Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

K., dnia 13 lutego 2015r.

po rozpoznaniu w dniu 13-02-2015 r. w Koninie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. J. (1), K. S. i B. W.

przeciwko Z. J. i B. J. (1)

o zachowek

na skutek apelacji pozwanej B. J. (1) i zażalenia pełnomocnika powódki M. J. (1)

od wyroku Sądu Rejonowego w Kole

z dnia 11 października 2013r. sygn. akt I C 462/13

1.Oddala apelację, z tym, że zmienia rozstrzygnięcie o kosztach zawarte w punkcie 6 zaskarżonego wyroku w ten sposób, że przyznaje od Skarbu Państwa ( Sądu Rejonowego w Kole) na rzecz adwokata T. Z. i adwokata M. R. kwoty po 2. 952 zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powódce M. J. (1) i pozwanej B. J. (1) .

2. Przyznaje od Skarbu Państwa ( Sądu Okręgowego w Koninie) na rzecz adwokata T. Z. kwotę 1476 zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powódce M. J. (1) i na rzecz adwokata M. R. kwotę 1526,15 zł ( w tym kwotę 1476zł brutto )tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu pozwanej B. J. (1) w postępowaniu apelacyjnym.

Iwona Złoty Aleksandra Bolczyk Jolanta Tembłowska

Sygn. akt I 1 Ca 29/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 11 października 2013 roku wydanym
w sprawie o sygn. akt IC 462/13 Sąd Rejonowy w Kole zasądził od pozwanego Z. J. na rzecz:

-

powódki M. J. (1) kwotę 5.125,00 złotych
z ustawowymi odsetkami od dnia 17 kwietnia 2013 roku,

-

powódki K. S. kwotę 2.882,50 złotych
z ustawowymi odsetkami od dnia 9 marca 2013 roku,

-

powódki B. W. kwotę 2.882,50 złotych
z ustawowymi odsetkami od dnia 10 czerwca 2013 roku (punkt 1. wyroku),

oraz zasądził od pozwanej B. J. (1) na rzecz:

-

powódki M. J. (1) kwotę 5.125,00 złotych
z ustawowymi odsetkami od dnia 17 kwietnia 2013 roku,

-

powódki K. S. kwotę 2.882,50 złotych
z ustawowymi odsetkami od dnia 9 marca 2013 roku,

-

powódki B. W. kwotę 2.882,50 złotych
z ustawowymi odsetkami od dnia 4 czerwca 2013 roku (punkt 2. wyroku).

Ponadto Sąd ten zasądził od pozwanego Z. J. na rzecz powódek K. S. i B. W. po 144,50 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt 3. wyroku), oraz zasądził od pozwanej B. J. (1) na rzecz powódek K. S. i B. W. po 144,50 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt 4. wyroku), odstąpił od obciążania pozwanych kosztami nieuiszczonej opłaty od pozwu w pozostałym zakresie (punkt 5. wyroku) oraz oddalił wniosek pełnomocnika powódki
i pełnomocnika pozwanej o przyznanie kosztów pomocy prawnej wykonywanej z urzędu wobec jej nieudzielenia.

W uzasadnieniu Sąd I instancji wskazał, że postanowieniem z dnia 6 grudnia 2012 roku wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns 276/12 Sąd Rejonowy w Kole stwierdził, że spadek po S. J. zmarłym 6 sierpnia 1992 roku w D. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 16 lipca 1992 roku, repertorium A numer (...) otwartego i ogłoszonego w dniu 30 maja 2012 roku w sprawie I Ns 498/12 nabyli wprost syn spadkodawcy Z. J. i synowa spadkodawcy B. J. (1) w ½ części każde z nich.

W skład spadku po spadkodawcy S. J. wchodzi udział w wysokości 1/4 części we współwłasności nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym położonej w O., oznaczonej numerem działki (...) o pow.0,2230 ha, której wartość została wyceniona w sprawie INs 377/11 przez biegłego S. P. na kwotę 246.000,00 zł. Wartość spadku po zmarłym S. J. stanowiąca podstawę wyliczenia zachowku wynosi 61.500,00 zł. Powódka M. J. (1) jest trwale niezdolna do pracy.

