Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2013 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu Wydział I Cywilny
w składzie:

Przewodniczący: SSO Aneta Fiałkowska – Sobczyk

Protokolant: Irmina Szawica

po rozpoznaniu w dniu 20 czerwca 2013 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa P. S. (1)

przeciwko E. K.

o zapłatę

I.  umarza postępowanie co do kwoty 128 003 zł;

II.  zasądza od pozwanej E. K. na rzecz powoda P. S. (1) kwotę 203 612 zł (dwieście trzy tysiące sześćset dwanaście zł) z ustawowymi odsetkami od dnia 24 czerwca 2013 r. do dnia zapłaty;

III.  zasądzoną w punkcie II kwotę rozkłada na dwie raty: pierwsza w wysokości 103 612 zł płatna w termie 7 dni od daty prawomocności wyroku i druga w wysokości 100 000 zł płatna w terminie 6 miesięcy od daty prawomocności wyroku;

IV.  w pozostałej części powództwo oddala;

V.  zasądza od pozwanej E. K. na rzecz powoda P. S. (1) kwotę 5 256 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

VI.  odstępuje od obciążenia powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi za I instancję i nie obciąża pozwanej nieuiszczonymi kosztami sądowymi za I instancję.

Na oryginale właściwy podpis.

Sygn. akt IC 756/07

UZASADNIENIE

Powód P. S. (1)wniósł, w pozwie z dnia 07.2007 r., o zasądzenie od pozwanej E. K.kwoty 118.872 zł tytułem należnego mu zachowku po zmarłym w dniu (...) ojcu L. S. (1)wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczeniu powództwa oraz kosztami procesu.

W uzasadnieniu powód wskazał, że spadkodawca L. S. (1) był ojcem powoda. W dniu 9 lica 2004r. odbył się ślub L. S. (1) z pozwaną E. K.. Pozwana swój tytuł do dziedziczenia wywodzi z testamentu własnoręcznego z dnia 13 lipca 2004r. sporządzonego przez ojca, w którym jako jedynym spadkobiercą uczynił on pozwaną. Powód jako jedyny syn spadkodawcy dziedziczyłby na podstawie ustawy w ½ części . Wartość majątku spadkowego powód określił na kwotę 475.487 zł.

Postanowieniem z dnia 17 marca 2008r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 177 §1 pkt 1 kpc. Postępowanie został podjęte w dniu 28.01.2011r. (k.83) po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Strona pozwana E. K. w odpowiedzi na pozew (k.51-53) i w kolejnych pismach procesowych datowanych na dzień 28.04. 2011r.(k.143-147) oraz na dzień 05.05.2011r.(k.148-151) potwierdziła, że spadek po L. S. (1) nabyła w całości. Pozwana przyznała, że w skład majątku po zmarłym wchodzi nieruchomość lokalowa położona przy ul (...) we W., samochód osobowy marki M. (...), samochód osobowy marki F. (...), wkład mieszkaniowy w spółdzielni SM (...), udział wynoszący ½ nieruchomości niezabudowanej o powierzchni 960m2 położonej w P. oraz udział wynoszący 11/48 części nieruchomości gruntowej o powierzchni 0,6988 ha położonej w miejscowości C..

Pozwana E. K. zakwestionowała jednak wartość podanych przez powoda składników spadku. Zdaniem pozwanej wartość nieruchomości położonej przy ul. (...) we W. wynosi 290.000zł - za taką cenę nieruchomość ta została sprzedana przez pozwaną. Dalej wwartość wkładu mieszkaniowego w Spółdzielni Mieszkaniowej (...):” wyniosła 43.565,31zł. Samochody osobowe F. (...) i M. (...) zostały złomowane i ich wartość jest znikoma: odpowiednio 100zł i 500zł. Wartość ½ udziału w nieruchomości w P. wynosi natomiast 48.000zł. Działka jest nieuzbrojona i ze względu na sąsiedztwo z taborem kolejowym nie jest atrakcyjna. Wartość udziału w nieruchomisci w C. pozwana wycenia zaś na kwotę 13.000zł. Pozwana dodatkowo zapłaciła podatek od spadków i darowizn w wysokości 27.676zł i w związku z tym wnosi o zmniejszenie wysokości zachowku o kwotę 6.919 zł (1/4 wartości zapłaconego podatku). E. K. określiła wartości majątku spadkowego na kwotę 387.965,31zł.

W kolejnych pismach procesowych (k.287-290) pozwana określiła wartość majątku spadkowego na kwotę 342.528 zł. Dodała też, że od należnego powodowi zachowku należy odliczyć wysokości darowizn w kwocie 40.000 zł, na które składają się comiesięczne wpłaty na rzecz powoda w kwocie po 500 zł przez 9 lat oraz po 1.000 zł przez okresy wakacyjne oraz przekazana kwota 5.000 zł na zakup wyposażenia jego mieszkania.

