Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 24 maja 2013 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z wniosku H. C. i W. J.

z udziałem S. J. i A. J.

o podział majątku wspólnego, dział spadku i zniesienie współwłasności

na skutek apelacji uczestników postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 27 czerwca 2012 r. sygn. akt II Ns 2675/10

postanawia:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w punktach VI, VII, IX, X, XI, XII o tyle, że:

1.  w punkcie VI – ustalić, że uczestnicy postępowania J. J. (1) i A. J. ponieśli także wydatki związane z utrzymaniem nieruchomości wspólnej w kwocie 29.195 (dwadzieścia dziewięć tysięcy sto dziewięćdziesiąt pięć) złotych,

2.  w punkcie VII – obniżyć ustaloną kwotę pobranych przez uczestników postępowania pożytków
z nieruchomości do 16.100 (szesnaście tysięcy sto) złotych,

3.  w punkcie IX – obniżyć spłatę należną od uczestników postępowania J. J. (1) i A. J. na rzecz wnioskodawczyni H. C. do kwoty 33.467,83 (trzydzieści trzy tysiące czterysta sześćdziesiąt siedem 83/100) złotych,

4.  w punkcie X – obniżyć spłatę należną od uczestników postępowania J. J. (1) i A. J. na rzecz wnioskodawcy W. J. do kwoty 33.467,83 (trzydzieści trzy tysiące czterysta sześćdziesiąt siedem 83/100) złotych,

5.  w punkcie XI – obniżyć spłatę należną od uczestnika postępowania J. J. (1) na rzecz wnioskodawcy W. J. do kwoty 18.740,67 (osiemnaście tysięcy siedemset czterdzieści 67/100) złotych, zaś wysokość drugiej raty obniżyć do kwoty 8.740,67 (osiem tysięcy siedemset czterdzieści 67/100) złotych,

6.  w punkcie XII - obniżyć spłatę należną od uczestnika postępowania J. J. (1) na rzecz wnioskodawczyni H. C. do kwoty 18.740,67 (osiemnaście tysięcy siedemset czterdzieści 67/100) złotych, zaś wysokość drugiej raty obniżyć do kwoty 8.740,67 (osiem tysięcy siedemset czterdzieści 67/100) złotych;

II.  oddalić apelację w pozostałym zakresie;

III.  pobrać solidarnie od uczestników postępowania na rzez Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Białymstoku) kwotę 1.452,94 złotych tytułem pokrycia brakujących kosztów sądowych,

IV.  stwierdzić, że pozostałe koszty postępowania odwoławczego zainteresowani ponoszą we własnym zakresie.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 27 czerwca 2012 r. Sąd Rejonowy w Białymstoku ustalił, że w skład majątku wspólnego P. i M. małżonków J. wchodzą:

1. nieruchomości położone w obrębie (...) Z., jednostka ewidencyjna gm. C., powiat (...), województwo (...), oznaczone, jako działki o numerach geodezyjnych:

a) - nr (...)o powierzchni 0,1500 ha, o wartości 2.835,00 zł;

b) - nr (...) o powierzchni 0,2686 ha, o wartości 167.982,00 zł;

c) - nr (...) o powierzchni 0,2249 ha, o wartości 137.645,00 zł;

d) - nr (...) o powierzchni 0,0600 ha, o wartości 16.344,00 zł;

e) - nr (...) o powierzchni 0,1200 ha, o wartości 4.500,00 zł;

2. udział w ½ części w prawie własności nieruchomości położonej w obrębie (...) Z., jednostka ewidencyjna gm. C., powiat (...), województwo (...), oznaczonej jako działka o numerze geodezyjnym (...), o powierzchni 0,2700 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym murowanym o powierzchni 108 m ², oborą murowaną o powierzchni 150 m ², stodołą murowaną o powierzchni 189 m ², budynkiem gospodarczym, o łącznej wartości udziału 115.001,00 zł;

3. nieruchomość położona w obrębie (...) P., jednostka ewidencyjna gm. T., powiat (...), województwo (...), oznaczona, jako działka o numerze geodezyjnym (...) o powierzchni 0,8700 ha, o wartości 16.443,00 zł (pkt I). Ustalił, że w skład spadku po P. J. wchodzi udział w ½ części w majątku opisanym w punkcie I postanowienia, o łącznej wartości udziału 230.375,00 zł (pkt II). Ustalił, że w skład spadku po M. J. (1) wchodzi udział w 5/8 częściach w majątku opisanym w pkt. I postanowienia o łącznej wartości udziału 287.968,75 zł (pkt III). Ustalił, że nieruchomość położona w obrębie (...) Z., jednostka ewidencyjna gm. C., powiat (...), województwo (...), oznaczona jako działka o numerze geodezyjnym (...), o powierzchni 0,2700 ha, zabudowana budynkiem mieszkalnym murowanym o powierzchni 108 m ^{( 2)}, oborą murowaną o powierzchni 150 m ^{( 2)}, stodołą murowaną o powierzchni 189 m ^{( 2)}, budynkiem gospodarczym, o łącznej wartości 309.827,00 zł jest przedmiotem współwłasności H. C. z udziałem w 4/24 częściach, J. S. i A. małżonków J. z udziałem w 11/24 częściach, J. J. (1) z udziałem w 5/24 częściach, W. J. z udziałem w 4/24 częściach (pkt IV) i umorzył postępowania w pozostałym zakresie (pkt V). Ustalił, że uczestnicy postępowania J. J. (1) i A. J. ponieśli nakład na opisaną w pkt. IV postanowienia nieruchomość wspólną o wartości 79.825,00 zł (pkt VI). Ustalił, że uczestnicy postępowania J. J. (1) i A. J. pobrali pożytki w kwocie 18.980,00 zł (pkt VII).

