Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 września 2014 r. w Szczecinie

sprawy Z. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy kolejowy

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 29 listopada 2013 r. sygn. akt IV U 1818/13

oddala apelację.

SSO del. Beata Górsk SSA Jolanta Hawryszko SSA Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 34/14

UZASADNIENIE

Decyzją z 8.05.2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej jako: ustawa emerytalna) oraz ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz. U. z 12 października 2000 r.; dalej jako: ustawa z 8 września 2000 r.) odmówił ubezpieczonej Z. K. prawa do przyznania ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy. W uzasadnieniu powyższej decyzji organ rentowy powołał się na art. 74 ustawy z 8 września 2000 r. i wskazał, że deputat węglowy
w formie ekwiwalentu pieniężnego należy wypłacać byłym pracownikom kolejowym pobierającym emeryturę przyznaną na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej z tytułu udowodnienia 15 lat okresów zatrudnienia na kolei. Organ rentowy wskazał, że nie spełniono powyższej przesłanki.

Ubezpieczona w odwołaniu od powyższej decyzji domagała się przyznania jej jako wdowie ekwiwalentu za deputat węglowy, który należał się jej mężowi, H. K.. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona stwierdziła, że mąż nie pobierał ekwiwalentu za deputat węglowy, ale był do niego uprawniony.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania. Wskazał, że ubezpieczona od 11.08.2011 r. uprawniona jest do renty rodzinnej po zmarłym mężu. H. K. do 14.08.1997 r. był uprawniony do pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, a od 16.01.2010 r. do śmierci – emerytury i dodatku pielęgnacyjnego w zbiegu z rentą z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku
z wypadkiem w drodze z pracy. Organ rentowy stwierdził nadto, że 22.04.2013 r. ubezpieczona złożyła wniosek o przyznanie prawa do deputatu węglowego kolejowego
w formie ekwiwalentu pieniężnego, przysługującego jej po zmarłym mężu, w którym to wniosku wskazała, że mąż nie pobierał tego ekwiwalentu, lecz był do niego uprawniony po nabyciu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Nadto, mąż ubezpieczonej był uprawniony do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem w drodze z pracy; do pobieranego świadczenia nie przyznano prawa do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy kolejowy, gdyż H. K. nie wystąpił z takim wnioskiem. Organ rentowy stwierdził nadto, że ekwiwalent ten nie przysługiwałby zmarłemu mężowi po przyznaniu renty i emerytury, gdyż z dokumentacji ZUS nie wynika, aby przysługiwało mu prawo do deputatu węglowego w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w W., gdzie był zatrudniony od 20.07.1987 r. do 13.08.1997 r. Organ rentowy stwierdził nadto, że zgodnie z art. 74 ust. 4 ustawy z 8 września 2000 r., prawo do deputatu węglowego nie przysługuje emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty.

W kolejnym piśmie procesowym ubezpieczona wskazała, że mąż nie wystąpił
z wnioskiem o ekwiwalent, gdyż nie wiedział, że taki dodatek może otrzymywać. Nadto podniosła, że ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy doliczono do składników stałych. Stwierdziła, że posiada zaświadczenie dokumentujące, że zmarły mąż pobierał ekwiwalent za deputat węglowy w okresie zatrudnienia.

Organ rentowy w kolejnym piśmie stwierdził, że z zaświadczenia przedłożonego przez ubezpieczoną wynika, że prawo do węglowego ekwiwalentu pieniężnego przysługiwało mężowi ubezpieczonej w okresie od 20.07.1987 r. do 31.12.1991 r.
W związku z tym, nie spełniał on warunków do przyznania ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy w dacie przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, gdyż
w okresie zatrudnienia przypadającym bezpośrednio przed nabyciem prawa do renty nie przysługiwało mu prawo do deputatu węglowego. Nadto organ rentowy wskazał, że H. K. nabył prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy 14.08.1997 r. na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, a nie na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 kwietnia
1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin i świadczenie rentowe zostało mu przyznane i było wypłacane przez jednostkę organizacyjną ZUS; do 31.12.1998 r. kolejowe emerytury i renty dla pracowników kolejowych przyznawały
i wypłacały właściwe kolejowe jednostki organizacyjne. Nadto, w świetle art. 74 ust. 1 ustawy z 8 września 2000 r., prawo do deputatu przysługuje byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin, a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną. Mając na uwadze powyższe, organ rentowy stwierdził, że należy uznać, że H. K. w dacie nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy nie posiadał statusu pracownika kolejowego w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin i nie spełniał warunków do przyznania prawa do renty kolejowej na podstawie tych przepisów. A w konsekwencji nie spełniał warunków do przyznania prawa do deputatu węglowego. W związku z tym, organ rentowy podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Ubezpieczona podniosła, że jej mąż także w latach 1983 – 1987 pracował na kolei
i należał mu się ekwiwalent za deputat węglowy, czego nie wiedział. Stwierdziła, że zmarły mąż posiadał status pracownika kolejowego, gdyż na kolei pracował 13,5 roku,
a gdyby doliczono mu za 1 rok przepracowany 14 miesięcy, a nie 12, to miałby ponad
15 lat stażu. Nadto wskazała, że zgodnie z 42 ust. 3 ustawy emerytalnej, od dnia wpisu spółki (...) Spółka Akcyjna do rejestru handlowego pracownikami kolejowymi, w rozumieniu ustawy, są również pracownicy zatrudnieni
w tej spółce oraz w innych podmiotach wydzielonych z tej spółki na podstawie ustawy
z 8 września 2000 r. W ocenie ubezpieczonej, powodem tego, że jej mąż nie pobiera ekwiwalentu za deputat węglowy jest wyłącznie to, że nie złożył stosownego wniosku.