Sąd Rejonowy ustalił także, że postanowieniem
z dnia 28 października 2011 roku w sprawie I Ns 377/11 Sąd Rejonowy w Kole dokonał podziału majątku wspólnego B. J. (1) i Z. J. w ten sposób, że udział we współwłasności zabudowanej nieruchomości gruntowej położonej
w O., oznaczonej numerem geodezyjnym (...)
o pow.0,2230 ha, dla której Sąd Rejonowy w Kole prowadzi księgę wieczystą nr (...)// (...) oraz ruchomości wchodzące w skład majątku wspólnego przyznał w całości Z. J. i zasądził od niego na rzecz B. J. (1) tytułem spłaty kwotę 57.000,00 zł, którą rozłożył na 6 rat po 9.500,00 zł, płatnych co pół roku poczynając od 30-go kwietnia 2012r. z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat.

Powyższy stan faktyczny Sąd I instancji ustalił na podstawie osobowego oraz rzeczowego materiału dowodowego.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku
z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału. Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni (art. 992 k.c.). Podstawę obliczenia zachowku stanowi czysta wartość spadku uwzględniająca pomniejszenie o długi spadkowe i powiększenie o darowizny podlegające zaliczeniu zgodnie z zasadami określonymi w art. 994 - 996 k.c.

Sąd I instancji podkreślił, że strony nie wskazały na długi spadkowe, które pomniejszałyby aktywa spadku. Zgodnie
z tymi zasadami udział spadkowy powódki M. J. (1) wynosi 1/4 część, a zachowek odpowiada 2/3 wartości tego udziału i wynosi 10.250,00 zł (15.375,00 zł x 2/3), a udział spadkowy powódek K. S. i B. W. wynosi po 3/16 części, a zachowek odpowiada połowie wartości tego udziału i wynosi po 5.765,00 zł / 11.531,00 zł x 1/2 /.

W dalszej części uzasadnienia Sąd orzekający wskazał, że pełnomocnik pozwanej B. J. (2) we wnioskach końcowych wniósł o oddalenie powództwa z na podstawie art. 5 k.c. z powodu braku możliwości płatniczych pozwanej. Sąd Rejonowy podkreślił, że w sprawie o zachowek nie jest wyłączone obniżenie wysokości zachowku na podstawie art. 5 k.c., jednak w przypadkach wyjątkowych. Sąd ten wskazał, że prawo spadkobiercy ustawowego do zachowku wynika z bardzo bliskiego stosunku rodzinnego między nim i spadkodawcą i służy urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nie można rozporządzać majątkiem na wypadek śmierci w sposób zupełnie dowolny, z pominięciem najbliższych członków rodziny. Zastosowanie art. 5 k.c. poza koniecznością zaistnienia wszystkich zwykłych warunków wynikających z tego przepisu, wymaga ponadto uwzględnienia charakteru wierzytelności
z tytułu zachowku, okoliczności, że dłużnik otrzymał nieodpłatnie korzyść, jaką jest spadek, zasad odpowiedzialności za długi spadkowe oraz istnienia procedur prowadzących do wydziedziczenia uprawnionego do zachowku.
W związku z tym zastosowanie art. 5 k.c. – jak podkreślił Sąd orzekający - powinno ograniczać się do przypadków rażącej
i oczywistej niegodziwości i niegodność uprawnionego do zachowku przy jednoczesnym nie zadbaniu o dopełnienie koniecznych procedur, jakkolwiek nie można wykluczyć innych szczególnych okoliczności. Okoliczności powołane przez pozwaną nie spełniają powyższych warunków. Sąd I instancji nie uwzględnił wniosku pozwanej B. J. (2) o rozłożenie zasądzonej należności na raty miesięczne na okres 10 lat, gdyż wysokość miesięcznych rat odpowiadałaby kwotom pozbawiającym należność z tytułu zachowku jakiejkolwiek wartości.