Dokonał podziału majątku wspólnego P. i M. małżonków J. oraz działu spadku po nich i zniesienia współwłasności nieruchomości opisanej w punkcie IV postanowienia w ten sposób, że:

1. prawo własności zbudowanej nieruchomości opisanej w punkcie IV postanowienia przyznał w całości J. J. (1) s. P. i M. oraz A. J. c. F. i J. – na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej;

2. składniki majątku wymienione w punkcie I ppkt.1(a), (d), (e) oraz w punkcie I ppkt. 3 przyznał w całości J. J. (1) s. P. i M. – jako majątek osobisty;

3. zarządził sprzedaż w drodze licytacji, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, składników majątku szczegółowo opisanych w pkt. I ppkt. 1 (b) i (c) orzeczenia i po sprzedaży wydzieloną do podziału kwotę podzielił w następujący sposób:(a) H. C. - w 1/3 części, (b) W. J. - w 1/3 części; (c) J. J. (1) - w 1/3 części (pkt VIII). Zasądził od uczestników postępowania J. J. (1) i A. J. solidarnie na rzecz wnioskodawczyni H. C. tytułem spłaty kwotę 38.333,67 zł płatną w terminie miesiąca od daty uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia w terminie płatności (pkt IX). Zasądził od uczestników postępowania J. J. (1) i A. J. solidarnie na rzecz wnioskodawcy W. J. tytułem spłaty kwotę 38.333,67 zł płatną w terminie miesiąca od daty uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia w terminie płatności (pkt X). Zasądził od uczestnika postępowania J. J. (1) na rzecz wnioskodawcy W. J. tytułem spłaty kwotę 19.700,66 zł płatną w dwóch ratach: pierwsza w wysokości 10.000,00 złotych płatna terminie miesiąca od daty uprawomocnienia się postanowienia, druga w wysokości 9.700, 66 złotych płatna terminie roku od daty uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia w terminie płatności którejkolwiek z rat (pkt XI). Zasądził od uczestnika postępowania J. J. (1) na rzecz wnioskodawczyni H. C. tytułem spłaty kwotę 19.700, 66 złotych płatną w dwóch ratach: pierwsza w wysokości 10.000,00 (dziesięć tysięcy) złotych płatna terminie miesiąca od daty uprawomocnienia się postanowienia, druga w wysokości 9.700,66 złotych płatna terminie roku od daty uprawomocnienia się postanowienia (pkt XII). Wydatki w sprawie ustalił na kwotę 5.650,68 zł i uznał za uiszczone do kwoty 2.500,00 zł przez wnioskodawców i kwoty 1.000,00 zł przez uczestników postępowania (pkt XIII). Zasądził od uczestników postępowania J. J. (1) i A. J. solidarnie na rzecz wnioskodawcy W. J. kwotę 166,50 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych (pkt XIV) oraz od uczestników postępowania J. J. (1) i A. J. solidarnie na rzecz wnioskodawczyni H. C. kwotę 166,50 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych (pkt XV). Zasądził od uczestnika J. J. (1) na rzecz wnioskodawców H. C. i W. J. kwoty po 166,50 zł na rzecz każdego z nich tytułem zwrotu kosztów sądowych (pkt XVI). Nakazał pobrać od uczestników postępowania J. J. (1) i A. J. solidarnie na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Białymstoku kwotę 883,56 zł tytułem części brakujących wydatków w sprawie (pkt XVII) oraz od wnioskodawców H. C. i W. J. kwoty po 633,56 zł od każdego z nich na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Białymstoku tytułem części brakujących wydatków w sprawie (pkt XVIIII). Stwierdził, że w pozostałej części zainteresowani ponoszą we własnym zakresie koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie (pkt XIX).

Z ustaleń Sądu I instancji wynikało, że nieruchomości położone w obrębie (...) Z., jednostka ewidencyjna gm. C., powiat (...), województwo (...), oznaczone, jako działki o numerach geodezyjnych(...) o powierzchni 0,1500 ha, nr (...) o powierzchni 0,2686 ha, nr (...) o powierzchni 0,2249 ha, nr (...) o powierzchni 0,0600 ha, nr (...) o powierzchni 0,1200 ha oraz nieruchomość położona w obrębie (...) P., jednostka ewidencyjna gm. T., powiat (...), województwo (...), oznaczona, jako działka o numerze geodezyjnym (...) o powierzchni 0,8700 ha, a ponadto udział w ½ części w prawie współwłasności nieruchomości położonej w obrębie (...) Z., jednostka ewidencyjna gm. C., powiat (...), województwo (...), oznaczonej jako działka o numerze geodezyjnym (...), o powierzchni 0,2700 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym murowanym o powierzchni 108 m ^{( 2)}, oborą murowaną o powierzchni 150 m ^{( 2)}, stodołą murowaną o powierzchni 189 m ^{( 2)} oraz budynkiem gospodarczym, stanowiły własność małżonków M. i P. J.. Zmiana numeracji działek oraz powierzchni została udokumentowana decyzją nr (...)z dnia 11 czerwca 1979 r. w sprawie zatwierdzenia projektu scalenia gruntów, adnotacjami Starostwa Powiatowego w B. na wypisach z rejestru gruntów, decyzją nr (...) o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej z dnia 23.11.2007 r. wydaną w sprawie WI.V.DM. (...) (...)

