Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 czerwca 2013 r. w Lublinie

sprawy B. C.

z udziałem zainteresowanych: R. C. i W. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o prawo do odsetek od ekwiwalentu z tytułu prawa do bezpłatnego węgla

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
w L.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 26 marca 2013 r. sygn. akt VII U 2510/12

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 marca 2012 r Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. odmówił B. C. przyznania odsetek ustawowych od wypłaconego wyrównania ekwiwalentu pieniężnego. W uzasadnieniu decyzji podniesiono, że świadczenie takie jest wypłacane z budżetu Państwa, w związku z tym ZUS nie jest zobowiązany do uiszczenia odsetek.

Odwołanie od tej decyzji złożyła B. C., która domagała się jej zmiany przez wypłacenie odsetek ustawowych z tytułu opóźnienia w wypłacie ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy, należnego jej zmarłemu mężowi. Skarżąca wskazała, że ZUS nie wypłacił tego ekwiwalentu od chwili przyznania renty, bowiem wadliwie nie zakwalifikował świadczenia męża jako renty kolejowej, pomimo, że przez ponad 30 lat pracował on na kolei.

Organ rentowy w złożonej odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Wezwani do udziału w sprawie w charakterze zainteresowanych następcy prawni S. C., tj. W. K. i R. C. przyłączyli się do odwołania.

Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia 26 marca 2013 r zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił B. C. prawo do odsetek ustawowych z tytułu wypłaty ekwiwalentu za deputat węglowy przysługujący S. C. za okres od 1 lutego 2009 r do 1 kwietnia 2011 r, płatnych od 21 marca 2009 r do 21 marca 2012 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że S. C. otrzymywał rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przyznaną mu decyzją organu rentowego z dnia 3 września 2008 r, od zaprzestania pobierania świadczenia rehabilitacyjnego, tj. od dnia 31 sierpnia 2008 r. Świadczeniobiorca zmarł 2 kwietnia 2011 r. Jako spadkobierców pozostawił żonę B. C. i dzieci W. K. i R. C.. Decyzjami z dnia 27 kwietnia 2011 r organ rentowy przyznał dzieciom rentę rodzinną od dnia 2 kwietnia 2011 r. Przy ustaleniu wysokości renty rodzinnej uwzględniono ekwiwalent za deputat węglowy (decyzja dotycząca W. K. z dnia 3 listopada 2011 r, decyzja dotycząca R. C. z dnia 2 listopada 2011 r).

Przed śmiercią z uwagi na chorobę S. C. wymagał stałej opieki, przebywał w Domu Pomocy Społecznej w L. (wyjaśnienia wnioskodawczyni i zainteresowanych).

W dniu 21 lutego 2012 r B. C. wniosła o wypłatę deputatu węglowego należnego jej mężowi od chwili przyznania renty oraz odsetek.

Decyzją z dnia 15 marca 2012 r ZUS przyznał prawo do ekwiwalentu za deputat węglowy za okres trzech lat poprzedzających miesiąc, w którym zgłoszono wniosek, tj. od 1 lutego 2009 r do 1 kwietnia 2011 r, w wysokości 2.645,57 zł brutto. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia powołano przepisy art. 133 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Powyższą należność, jako niezrealizowane świadczenie wypłacono odwołującej w dniu 21 marca 2012 r.

Sąd stwierdził, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd zacytował art. 136 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który mówi, że w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się m.in. małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

Sąd przypomniał, że wszelkie deputaty, w tym także węglowe, są świadczeniami ze stosunku pracy. Podstawą prawną wypłaty takich świadczeń są przepisy zamieszczone w aktach prawnych wchodzących w skład katalogu źródeł prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 kp. Adresatem roszczeń pracowników oraz emerytów i rencistów o wypłatę deputatów i ich równoważników jest w zasadzie pracodawca uprawnionego. Przedmiotowe deputaty i ekwiwalenty nie są zatem świadczeniami z ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Nie są one bowiem wymienione w art. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Realizacja ich przez Zakład na rzecz określonej kategorii emerytów i rencistów następuje w oparciu o odrębną regulację ustawową jako zadanie przewidziane w art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r Nr 205, poz. 1585 ze zm.).

