Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2013 r.

Sąd Okręgowy w Słupsku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2013 r. w Słupsku

na rozprawie

sprawy z powództwa A. R. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu w C.

o zapłatę zadośćuczynienia

1.  oddala powództwo;

2.  nie obciąża powoda kosztami procesu.

Sygn. I C 209/13

UZASADNIENIE

Powód A. R. (1) w pozwie wniesionym do Sądu Okręgowego w S. w dniu 8 lipca 2013r. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Zakładu Karnego w C. na swoją rzecz kwoty 150.000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych oraz 10.000zł na rzecz Fundacji (...).

W uzasadnieniu swojego żądania wskazał, że w okresie od dnia 8 września 2004r. do dnia 6 czerwca 2005 roku i następnie od dnia 21 czerwca 2005r. do dnia 24 sierpnia 2010r. przebywał w pozwanym Zakładzie Karnym, gdzie odbywał karę pozbawienia wolności. W czasie pobytu w pozwanej jednostce penitencjarnej kwaterowany był w przepełnionych celach mieszkalnych, w których na jednego osadzonego przypadało mniej niż 3m ² powierzchni, a nadto nie było właściwej wentylacji, właściwego oświetlenia, odpowiednio wydzielonego kącika sanitarnego, co jego zdaniem pozbawiało go możliwości zachowania jakiejkolwiek prywatności, i uniemożliwiało mu utrzymanie higieny na właściwym poziomie. Jednocześnie na skutek przebywania w brudnych i zagrzybionych celach wystąpiły u niego dolegliwości skórne.

W konkluzji powód wywodził, że pozwany nie zapewnił mu humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, czym bezprawnie naruszył jego dobra osobiste w postaci godności, prywatności i intymności.

Reprezentująca pozwanego Skarb Państwa Zakład Karny w C. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, że powód w pozwanej jednostce penitencjarnej przebywał z przerwami dwukrotnie w okresie od września 2004r. do sierpnia 2010r. przy czym w latach 2004 do 2008 Zakład (...) w C. nie prowadził ewidencji cel w których przebywali osadzeni. Jednak w trakcie pobytu w Zakładzie Karnym nie zgłaszał uwag co do warunków bytowych w celach. Dodatkowo pozwany podniósł, iż trudno jest mu z tych względów odnieść się do warunków panujących w Zakładzie Karnym w C. w okresie odbywania kary przez osadzonego od roku 2004 do 2008, nie mniej Zakład (...) był i jest kontrolowany przez Powiatową Stację Sanitarno Epidemiologiczną z C. (obecnie Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w C.) jak również Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego w C. a więc należy przyjąć, iż gdyby wystąpiły nieprawidłowości dotyczące warunków bytowych stwierdzone przez w/w instytucje niektóre pomieszczenia mieszkalne (cele, pawilony) zostałby wyłączone z użytkowania lub całkowicie zamknięte jeśli nie spełniałyby one podstawowych norm. Natomiast od 15 września 2008r. do zakończenia pobytu w pozwanej jednostce tj. 24 sierpnia 2010r. Powód przebywał w awilonie K w celi nr 423 oddziałał IV, który to pawilon został oddany do użytku w 2008 r., i jest to najnowszy pawilon ZK w C..

Jednocześnie, niezależnie od merytorycznego stanowiska w sprawie pozwany co do znacznej części zgłoszonego roszczenia zgłosił zarzut przedawnienia, podnosząc, iż zgodnie z przepisem art. 442 ¹ § 1 k.c. (przed nowelizacją art. 442 k.c.) roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Na rozprawie w dniu 8 listopada 2013r. powód doprecyzował, iż zadośćuczynienia dochodzi za okres przebywania w Zakładzie Karnym od września 2004r. do dnia osadzenia go w nowo oddanym pawilonie K w którym warunki bytowo socjalne spełniały jego oczekiwania.

Sąd ustalił i zważył co następuje:

Powód A. R. (1) w Zakładzie Karnym w C. odbywał karę pozbawienia wolności w okresie od dnia 8 września 2004 roku do dnia 24 sierpnia 2010r. Roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych dochodził za okres od dnia rozpoczęcia odbywania kary do dnia 14 września 2008r.