Sąd I instancji zauważył, że na mocy pkt. I postanowienia z dnia 31 marca 2010 r. wydanego w sprawie o sygn. akt II Ns 1161/09 Sąd Rejonowy w Białymstoku stwierdził, że J. J. (1) i A. J. nabyli przez zasiedzenie na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej z dniem 25 grudnia 2007 r. w 11/12 części własność nieruchomości oznaczonych numerami geodezyjnymi(...) o powierzchni 0,08 ha, nr (...) o powierzchni 0,79 ha, nr (...) o powierzchni 4,01 ha, nr (...)o powierzchni 0,59 ha, położonych w Z., obręb (...), gmina C.. Natomiast w pkt. II wymienionego powyżej postanowienia Sąd stwierdził, że J. J. (1) i A. J. nabyli przez zasiedzenie na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej z dniem 25 grudnia 2007 r. w 11/12 części udział ½ w nieruchomości oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0, 27 ha położonej w Z., obręb (...), gmina C..

Sąd Rejonowy ustalił, że P. J. zmarł w dniu (...) roku. Prawa spadkowe po nim na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 12 września 1990 roku wydanego w sprawie o sygn. akt II Ns 1642/90 na podstawie ustawy nabyli: żona M. J. (1) oraz dzieci J. J. (1), W. J. i H. C. po ¼ części każde z nich, w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne. M. J. (1) zmarła w dniu (...) roku. Na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 13 lutego 2008 roku wydanego w sprawie o sygn. akt II Ns 35/08 z mocy ustawy spadek po niej nabyli: córka H. C., syn J. J. (1), syn W. J. po1/3 części każde z nich, w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne.

Rozstrzygając w przedmiocie żądania wnioskodawców, Sąd Rejonowy odwołał się do treści art. 1035 k.c., art. 680 i art. 684 k.p.c. oraz art. 924 – 925 k.c. Zaznaczył, że poza sporem pozostawały składniki majątku spadkowego po M. i P. małżonkach J..

Celem ustalenia rzeczywistej wartości nieruchomości wchodzących w skład spadku oraz nieruchomości wspólnej oraz wartości nakładów poczynionych przez uczestników postępowania, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych z zakresu szacowania nieruchomości.

Sąd wskazał, że ostatecznie zainteresowani zgodnie wnosili o ustalenie wartości działek nr (...) według opinii biegłej D. Z.. Przyjęli także zgodną wartość działki leśnej nr (...) w wysokości 4.500 zł. Wnioskodawcy wnosili o ustalenie wartości działek nr (...) według opinii biegłego Z. A. P.. Z kolei uczestnicy postępowania, wobec żądania ich sprzedaży w drodze licytacji według przepisów k.p.c., nie wyrazili w tym zakresie ostatecznego stanowiska.

Z uwagi na wniosek wnioskodawców o dokonanie rozliczenia pożytków pobranych przez uczestników postępowania z tytułu dzierżawy części spadkowych nieruchomości pod bilbordy reklamowe w łącznej kwocie 21.860 zł, Sąd dopuścił dowód z umowy dzierżawy z dnia 20.08.1998 r. i umowy najmu z dnia 06.072004 r., a także dokumentu KW. Sąd wskazał, że część działki nr (...) została wydzierżawiona przez uczestników firmie (...) Spółce z o.o. z siedzibą w Z. koło W. począwszy od sierpnia 1998 r. do 2010 roku za czynsz dzierżawny w wysokości 1440 zł rocznie. Ponadto uczestnicy w dniu 06.07.2004 r. zawarli na okres 1 roku umowę najmu działki położonej w Z., przylegającej do drogi W. - B. z (...) Spółką z o.o. z siedzibą w B. za kwotę 1500 zł. Za reklamę w miesiącach sierpniu i wrześniu 2009 r. uczestnicy otrzymali kwotę 200 zł. Uczestnicy przyznali, że z tytułu najmu i dzierżawy nieruchomości wspólnych na cele reklamowe uzyskali pożytki w łącznej kwocie 18.980 zł (12 lat dzierżawy po 1440 zł rocznie = 17.280 zł + 1500 zł + 200 zł =18.980 zł)i w związku z tym Sąd I instancji uwzględnił wniosek wnioskodawców w tym zakresie.

W ocenie Sądu I instancji w pozostałym zakresie żądanie wnioskodawców dotyczące rozliczenia pożytków z tytułu dzierżawy gruntów wspólnych przez uczestników w celach reklamowych nie zasługiwało na uwzględnienie. Wnioskodawcy nie udowodnili bowiem, że J. S. i A. małżonkowie J. uzyskali wyższe dochody z tego tytułu, niż wyraźnie przyznane przez samych uczestników postępowania.