Sąd wywodził, że zasady i sposób realizacji uprawnienia do ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla, zwanego „ekwiwalentem”, przysługującego osobom uprawnionym zatrudnionym na kolei określa ustawa z dnia 8 września 2000 r o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz. U. Nr 84, poz. 948). Zgodnie z art. 74 ust. 1, 5 tej ustawy byłemu pracownikowi kolejowemu pobierającemu emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy przyznaną m.in. na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także członkom rodziny tego pracownika pobierającym po nim rentę rodzinną, przysługuje prawo do deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego. Ekwiwalent ten przyznaje i wypłaca w dwóch terminach wraz z wypłatą emerytury lub renty: w marcu - za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i we wrześniu - za okres od 1 lipca do 31 grudnia każdego roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dotacji celowej z budżetu państwa.

W myśl art. 74 ust. 10 i ust. 11 ustawy, emeryci i renciści nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury lub renty. Prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje zaś lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury lub renty.

Sąd podkreślił, że z przepisów tych wynika, że wypłata ekwiwalentu nie jest uzależniona od uprzedniego złożenia wniosku przez świadczeniobiorcę.

Sąd wskazał, że w sprawie niniejszej bezspornym jest, że Zakład nie wypłacił S. C. wymienionego świadczenia, pomimo że z dołączonych dokumentów wynikało, że spełnił warunki do jego ustalenia. Wypłata należności do rąk jego żony po śmierci osoby uprawnionej nastąpiła za okres trzech lat wstecz, a więc przy przyjęciu błędu organu rentowego . Powołany w decyzji z dnia 15 marca 2012 r przepis art. 133 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi bowiem, że wypłata za okres trzech lat ma miejsce wówczas, gdy odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego. W tej sytuacji ZUS jest zobowiązany do zapłaty odsetek ustawowych. Stosownie do treści art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli Zakład - w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych - nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności.

Sąd podniósł, że w okolicznościach sprawy należy przyjąć, że do wypłaty renty S. C. w zaniżonej wysokości doszło na skutek błędu organu rentowego, który wadliwie nie ustalił i nie wypłacił należności z tytułu ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy.

Sąd powołał się na szczegółowe zasady wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych uregulowane rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r (Dz. U. Nr 12, poz. 104). Stosownie do treści § 2 ust. 1 i 4 rozporządzenia, odsetki wypłaca się za okres od dnia następującego po upływie terminu na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wypłaty, przewidzianego w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń - do dnia ich wypłaty, przy czym okres opóźnienia w wypłaceniu świadczeń okresowych liczy się od dnia następującego po ustalonym terminie ich płatności.

Sąd wskazał, że w sprawie niniejszej należność z tytułu niezrealizowanego świadczenia w postaci ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy dotyczy okresu od 1 lutego 2009 r do 1 kwietnia 2011 r. Wypłata takiego ekwiwalentu przysługującego S. C. za pierwsze półrocze 2009 r powinna być dokonana w dniu 20 marca 2009 r, a za kolejne półrocza do dnia: 20 września 2009 r, 20 marca 2010 r, 20 września 2010 r, 20 marca 2011 r (pismo ZUS). Wyrównanie z powyższego tytułu skarżąca otrzymała 21 marca 2012 r, a zatem odsetki ustawowe w wysokości przewidzianej przepisami prawa cywilnego przysługują jej za okres od dnia 21 marca 2009 r do dnia zapłaty, tj. do dnia 21 marca 2012 r.

Mając powyższe na uwadze oraz na podstawie powołanych przepisów i na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 kpc Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji.

