Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2014r.

Sąd Okręgowy w Elblągu Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Tomasz Koronowski

Protokolant: st. sekr. sąd. Anna Tomaszewska

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2014r. w Elblągu na rozprawie

sprawy z odwołania C. Ż.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

z dnia 23 lipca 2014r., znak (...)-2014

i z dnia 25 lipca 2014r., znak (...)

o wysokość kapitału początkowego i emerytury

I.  zmienia zaskarżone decyzje w ten sposób, że przyznaje wnioskodawcy C. Ż. prawo do obliczenia kapitału początkowego oraz w związku z tym prawo do obliczenia emerytury za okres od dnia 6 czerwca 2014r. przy uwzględnieniu jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za rok 1966 kwoty 5.239,20 (pięć tysięcy dwieście trzydzieści dziewięć 20/100) złotych przed denominacją, za rok 1967 kwoty 9.064,40 (dziewięć tysięcy sześćdziesiąt cztery 40/100) złotych przed denominacją, za rok 1973 kwoty 20.377,60 (dwadzieścia tysięcy trzysta siedemdziesiąt siedem 60/100) złotych przed denominacją, za rok 1974 kwoty 31.289,25 (trzydzieści jeden tysięcy dwieście osiemdziesiąt dziewięć 25/100) złotych przed denominacją i za rok 1975 kwoty 17.628 (siedemnaście tysięcy sześćset dwadzieścia osiem) złotych przed denominacją oraz przy przyjęciu do ustalenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego lat od 1966 do 1975;

II.  oddala odwołanie w pozostałej części;

III.  stwierdza, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sygn. akt IV U 821/14

UZASADNIENIE

Skarżący C. Ż. wniósł odwołanie od decyzji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 23 lipca 2014r., znak (...)-2014 o ustaleniu kapitału początkowego. Nie zgadzał się z przyjęciem wynagrodzenia zerowego w okresie nauki zawodu i odbywania służby wojskowej oraz minimalnego za okres pracy w (...) Zakładach (...) w S., co w konsekwencji przełożyło się na niską emeryturę. Ubezpieczony wskazał, że dokumenty dotyczące zatrudnienia, które posiadał, zaginęły w trakcie huraganu oraz że dokumentacji zarobkowej nie ma też w archiwum. Skarżący kwestionował ponadto przyjęcie przy obliczeniu kapitału początkowego średniego dalszego życia na 209 miesięcy (dla osób w wieku 62 lat). Na rozprawie wnioskodawca wyjaśnił, że zaskarżył dwie decyzje, tj. wskazaną wyżej oraz decyzję z dnia 25 lipca 2014r. o przyznaniu emerytury co do wysokości świadczenia.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie, przedstawiając szczegółowo sposób obliczenia emerytury wnioskodawcy. Powołano się w tej kwestii na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2014r. poz. 1440 ze zmianami; dalej: ustawa emerytalna). Na rozprawie pozwany nie kwestionował możliwości obliczenia podstawy wymiaru składek na podstawie stawek wynagrodzenia za okresy, za które są one znane w oparciu o akta osobowe.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Skarżący urodził się w dniu (...)

W okresie od dnia 1 września 1964r. do dnia 31 lipca 1975r. wnioskodawca był zatrudniony jako uczeń (do dnia 30 czerwca 1967r.) i ślusarz. W okresie tego zatrudnienia ubezpieczony odbył zasadniczą służbę wojskową od dnia 24 października 1968r. do dnia 16 października 1970r., po której ponowne zatrudnienie podjął od dnia 15 listopada 1970r. Następnie wnioskodawca prowadził gospodarstwo rolne.

(bezsporne, ponadto świadectwa pracy k.8 akt ZUS i w aktach osobowych koperta k.22, zaświadczenie KRUS k.11-17 akt ZUS, odpis książeczki wojskowej k.18-20 akt ZUS)

Skarżący jako uczeń w pierwszym roku nauki otrzymywał wynagrodzenie w stawce nie niższej niż 150 zł miesięcznie, w drugim roku nauki (od dnia 1 września 1965r.) w stawce nie niższej niż 320 zł miesięcznie, zaś w trzecim roku nauki (od dnia 1 września 1966r.) w stawce nie niższej, niż 3,40 zł za godzinę. Godziny szkolenia były wliczane do czasu pracy.