Jednocześnie Sąd nie uwzględnił zarzutu przedawnienia zgłoszonego przez uczestników, którzy wskazywali na 3 – letni okres przedawnienia w dochodzeniu tych roszczeń, jako okresowych. Sąd uznał, że roszczenia te uznawane są za okresowe w relacji pomiędzy dzierżawcą i wydzierżawiającym (lub najemcą a wynajmującym). Natomiast roszczenia o dział spadku nie przedawniają się.

Odnośnie zgłoszonych do podziału pożytków pobranych przez syna uczestników postępowania M. J. (2) w postaci dopłat unijnych począwszy od 2004 roku do 201 2 roku, to wniosek w tym zakresie nie został uwzględniony. Sąd uznał, że w trybie art. 207 k.c. powinny być dochodzone tylko takie roszczenia, które przysługiwałyby współwłaścicielom od samego początku, to jest od chwili powstania pożytku czy przychodu, lecz których wcześniejsza realizacja doznała przeszkód natury faktycznej, w efekcie czego te pożytki i korzyści trafiły do rąk jednego lub niektórych z nich. Nie jest natomiast dopuszczalne oparcie na tym przepisie żądania zmierzającego do pozyskania takiej należności, co do której tytuł w jej uzyskaniu przysługiwał tylko temu, kto ją pobrał. Za taką należność w sprawie niniejszej uznać trzeba tzw. płatności unijne, co do których pozostali zainteresowani tytułu prawnego nie posiadali. W konsekwencji, pobrane przez M. J. (2) dopłaty unijne z tytułu uprawy części gruntów wspólnych począwszy od 2004 roku i za lata następne – do 2012 roku, nie podlegały rozliczeniu w niniejszym postępowaniu.

Podobnie Sąd nie uwzględnił żądania zgłoszonego przez wnioskodawców o przyznanie im wynagrodzenia za korzystanie przez uczestników postępowania z nieruchomości wspólnej oraz nieruchomości spadkowej ponad ich udział. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz treść art. 206 k.c. zaznaczył, że każdy współwłaściciel może zatem posiadać całą wspólną rzecz, lecz tylko o tyle, o ile nie przeszkadza analogicznemu posiadaniu przez pozostałych współwłaścicieli.

W ocenie Sądu wnioskodawcy nie wykazali, aby uczestnicy w jakimkolwiek stopniu utrudniali im wykonywanie uprawnień do współposiadania rzeczy wspólnej oraz korzystania z niej. Nie wykazali także, aby kiedykolwiek wnosili o dopuszczenie do współposiadania, bądź też wnosili o dokonanie podziału do korzystania. Nie wnosili też o przyznanie nieruchomości na swoją rzecz, co uzasadniałoby dochodzenie na obecnym etapie zwrotu korzyści uzyskanych przez uczestników tytułem współposiadania nieruchomości w sposób wykraczający poza granice korzystania „uprawnionego”. Skoro zatem uczestnicy w sposób niezakłócony korzystali z całej rzeczy, a wnioskodawcy nie wywodzili wobec nich dotychczas żadnych roszczeń, nie mogą w oparciu o art. 206 k.c. żądać zwrotu osiągniętych przez uczestników korzyści.

Odnosząc się do roszczeń zgłoszonych do rozliczenia przez uczestników postępowania w niniejszej sprawie Sąd uwzględnił jedynie nakłady remontowo budowlane o wartości 79.825 zł – zgodnie z wyceną dokonaną przez biegłą D. Z.. Nie znalazł natomiast podstaw do rozliczenia w tym postępowaniu kosztów ubezpieczenia budynków w kwocie 4.436 zł; wydatków na ogrzewanie za okres 10 lat od 2001 roku do 2012 roku w łącznej kwocie 36.000 zł; wydatków na utrzymanie działki siedliskowej w należytym stanie za ostatnie 10 lat (tj. dozorowanie, naprawy budynków, utrzymanie czystości, palenie w piecu, wydatki na opał i paliwo) w łącznej kwocie 62.400 zł. Sąd podkreślił, że nie było podstaw do obciążania wnioskodawców kosztami z powyższych tytułów, skoro nie korzystali oni ze wspólnych nieruchomości. Zamieszkiwali tam jedynie uczestnicy postępowania ze swoimi dziećmi, a następnie także z ich rodzinami. W ostatnich latach było to centrum życiowe 3- pokoleniowej rodziny J. S. i A. małżonków J., którzy mieszkali i korzystali z nieruchomości wraz z dwójką swoich pełnoletnich dzieci, a następnie również z małżonką jednego z nich i wnukami. W takiej sytuacji zgłoszenie tych roszczeń przez uczestników do rozliczenia nie zasługiwało na ochronę i stanowiło zdaniem Sądu I instancji, nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c. W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy oddalił wniosek uczestników postępowania o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości w celu oszacowania wydatków na ogrzewanie budynku mieszkalnego i utrzymanie działki siedliskowej w należytym stanie. W ocenie Sądu, przeprowadzenie tegoż dowodu było nieprzydatne w sytuacji nieuwzględnienia roszczeń uczestników i spowodowało by jedynie przedłużenie postępowania.

Sąd nie uwzględnił także żądania rozliczenia pożytków pobranych przez wnioskodawców za wydzierżawienie części nieruchomości firmie (...) na postawienie maszyn. Wnioskodawcy zaprzeczyli, jakoby zawarli umowę dzierżawy z wymienioną firmą, zaś uczestnicy postępowania nie podjęli próby udowodnienia tego faktu.