Powód w piśmie procesowym z dnia 14.09.2011r.(k.174-176) zmodyfikował żądanie pozwu poprzez żądanie zasądzenia dalszej kwoty 88.753 zł. Rozszerzenie powództwa powód uzasadniał przyjęciem dla potrzeb ustalenia wartości spadku ceny spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu przy ul. (...) w SM (...) w wysokości 400.000zł.

W kolejnym piśmie procesowym datowanym na dzień 7.12.2011r. (k.259-260) powód wniósł o zasadzenie dalszej kwoty 131.369 zł podając, że wartość udziału we współwłasności nieruchomisci w C. jest wyższa niż wcześniej podawał i winna być określona na kwotę 525.478, 125zł

Powód na rozprawie w dniu 09.01.2012r.(k. 273) wskazał, że dochodzi tytułem zachowku łącznie kwoty 338.994 zł.

Powód P. S. (1) w kolejnym piśmie procesowym z dnia 20.05.2013r. (k. 564-565) zmodyfikował roszczenie o zachowek poprzez ograniczenie żądania pozwu do kwoty 222.644 zł odpowiadającej 1/4 wartości ustalonego w niniejszym postępowaniu spadku po L. S. (1). Wniósł jednocześnie o zasądzenie na jego rzecz odsetek ustawowych:

- od kwoty 118 872 zł (pierwotnie dochodzonego roszczenia) - od dnia doręczenia pozwu stronie pozwanej,

- od kwoty 103 772 zł - od dnia doręczenia stronie pozwanej pisma powoda z dnia
13.09.2011 r. rozszerzającego powództwo - do dnia zapłaty.

Ostateczne powód na rozprawie w dniu 11.06.2013r.(k.595) ograniczył w dalszej części roszczenie i wskazał, że dochodzi kwoty 210.991 zł wraz z odsetkami od kwoty
118 872 zł - od dnia doręczenia pozwu stronie pozwanej, a w pozostałej części od dnia doręczenia stronie pozwanej pisma powoda z dnia 13.09.2011 r. rozszerzającego powództwo - do dnia zapłaty. W pozostałym zakresie powód cofnął powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia.

Powód przyznał, że na potrzeby ustalenia wartości majątku spadkowego należy przyjąć, że wartość nieruchomości przy ul. (...) wynosi 290.000zł, działki w P. 48.000zł, wartość samochodów osobowych M. (...) - 500zł i F. (...) -100zł. W pozostałym zakresie jego wycena składników majątkowych różni się od tej wskazanej przez pozwaną. Udział w nieruchomości gruntowej w C. powód ocenił na kwotę 184.365zł, zaś wartość spółdzielczego prawa lokatorskiego do lokalu przy ul. (...) na kwotę 321.000zł Na podstawie wskazanych składników określił masę spadku na dzień 11.06.2013r. w wysokości 843.965zł.

Pozwana w kolejnych pismach procesowych (k. 353-358, k. 448-450, k. 495-496, k. 580-586, k. 607-609) odnosząc się do wyceny spornej części majątku spadkowego: nieruchomości w C. i mieszkania przy ul. (...) w SM (...) wskazała po pierwsze, że nieruchomości w C. powinna być wyceniona jako działki rolne albowiem działka miała przeznaczenie rolne w chwili otwarcia spadku (2004r.) i w związku z tym wartość tej nieruchomość jest znacznie niższa. Plan zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z którym działki zostały przekwalifikowane na działki budowlane powstał w 2009r. Ewentualnie podaje, że przyjmując nawet wartość tych działek według ich aktualnego przeznaczenie, to od ceny udziału trzeba odjąć kwotę, którą pozwana będzie obowiązana uiścić tytułem renty planistycznej 10%, a także opłaty adiacenckiej 30%, o której mowa w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami i podatku od z tytułu sprzedaży działki, co daje kwotę 110.618,4 zł. Po drugie odnosząc się do określonej wartości mieszkania w SM (...) którego wartość rynkowa określona została przez biegłego na kwotę 321.000 zł, wskazuje, że do składników spadku wliczamy tylko wkład mieszkaniowy w wysokości 44.987 zł, pomniejszony o wysokość zadłużenia wobec spółdzielni -1.037,07 zł. Pozwana dodaje, że nie jest możliwa waloryzacja tego wkładu, w sytuacji, gdy przeszkoda w postaci niemożności przekształcenia prawa do lokalu, istniała w chwili śmierci spadkodawcy.

Od tak ustalonej wartości spadku należy jeszcze odliczyć podatek od spadku i darowizn który pozwana miała obowiązek uiścić (27.676zł). Na tej podstawie E. K. przyznaje, że do wypłaty powodowi należna jest kwota 116.482, 35zł.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód P. S. (1)jest synem L. S. (1), który zmarł w dniu (...) Zmarły w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z pozwaną E. K.. L. S. (1)nie pozostawił innych spadkobierców.