(dowód: §1 ust. 2 i §3 umowy z dnia 1 września 1964r. - w aktach osobowych koperta k.22)

Nie zachowały się dokumenty wskazujące na konkretną wysokość zarobków wnioskodawcy na stanowisku ślusarza. Z akt osobowych nie wynikają stawki wynagrodzenia skarżącego za okresy wcześniejsze, niż październik 1973r. Wynagrodzenie za październik 1973r. wyniosło 7.301 zł, przy czym zostało obliczone przy przyjęciu stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego, wynoszącej 10,90 zł, która obowiązywała do lutego 1974r. W marcu 1973r. wynagrodzenie wnioskodawcy wyniosło 6.371,65 zł i zostało obliczone przy przyjęciu stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego wynoszącej 11,50 zł. Od dnia 1 listopada 1974r. stawka godzinowa wynagrodzenia zasadniczego została podniesiona do 13 zł i w takiej wysokości obowiązywała do końca zatrudnienia. Stawka wynagrodzenia zasadniczego była stosowana do obliczenia wynagrodzenia tylko za część rzeczywiście przepracowanych godzin. Od dnia 1 marca 1975r. wnioskodawcy przyznano dodatek brygadzistowski w wysokości 15% od wynagrodzenia zasadniczego.

(dowód: angaże, kalkulacja z dnia 26 marca 1973r. i świadectwo pracy w aktach osobowych)

Sąd zważył, co następuje:

W ocenie Sądu odwołanie skarżącego okazało się po części uzasadnione, gdyż dokumenty z akt osobowych pozwoliły ustalić podstawę wymiaru składek za część spornego okresu w wysokości wynagrodzenia obliczonego przy uwzględnieniu stawek miesięcznych lub godzinowych, które to wynagrodzenie okazało się wyższe od przyjętego przez pozwanego wynagrodzenia zerowego / minimalnego.

Ponieważ spór dotyczył wynagrodzenia przyjętego jako podstawa wymiaru składek na potrzeby ustalenia kapitału początkowego, co w konsekwencji przełożyło się na wysokość emerytury, należy wyjaśnić, że środki dowodowe w postępowaniu przed organem rentowym co do wysokości wynagrodzenia określa w §21 rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. Nr 237 poz. 1412). Są to zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia, a za okres pracy wykonywanej w czasie pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania – zaświadczenie z zakładu karnego lub aresztu śledczego. W postępowaniu sądowym nie ma wprawdzie wskazanych tu ograniczeń dowodowych, jednak przyjmuje się w orzecznictwie, że wysokość wynagrodzenia albo musi być udowodniona ściśle, albo zajdzie konieczność przyjęcia, że wynagrodzenie ograniczało się do składników pewnych, wypłacanych w spornym okresie stale i w określonej wysokości (por. np. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 11 stycznia 2012r. w sprawie III AUa 1414/11, LEX nr 1124829). Z kolei w braku dowodu choćby takich stałych i pewnych składników wynagrodzenia, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy, co wynika z art. 15 ust. 2a w związku z art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej. Przepis ten oznacza, że negatywnymi skutkami braku możliwości przedłożenia dokumentów ściśle określających wysokość wynagrodzenia obciążany jest ubezpieczony.