Apelację od tego wyroku wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L., zarzucając naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r Nr 205, poz. 1585 ze zm.) poprzez zobowiązanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w L. do zapłaty na rzecz B. C. odsetek ustawowych. Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu apelacji podniesione zostało, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 3 września 2008 r przyznał S. C. prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy od 31 sierpnia 2008 r na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z FUS. S. C., będąc uprawnionym do renty, nie kwestionował prawidłowości ustalonego świadczenia i nie zwracał się do ZUS celem wypłaty innych świadczeń. Wnioskodawca był pracownikiem (...) i spełniał warunki do ustalenia prawa do deputatu węglowego z tego tytułu, lecz nie skierował stosownego wniosku do organu rentowego. Takiego roszczeniem nie zgłaszał także pełnomocnik ubezpieczonego M. G. (pełnomocnictwo w aktach rentowych).

W dniu 2 kwietnia 2011 r Pan S. C. zmarł. Organ rentowy decyzją z dnia 27 kwietnia 2011 r ustalił prawo do renty rodzinnej dla dzieci zmarłego, a wobec żony zmarłego ubezpieczonego została wydana decyzja odmowna .

Na wniosek Pani W. K. z dnia 29 września 2011 r decyzjami z 2 listopada 2011 r i 3 listopada 2011 r przyznano dzieciom zmarłego ekwiwalent węglowy, płatny wraz z rentą rodzinną, od dnia przyznania renty rodzinnej, tj. od dnia 2 kwietnia 2011 r. Wyrównanie wypłaty deputatu węglowego ustalonego przy rencie rodzinnej dla dzieci zmarłego ubezpieczonego od dnia 2 kwietnia 2011 r ma uzasadnienie w okoliczności sformułowania wniosku o deputat węglowy już w dniu 15 kwietnia 2011 r. tj. we wniosku o ustalenie prawa do renty rodzinnej.

Apelujący wywodził, że następnie na wniosek Pani B. C. z 21 lutego 2012 r organ rentowy zweryfikował uprawnienia do renty kolejowej Pana S. C. i decyzją z dnia 15 marca 2012 r ustalono uprawnienia do ekwiwalentu za deputat węglowy za okres trzech lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek, tj. zgodnie z art. 133 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, do rąk Pani B. C..

Sąd uznał, że nieustalenie przez organ rentowy wypłaty deputatu węglowego dla Pana S. C. było skutkiem błędu organu rentowego, dlatego zasadnym jest ustalenie odsetek za okres opóźnienia w wypłacie wyrównania.

Natomiast zdaniem organu rentowego brak jest podstaw do wypłaty odsetek, ponieważ nie zachodzą określone w art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przesłanki do ich przyznania, a Oddział nie miał wpływu na okoliczności, które spowodowały opóźnienie wypłaty i nie ponosi za nie odpowiedzialności.

Zgodnie z treścią art. 85 ust. l ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli Zakład - w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych - nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności.

W myśl art. 116 ust. l ustawy o emeryturach i rentach z FUS postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Zdaniem apelującego ustalenie prawa do deputatu węglowego za okres od 1 lutego 2009 r do l kwietnia 2011 r nastąpiło ze zwłoką, za którą jednak nie odpowiada organ rentowy. S. C. nie występował ze stosownym wnioskiem do organu rentowego celem ustalenia prawa do deputatu węglowego. Rozpatrzenie prawa do deputatu węglowego mogło nastąpić dopiero na skutek wniosku złożonego przez członków rodziny już po dniu zgonu Pana S. C.. Zasadą postępowania w sprawie o świadczenia płatne przez ZUS jest zasada, że postępowanie wszczyna się na wniosek złożony przez zainteresowanego i tym samym organ rentowy nie powinien ponosić finansowych konsekwencji za brak aktywności ubezpieczonego oraz jego pełnomocnika w zakresie starania się o świadczenia, do których spełnia warunki. Przypadki, w których organ rentowy jest zobligowany do przyznania świadczenia z urzędu są przewidziane w przepisach, jednakże nie dotyczą deputatu węglowego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja organu rentowego nie jest zasadna.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, jak też interpretację przepisów prawa mających zastosowanie w sprawie.