(okoliczności bezsporne);

Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia- Śródmieście z dnia 22.01.2008r. sygn. akt I Ns 309/04 stwierdzono, że spadek po L. S. (1)zmarłym (...) we W.na podstawie testamentu własnoręcznego z 13 lipca 2004r. nabyła żona E. K.w całości.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z dnia 2010r. II Ca 359/08 oddalił apelację wnioskodawcy P. S. (1)od postanowieni Sądu Rejonowego z dnia 22.01.2008r. .

(dowód: postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 18.09.2010r. wraz z uzasadnieniem k. 88-107);

W skład majątku spadkowego po zmarłym L. S. (1)wchodził:

- lokal mieszkalny o powierzchni 51 m2 położony przy ul (...) we W.,

- samochód osobowy marki M. (...) rok prod. 1987,

- samochód osobowy marki F. (...), rok prod. 1987,

- spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) przy ul. (...),

-udział wynoszący ½ nieruchomości niezabudowanej o powierzchni 960m2 położonej w P.,

- udział wynoszący 11/48 części nieruchomości gruntowej o powierzchni 0, 6988 ha położonej w miejscowości C., a także

- materiały budowlane w kwocie 1.600zł.

( dowód: okoliczności bezsporne, nadto decyzja Naczelnika Urzędu Skarbowego W. z dnia 08.12.2010 r.k.185-188; przesłuchanie powoda P. S. (1) k. 296; przesłuchanie pozwanej E. K. k.297);

Lokal mieszkalny położony przy ul. (...) we W. sprzedany został przez pozwaną w dniu 28.06.2011 r. za kwotę 290.000zł.

(dowód: umowa przedwstępna sprzedaży z dnia 15.01.2011r. sporządzona w kancelarii notarialnej we W.przed notariuszem P. G., rep A nr (...)k.157-161; umowa sprzedaży z dnia 28.06.2011 r. zawarta w kancelarii notarialnej we W.przed notariuszem P. R., rep A nr (...). 190-1930);

Samochód osobowy marki M. (...) rok prod. 1987 i samochód osobowy marki F. (...), rok prod. 1987 zostały w dniu 29.09.2010r. złomowane. Ich wartość określona została na kwotę odpowiednio 500zł i 100zl,

(dowód: zaświadczenia o demontażu pojazdu z dnia 29.09.2010 r.k.152 i k. 153);

Nieruchomość gruntowa niezabudowana stanowiąca działkę budowlaną nr (...) w P. o powierzchni 960m2 objęta księgą wieczystą nr (...) stanowiła współwłasność zmarłego L. S. (1) i pozwanej E. K..

Aktualna wartość ½ udziału spadkodawcy L. S. (1) w tej nieruchomości wynosi 48.000zł

( dowód: umowa przeniesienia własności zawartej w dniu 16.04.2004 r. w kancelarii notarialnej we W.przed notariuszem B. K., rep. A nr (...)k. 194-195; zawiadomienie z Sądu Rejonowego dla Wrocławia Krzyków we Wrocławiu z dnia 11.05.2011 r., DZKW (...) k. 196; decyzja Naczelnika Urzędu Skarbowego W.z dnia 08.12.2010r.k.185-188; przesłuchanie powoda P. S. (1)k. 296; przesłuchanie pozwanej E. K.k.297);

Aktualna wartość nieruchomości oznaczonej jako działki nr (...), (...), i (...)położonych w miejscowości w C., o łącznej powierzchni 0,6939 ha objętej księgą wieczystą(...) wynosi 804.500zł

Wartości rynkowa prawa własności nieruchomości określona została na dzień 09.07.2012r. Zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania miasta C. wyceniana nieruchomość położona jest:

- działka (...)- wg ustaleń planu przyjętego uchwałą Rady Miasta C. z 19.04.2006r. na terenach oznaczonych: tereny usług, w tym obiektów handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2000m2,

- działka nr (...)- wg ustaleń planu przyjętego uchwałą Rady Miasta C.z 30.07. 3009r. na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i tereny dróg publicznych – drogi dojazdowe,

-działka nr (...)-wg ustaleń planu przyjętego uchwałą Rady Miasta C.z 30.07. 3009r. na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i tereny dróg publicznych – drogi dojazdowe.

Określona wartość jest wartością rynkową uwzględniającą faktyczny sposób użytkowania istniejący w dniu wyceny- 09.07.2012r. Wartość rynkowa stanowi przewidywalną cenę możliwą do uzyskania na rynku przy określaniu wartości rynkowej nieruchomości. Określona wartość mieści się przedziale cen transakcyjnych uzyskiwanych za nieruchomości podobne w obrocie rynkowym. Otrzymany wynik można uznać za bliski cenie nieruchomości możliwej do osiągnięcia na rynku nieruchomości. Wartość rynkowa nieruchomości określana została bez uwzględnienia kosztów transakcji kupna- sprzedaży oraz związanych z ta transakcją podatków i opłat.