Dowody zebrane w toku postępowania nie pozwoliły na wykazanie wysokości wynagrodzenia wnioskodawcy w spornym okresie w pełnej oczekiwanej przez niego wysokości. Dokumenty z akt osobowych nie dostarczyły danych szczegółowych, pozwalających na jednoznaczne określenie ewentualnego wynagrodzenia wnioskodawcy w poszczególnych miesiącach (czy choćby latach), poza wynagrodzeniem za październik 1973r. i marzec 1974r. Należy jednak zaznaczyć, że nie ujawniły się żadne okoliczności, które mogłyby wskazywać na niewiarygodność tych dokumentów, co – w powiązaniu ze stanowiskiem pozwanego, akceptującym możliwość obliczenia wynagrodzenia za okresy, kiedy były znane stawki wynagrodzenia zasadniczego, w taki sposób, jakby stawka wynagrodzenia zasadniczego miała zastosowanie do całości wynagrodzenia – pozwoliło na ustalenie wynagrodzenia wyższego niż zerowe za okresy nauki zawodu i wyższego niż minimalne za okresy pracy na stanowisku ślusarza. Należy wobec tego zaznaczyć, że oryginał umowy o naukę zawodu (w aktach osobowych) pozwolił na odczytanie wskazanych wyżej stawek (nie było możliwości odczytania tych stawek z kopii w aktach ZUS), które za dwa pierwsze lata nauki określono przez podanie ich zakresu. Sąd przyjął do obliczenia dolną granicę stawek miesięcznych, gdyż nie ma dowodu, aby w praktyce stosowano stawkę wyższą od minimalnej. Co do stawek na stanowisku ślusarza (od lipca 1967r.) – angaże nie określają ich wysokości przed 1974r. Z zestawienia stawek umieszczonego w aktach osobowych przed angażem z dnia 2 kwietnia 1974r. w powiązaniu z kalkulacją z dnia 26 marca 1974r., wskazującą na otrzymywanie wynagrodzenia w kategorii VI, można jednak wywnioskować, że stawka wynagrodzenia zasadniczego wynosiła 10,90 zł/h już w październiku październiku 1973r. Stawki godzinowe wcześniejsze nie są znane, w tym nie ma pewności, że stawka 10,90 zł za godzinę obowiązywała przed październikiem 1973r. Z kolei późniejsze stawki wynagrodzenia zasadniczego (11,50 zł/h od dnia 1 marca 1974r. i 13 zł/h od dnia 1 listopada 1974r.) wynikają wprost z angaży (ta druga stawka – również ze świadectwa pracy). Trzeba też wyjaśnić, że wprawdzie od dnia 1 marca 1975r. przyznano wnioskodawcy dodatek brygadzistowski, obliczany od wynagrodzenia zasadniczego, jednak nie było możliwe uwzględnienie w obliczeniach tego dodatku. Należy bowiem zauważyć, że z kalkulacji z dnia 26 marca 1974r. wynika, iż rzeczywiste wynagrodzenie składało się tylko w części z wynagrodzenia zasadniczego, w październiku 1973r. obliczonego za 92 godziny (1.002,80 zł / 10,90 zł/h), zaś w marcu 1974r. - za 104 godziny (1.196 zł / 11,50 zł/h). Wskazuje to, że nie sposób obliczyć na podstawie dokumentów z akt osobowych, za ile godzin ustalono i wypłacono omawiany dodatek w miesiącach od marca do lipca 1975r.

Uwzględniając ustalone w ten sposób stawki miesięczne i godzinowe, Sąd dokonał wyliczenia wysokości wynagrodzenia wnioskodawcy w spornym okresie, przyjmując tygodniową normę czasu pracy w wymiarze 46 godzin od rozpoczęcia trzeciego roku nauki (1 września 1966r.) i uwzględniając dni ustawowo wolne od pracy. Do roku 1974 czas pracy był uregulowany ustawą z dnia 18 grudnia 1919r. o czasie pracy w przemyśle i handlu (Dz.U. Nr 94 poz. 734), następnie był on uregulowany w Kodeksie pracy. Dniami wolnymi od pracy w wyżej wymienionych latach, stosownie do art. 1 ustawy z dnia 18 stycznia 1951r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 28 ze zmianami) były dni:

– 1 stycznia – Nowy Rok

– pierwszy dzień Wielkiej Nocy, przypadający w niedzielę

– drugi dzień Wielkiej Nocy

– 1 maja – Święto Państwowe

– pierwszy dzień Zielonych Świątek

– dzień Bożego Ciała

– 22 lipca – Święto Odrodzenia Polski

– 1 listopada – Wszystkich Świętych

– 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia

– 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia

– niedziele.

W okresach, w których wynagrodzenie wnioskodawcy określone było znaną stawką godzinową i przypadał w nich drugi dzień Wielkiej Nocy i Boże Ciało, były to dni odpowiednio 27 marca i 25 maja 1967r., 15 kwietnia i 13 czerwca 1974r. oraz 31 marca i 29 maja 1975r.