Dokonując podziału majątku wspólnego rodziców zainteresowanych, działu spadku po nich oraz zniesienia współwłasności Sąd Rejonowy odwołał się do treści art. 688 k.p.c., art. 622-623 k.p.c. oraz art. 618 §2 i 3 k.p.c. Zaznaczył, że ostatecznie stanowiska zainteresowanych były w tym zakresie zgodne. Wnioskodawcy domagali się spłaty należnego im udziału w spadku po rodzicach i nieruchomości wspólnej, a uczestnicy postępowania wyrazili zgodę na przyznanie nieruchomości na ich rzecz, poza dwiema działkami nr (...), wnosząc o zarządzenie ich sprzedaży w drodze licytacji publicznej zgodnie z przepisami k.p.c., skoro wnioskodawcy także nie wyrazili woli przyjęcia tych działek. Jednocześnie wnosili o odroczenie płatności należnych spłat na jak najdłuższy okres. Wnioskodawcy domagali się spłaty należnych im udziałów jednorazowo wskazując, że uczestnicy otrzymali wysokie odszkodowanie z tytułu wywłaszczenia nieruchomości pod drogę.

Wobec cofnięcia wniosku – za zgodą uczestników - w zakresie działek o numerach geodezyjnych (...) Sąd umorzył postępowanie w tym zakresie.

Sąd I instancji podkreślił, że nie było możliwości uwzględnienia w całości zgodnych stanowisk zainteresowanych w kwestii sposobu podziału nieruchomości, jako że uczestniczce postępowania A. J. nie mogły przypaść na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej z mężem J. J. (1) działki o numerach: nr (...) nr (...), nr (...), nr (...), skoro należą one do spadku po M. i P. J.. Natomiast A. J., jako synowa wymienionych spadkodawców, nie należy do kręgu spadkobierców ustawowych po nich, co znalazło odzwierciedlenie w treści prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia praw do spadku. W tym stanie rzeczy, działki nr (...) przyznane zostały jedynie uczestnikowi postępowania, jako jego majątek osobisty (pkt. VIII. ppkt.2). Zabudowana działka siedliskowa nr (...) przyznana została J. S. i A. małżonkom J. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej, jako że ta nieruchomość stanowiła współwłasność spadkodawców i uczestników postępowania, którzy nabyli udział w niej w drodze zasiedzenia (pkt. VIII ppkt.1). W pkt. VIII ppkt. 3 postanowienia zarządzona została sprzedaż w drodze licytacji zgodnie z przepisami k.p.c. działek o numerach geodezyjnych (...), na przydzielenie których nie wyraził zgody żaden ze spadkobierców.

Takie rozwiązanie odnośnie sposobu podziału nieruchomości rzutowało na sposób dokonania spłat ustalonych w pkt. IX, X, XI, XII postanowienia. Rozwiązanie to wymusiło rozstrzygnięcie o spłatach na poszczególne punkty dotyczące spłat zasądzonych od samego uczestnika J. J. (1) oraz osobno spłat należnych od niego i jego małżonki wspólnie.

Wartość spadkowego majątku rodziców zainteresowanych – M. i P. małżonków J. Sąd ustalił na kwotę 460.750 zł (suma wartości z pkt. I. ppkt.1.(a) – (e) + pkt. I.ppkt.2 + pkt. I. ppkt. 3). Natomiast wartość zabudowanej nieruchomości wspólnej ustalona została w pkt. IV postanowienia na kwotę 309.827 zł, zaś nakładów dokonanych na działkę siedliskową przez uczestników postępowania - na kwotę 79.825 zł (pkt. VI).

Obliczając wysokość spłaty należnej od uczestników postępowania, którym na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej przypadła działka siedliskowa, na rzecz każdego z wnioskodawców przysługującej im z tytułu zniesienia współwłasności zabudowanej nieruchomości wspólnej o numerze geodezyjnym (...), opisanej w pkt. IV postanowienia, Sąd od wartości tej nieruchomości odjął wartość nakładów poczynionych przez oboje uczestników w wysokości 79.825 zł, ustalając sumę ulegającą rozliczeniu na kwotę 230.002 zł. Mając na uwadze, że udział spadkodawców M. i P. J. w tej działce wynosił ½, wartość tego udziału należało ustalić na kwotę 115.001 zł. Z kolei udziały spadkowe wnioskodawców w udziale w ½ części prawa własności tej nieruchomości wynoszą po 1/3, stąd kwotowa wartość udziału spadkowego każdego z nich w tej nieruchomości wynosi 38.333,66 zł. Taką kwotę spłaty z tytułu rozliczenia działki nr (...) przyznano każdemu z wnioskodawców solidarnie od uczestników postępowania ( pkt. IX i X postanowienia).