(dowód: operat szacunkowy biegłej sądowej z zakresu szacowanie nieruchomości K. R. k. 382-423, opinia uzupełniająca k.511, zawiadomienie o zmianach w danych ewidencyjnych k. 361-363);

Spadkodawcy w chwili śmierci przysługiwało spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...)we W.. Lokal mieszkalny znajduje się w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...). Wartość wkładu mieszkaniowego spadkodawcy w Spółdzielni Mieszkaniowej (...)zgromadzonego przez spadkodawcę na dzień zgonu (...). wynosi 43.565,3zł, natomiast wkład budowlany wynosi 1.421,56zł. Wysokość zadłużenia zmarłego wobec spółdzielni - 1.483,34 zł. Pozwana E. K.dnia 01.11.2010r przeniosła na siebie przysługujące L. S. (1)spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego położonego we W. ul. (...).

(dowód: zaświadczenia Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z dnia 21.09.2010r.k. 156; pismo Spółdzielni (...) z 17.04.2012r., pismo SM (...) z dnia 09.01.2014r. k. 519, umowy o ustanowieniu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego z dnia 29.10.2010r.k. 197-199);

Wartość rynkowa lokalu mieszkalnego położonego we W. ul. (...)wg stanu na dzień otwarcia spadku tj. na dzień (...). oraz wg aktualnych cen rynkowych wynosi 321.000 zł.

( dowód: opinia biegłego sądowego J. Ś. (1) k. 533-549);

Wartość materiałów budowlanych wchodzących w skład spadku (bloczki betonowe) wynosi 1.624zł

( dowód: decyzja z 8.12.2010r. k. 615);

Pozwana E. K. zapłaciła podatek od spadków i darowizn w wysokości 27.676zł. Poniosła również koszty nagrobka zmarłego L. S. (1) w kwocie 1980zł.

( dowód: umowa z dnia 03.10.2004 r. k. 154, zaświadczenie z urzędu Skarbowego z dnia 11.06.2013r. k. 619)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo w części zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawę prawną żądania powoda stanowi przepis art. 991 k.c., w myśl którego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (§ 1). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (§ 2).

Z art. 991 § 2 k.c. wynika, że zobowiązanym z tytułu zachowku w pierwszej kolejności jest spadkobierca. Poza nim odpowiedzialność z tytułu zachowku mogą ponosić także osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku (tak: art. 1000 k.c. i 1001 k.c). Obowiązek zapłacenia sumy zachowku powstaje w chwili śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych. Roszczenie o zachowek może przyjąć postać roszczenia o zapłatę całego należnego zachowku, albo też – gdy uprawniony do zachowku został częściowo zaspokojony w drodze zapisu, darowizny itd. – roszczenia o uzupełnienie zachowku.

W sprawie poza sporem pozostawał stopień i charakter pokrewieństwa między stronami i zmarłym L. S. (1). Powód P. S. (1)był jedynym dzieckiem spadkodawcy L. S. (1), który w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z pozwaną E. K.. W myśl zatem art. 931 § 1 k.c., P. S. (1)powołany byłby z ustawy do 1/2 spadku po L. S. (1). Bezspornym było, iż spadek po L. S. (1)zmarłym (...) we W.na podstawie testamentu własnoręcznego z 13 lipca 2004r. nabyła żona E. K.w całości. W dacie otwarcia spadku powód był pełnoletni i zdolny do pracy, a zatem po myśli art. 991 § 1 k.c., zachowek mu przysługujący równy jest połowie wartości jego udziału w spadku, a wobec tego – równy jest 1/4 wartości spadku po L. S. (1).

W rozpoznawanej sprawie na potrzeby ustalenia wysokości zachowku konieczne było określenie składu majątku spadkowego który byłby podstawą określenia udziału w formie zachowku należnego powodowi. Nie było sporu między stronami co do określenia składników wchodzących w skład spadku. Strony porozumiały się też co do ustalenia wartości części z tych składników: wartości lokalu mieszkalnego położonego przy ul (...) we W., samochodów osobowych marki M. (...) i F. (...), rok oraz udziału wynoszący ½ nieruchomości niezabudowanej o powierzchni 960m2 położonej w P.. Powód ostatecznie precyzując na rozprawie w dniu 11.06.2013r.(k.595) żądanie pozwu wskazał, że dochodzi kwoty 210.991 zł w oparciu o szczegółowe wyliczenie powoda (k. 594),w którym zaakceptował podane wyżej wartości tych składników majątkowych.

W rozliczeniu tym powód co prawda nie ujął wartości materiałów budowlanych (1.624zł), niemniej jednak Sąd wartość tego składnika majątkowego doliczył działając przy ustalaniu masy spadkowej z urzędu, zgodnie z art. 684 k.p.c., albowiem jak wynika z zaświadczenia z Urzędu Skarbowego ten składnik majątkowy został przez pozwaną ujęty w masie spadkowej i rozliczony.