Wyrokiem z 29.11.2013 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Sąd I instancji ustalił, że H. K. od 14.08.1997 r. był uprawniony do renty według pierwszej grupy inwalidów, następnie renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji. Od 1.06.2001 r. był uprawniony do renty wypadkowej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przyznanej na podstawie przepisów ustawy z dnia 12.06.1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków i chorób zawodowych z tytułu wypadku, któremu uległ 15.02.1997 r. w drodze z pracy do domu. Od 16.01.2010 r. był uprawniony do emerytury, którą pobierał w zbiegu z rentą wypadkową. Obok w/w świadczeń nie pobierał ekwiwalentu za deputat węglowy, nie wystąpił w wnioskiem o takie świadczenie. Do czasu przejścia na rentę był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) S.A. w W..

Sąd Okręgowy wskazał, że zarządzeniem nr (...) Ministra Komunikacji z dnia 12 czerwca 1981 r. połączono Przedsiębiorstwo (...)
w W. z przedsiębiorstwem (...) wraz ze zmianą od 1.07.1981 r. nazwy na (...) Zakład (...) w W.. Zarządzeniem nr (...) Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 27 września 1991 r. wydzielono ze struktury (...) Zakład (...) w W. – zarządzenie weszło w życie po 30.09.1991 r. Ustalono ponadto, że do 31.12.1991 r. pracownikom będzie przysługiwało m.in. prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy. H. K., który był pracownikiem Zakładu (...)
w W., po 30.09.1991 r. nie posiadał statusu pracownika kolejowego, o czym został poinformowany pismem z 13.05.2010 r.

Ubezpieczona Z. K. od 11.08.2011 r. jest uprawniona do renty rodzinnej po mężu H. K.. W dniu 24.06.2013 r. wystąpiła z wnioskiem o wypłatę ekwiwalentu za deputat węglowy dla byłych pracowników kolejowych
i o wyrównanie dodatku od decyzji o przyznaniu H. K. emerytury, tj. od 21.01.2010 r.

Sąd I instancji stwierdził, że w niniejszej sprawie istotą sporu pomiędzy stronami było ustalenie, czy ubezpieczonej Z. K. przysługuje prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy jako członkowi rodziny H. K., pobierającemu po nim rentę rodzinną. Wskazał, że zgodnie z art. 74 ust. 1 ustawy z 8 września 2000 r., byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r.
o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144, z 1989 r. Nr 35, poz. 192, z 1990 r. Nr 36, poz. 206, z 1991 r. Nr 94, poz. 422, z 1995 r. Nr 4, poz. 17, z 1996 r. Nr 24, poz. 110 i Nr 100, poz. 461 oraz z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 162, poz. 1118) albo przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118, z 1999 r. Nr 38, poz. 360, Nr 70, poz. 774, Nr 72, poz. 801 i 802 i Nr 106, poz. 1215 oraz z 2000 r. Nr 2, poz. 26, Nr 9, poz. 118, Nr 19, poz. 238 i Nr 56, poz. 678),
a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego.

Prawo do deputatu węglowego nie przysługuje jednak emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty (art. 74 ust. 4 ustawy).