W szczególności, wbrew zarzutom apelacji, prawidłowo Sąd Okręgowy zinterpretował i zastosował przepis art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r Nr 205, poz. 1585 ze zm.).

Przepis ten mówi, że jeżeli Zakład - w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych - nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności.

W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że nieprzyznanie ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy S. C. w czasie pobierania przez niego renty od 31 sierpnia 2008 r do 2 kwietnia 2011 r, a dopiero wypłacenie wyrównania za 3 lata wstecz wnioskodawczyni po śmierci uprawnionego, jest następstwem okoliczności, za które Zakład Ubezpieczeń Społecznych ponosi odpowiedzialność. Bezpodstawne jest twierdzenie apelującego, że nie miał wpływu na okoliczności, które spowodowały opóźnienie wypłaty ekwiwalentu, a tym samym nie ponosi za nie odpowiedzialności.

Przy prawidłowym rozpoznaniu wniosku o rentę złożonym przez S. C. w 2008 r wnioskodawca powinien od początku pobierać rentę kolejową, a wraz z nią ekwiwalent pieniędzy za deputat węglowy.

Prawo do renty kolejowej wynikało w sposób oczywisty z dokumentów złożonych przez męża wnioskodawczyni. Świadectwa pracy dołączone do akt dotyczących kapitału początkowego wskazują jednoznacznie, że S. C. przez ponad 30 lat pracował na kolei. Od 1 września 1971 r do 30 września 1977 r zatrudniony był w (...), od 1 października 1977 r do 17 listopada 1979 r w (...) Zakładach (...), od 9 maja 1984 r do 31 sierpnia 2008 r w (...) SA Zakładzie (...) w L. (kwestionariusz dołączony do wniosku o rentę, powołujący się na świadectwa pracy znajdujące się w aktach dotyczących kapitału początkowego).

Gdyby ZUS od razu prawidłowo ustalił prawo do renty kolejowej, mąż wnioskodawczyni otrzymałby ekwiwalent pieniężny za deputat węglowy jako dodatek do renty kolejowej. Przysługuje on bowiem do takiej renty mocy prawa, co wynika z przytoczonego przez Sąd Okręgowy przepisu art. 74 ustawy z dnia 8 września 2000 r o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz. U. Nr 84, poz. 948). W myśl art. 74 ust. 10 i ust. 11 ustawy, emeryci i renciści nabywają prawo do ekwiwalentu pieniężnego z dniem przyznania emerytury lub renty. Prawo do pobierania ekwiwalentu pieniężnego ustaje zaś lub ulega zawieszeniu wraz z ustaniem prawa do emerytury lub renty.

Art. 116 ustawy o emeryturach i rentach, na który powołuje się apelujący, stanowi, że postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej. S. C. złożył wniosek o świadczenie, jakim jest renta z tytułu niezdolności do pracy. Organ rentowy winien był ustalić rentę w prawidłowej wysokości, jako rentę kolejową, wraz z przysługującym wnioskodawcy ekwiwalentem pieniężnym za deputat węglowy

Potwierdzeniem nieprawidłowego postępowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przy rozpoznawaniu wniosku S. C. o rentę jest to, że sam organ rentowy zweryfikował renty rodzinne, ustalając, że są to renty rodzinne kolejowe, a także wypłacił wnioskodawczyni B. C. wyrównanie ekwiwalentu pieniężnego za deputat węglowy za 3 lata, jako świadczenie niezrealizowane.

Stosownie do art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc zgłoszenia wniosku, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

W tej sytuacji zarzut apelacji dotyczący naruszenia przepisów prawa materialnego jest bezzasadny.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc orzekł jak w sentencji wyroku.