Dodać jeszcze można, że przy określeniu wartości nieruchomości położonej przy ul. (...) we W. Sąd nie stulał ceny rynkowej nieruchomości lecz przyjął cenę, za jaką nieruchomość ta została przez pozwanego w 2010 r. sprzedana, tj. 290.000 zł i co do tego nie było właściwie sporu miedzy stornami. Nieruchomość ta nie pozostaje już w majątku spadkowym (została zbyta). Przyjęcie jako podstawy do ustalania zachowku, wartości nieruchomości określonej ceną jej sprzedaży, pozwala uprawnionemu do zachowku realnie partycypować w korzyściach, które przypadły spadkobiercy w związku z nabyciem spadku. Cena nieruchomości określona w umowie sprzedaży jest jej wartością rynkową, skoro nieruchomość za taką kwotę została zbyta w drodze transakcji rynkowej.

Kwestie sporne między stronami w zakresie ustalenia wartości stanu czynnego majątku spadkowego dotyczyły wyceny udziału 11/48 działki w C. oraz spółdzielczego prawa do lokalu mieszkaniowego w SM (...) przy ul. (...) we W..

Aktualną wartość rynkową pierwszej z tych nieruchomości Sąd ustalił w oparciu o opinię biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości K. R. (1)(k. 382-423, k.511), do której to opinii strony nie zgłosiły zarzutów. Sąd ocenił powyższą opinię jako rzetelną, jak również przekonująco umotywowaną. Stąd też zdaniem Sądu nie było żadnych przesłanek przemawiających za uznaniem, iż wskazana przez biegłą wartość nieruchomości odbiega od rzeczywistej jej wartości. Z powyższej opinii wynika, iż wartość rynkowa nieruchomości gruntowej niezabudowanej oznaczonej jako działki nr (...), (...)i (...)położonych w miejscowości w C., o łącznej powierzchni 0,6939 ha wynosi 804.500 zł, a zatem wyprowadzić z tego można, że wartość 11/48 udziału spadkodawcy w tej nieruchomości stanowi kwotę 184.365zł. Określona wartość tejże nieruchomości jest wartością rynkową uwzględniającą faktyczny sposób użytkowania istniejący w dniu wyceny - 09.07.2012 r. Zgodnie bowiem z miejscowym planem zagospodarowania miasta C.i wg ustaleń planu przyjętego uchwałą Rady Miasta C.z 19.04.2006 r. i uchwałą Rady Miasta C.z 30.07. 3009 r. działki te przeznaczone zostały na działalność usługową, budownictwo jednorodzinne i budowę dróg. Pozwana podnosiła, że nieruchomości w C.powinna być wyceniona jako działki rolne albowiem działka miała przeznaczenie rolne w chwili otwarcia spadku (2004r.) i jej przeznaczenie zmieniło się dopiero po śmierci spadkodawcy. Istotną kwestią przy wysokości zachowku dla uprawnionego jest ustalenie jaki moment jest miarodajny dla określenia wartości składników majątku spadkowego; czy jest to chwila otwarcia spadku czy też moment wyrokowania. Zagadnienie to nie jest wyraźnie unormowane w żadnym przepisie kodeksu cywilnego, odmiennie niż to ma miejsce w odniesieniu do zaliczania darowizn, także przedmiotu zapisu windykacyjnego, w trybie art. 995 k.c. kiedy ustawodawca wyraźnie wskazuje na stan przedmiotu darowizny z chwili jej dokonania. Ponadto przepisy regulujące dział spadku również nie zawierają normy, że stan spadku ustala się według chwili jego otwarcia. Takie stanowisko, w odwołaniu do art. 924 k.c., wypracowała judykatura (np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1974 r., III CZP 58/74, OSNCP 1975, nr 6, poz. 90). Natomiast w odniesieniu do zachowku Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84 (OSNCP 1985, nr 10, poz. 147), podjął uchwałę nadając jej moc zasady prawnej i wskazał, że obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. Uchwała ta nie daje jednak odpowiedzi na pytanie, czy stan spadku do celów obliczenia zachowku należy ustalać według chwili otwarcia spadku, stosując tym samym rozwiązania dotyczące działu spadku, czy też według daty orzekania o zachowku. Skoro ustawodawca nie unormował rozważanej kwestii, to zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c., Sąd mógł ustalić stan spadku w celu obliczenia wysokości zachowku, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Z treści uzasadnienia cyt. wyżej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r. wynika, że głównym motywem przemawiającym za przyjęciem zasady określania wartości spadku według cen z daty orzekania jest funkcja zachowku przejawiająca się w idei rozszerzania zakresu ochrony członków najbliższej rodziny spadkodawcy jako uprawnionych do zachowku. Przedstawione w tej uchwale stanowisko nadal zachowuje swoją aktualność.

Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że na skutek zmiany w planach zagospodarowania przestrzennego obowiązującego dla spornej nieruchomości w C., w okresie po otwarciu spadku, nastąpiło istotne zwiększenie ceny przedmiotowej nieruchomości. Działki te obecnie przedstawiają znaczna wartość z uwagi na charakter tych działek jako budowlanych i ze względu na położenie w bezpośrednim obrysie największej inwestycji drogowej w C. (wschodniej strefy ekonomicznej). Zdaniem Sądu przyjęcie do wyliczenia wysokości zachowku jej wartości według stanu z dnia otwarcia spadku, jako wartości gruntów rolnych, byłoby niesprawiedliwe dla powoda. Taka wykładnia przepisów o zachowku wypaczałaby cały sens instytucji zachowku, którego założeniem jest zbliżenie jak najbardziej sytuacji osoby uprawnionej do zachowku do sytuacji spadkobiercy. Dlatego też, w ocenie Sądu przyjęcie wartości tych działek jako gruntów ornych nie zapewniałoby należytej ochrony uprawnionemu. Natomiast ustalona przez Sąd wartość tej nieruchomości w oparciu o rzeczywistą rynkową cenę odpowiada zasadom słuszności, na które powoływał się SN w uchwale z dnia 26 marca 1985 r.

Przyjmując taką wartość tych gruntów Sąd miał na uwadze także to, że przekształcenie tej nieruchomości z gruntów rolnych na działki budowlane nastąpiło z mocy decyzji urzędowych władz miasta niedługo po otwarciu spadku. Podkreślić także należy, że już w chwili otwarcia spadku- w 2004 r. , a nawet wcześniej taka możliwość przekształcenia tych działek istniała. A zatem już chwili otwarcia spadki istniała możliwością odpowiedniego podwyższenia wartości rynkowej tej nieruchomości. Pozwana E. K. wskazywała bowiem, że spadkodawca zabiegał o takie przekształcenie działek, jednak z uwagi na koszty tego przedsięwzięcia, ostatecznie do tego nie doszło. Stąd zdaniem Sądu uwzględniając możliwość i prawdopodobieństwo przekształcenia sposobu użytkowania przedmiotowych gruntów, przyjmowanie wartości tej działki jako grunty rolne, nie byłoby uzasadnione w okolicznościach niniejszej sprawy.

Wobec powyższego Sąd nie uwzględnił wniosku dowodowego pozwanej o przeprowadzenie dowodu z opinii uzupełniającej na okoliczność ustalenia wartości nieruchomości z jej przeznaczeniem na użytki rolne. Dowód ten, wobec powyższych wskazań był w ocenie Sądu nieprzydatny dla ustalenia wartości tej nieruchomości.

Nie uwzględnił Sąd też żądania pozwanej obniżenia wartości wycenianej nieruchomości poprzez odliczenie wartości podatku planistycznego 10% i opłaty adiacenckiej 30%, o której mowa w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami i podatku od z tytułu sprzedaży. Sąd uznał, że odliczeń tych nie można zaliczyć do długów spadkowych, albowiem nieruchomość której dotyczą wciąż znajduje się w majątku pozwanej i nie została przez nią zbyta, w związku z tym pozwana nie poniosła dotychczas żądnych związanych z tym kosztów.

Kolejna kwestią sporna dotyczyła wyceny przysługującego spadkodawcy wartości spółdzielczego lokatorskiego prawa do mieszkania przy ul. (...) we W.. Wprawdzie żaden przepis prawa nie normuje wprost w jaki sposób należy ustalać wartość spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego przy ustalaniu praw o zachowek, to zdaniem Sądu trudno jednak zgodzić się z pozwaną, że wysokość tego prawa określa się nominalną wartością wkładu mieszkaniowego zgromadzonego przez spadkodawcę z daty jego zgonu. Byłoby to sprzeczne z obowiązującymi regulacjami kodeksu cywilnego oraz ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, a w szczególności art. 11 ust. 2 ¹ i 2 ² ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Przepisy ustawy obecnym brzmieniu w sposób jednoznaczny wskazują, że w wypadku wygaśnięcia tego prawa spółdzielnia wypłaca osobie uprawnionej wartość rynkową lokalu. Także i w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego wydanego na tle tych regulacji nie ulega wątpliwości, że wartość spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, jako przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego w sprawach o podział tego majątku, określana jest na podstawie art. 11 ust. 2 ¹ i 2 ² ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.(vide: Postanowienie SN z 12.01.2012r r. sygn. akt. IV CSK 197/11).