Przy obliczeniu wysokości spłat należnych wnioskodawcom z tytułu działu spadku majątku spadkowego w wysokości 460.750 zł Sąd I instancji pomniejszył łączną sumę 460.750 zł o wartość działek nr (...) ( tj. kwotę 167.982 zł) i nr (...) ( tj. wartość 137.645 zł), których sprzedaż cywilną w drodze przepisów k.p.c. zarządzono w pkt. VIII ppkt.3 postanowienia. Ponadto dodatkowo należało ją pomniejszyć o wartość udziału w ½ części nieruchomości wspólnej nr 1100 (tj. o kwotę 115.001 zł), z której uczestnik postępowania wspólnie z małżonką zostali solidarnie zobowiązani do spłat na rzecz wnioskodawców. Tak ustaloną różnicę (tzn. kwotę 40.122 zł) należało odnieść do udziałów należnych każdemu ze spadkobierców w spadku - tj. 1/3. I tak udział każdego z nich wynosi 1/3 x 40.122 zł = 13.374 zł. Do ustalonej w powyższy sposób spłaty w kwocie 13.374 zł należnej każdemu z wnioskodawców należało doliczyć kwoty po 6.326,66 zł, jako równowartość 1/3 części czynszu najmu i dzierżawy pobranego tytułem pożytków z nieruchomości wspólnych przez uczestników. Wysokość pożytków z tego tytułu wyniosła 18.980 zł :3 = 6.326,66 zł. Wobec tego spłata należna każdemu w wnioskodawców od uczestnika postępowania wynosi 19.700,66 zł ( 13.374 zł + 6.326,66 zł) –pkt. XI i XII postanowienia.

Zasądzoną od obojga uczestników J. J. (1) i A. J. solidarnie spłatę Sąd Rejonowy nakazał uiścić w jednorazowej kwocie, płatnej w terminie jednego miesiąca od daty uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami na wypadek zwłoki w terminie płatności. Sąd uznał bowiem, że uczestnicy dysponują oszczędnościami około 100.000 zł pozwalającymi za spłatę wnioskodawców.

Z kolei spłaty należne wnioskodawcom jedynie od uczestnika postępowania (pkt. XI i XII postanowienia) Sąd rozłożył na dwie raty: pierwsza płatna w ciągu miesiąca od daty prawomocności orzeczenia, zaś druga – płatna w terminie roku od tej daty. Sąd I instancji decydując o wysokości spłat, które mają nastąpić w ciągu miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia brał pod uwagę wysokość oszczędności uczestników postępowania, którzy liczyli się z obowiązkiem spłat i zgromadzili część środków na ten cel. Natomiast termin płatności drugiej raty – ustalony po roku od daty prawomocności- pozwoli uczestnikom pozyskać środki finansowe na ten cel.

Mając na względzie powyższe, orzeczono jak w sentencji postanowienia.

O kosztach postępowania rozstrzygnięto na mocy art. 520 § 2 k.p.c. i art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia wywiedli uczestnicy postępowania, zaskarżając je w części tj. w zakresie punktu VI-VII, IX-XII, XIV-XVIII. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucili:

I.  naruszenie przepisów prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik postępowania, a mianowicie sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału a jednocześnie dokonanie ustaleń faktycznych przy naruszeniu zasady swobodnej oceny dowodów tj. art. 233 § 1 k.p.c. polegające na uchyleniu zasadom doświadczenia życiowego:

a)  w zakresie, w jakim oddalił wniosek uczestników postępowania o dokonanie rozliczenia kosztów ubezpieczenia budynków, wydatków na ogrzewanie i utrzymanie działki siedliskowej w należytym stanie na łączną kwotę 102.836 zł, jednocześnie oddalając wniosek uczestników postępowania o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego w celu ustalenia wysokości ponoszonych wydatków na utrzymanie działki siedliskowej w należytym stanie w kwocie 4.436 zł tytułem utrzymania budynków oraz w kwocie 36.000 zł tytułem zakupu węgla i drewna, podczas gdy koszty te należały do kosztów koniecznych do utrzymania budynków i nieruchomości, a zaniechanie rozliczenia ubezpieczenia budynków, ich ogrzewania lub dbania o zajmowaną posesję doprowadziłoby do istotnego obniżenia wartości nieruchomości, jak i ewentualnych szkód majątkowych, brak jest zatem podstaw do zastosowania art. 5 k.c.,

b)  ustalenie, że termin miesiąca od chwili uprawomocnienia się postanowienia w sprawie na uiszczenie należności zasądzonych tytułem spłaty jest terminem odpowiednim, podczas gdy jest to termin nie odpowiedni mając na uwadze możliwości majątkowe i zarobkowe uczestników zobowiązanych do uiszczenia spłaty,

c)  art. 233 k.p.c. w zw. z art. 520 k.p.c. poprzez obciążenie uczestników postępowania kosztami dodatkowej opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości podczas, gdy koszty te wywołane zostały wyłącznie działaniami wnioskodawców, którzy nie godzili się z wnioskami opinii sporządzonej przez biegłą D. Z., podczas gdy wnioski dodatkowej opinii zawnioskowanej przez wnioskodawców postępowania były zbieżne z wnioskami pierwszej opinii;

II.  naruszenie prawa materialnego przez niezastosowanie art. 118 k.c. i błędną wykładnię i zastosowanie art. 220 k.c. polegające na przyjęciu, że roszczenia o zwrot nakładów z tytułu pobranych pożytków nie ulegają przedawnieniu podczas, gdy roszczenia te są cywilnoprawnymi roszczeniami o charakterze majątkowym i ulegają przedawnieniu na zasadach ogólnych.