Wobec tego wyliczone wynagrodzenie wnioskodawcy w poszczególnych latach kształtowało się następująco:

a) za rok 1964 (gdzie wnioskodawca pozostawał w ubezpieczeniu przez 4 m-ce) wyniosło 600 zł (4 x 150 zł);

b) za rok 1965 wyniosło 2.480 zł (8 x 150 zł + 4 x 320 zł);

c) za rok 1966 wyniosło 5.239,20 zł (8 x 320 zł do sierpnia + 788 h x 3,40 zł/h od września; w kolejnych miesiącach od września było 200, 198, 192 i 198 godzin roboczych);

d) za rok 1967 wyniosło 9.064,40 zł (1.166 h x 3,40 zł/h do czerwca i wynagrodzenie minimalne 6 x 850 zł od lipca; w kolejnych miesiącach do czerwca było 200, 184, 200, 190, 192 i 200 godzin roboczych)

e) za lata 1968 – 1972 zostało prawidłowo ustalone przez organ rentowy, tj. z pominięciem okresu służby wojskowej i przy przyjęciu za pozostałe okresy wynagrodzenia minimalnego na kwoty odpowiednio 8.253,24 zł, 0 zł, 1453,28 zł, 12.000 zł i 12.000 zł; dodać w tym miejscu wypada, że nie ma przepisu, który pozwalałby na przyjęcie za okres zasadniczej służby wojskowej jakiejkolwiek kwoty jako podstawy wymiaru składek;

f) za rok 1973 wyniosło 20.377,60 zł (9 x 1.000 zł wynagrodzenia minimalnego do września + 7.301 zł z kalkulacji za październik + 374 h x 10,90 zł/h za listopad i grudzień, w których były odpowiednio 192 i 182 godziny robocze);

g) za rok 1974 wyniosło 31.289,25 zł (384 h x 10,90 zł/h za styczeń i luty + 6.371,65 złz kalkulacji za marzec + 1.380 h x 11,50 zł/h za miesiące od kwietnia do października + 374 h x 13 zł/h za listopad i grudzień; w kolejnych miesiącach poza marcem było 200, 184, 192, 200, 182, 200, 206, 192, 208, 190 i 184 godzin roboczych);

h) oraz za rok 1975 do lipca wyniosło 17.628 zł (1.356 h x 13 zł/h; w kolejnych miesiącach do lipca było 200, 184, 190, 200, 190, 192 i 200 godzin roboczych).

Co do materialnoprawnej podstawy rozstrzygnięcia należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Wnioskodawca należy do tej właśnie kategorii ubezpieczonych.

W tym miejscu trzeba przypomnieć, że były sporne niektóre przyjęte w zaskarżonej decyzji zasady obliczenia kapitału początkowego. Określone one zostały w art. 174 ustawy emerytalnej i w przepisach, do których art. 174 odsyła. Jak wyjaśniono wyżej, nie ma przepisu umożliwiającego ustalenie podstawy wymiaru składek za okresy zasadniczej służby wojskowej. Wyjaśnić też trzeba, że nie ma podstawy prawnej także do uwzględnienia przy obliczaniu kapitału początkowego podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne rolników, jako że art. 174 ust. 2 ustawy emerytalnej jednoznacznie ogranicza okresy uwzględniane w takim wyliczeniu do okresów składowych i nieskładkowych z art. 6 i 7 tej ustawy, pomijając okresy uzupełniające z art. 10, czyli okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie. Nie ma też możliwości pominięcia przy obliczaniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego zerowego roku 1969r. Wynika to stąd, że jak wskazuje art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej, podstawę tę ustala się za okres kolejnych 10 lat kalendarzowych sprzed dnia 1 stycznia 1999r., a krótki okres ubezpieczenia wnioskodawcy w powszechnym systemie emerytalnym (lata 1964-1975) uniemożliwia taki wybór dziesięciolecia, w którym nie będzie roku 1969. Konsekwencją ustalenia podstawy wymiaru składek wyższej niż zerowa za rok 1966 mogło być natomiast określenie korzystniejszego dziesięciolecia, tj. lat 1966-1975r., dzięki czemu pomija się rok zerowy 1976, przyjęty w zaskarżonej decyzji. Nie było korzystne dla skarżącego ustalanie omawianego dziesięciolecia z uwzględnieniem roku 1965, a tym bardziej 1964, gdyż stosunek podstawy wymiaru składek do wynagrodzenia przeciętnego był bardzo niski, w szczególności niższy od takiego stosunku dla lat 1974 i 1975. Dodać też trzeba, że prawidłowo do ustalenia wysokości kapitału początkowego uwzględniono średnie dalsze trwanie życia w wymiarze 209 miesięcy. Wynika to jednoznacznie z art. 173 ust. 2 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat, wg stanu na dzień 1 stycznia 1999r. Dlatego też do ustalenia kapitału początkowego bierze się pod uwagę Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 25 marca 1999r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (M.P. z 1999r. Nr 12, poz. 173).