Sąd Okręgowy wskazał, że poza sporem pozostaje fakt, że H. K. od 14.08.1997 r. był uprawniony do renty według pierwszej grupy inwalidów, następnie renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji. Od 1.06.2001 r. był uprawniony do renty wypadkowej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przyznanej na podstawie przepisów ustawy z dnia 12.06.1975 r.
o świadczeniach z tytułu wypadków i chorób zawodowych. Od 16.01.2010 r. był uprawniony do emerytury, którą pobierał w zbiegu z rentą wypadkową. Obok w/w świadczeń nie pobierał ekwiwalentu za deputat węglowy, nie wystąpił w wnioskiem
o takie świadczenie. H. K. przeszedł na rentę jako pracownik Przedsiębiorstwa (...) S.A. w W., które powstało w wyniku przekształcenia Zakładu (...)
w W.. Jak wynika z informacji uzyskanej od następcy prawnego zakładu pracy H. K., zarządzeniem nr (...) Ministra Komunikacji z dnia 12 czerwca 1981 r. połączono Przedsiębiorstwo (...) w W. z przedsiębiorstwem (...) wraz ze zmianą od 1.07.1981 r. nazwy na (...) Zakład (...) w W.. Zarządzeniem nr (...) Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 27 września 1991 r. wydzielono ze struktury (...) Zakład (...) w W. – zarządzenie weszło w życie po dniu 30.09.1991 r. Ustalono ponadto, że do 31.12.1991 r. pracownikom będzie przysługiwało m.in. prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy. H. K., który był pracownikiem Zakładu (...)
w W., po 30.09.1991 r. nie posiadał statusu pracownika kolejowego, o czym został poinformowany pismem z 13.05.2010 r.

Sąd Okręgowy wskazał ponownie, że H. K. od 1.06.2001 r. był uprawniony do renty wypadkowej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przyznanej na podstawie przepisów ustawy z dnia 12.06.1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków i chorób zawodowych z tytułu wypadku, któremu uległ 15.02.1997 r. w drodze z pracy do domu (t.j. Dz.U. z 1983r. nr 30 poz. 144 ze zm.). Sąd I instancji stwierdził, że
z powyższego wnika, że H. K. nie nabył renty z tytułu zatrudnienia na kolei, nie posiadał statusu pracownika kolejowego i z tego względu nie przysługiwał mu w świetle art. 74 ust.4 w/w ustawy deputat węglowy. Także ostatnim okresem zatrudnienia przed przejściem na emeryturę był okres pracy poza koleją i z tego tytułu nie przysługiwało mu prawo do deputatu węglowego. Rodzi to negatywne konsekwencje dla ubezpieczonej w postaci braku ekwiwalentu za deputat węglowy.

Odnosząc się do zarzutów ubezpieczonej Sąd Okręgowy wskazał, że zakład pracy jej męża - Zakład (...) w W. – wyłączony został z przedsiębiorstwa (...) przed wejściem w życie ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...), a zatem przepisy tej ustawy, na które powołuje się ubezpieczona, nie miały do H. K. zastosowania. Nadto Sąd I instancji stwierdził, że z zaświadczenia z 13.05.2013 r., które ubezpieczona złożyła do akt nie wynika, że po 31.12.1991 r. ekwiwalent był nadal wypłacany, a jedynie - że wypłacany był w okresie od 20.07.1987 r. do 31.12.1991 r. a w tym zaświadczeniu nie jest uwidoczniony jako odrębny składnik wynagrodzenia, lecz został za ten okres włączony do składników stałych.

Ubezpieczona wniosła apelację od powyższego wyroku. Wskazała, że mąż przebywał na rencie z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy od 2000 r., a w 2010 r. przeszedł na emeryturę. Stwierdziła, że nie pobierał ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy, ponieważ ZUS nie poinformował go o takiej możliwości i nie złożył on stosownego wniosku. Podniosła, że mąż pracował na kolei
w latach 1983-1987 oraz 1987-1997. Podkreśliła, że z dokumentacji ZUS wynika, że mąż pobierał w okresie zatrudnienia ekwiwalent za deputat węglowy. Ponownie stwierdziła, że H. K. przepracował 13,5 roku na kolei, a gdyby zaliczono mu za 1 rok pracy 14 miesięcy stażu, to miałby ponad 15 lat stażu pracy na kolei. Przytoczyła ponownie treść art. 42 ust. 3 ustawy emerytalnej. Apelująca stwierdziła, że należy jej się ekwiwalent za deputat węglowy jako osobie pobierającej rentę rodzinną po zmarłym mężu. Wskazała, że mąż pobierał ekwiwalent przez 8,5 roku co miesiąc,
a potem razem z wynagrodzeniem. W związku z tym, skarżąca uznała, że należy jej się wypłata z ZUS ekwiwalentu od 16 stycznia 2010 r. Wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie prawa do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy po zmarłym mężu od 16 stycznia 2010 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny zebranego
w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd Odwoławczy podzielił ustalenia i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998 r. I PKN 339/98, OSNAPiUS 1999/24 poz. 776,
z 22 lutego 2010 r. I UK 233/09, Lex nr 585720). Sąd Apelacyjny podzielił również stan prawny wskazany jako podstawa rozstrzygnięcia.