( dowód; zeznania powoda A. R. k. 64v)

W okresie od 2004 do 2008 roku Zakład Karny w C. nie prowadził ewidencji cel w których przebywali osadzeni. W tym czasie powód był osadzony w celach znajdujących się w pawilonie C, C/I, C/II. Wszystkie te pawilony zostały oddany do użytku w 2001 roku i spełniały wszelkie wymogi bytowo socjalne i sanitarne.

( dowód; Decyzja Nr 7-16/00 z dnia 17.03.2000 Starostwa Powiatowego C. o zatwierdzeniu projektu budowlanego i pozwoleniu na budowę, Postanowienie NrV-1d/34/01 z dnia 18.10.2001r. Powiatowego Inspektora Sanitarnego w C., Postanowienie PZ— (...)9-1/2001 z dnia 16.10.2001 r. Komendy Powiatowej Straży Pożarnej w C. o nie wnoszeniu sprzeciwu na użytkowanie pawilonu nr 8 (obecnie C) k. 36-39 ).

W okresach grzewczych do każdej celi pawilonu C, poprzez nadmuch, dostarczane było i jest ciepłe powietrze, natomiast w okresach letnich dostarczane było i jest chłodne powietrze.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do najdalej idącego zarzutu strony pozwanej tj. do zgłoszonego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia powoda za okres sprzed 8 lipca 2010r. a zatem ostatecznie co do całości zgłoszonego powództwa zważywszy na doprecyzowanie przez powoda okresu za który dochodzi zadośćuczynienia, stwierdzić należało, iż w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy w tym zeznania samego powoda zarzut ten w pełni zasługiwał na uwzględnienie.

Roszczenia powoda oparte zostały na art.445 i 448 k.c. Przepisy te stanowią podstawę do przyznania poszkodowanemu odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznana krzywdę.

Rzeczą powoda było nie tylko wykazanie przesłanek odpowiedzialności deliktowej, w tym zawinionego zachowania się strony pozwanej jako zdarzenia, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy, oraz związku przyczynowego między tym zachowaniem a szkodą, ale również wobec zgłoszonego przez pozwanego zarzutu przedawnienia, iż roszczenia jego nie uległy przedawnieniu .

Powód obowiązkowi temu nie sprostał.

Roszczenia powoda oparte na przywołanych powyżej przepisach kodeksu cywilnego są roszczeniami majątkowymi i jako takie ulegają przedawnieniu, a do przedawnienia stosuje się przepis art.442§1 kc. w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 10 lutego 2007r. o zmianie ustawy Kodeks Cywilny (Dz.U.Nr 80,poz.538), normujący przedawnienie roszczeń z czynów niedozwolonych. Zgodnie z art.2 przywołanej powyżej ustawy uchylającej art.442 i wprowadzającej art.442 ¹ kc do roszczeń wymienionych w tym przepisie, powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy, a według przepisów dotychczasowych w tym dniu jeszcze nie przedawnionych, stosuje się przepisy art.442 ¹ kc. Powołany przepis stanowił, ze roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się z upływem lat trzech od dnia w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. W pełni zgadzając się z utrwalonym w orzecznictwie kierunkiem wykładni art.442 kc , iż „właściwą chwilą dla określenia 3 letniego biegu przedawnienia jest moment dowiedzenia się o szkodzie, gdy poszkodowany zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia wskazujących na fakt powstania szkody”, Sąd dokonał ustaleń w tym zakresie.

Z treści zeznań powoda A. R. (1) w sposób nie budzący żadnych wątpliwości wynika, że powód od samego początku tj. osadzenia w pozwanej jednostce penitencjarnej we wrześniu 2004r. zdawał sobie sprawę z zaniedbań pozwanego naruszających jego dobra osobiste, a polegających na niezapewnieniu mu jak twierdził właściwych warunków odbywania kary, z tytułu czego doznał szkody. Nie może być usprawiedliwieniem dla opieszałości w dochodzeniu roszczeń, fakt braku wiedzy o możliwości wystąpienia przeciwko pozwanej jednostce Skarbu Państwa z powództwem odszkodowawczym.