Również i pod rządami przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych obowiązujących w chwili otwarcia spadku w roku 2004, tj. przed nowelizacją z dnia 14 czerwca 2007 r. ustawodawca w art. 11 ust. 2 u.s.m. określił zasady zwrotu wkładu mieszkaniowego w przypadku wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. I tak w art. 11 ust 1 ² ustawy przewidziano, że w wypadku wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu spółdzielnia zwraca osobie uprawnionej wniesiony wkład mieszkaniowy zwaloryzowany według wartości rynkowej lokalu. Przysługujący osobie uprawnionej zwaloryzowany wkład mieszkaniowy nie może być większy od kwoty jaką spółdzielnia jest w stanie uzyskać od członka obejmującego dany lokal w trybie przetargu przeprowadzonego przez spółdzielnię. Pojęcie wartości rynkowej jest w tym przypadku tożsame z wartością rynkową w rozumieniu ustawy o gospodarce nieruchomościami, która w art. 150 ust. 1 pkt 1 przewiduje, że w wyniku wyceny nieruchomości dokonuje się m.in. określenia wartości rynkowej, a art. 150 ust. 2 u.g.n. stwierdza, że wartość rynkową określa się dla nieruchomości, które są lub mogą być przedmiotem obrotu. W świetle art. 151 u.g.n., wartość rynkową nieruchomości "stanowi najbardziej prawdopodobna jej cena, możliwa do uzyskania na rynku, ustalona z uwzględnieniem cen transakcyjnych uzyskanych przy spełnieniu następujących warunków.

Spółdzielnia (...) w odpowiedzi na wezwanie Sądu (k. 518) wskazała, że w przypadku wygaśnięcia spółdzielczego prawa do lokalu przy ul. (...) uprawniony z tego prawa otrzyma zwrot wkładu mieszkaniowego w wysokości 43.565,3zł oraz wkładu budowlanego w wysokości 1.421,56zł, natomiast wysokości pozostałej należności określona może być dopiero po przeprowadzeniu czynności zawianych z ustaleniem ceny rynkowej. Spółdzielnia nie jest w stanie określić ceny rynkowej bez przeprowadzenia przetargu.

Wobec tego, że spółdzielnia nie była w stanie wskazać wartości zrewaloryzowanego wkładu mieszkaniowego Sąd przeprowadził dowód z opinii biegłego na ustalenie wartości rynkowej tego lokalu. Z opinii biegłego sądowego J. Ś. (1)(k. 533-549), która nie została zakwestionowana przez strony, wynika, że wartość rynkowa lokalu mieszkalnego położonego we W. ul. (...)wg stanu na dzień otwarcia spadku tj. na dzień (...). oraz wg aktualnych cen rynkowych wynosi 321.000 zł. Wskazania przez biegłego rynkowa wartość lokalu wyceniona na kwotę 321.000 zł, stanowiła podstawę do oszacowania wartości zwaloryzowanego wkładu mieszkaniowego, odpowiadającego wartości spółdzielczego prawa do lokalu wchodzącego w skład majątku spadku.

Sąd nie podzielił stanowiska pozwanej, że nie jest możliwa waloryzacja wkładu mieszkaniowego, w sytuacji, gdy przeszkoda w postaci niemożności przekształcenia prawa do lokalu, istniała w chwili śmierci spadkodawcy. Okoliczność, że Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) nie mogła dokonać przekształcenia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego w odrębną własność, nie rzutuje w żaden sposób na wartość prawa do lokalu, które wchodzi w skład spadku po L. S. (1). Przeszkoda, o której mowa w piśmie Spółdzielni z 13.05.2013r miała charakter czasowy i po jej usunięciu otwiera pozwanej drogę do przekształcenia istniejącego prawa do lokalu w odrębną własność. Pozwana będzie mogła za symboliczną złotówkę takiego przekształcenia dokonać.

W trakcie postępowania pozwana podnosiła też możliwość odliczenia od należnego powodowi zachowku należy wysokości darowizn w kwocie 40.000zł, na które składają się comiesięczne wpłaty na rzecz powoda w kwocie po 500zł przez 9 lat oraz po 1.000 zł przez okresy wakacyjne oraz przekazana kwota 5.000zł na zakup wyposażenia jego mieszkania. Przy obliczaniu zachowku dolicza się bowiem do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę, za wyjątkiem drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, jak również dokonanych przed upływem więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 993-994 k.c.). Pozwana w żaden sposób nie wykazała, a na niej spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie, stosownie do art. 6 k.c., iż przed śmiercią ojciec darował powodowi jakiekolwiek istotne środki pieniężne. Ponadto kwoty przekazywane powodowi z tytułu alimentów nie mogą być zaliczone na poczet zachowku.

Po przeprowadzeniu powyższych rozważań do ustalenia pozostawała jedynie wysokość należnego powodowi zachowku. Zachowek powoda wynosił 1/4 wartości substratu masy spadkowej. Łącznie wartość czynna spadku określona została na kwotę 845.589 zł i składają się na nią: sprzedana nieruchomość przy ul. (...), 290.000 zł, ½ udziału w działce w P., samochód osobowy M. i F. (...) – 600 zł, materiały budowlane 1.624 zł, udział spadkodawcy w nieruchomości w C. 184.365 zł oraz wartość prawa do lokalu mieszkaniowego przy ul. (...)- 321.000 zł.