Podnosząc powyższe, apelujący wnosili o zmianę zaskarżonego postanowienia:

- w punkcie VI poprzez ustalenie, że uczestnicy postępowania ponieśli nakład na utrzymanie nieruchomości w wyższej wysokości tj. dodatkowo w kwocie 102.836 zł,

- w punkcie VII poprzez ustalenie, że uczestnicy uzyskali pożytki w niższej wysokości tj. w kwocie 4.520 zł,

- w punktach IX i X poprzez ustalenie daty płatności zasądzonej spłaty w okresie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia,

- w punktach XI i XII poprzez obniżenie zasądzonej spłaty i odroczenie terminu jej płatności na raty odpowiednio 6 miesięcy i roku od uprawomocnienia się orzeczenia,

- uchylenie postanowienia w punktach XIV- XVII i zmianę w punkcie XVIII poprzez nakazanie pobrania pozostałych kosztów od wnioskodawców.

Odpowiedź na apelację złożyli wnioskodawcy, wnosząc o jej oddalenie oraz zasądzenie od uczestników postępowania kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SĄD OKRĘGOWY USTALIŁ I ZWAŻYŁ. CO NASTĘPUJE:

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Sąd Okręgowy aprobuje i uznaje za własne ustalenia faktyczne Sądu I instancji co do składu dzielonego majątku, jego wartości i orzeczonego sposobu podziału. Ostatecznie kwestie te nie były też sporne pomiędzy zainteresowanymi, zaś spór zarówno przed sądem I instancji jak i w postępowaniu odwoławczym koncentrował się na możliwości rozliczenia wydatków poniesionych przez uczestników postępowania na przedmiot współwłasności oraz na możliwości skorzystania przez nich z zarzutu przedawnienia względem zgłoszonego przez wnioskodawców żądania rozliczenia pożytków osiągniętych z nieruchomości. Stanowiska Sądu I instancji, który odmówił uczestnikom takiej możliwości Sąd Okręgowy nie podziela.

Przepis art. 618 k.p.c. nakazuje w sprawach o zniesienie współwłasności rozpoznawanie roszczeń z tytułu posiadania rzeczy wspólnej. Roszczenia z tytułu poniesionych nakładów, wydatków i pożytków, jakie rzecz wspólna przynosi stanowią najbardziej typowy przykład tego rodzaju roszczeń, mających swe oparcie w przepisie art. 207 k.c. Odmowa dokonania rozliczeń podyktowana więc być musi szczególnymi względami, przy czym – co do zasady – możliwa jest obrona przed tymi roszczeniami oparta na klauzuli generalnej z art. 5 k.c.

Nie podzielając poglądu Sądu Rejonowego, że zasady współżycia społecznego sprzeciwiały się w sprawie niniejszej uwzględnieniu wydatków poniesionych przez uczestników na ogrzewanie domu i ubezpieczenie budynków w gospodarstwie Sąd Okręgowy zauważa, że wydatki te czynione były w interesie wszystkich współwłaścicieli i służyły zapewnieniu zachowania substancji budynków w należytym stanie. Nie mógł tu mieć zasadniczego znaczenia przywołany przez Sąd I instancji argument, że z budynków korzystała trzypokoleniowa rodzina uczestników postępowaniu, bowiem przedmiotem rozliczeń winny być nie tyle koszty związane z zapewnieniem komfortowego przebywania rodziny w ogrzanym budynku, ile koszty zapewniający minimalny poziom ogrzania, poniżej którego dochodzi do pogorszenia stanu budynku. Podkreślenia przy tym wymaga, że na wysokość spłaty zasądzonej w przedmiotowej sprawie na rzecz wnioskodawców w sposób oczywisty wpłynął istniejący obecnie stan budynków. Skoro zatem uczestnicy zobowiązani są do dokonania tej spłaty, to zasady współżycia społecznego nie tylko nie sprzeciwiają się ale wręcz wymagają uwzględnienia poniesionych przez nich wydatków na utrzymanie rzeczy w stanie nie pogorszonym. Jakkolwiek uczestnicy do tych wydatków zaliczali nie tylko koszty ubezpieczenia i ogrzania budynków, ale także koszty (62.400 zł) związane z utrzymaniem działki siedliskowej (dozorowanie, drobne naprawy, palenie w piecu, wydatki na paliwo), Sąd Okręgowy tych ostatnich kosztów nie uwzględnił z braku jakichkolwiek dowodów przemawiających za koniecznym charakterem tych wydatków. Natomiast na okoliczność ustalenia poziomu wydatków na ogrzewanie budynku, zapewniającego utrzymanie budynku w należytym stanie, także w sytuacji gdyby budynek w ogóle nie był zamieszkany, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego zakresu projektowania i wykonywania instalacji sanitarnych. W ślad za opinią biegłego (k.514), która nie została przez strony zakwestionowana, Sąd Okręgowy przyjął, że wydatki tego rodzaju w latach 2002 – 2012 winny być szacowane na poziomie 24.759 złotych.

Poczynienie powyższych ustaleń doprowadziło do zmiany pkt. VI zaskarżonego postanowienia o tyle, że ponad określoną w tym punkcie kwotę nakładów uczestników (79.825 zł.) przypisano im także wydatki w łącznej kwocie 29.125 złotych ( w tym: wydatki na ogrzewanie - 24.759 złotych i na ubezpieczenie 4.436 zł., k.429). W efekcie obniżeniu uległa spłata należna od każdego z uczestników, zasądzona w punktach IX i X zaskarżonego postanowienia do kwoty 33.467,83 zł. Wyliczając tę spłatę należało od wartości nieruchomości oznaczonej nr. geod. (...) (309.827 zł.) odjąć nakłady (79.825 zł.) i wydatki (29.125 zł) poniesione przez uczestników. Mając na uwadze, że udział spadkodawców M. i P. J. w tej działce wynosił ½ uznać należało, że wartość tego udziału wyraża się kwotą 100.403,5 zł (200.807 zł. : 2), natomiast wartość udziałów wnioskodawców to kwoty po 33.467,83 zł. (100.403,5 zł. : 3). W taki też sposób dokonano korekty zaskarżonego postanowienia w punktach IX i X.