Pozew wniesiony został 8 lipca 2013r., a więc ze znacznym przekroczeniem terminu do dochodzenia tego rodzaju roszczeń o jakim mowa wyżej. Z tych względów powództwo za okres od 8 lipca 2010r. wstecz podlegało oddaleniu, zważywszy na zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia.

Odnosząc się jednak przy okazji również merytorycznie do zgłoszonego powództwa, to przed przystąpieniem do rozważań wskazać należy, iż według twierdzeń pozwanego, które nie zostały zakwestionowane przez powoda, więc w świetle art.230 kpc należy uznać je za bezsporne, ostatni dzień pobytu powoda w celi gdzie jak wskazywał wystąpiło przeludnienie, czyli w celi w której nie była zachowana norma co najmniej 3 m ² na jednego osadzonego, to 14 września 2008r. Jest to fakt istotny ze względu na obowiązujący do dnia 6 grudnia 2009r. przepis art.248§1 kkw, który przed uchyleniem (art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 9 października 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy, Dz. U. Nr 190, poz. 1495) obowiązywał w brzmieniu: „W szczególnie uzasadnionych wypadkach dyrektor zakładu karnego lub aresztu śledczego może umieścić osadzonych, na czas określony, w warunkach, w których powierzchnia w celi na jedną osobę wynosi mniej niż 3m ². Badaniem zgodności tego przepisu z Konstytucją zajmował się Trybunał Konstytucyjny w sprawie SK 25/07, wskazanej również w uzasadnieniu pozwu przez powoda. W wyroku wydanym w tej sprawie w dniu 26 maja 2008r. (Dz. U. 96, poz. 620) Trybunał rzeczywiście orzekł, że „Art. 248 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. 1997 r. Nr 90 poz. 557, ze zm.) jest niezgodny z art. 40, art. 41 ust. 4 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 31 ust. 3 Konstytucji”. Sentencja tego wyroku zawiera jednak również pkt II, stanowiący, iż „Przepis wymieniony w części I wyroku traci moc obowiązującą z upływem 18 (osiemnastu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, co nastąpiło z dniem 5 grudnia 2009r., bowiem sentencja wyroku Trybunału Konstytucyjnego została ogłoszona 5 czerwca 2008r. Jednocześnie weszła w życie wskazana wyżej ustawa z dnia 9 października 2009r. o zmianie kkw, która uchyliła art. 248 kkw. Do czasu uchylenia tego przepisu stanowił on obowiązujące prawo, więc wypełnienie jego dyspozycji sprawiało, że uchylona była bezprawność działania lub zaniechania, podmiotu zobowiązanego do stosowania przepisu art. 110 kkw.

Powyższe oznacza, iż przepis artykułu 248 kkw, dający możliwość odstąpienia, przy zachowaniu odpowiednich warunków, od zapewnienia osadzonemu minimalnego metrażu na jedną osobę w celi – 3 m ², obowiązywał przez cały okres, kiedy powód był osadzony w celach, w których jak twierdził panowało przeludnienie.

Zauważyć należy, iż na styku praw jednostki a praw zagwarantowanych ogółowi niejednokrotnie dochodzi do problemu ograniczenia uprawnień jednostkowych celem zagwarantowania prawa ogółu, bądź też odwrotnie. W przypadku gdy dojdzie do konieczności ograniczenia praw jednostki, ograniczenia te muszą być każdorazowo uznane za niezbędne (konieczne) w demokratycznym państwie prawnym, ze względu na interes bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku prawnego lub prawa i wolności innych osób. Ograniczenia te precyzuje Konstytucja (art. 31 ust. 3 i art. 41 ust. 1), a także przepisy prawa międzynarodowego, które zostały ratyfikowane przez Polskę (w tym art. 9 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych czy art. 5 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności).