Z tych przyczyn Sąd Rejonowy orzekł jak w punkcie 1. wyroku.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. Sąd I instancji oddalił wnioski pełnomocników o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powódce M. J. (1) i pozwanej B. J. (1). Warunkiem przyznania kosztów pomocy prawnej udzielonej
z urzędu jest nie tylko ustanowienie pełnomocnika z urzędu, lecz również podjęcie przez pełnomocnika czynności faktycznych, które mają na celu ochronę praw osoby reprezentowanej. Nie spełnia warunku udzielenia pomocy prawnej powódce M. J. udział w rozprawie jej pełnomocnika
i powtórzenie wniosku zawartego w pozwie, podobnie jak nie spełnia tego warunku złożenie przez pełnomocnika pozwanej B. J. wniosku o oddalenie powództwa po wcześniejszym uznaniu powództwa bez uzasadnienia przyczyn zmiany stanowiska.

Apelację od powyższego wyroku złożyła pozwana B. J. (1) zaskarżając go w punkcie 2. oraz 4. i zarzuciła nie zastosowanie normy art. 5 k.c. i per analogiam art. 212 § 3 k.c. oraz art. 320 k.p.c. wobec żądań powódek.

W oparciu o ten zarzut skarżąca wniosła o zamianę zaskarżonego wyroku i oddalenie żądania pozwu w stosunku do pozwanej, ewentualnie rozłożenie zasądzonych należności na okres dziesięciu lat w miesięcznych lub rocznych ratach, oddalenie żądania zasądzenie od pozwanej na rzecz powódek kosztów postępowania, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
I instancji.

Pełnomocnik pozwanej B. J. (1) złożył ponadto zażalenie na rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 6. wyroku zarzucając naruszenie art. 29 ustawy prawo o adwokaturze
w związku z § 19 – 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, bez poczynienia w tym zakresie jakichkolwiek ustaleń Sąd Rejonowy oddalił wniosek pełnomocnika ustanowionego dla pozwanego
z urzędu o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
z uzasadnieniem, że pomocy tej nie udzielono.

W oparciu o powyższe skarżący wniósł o zasądzenie na jego rzecz jako pełnomocnika pozwanej kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu za pierwszą instancję,
a nadto za instancję apelacyjną składając oświadczenie, że opłaty na jego rzecz nie zostały przez pozwana zapłacone
w całości lub w części.

Rozstrzygnięcie o kosztach zawarte w punkcie 6. wyroku zaskarżył także pełnomocnik powódki M. J. (1)
i zarzucił:

-

naruszenie art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu w zw. z art. 29 ust. 1 ustawy Prawo
o adwokaturze w ten sposób, że Sąd I instancji nie przychylił się do wniosku pełnomocnika powódki
o przyznanie kosztów wg norm przepisanych, uznając, że pomoc prawna z urzędu nie została jej udzielona, podczas gdy w świetle takich okoliczności, jak moment wyznaczenia pełnomocnika z urzędu, stan zaawansowania sprawy w chwili wyznaczenia, stawiennictwo pełnomocnika na rozprawie i aktywny w niej udział,
a ostatecznie – rozstrzygniecie sądu zgodne
z roszczeniem powódki, koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu winny być zasądzona.

W oparciu o powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i orzeczenie o kosztach pomocy prawnej udzielonej przez adwokata T. Z. powódce z urzędu, albowiem nie zostały one uiszczone ani w całości, ani też
w części, a to wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej B. J. (1) okazała się bezzasadna.

Ustalenia faktyczne Sądu I instancji, istotne dla rozstrzygnięcia, nie budzą bowiem żadnych wątpliwości. Stąd te ustalenia, jak i poczynione przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wywody prawne, Sąd odwoławczy w pełni podziela i przyjmuje za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Wbrew stanowisku apelującej Sąd I instancji nie dopuścił się żadnych uchybień, które musiałyby skutkować koniecznością zmiany, bądź uchylenia zaskarżonego orzeczenia.

Lektura treści wywiedzionej apelacji wskazuje, że sprowadza się ona w pierwszym rzędzie do negacji odmowy udzielenia skarżącej ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c., w dalszej zaś kolejności do naruszenia przepisu postępowania 320 k.p.c. bez jednoczesnego podważania ustaleń faktycznych,
w tym w części dotyczącej wartości należnych powódkom zachowku.

W ocenie Sąd odwoławczego żadna z eksponowanych
w apelacji norm nie została przez Sąd Rejonowy naruszona.