Natomiast na długi spadkowe zaliczyć należało: koszty nagrobka w kwocie 1980,75 zł (art. 922 par 3), zaległości w czynszu w SM (...)- 1.483,34 zł i podatek od spadków i darowizn 27.676 zł Zatem łącznie substrat majątku spadkowego wyniósł 814.449 zł. Wobec tego zachowek należny powodowi to kwota 203.612 zł.

Z uwagi na powyższe Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku, zasądzając od pozwanej na rzecz powoda kwotę 203.612 zł oraz oddalając dalej idące powództwo jak w punkcie IV sentencji wyroku.

W niniejszej sprawie Sąd uznał, że zachodzą podstawy, aby uwzględnić wniosek pozwanej o rozłożenie na raty zasądzonego świadczenia. Dokonując rozstrzygnięcia w tym zakresie Sąd uwzględnił sytuację osobistą i majątkową zarówno powoda jak i pozwanej. W konsekwencji Sąd tak rozłożył na raty zasądzone świadczenie, by nie pozbawić pozwanej środków bieżących, albowiem jak podała dysponuje obecnie jedynie kwotą około 100.000 zł, a jednocześnie uwzględnić interes pozwanego dla którego krzywdzące byłoby rozłożenie świadczenia na wieloletnie raty. Sąd zważył, iż zasadą winna być spłata jednorazowa. Zasada ta ulega korekcie, gdy szczególne obiektywne okoliczności przemawiają za czasowym odroczeniem płatności, zwłaszcza leżące po stronie dłużnika, które czyniłyby nierealnym spełnienie przez niego od razu i w pełnej wysokości zasądzonego świadczenia. Z uwagi na powyższe Sąd zasądzoną w punkcie II kwotę rozłożył na 2 raty, w tym 1 ratę w wysokości 103.612 zł płatną w terminie 7 dni od dnia, w którym wyrok się uprawomocni, natomiast drugą ratę w wysokości 100.000 zł płatną w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym wyrok się uprawomocni.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. i art. 455 k.c. W przypadku roszczenia o zachowek termin spełnienia świadczenia nie wynika z ustawy. Zdaniem Sądu roszczenie nie stało się również wymagalne z chwilą złożenia pozwu, gdyż w praktyce dopiero orzeczenie Sądu co do zachowku określa wysokość tego świadczenia. Skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu o zachowku, to odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie, skoro dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę - tak ustalonej kwoty - stało się wymagalne. Powyższe stanowisko znajduje oparcie przede wszystkim w uchwale SN z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSNC 1985/10/147 (patrz też wyrok SN z 25 maja 2005 r., I CK 765/04, Lex 180835).

Wobec powyższego Sąd zasądził odsetki jak w punkcie II wyroku, jednocześnie oddalając powództwo co do odsetek za okres poprzedzający, jak w punkcie III wyroku.

Na rozprawie w dniu 11.06.2013r. powód ograniczył żądanie pozwu i cofnął w powództwo w pozostałym zakresie wraz ze zrzeczeniem się roszczenia. Dlatego tez Sąd postępowanie co do kwoty 128.003 zł umorzył na podstawi art. 355 §1 k.p.c. w punkcie I sentencji wyroku

Podstawę orzeczenia o kosztach zawartego w punkcie V sentencji wyroku stanowił przepis art. 100 zdanie pierwsze k.p.c., zgodnie, z którym w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań, koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Wyrażona w tym przepisie zasada kompensaty kosztów procesu znajduje zastosowanie w wypadku częściowego uwzględnienia żądań, co miało miejsce w sprawie będącej przedmiotem postępowania. Strona powodowa wygrała ten proces w 60 %, pozwana w 40% i w tym stosunku zostały rozliczone poniesione przez nich koszty. Powód, który był zwolniony od obowiązku ponoszenia opłaty sądowej poniósł koszty, na które składają się: koszty opinii biegłych w wysokości 3.954, 45zl (z zaliczki 5.000zł wypłacono biegłej K. R.1.477, 48 zł oraz biegłemu J. Ś.1.000 zł,), a także koszty zastępstwa procesowego w podwójnej stawce tj. w kwocie 14.417zł, ustalone na podstawie zgodnie §6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu - Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm oraz opłatą od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł., łącznie stron powodowa poniosła koszty 18.371, 45 zł. Pozwana natomiast poniosła koszty zastępstwa procesowego ustalone jak wyżej w podwójnej stawce - 14.417zł Stronie powodowej należało zwrócić 60% poniesionych kosztów -13.116 zł, pozwanej 40 % tych kosztów- 5.256,40 zł. Potrącając wzajemnie te należności Sąd ustalił, że powodowi należy się zwrot kwoty 5.256 zł.

W punkcie VI wyroku Sąd nie obciążył stron nieuiszczonymi kosztami opłaty sądowej w wysokości 16.950 zł na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ze względu na charakter sprawy.