Indywidualizując powyższy problem na potrzeby niniejszego postępowania stwierdzić należy, że żadne z dóbr osobistych, także te wskazane przez powoda, nie mają charakteru absolutnego - bezwzględnego. W określonych przypadkach przepisy prawa mogą bowiem przewidywać ich uzasadnione ograniczenie. Do takiego uzasadnionego przypadku zaliczyć należy także stan jakim jest okres odbywania kary pozbawienia wolności. Oczywistym jest, iż już sama istota kary pozbawienia wolności polega na czasowym ograniczeniu wskazanych przez powoda dóbr osobistych. Ograniczenie to jednakże, jak sama nazwa wskazuje, nie ma charakteru całkowitego. Następuje tylko w tym zakresie, w jakim jest to konieczne dla zapewnienia realizacji dobra chronionego przez państwo, w tym zakresie, w jakim ograniczenie to można uznać jako normalny element kary pozbawienia wolności.

Sąd Okręgowy podziela opinię powoda, że warunki odbywania kary pozbawienia wolności stworzone w pozwanej jednostce penitencjarnej mogły być nie komfortowe i nie zawsze umożliwiały mu zachowanie prywatności w takim stopniu, jakiego by sobie życzył. Powód powinien jednakże pamiętać o tym, że osadzony zawsze musi się liczyć z ograniczeniem przestrzeni życiowej, prywatności, intymności oraz niższym niż na wolności standardem życia. Stanowią one bowiem istotę kary pozbawienia wolności. W tym też zakresie godność i wolność osoby osadzonej musi czasami doznać ograniczeń. W ocenie Sądu stan faktyczny niniejszej sprawy nie wskazuje na to, by ograniczenia i niedogodności związane z odbywaniem kary pozbawienia wolności, które spotkały powoda były szczególnie dotkliwe. Jak stwierdził Sąd Apelacyjny we W. ( uzasadnienie wyroku z dnia 6 grudnia 2007 roku, sygn. akt I ACa (...)), samo osadzenie w niekomfortowych warunkach nie jest wystarczającą podstawą do uwzględnienia żądanie zasądzenie zadośćuczynienia. Warunki, w których przebywał powód nie mogą być bowiem ocenione jako niegodziwe, gdyż osoba osadzona musi się liczyć z ograniczeniami i dolegliwościami. Możliwość domagania się zadośćuczynienia istnieje natomiast wówczas, gdy umieszczenie w celi zostało połączone z jednoczesnym naruszeniem takich podstawowych standardów jak zapewnienie każdemu osadzonemu oddzielnego miejsca do spania albo oddzielenia węzła sanitarnego od ogólnej przestrzeni celi.

Niezależnie od tego, wskazać należy, iż powód w sprawie tej nie zaoferował jakiegokolwiek dowodu, który potwierdzałby jego zarzuty zawarte w pozwie, a które odnosiłyby się do okresu odbywania przez niego kary pozbawienia wolności. Analizując uzasadnienie pozwu oraz treść zeznań powoda stwierdzić należy, iż powód poza ogólnikowymi twierdzeniami na temat stopnia naruszenia jego dóbr osobistych, nie powołał żadnych konkretnych dowodów na fakty mogące stanowić przesłankę do szczegółowych ustaleń w przedmiocie skutków umieszczenia go w przeludnionych, brudnych i pozbawionych wentylacji celach, oraz konkretnego wpływu tegoż osadzenia na jego zdrowie w tym w szczególności chorobę skóry. Podkreślenia w tym miejscu wymaga fakt, iż powód po opuszczeniu Zakładu Karnego (2010), do czasu ponownego osadzenia w 2013r. w związku z popełnieniem kolejnego przestępstwa przebywał na wolności. Miał zatem wszelkie możliwości do po pierwsze zasięgnięcia porady prawnej co do sposobu dochodzenia swoich roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych przez pozwaną jednostkę penitencjarną, a nadto do uzyskania stosownej dokumentacji w wyniku podjęcia leczenia choroby skóry lub chociażby odbycia konsultacji dermatologicznej dla potrzeb wykazania przed sądem, iż jego schorzenie faktycznie pozostaje w jakimkolwiek związku z warunkami odbywania kary w Zakładzie Karnym w C.. Nie dbając jednak należycie o swoje interesy winien liczyć się z ujemnymi następstwami tego w postaci przegrania sprawy. W orzeczeniu z dnia 17 grudnia 1996 r.,(I CKU 45/96, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 76 z glosą A. Zielińskiego, Pal. 1998, nr 1-2, s. 204 i nast.)., Sąd Najwyższy stwierdził zaś, iż rzeczą sądu nie jest zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie, ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227) spoczywa na stronie, która z tych faktów wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.).