Jako bezzasadny zatem ocenić należy zarzut naruszenia przepisu prawa materialnego, tj. art. 5 k.c.

Podkreślić trzeba, że przepisy księgi IV kodeksu cywilnego nie przewidują możliwości obniżenia wierzytelności z tytułu zachowku. Ponieważ jednak realizacja prawa do zachowku jest wykonywaniem prawa podmiotowego, to – jak trafnie podnosi apelująca i co podkreślił także Sąd I instancji – w sprawach
o zachowek judykatura dopuszcza się, w wyjątkowych wypadkach, obniżenie należności z tego tytułu na podstawie przepisu art. 5 k.c., w szczególności przy uwzględnieniu klauzuli zasad współżycia społecznego i z tej przyczyny nie zasługuje na ochronę w pełnym zakresie (vide: m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2001 roku, IV CKN 250/00, publ. LEX nr 490432; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 roku, IV CK 215/03, publ. LEX nr 152889; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 kwietnia 2009 roku, I ACa 459/08, publ. LEX nr 550912; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 grudnia 2009 roku, I ACa 896/09, publ. LEX nr 628229; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 marca 2011 roku, I ACa 99/11, publ. LEX nr 787372; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 września 2009 roku, VI ACa 286/09, publ. LEX nr 1120244).

Wskazana sprzeczność z zasadami współżycia zachodziłaby wówczas, gdyby w świetle reguł i wartości moralnych powszechnie społecznie akceptowanych żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiało być ocenione negatywnie. Udzielenie ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c., z uwagi na jego wyjątkowy charakter musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Z. współżycia społecznego w rozumieniu przepisu art. 5 k.c. są bowiem pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie.

Dokonując zatem osądu roszczenia o zachowek w tym aspekcie trzeba przy tym mieć na uwadze, że prawa uprawnionego do zachowku przysługujące mu ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący między nim a spadkobiercą, służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzać swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych. Względy te nakazują zatem szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużyciu prawa żądania zapłaty sum pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia. Etyczny charakter instytucji zachowku prowadzi do konkluzji, że pozbawienie go na podstawie art. 5 k.c. musi sankcjonować wyłącznie rażące przypadki nadużycia tego prawa. Jak już bowiem wskazano celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych wymienionych w przepisie art. 991 § 1 k.c. najbliższych członków rodziny przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, roszczenia pieniężnego odpowiadającego ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Zastosowanie przepisu art. 5 k.c. nie może więc udaremniać celów przepisu
o zachowku.

Transponując powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy stwierdzić należy – jak prawidłowo uznał Sąd Rejonowy, po szczegółowej i wnikliwej analizie stanu faktycznego z odniesieniem do poglądu wyrażanego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 roku wydanego w sprawie o sygn. akt IV CK 215/03 – że brak podstaw do uznania, iż wywiedzione przez powódki roszczenie stanowi nadużycie prawa według przepisu art. 5 k.c., a tym samym brak jest podstaw do oddalenia wywiedzionego przez nich roszczenia w stosunku do skarżącej B. J. (1), tym bardziej, że podniesiony przez apelującą zarzut sprzeczności żądania pozwu z zasadami współżycia społecznego nie szedł w parze z wykazaniem okoliczności zasadniczej, a mianowicie przejawów takiego zachowania powódek względem pozwanej, czy też spadkodawcy, które mogłyby zostać negatywnie ocenione w świetle przepisu art. 5 k.c. Apelująca bowiem uzasadniając ten zarzut powołała się na fakt niewywiązania przez pozwanego Z. J.
z obowiązku spłaty zasądzonej z tytułu podziału majątku wspólnego oraz działanie powódek „do spółki z pozwanym”, pobocznie wskazując także na trudną sytuację materialną.

