć brata spowodowała bezpowrotną stratę osoby najbliższej w ich życiu i zerwanie więzi braterskich, które je z nim łączyły. Stratę brata powódki przeżyły głęboko, co wpłynęło na ich stan psychiczny i emocjonalny, jej skutki odczuwają po dziś dzień. Śmierć brata była wydarzeniem traumatycznym w życiu powódek, w wyniku którego cierpią na depresję związaną z przedłużającą się żałobą, co wymaga pilnej pomocy specjalisty. Sąd Okręgowy wziął też pod uwagę i to, że powódki w chwili śmierci brata były osobami dorosłymi, posiadały ustabilizowaną sytuację rodzinną, doznały innego rodzaju krzywdy niż gdyby dotyczyła ona członka rodziny, którą każda z nich założyła, a zmarły brat nie był jedyną osobą w ich życiu powódek. A. C. ma męża, zaś M. W. męża i czwórkę dorosłych dzieci, a więc bliskie jej osoby przy sobie, które mogą udzielić im wsparcia i pomocy. Inaczej poczucie starty osoby bliskiej odczuwa ktoś dla kogo zmarły był jedynym oparciem w życiu, a inaczej osoba, której tego wsparcia mogą udzielić liczni i to bliżsi niż zmarły członkowie rodziny.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 kc. Z uwagi na to, że żądanie zapłaty zadośćuczynienia A. C. wpłynęło do ubezpieczyciela w dniu 05.04.2012 r., zaś M. W. w dniu 07.09.2012 r., Sąd zasądził na rzecz powódek odsetki - odpowiednio: od dnia 06.05.2012 r. do dnia zapłaty i od dnia 09.10.2012 r. do dnia zapłaty. W pozostałym zaś zakresie Sąd powództwo oddalił jako niezasadne.

W apelacji od wyroku w zakresie pkt III powódki zarzuciły obrazę prawa materialnego, tj. art. 446 § 4 kc poprzez jego błędną interpretację i uznanie, że zasądzoną na rzecz każdej z powódek kwota w wysokości po 10.000 zł i wypłaconą wcześniej przez pozwaną kwotę łącznie 35.000 zł uznać należy za odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

W związku z powyższym powódki wniosły o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie na rzecz A. C. kwoty 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę ponad zasądzoną kwotę 10.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 06.05.2012 r. i na rzecz M. W. kwoty 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę ponad zasądzoną kwotę 10.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 00.10.2012 r., z uwzględnieniem kosztów postępowania w obu przypadkach, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja jest bezzasadna.

Jak prawidłowo wywiódł Sąd I instancji zadośćuczynienie przewidziane w art. 446 § 4 kc służy rekompensacie krzywdy po śmierci osoby najbliższej i ma za zadanie złagodzić wywołane tym zdarzeniem cierpienia psychiczne, a także pomóc pokrzywdzonemu w dostosowaniu się do zmienionej sytuacji. Określenie wysokości należnego zadośćuczynienia ustawodawca pozostawił uznaniu sędziowskiemu, wskazując jedynie, że ma to być kwota odpowiednia do doznanej krzywdy. Użyte w art. 446 § 4 kc wyrażenie „odpowiednia suma” zawiera już w sobie pojęcie niemożności ścisłego ustalenia zadośćuczynienia ze względu na istotę krzywdy. Dlatego przy ustaleniu zadośćuczynienia nie stosuje się automatyzmu, a każda krzywda jest oceniana przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy.

W realiach niniejszej sprawy za usprawiedliwione uznać należy ustalenie, iż kwotami adekwatnymi, rekompensującymi krzywdę powódek, przy uwzględnieniu kwot już uzyskanych od ubezpieczyciela, będą kwoty: 35.000 zł i 30.000 zł. Ustalenie takich wartości zadośćuczynienia, zgodnie z judykaturą (v. wyrok SN z dnia 12.09.2002 r. IV CKN 1266/00 LEX 80272) opiera się na obiektywnych i sprawdzalnych kryteriach, a jednocześnie uwzględnia indywidualną sytuację stron. Trzeba wskazać, iż powódki w chwili śmierci brata były kobietami około pięćdziesięcioletnimi, o ustabilizowanej sytuacji rodzinnej, nie żyjącymi samotnie, ani też nie żyjącymi wyłącznie w rodzinie tworzonej przez nie i brata. Zatem ich osierocenie nie miało charakteru całkowitego ani też takiego jak w relacji dziecko i jedno rodziców. Odejście brata, jakkolwiek nagłe, nie wywołało totalnej pustki w ich życiu, pozostawały one nadal w gronie osób najbliższych i wzajemnie wspierających się. Zerwanie, wskutek śmierci brata, więzi łączącej rodzinę stało się dolegliwością i nieodwracalną zmianą - rozciągającą się na całe życie, jednak nie zaburzyło życia obu powódek na tyle, aby nie były one w stanie poradzić sobie ze stanem żałoby. Tu trzeba dodać, iż powódki nie skorzystały z leczenia specjalistycznego, które powinny podjąć, tak by skrócić przedłużająca się depresję. Rozważania Sądu Okręgowego odnośnie rozmiaru doznanej przez powódki krzywdy, zdaniem Sądu II instancji, objęły dramatyzm doznań powódek, ich poczucie osamotnienia i pustki, ich cierpienia moralne i doznany wstrząs psychiczny wywołany śmiercią brata, rodzaj i intensywność więzi łączących pokrzywdzone ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem tego odejścia. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem (v. wyrok SA w Katowicach z dnia 23.04.2013 r. V ACa 30/13 LEX nr 1313281, wyrok SA w Gdańsku z dnia 29.04.2013 r. V ACa 22/13, LEX nr 1321931) powyższe okoliczności, jak i stopień bliskości, poziom oraz charakter relacji z osobą zmarłą czy osobista wrażliwość osoby pokrzywdzonej powinny być brane pod uwagę w rozważaniach Sądu; w niniejszej sprawie nie sposób zarzucić Sądowi Okręgowemu niespełnienia tego rodzaju dyrektywy.

O orzeczonym zadośćuczynieniu rozstrzyga stopień i nasilenie odczuwanej krzywdy oraz potrzeba zrekompensowania jej skutków po stronie powódek. Jest ono odpowiednie w tym też znaczeniu, że przedstawia ekonomicznie odczuwalną wartość i nie jest rażącą zaniżone. Rekompensuje krzywdę powódek za naruszenie ich prawa do życia w rodzinie i ból spowodowany utratą brata.

Mając powyższe na uwadze za chybiony uznać należy zarzut naruszenia art. 446 § 4 kc. Apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu zgodnie z art. 385 kpc. O kosztach procesu za drugą instancję Sąd Apelacyjny orzekł stosownie do art. 102 kpc, zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Znamiona szczególnie uzasadnionego wypadku wyczerpuje sytuacja emocjonalna, w jakiej znalazły obie powódki; sytuacja ta wiąże się z bólem i stratą osoby bliskiej, na tym więc tle nie wydaje się słusznym obciążanie powódek kosztami postępowania drugoinstancyjnego. Do opisywanej sytuacji życiowej należy dodać także sytuację majątkową powódek, które korzystały w tym postępowaniu z całkowitego bądź częściowego zwolnienia od kosztów sądowych.