Na koniec p odkreślenia wymaga, że powód naruszając porządek prawny miał zapewne świadomość, że za popełnione przestępstwo zostanie mu wymierzona kara, a to z kolei spowoduje odizolowanie, ograniczenia i konieczność przebywania na znacznie mniejszych powierzchniach niż na wolności. Państwo w miarę swoich możliwości finansowych realizuje obowiązki humanitarnego wykonywania kary pozbawienia wolności m.in. poprzez nieodpłatne dostarczenie cel więziennych o określonym standardzie, wyżywienia, stworzenie osadzonym możliwości podejmowania nauki i spędzania wolnego czasu w placówkach penitencjarnych, jednakże nie można oczekiwać, że przeznaczy wszystkie posiadane środki na ten właśnie cel. Prawomocnie orzeczona kara bezwzględnego pozbawienia wolności, jak i warunki jej odbywania, są naturalną konsekwencją przestępczej przeszłości skazanego, stanowiąc element polityki karnej w postaci prewencji indywidualnej (odstraszającej sankcji za popełnienie czynu zabronionego). Natomiast odbywanie kary pozbawienia wolności jest w sposób immanentny związane z licznymi ograniczeniami niedogodnościami, a obowiązkiem Skarbu Państwa – jako podmiotu odpowiedzialnego w ramach tzw. imperium za realizację polityki penitencjarnej jest jedynie zapewnienie osadzonym ustawowo określonych standardów ( por. wyrok SA w Łodzi z dnia 6 marca 2013r. (...)).

W konsekwencji stwierdzić należy, że niezależnie od podstawy oddalenia powództwa z powodu przedawnienia dochodzonego roszczenia, to powód nie wykazał także okoliczności przebywania w celi przeludnionej, lub by w inny sposób doszło do naruszenia jego godności czy prawa do intymności, a w konsekwencji zasadności skutecznego domagania się ochrony w oparciu o art. 24 k.c. w związku z art. 448 k.c. tym samym żądanie z tytułu zadośćuczynienia, i z tych względów podlegałoby oddaleniu.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 108 kpc i 102 kpc.

Zgodnie z treścią art.102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów lub nie obciążyć jej w ogóle kosztami. Natomiast według art.98 §1 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. A zatem decydujące znaczenie dla obowiązku zwrotu kosztów procesu ma jego wynik, zaś wyjątek od powyższej ogólnej zasady przewiduje art.102 k.p.c., który pozwala w szczególnie uzasadnionych wypadkach na zasądzenie od strony przegrywającej tylko część kosztów lub nie obciążanie jej w ogóle kosztami, przy czym przepis ten nie może być rozszerzająco wykładany i wyklucza uogólnianie, a może być stosowany w zależności od konkretnego przypadku.

Do kręgu okoliczności uzasadniających zastosowanie art. 102 należy zaliczyć zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu (dążenie do szybkiego zakończenia procesu, do szybkiego wyjaśnienia wszystkich istotnych faktów), jak i fakty leżące na zewnątrz procesu zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego czy sytuacji życiowej. Okoliczności te powinny być oceniane z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (por. postanowienie SN z dnia 14 stycznia 1974r., sygn. IICZ 223/73, LEX nr 7379).

Powód postanowieniem Sądu wydanym w niniejszej sprawie w dniu 22 lipca 2013r. został zwolniony od obowiązku uiszczania kosztów sądowych.

Aktualnie odbywa on karę pozbawienia wolności, obecnie w Areszcie Śledczym w S., nie pracuje, nie posiada żadnego majątku.

W ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie, sytuacja powoda nie uległa zmianie w stosunku do początkowej fazy procesu i nadal zachodzi tego rodzaju szczególny wypadek uzasadniający zastosowanie art.102 k.p.c.