Argumentacji skarżącej nie można podzielić. W tym miejscu zaznaczyć jedynie trzeba, że zgodnie z aprobowanym w orzecznictwie poglądem, przy ocenie roszczenia o zachowek nie można abstrahować też od sytuacji zobowiązanego z tytułu zachowku. W jednym z judykatów Sąd Najwyższy zważył bowiem, że w przypadku, gdy składniki spadku nie wystarczają na pokrycie zobowiązania z tytułu zachowku, nie można wyłączyć, przy rozważaniu sytuacji majątkowej i osobistej zobowiązanego do zapłaty zachowku, dopuszczalności przyjęcia, iż w konkretnych okolicznościach żądanie zapłaty pełnej należności z powyższego tytułu pozostałoby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1981 roku, III CZP 18/81, publ. LEX nr 2666).

Ocena okoliczności przedmiotowej sprawy przez pryzmat zaprezentowanego wyżej poglądu nie wypada jednak dla apelującej na tyle „korzystnie”, aby oddalić pozew chociażby w części. Nie negując trudnej sytuacji apelującej B. J. (1) zauważyć należy, że uzyskała ona korzyść majątkową kosztem powódek i obecnie w jej władaniu pozostaje udział w wysokości 1/8 współwłasności nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym położnej w O., oznaczonej numerem działki (...), o pow. 0,2230 ha, którą to nieruchomość, w braku wolnych środków, może sprzedać. Pozostałą zaś ze sprzedaży kwotę przeznaczyć na uregulowanie należności wobec powódek, ewentualnie może powziąć kroki prawne zmierzające do wyegzekwowania na jej rzecz kwoty 57.000,00 złotych od pozwanego Z. J..

Z uwagi właśnie na wspomnianą już sytuację materialną apelującej, która utrzymuje się z renty w kwocie 620,00 złotych netto miesięcznie Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku B. J. (1) o rozłożenie zasądzonych kwot na raty. Wręcz przeciwnie - sytuacja ta wskazuje, że rozłożenie zasądzonego roszczenia na raty byłoby niecelowe. Z drugiej zaś strony - mając na względzie źródło należnego powódkom roszczenia – niezasadne, w świetle zasad doświadczenia życiowego, byłoby przedłużanie, rozciąganie
w czasie ich spłaty. Jednocześnie wskazać trzeba, że apelująca nie wykazała, iż nie byłaby możliwa sprzedaż udziału (1/8) opisanej nieruchomości celem uzyskania niezbędnych środków na pokrycie zobowiązań z tytułu zachowku. Ponadto podnieść należy, że dotychczas nie podjęła on próby wyegzekwowania zasądzonej od pozwanego na jej rzecz kwoty 57.000,00 złotych, co także stanowi przeszkodę dla uwzględnienia zarzutu naruszenia przez Sąd I instancji treści przepisu art. 100 k.p.c.

Konkludując uznać trzeba, że nie ma podstaw do wzruszenia zaskarżonego wyroku.

Jako zasadne ocenić jednak trzeba zażalenia wywiedzione przez pełnomocnika powódki M. J. (1) – adwokata T. Z. oraz pozwanej B. J. (1) – adwokata M. R., co w konsekwencji prowadzić musi do korekty orzeczenia w zaskarżonej części , tj. co do punktu 6. wyroku.

Obowiązek ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie z urzędu wynika z art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku - Prawo
o adwokaturze (Dz. U. z 2014 r., poz. 635 j.t.),
a wydane na podstawie delegacji zawartej w tej ustawie przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu regulują wysokość należnego z tego tytułu adwokatowi wynagrodzenia.

Zasądzając opłatę za czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata, a także charakter sprawy i wkład pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia
i rozstrzygnięcia (§ 2 ust. 1 powołanego rozporządzenia).