Zasady obliczenia wysokości emerytury, opisane w odpowiedzi na odwołanie, są prawidłowe. Zgodnie z art. 183 ust. 3 ustawy emerytalnej emerytura przyznana na wniosek osoby ubezpieczonej urodzonej po dniu 31 grudnia 1948r., która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury w roku kalendarzowym 2014, wynosi 20% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej (wg „starych” zasad) i 80% emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej (wg „nowych” zasad”), która zostanie przez organ rentowy obliczona z uwzględnienie, ustaleń dokonanych w rozpatrywanej sprawie.

Wysokość emerytury zgodnie z art. 53 wynosi 24% kwoty bazowej 3.191,93 zł = 766,06 zł, z uwagi na brak możliwości ustalenia podstawy wymiaru emerytury. Podstawa wymiaru emerytury jest możliwa do ustalenia tylko dla osób, które podlegały ubezpieczeniu w ZUS w dwudziestoleciu poprzedzającym bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub przez 20 lat z całego okresu ubezpieczenia (art. 15 ust. 1 i 6 ustawy emerytalnej), których to warunków skarżący nie spełnia. Do emerytury z art. 53 ustawy emerytalnej przysługuje natomiast zwiększenie z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników w kwocie 418,85 zł, na zasadach określonych w art. 56 ustawy emerytalnej. Razem emerytura ustalona zgodnie z art. 53 ustawy wynosi 1.184.91 zł.

Emeryturę wg „nowych” zasad ustala się w myśl reguł określonych w art. 25 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175, z zastrzeżeniem art. 185. Zgodnie z art. 26 emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia, na emeryturę ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183. Zatem emerytura skarżącego, który nie odprowadzał składek do powszechnego systemu emerytalnego po 1998r., będzie równa kwocie zwaloryzowanego kapitału początkowego, obliczonego z uwzględnieniem podstaw wymiaru składek ustalonych w tym procesie, podzielonej przez średnie dalsze trwania życia, czyli 209,80 m-cy. Należy zaznaczyć, że skarżącemu nie przysługuje zwiększenie emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej, gdyż podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników przez więcej niż 25 lat (35 lat. 5 miesięcy i 5 dni; art. 26a ust. 3 ustawy emerytalnej).

Opisane rozważania doprowadziły do zmiany zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477 ¹⁴§2 kpc przez ustalenie wyższych podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za te lata, za które umożliwiały to dane ustalone na podstawie akt osobowych i przez wybranie korzystniejszego dziesięciolecia do ustalenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego (pkt I. wyroku). W pozostałym zakresie odwołanie podlegało oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴§1 kpc jako nieuzasadnione, gdyż brak było dowodów pozwalających na jednoznaczne ustalenie kwot wynagrodzenia wyższych od minimalnego (pkt II. wyroku). W odniesieniu do decyzji określającej wysokość emerytury, skoro dopiero przy pomocy dowodów zebranych w toku postępowania przed Sądem pojawiła się możliwość ustalenia wyższych podstaw wymiaru składek, na podstawie art. 118 ust. 1 a Sąd stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt III. wyroku).