W pierwszej kolejności Sąd Odwoławczy wskazuje, że renta rodzinna jest świadczeniem pochodnym. Oznacza to, że warunkiem pobierania renty rodzinnej jest to, że zmarły w chwili śmierci miał ustalone prawo do pobierania danego świadczenia
lub świadczenie pobierał albo choćby spełniał warunki do jego pobierania (art. 65 i art. 66 ustawy emerytalnej). A zatem – w niniejszej sprawie warunkiem przyznania apelującej ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy po zmarłym mężu byłoby to, że zmarły mąż w chwili śmierci spełniał warunki do pobierania wymienionego ekwiwalentu albo miał ustalone do niego prawo lub też pobierał ten ekwiwalent. W ocenie Sądu Odwoławczego, nie zachodziła żadna z wyżej wymienionych sytuacji.

Jak wskazał Sąd Okręgowy, zgodnie z art. 74 ust. 1 ustawy z 8 września 2000 r., byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, przyznaną na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin lub przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r.
o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych albo przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną przyznaną na podstawie wymienionych przepisów, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego. Zgodnie z art. 74 ust. 3 powołanej ustawy, świadczenie określone w ust. 1 przysługuje również emerytowi lub renciście, który pobiera emeryturę lub rentę z tytułu zatrudnienia w okresach równorzędnych z okresami zatrudnienia na kolei, oraz osobie, której przyznano kolejową emeryturę lub rentę w drodze wyjątku. Prawo do deputatu węglowego nie przysługuje jednak emerytowi lub renciście, jeżeli nie przysługiwało mu w okresie zatrudnienia, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty (art. 74 ust. 4 ustawy).

Jak wynika z pisma (...) S.A. – następcy prawnego Przedsiębiorstwa (...) (byłego pracodawcy H. K.;
k. 38 a.s.), zarządzeniem nr (...) Ministra Komunikacji z dnia 12 czerwca 1981 r. połączono Przedsiębiorstwo (...) w W.
z przedsiębiorstwem (...) wraz ze zmianą od 1.07.1981 r. nazwy na (...) Zakład (...) w W.. Zarządzeniem nr (...) Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 27 września 1991 r. wydzielono ze struktury (...) Zakład (...) w W. – zarządzenie weszło w życie po 30.09.1991 r. Ustalono ponadto, że do 31.12.1991 r. pracownikom będzie przysługiwało m.in. prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy. H. K., który był pracownikiem Zakładu (...) w W., po 30.09.1991 r. nie posiadał statusu pracownika kolejowego. Okres od 1.01.1992 r. do 13.08.1997 r. nie jest okresem równorzędnym pracy na kolei. O powyższym H. K. został poinformowany pismem z 13.05.2010 r.

H. K. przeszedł na rentę inwalidzką jako pracownik Przedsiębiorstwa (...) od 14.08.1997 r. Nie miał wówczas statusu pracownika kolejowego, ponieważ Przedsiębiorstwo (...) pozostawało wówczas poza strukturą (...), jak wskazano powyżej. Następnie uprawniony był do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy
oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji. Od 1.06.2001 r. był uprawniony do renty wypadkowej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przyznanej na podstawie przepisów ustawy z dnia 12.06.1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków i chorób zawodowych z tytułu wypadku, któremu uległ 15.02.1997 r. w drodze z pracy do domu. Nadto, jak prawidłowo wskazał Sąd I instancji, także ostatnim okresem zatrudnienia przed przejściem na emeryturę był okres pracy poza koleją i z tego tytułu nie przysługiwało mu prawo do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy.

Reasumując, skoro prawo do ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy pracownikom Zakładu (...) przysługiwało jedynie do 31.12.1991 r., a po wydzieleniu tegoż zakładu ze struktury (...) (30.09.1991 r.), mąż ubezpieczonej nie był już pracownikiem kolejowym i późniejsze okresy pracy nie były okresami pracy równorzędnymi z okresami pracy na kolei, ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy nie przysługiwał H. K. jako dodatek ani do renty, ani też do emerytury. W związku z tym, nie jest możliwe również przyznanie dodatku do renty rodzinnej z tytułu powyższego ekwiwalentu ubezpieczonej, skoro renta rodzinna jest świadczeniem pochodnym od świadczeń zmarłego.

W związku z powyższym, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonej jako bezzasadną.

SSO del. Beata Górska SSA Jolanta Hawryszko SSA Barbara Białecka