Powołaną regulację wykładać należy łącznie z § 19 pkt 1, wskazującym, że należna adwokatowi za taką pomoc opłata nie może być wyższa niż 150% stawek minimalnych, co różni ją od opłaty należnej adwokatowi działającemu z wyboru strony tym, że w myśl § 2 ust. 2 zdanie drugie rozporządzenia dla pełnomocnika z wyboru nie może ona być wyższa niż sześciokrotne stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy. Jak z powyższego wynika, ocena przesłanek określenia wysokości wynagrodzenia adwokata, wskazanych w § 2 ust. 1 rozporządzenia, w powiązaniu z § 19 pkt 1, dotyczyć może jedynie przypadku podwyższenia wynagrodzenia ponad kwotę stawki minimalnej, natomiast nie stwarza możliwości jego obniżenia w stosunku do poziomu tej stawki. Możliwość taką rozporządzenie przewiduje jedynie w jednym przypadku,
a mianowicie w sytuacji ustalenia stawki wynagrodzenia niższej od minimalnej przez samego adwokata w umowie z klientem, na co dozwala § 3 ust. 2 rozporządzenia. Tylko wówczas sąd może,
w oparciu o § 3 ust. 3 rozporządzenia, zasądzić koszty zastępstwa procesowego w wysokości niższej, ustalonej przez adwokata. Z oczywistych względów rozwiązanie to nie może dotyczyć wynagrodzenia adwokata, dla którego oparciem
w czynnościach procesowych jest nie umowa z klientem, lecz ustanowienie przez sąd i wyznaczenie przez organ korporacji prawniczej.

O charakterze stawek minimalnych wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy stwierdzając, że stanowią one minimalne wynagrodzenie przewidziane za pomoc prawną udzieloną (vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2012 roku, III CZP 2/12, publ. LEX nr 1129959).

W świetle przytoczonych wyżej przepisów i orzecznictwa koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu przyznane adwokatowi od Skarbu Państwa obejmują opłatę nie niższą od właściwych stawek minimalnych opłat za czynności adwokackie, przewidzianych w rozporządzeniu.

W tym miejscu zaakcentować wprawdzie trzeba, że Sąd Najwyższy dopuszcza możliwość odstąpienia przyznania od Skarbu Państwa kosztów wynagrodzenia pełnomocnikowi ustanowionego
z urzędu, niemniej jedynie w sytuacji stwierdzenia rażących błędów pełnomocnika, których nie można kwalifikować jako udzielenie pomocy prawnej (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2012 roku, I CZ 75/15, publ. LEX nr 1228771; postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2012 roku, I CSK 106/12, publ. LEX nr 1228766).

Lektura akt sprawy oraz zaprezentowane powyżej rozważania nie pozwalają zaakceptować stanowiska Sądu I instancji,
w którym podnosi, że pomoc skarżących nie spełniała warunku udzielenia pomocy prawnej reprezentowanym przez nich stronom . Podkreślić bowiem przede wszystkim należy, że zakres czynności pełnomocników determinowany był charakterem postępowania, które – wobec zgodnych stanowisk stron w przedmiocie kwot zachowku – nie wymagało korzystania z wiadomości specjalnych poprzez dopuszczenie dowodu z opinii biegłego. Jednocześnie, analizując tok postępowania, nie było potrzeby sporządzania przez skarżących szeregu pism procesowych, tym bardziej, że skarżący adwokat T. Z. wyznaczony został jako pełnomocnik powódki M. J. (1) dopiero w dniu 16 września 2013 roku (vide: pismo wicedziekana (...) w P., k.91akt), o fakcie tym zaś dowiedział się w dniu 27 września 2013 roku (vide: potwierdzenie odbioru, k. 96 akt) stawiając się jednak na terminie rozprawy wyznaczonym na dzień 9 października 2013 roku, podobnie jak skarżący adwokat M. R.. Obaj pełnomocnicy na terminie tym przestawili ostateczne stanowiska stron, , uzasadniając je .

Wobec powyższych rozważań i z mocy art. 385 k.p.c. apelację pozwanej jako bezzasadną należało oddalić,
a w oparciu o przepis art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. oraz § 6 pkt 4, § 19 i oraz § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) zmieniono rozstrzygnięcie o kosztach zawarte w punkcie 6. zaskarżonego wyroku w ten sposób, że przyznano od Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Kole) na rzecz adwokata T. Z. i adwokata M. R. kwoty po 2.952 złotych brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawne udzielonej z urzędu powódce M. J. (1) i pozwanej B. J. (1) (punkt 1. wyroku).

W oparciu o § 6 pkt 5, § 13 ust. 1 pkt 1, § 19 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) orzeczono o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu powódce M. J. (1) oraz pozwanej B. J. (1) w postępowaniu apelacyjnym (punkt 2. wyroku).

Iwona Złoty Aleksandra Bolczyk Jolanta Tembłowska