Apelacja uczestników okazała się również uzasadniona w zakresie punktu VII ustalającego wielkość pobranych przez uczestników pożytków i spłat orzeczonych następnie w punktach Xi i XII, przy czym w ocenie Sądu Okręgowego uczestnicy skutecznie podnieśli zarzut przedawnienia, unicestwiając tym samym częściowo roszczenie wnioskodawców.

W stosunkach pomiędzy spadkobiercami (współwłaścicielami) na gruncie prawa do korzystania z rzeczy wspólnej przepis art. 207 k.c. zapewnia każdemu spadkobiercy (współwłaścicielowi) prawo do udziału w pożytkach i innych przychodach w stosunku do wielkości posiadanego udziału. W konsekwencji pobrania przez jednego z nich pożytków ponad udział powstaje obowiązek zwrotu lub stosownego rozliczenia się w ramach działu z pozostałymi spadkobiercami (współwłaścicielami). W uchwale Izby Cywilnej SN z 15.12.1969r. (III CZP 12/69), aprobowanej także obecnie (por. post. SN z 20.05.1998r., I CKN 668/97) Sąd Najwyższy oceniając możliwy zakres takiego rozliczenia wyjaśnił, że przy wzajemnych rozliczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania, pobrania pożytków i innych przychodów oraz z tytułu poczynionych na spadek nakładów (art. 686 k.p.c.) należy mieć na względzie, że normalny dochód, jaki przynosi gospodarstwo rolne, jest przede wszystkim wynikiem pracy i starań rolnika użytkującego to gospodarstwo. Toteż udział w takim dochodzie ze strony współspadkobierców, którzy nie przyczynili się swą pracą i staraniem do jego powstania jest stosunkowo niewielki i nie powinien w zasadzie przekraczać czynszu dzierżawnego, jaki w konkretnych okolicznościach byłby obiektywnie usprawiedliwiony. Roszczenie w tym zakresie Sąd Najwyższy uznał za roszczenie okresowe i – jako takie – podlegające 3-letniemu terminowi przedawnienia. Jednocześnie Sąd ten zauważył jednak, że poza normalnymi dochodami, jakie przynosi gospodarstwo rolne, występują niekiedy szczególne korzyści uzyskiwane z innych przychodów (np. z eksploatacji złoża gruntu), przy czym uznał, że roszczenia z tytułu tych innych przychodów przedawniają się z upływem lat dziesięciu. Aprobując ten pogląd uznać należało za jurydycznie wadliwe stanowisko Sadu Rejonowego, że roszczenia o zwrot pożytków nie mogą być postrzegane jako przedawnione tylko dlatego, ze dochodzone są w sprawie o dział spadku.

W przedmiotowej sprawie uznać należało, że uczestnicy postępowania czerpiąc dochód z przeznaczenia nieruchomości na cele reklamowe osiągnęli korzyści szczególne, tj. inne niż zazwyczaj przynosi gospodarstwo rolne, przez co w relacji z pozostałymi spadkobiercami korzyści te nie mogą być postrzegane jako świadczenie okresowe i – co za tym idzie – uznać należało, że roszczenie w tym zakresie podlega przedawnieniu 10 – letniemu. Pomimo tego, że wnioskodawcy uprzednio nie posiadali ani nie realizowali swoich uprawnień do współposiadania nieruchomości, to nie może to oczywiście stanowić przeszkody do domagania się partycypowania przez nich w tych korzyściach, a ich żądanie w tym zakresie jest ograniczone jedynie wielkością udziału (por. wyrok SN z 11.10.2000r. , III CKN 264/00).

Zważywszy na 10 – letni okres przedawnienia uznać należało, że roszczenie o zwrot pożytków zgłoszone 13.12.2010r. (k.206) objąć mogło tylko okres dziesięciu lat wstecz, a nie dwunastu, jak to przyjął Sąd Rejonowy. W okresie tym uczestnicy uzyskiwali corocznie czynsz z tytułu posadowienia bilbordów reklamowych (k. 232 – 233), łącznie kwotę 14.400 (10 x 1440 zł) i innych reklam (k.234 – 325) w kwotach: 200 zł. (za sierpień i wrzesień 2009r) i 1500 złotych (w latach 2004 – 2005), co oznacza, że przedmiotem rozliczenia winna być kwota 16.100 złotych.

Modyfikując wysokość spłat należnych wnioskodawcom z tytułu przyznania uczestnikowi J. J. (1) nieruchomości opisanych w pkt. VIII 2 zaskarżonego postanowienia i przyjmując w ślad za Sądem I instancji ich wartość na kwotę 40.122 zł i uwzględniając wartość pobranych pożytków (16.100 złotych), uznać należało, że każde z wnioskodawców a ramach swego udziału winno otrzymać kwotę 18.740,67 zł. ( 56.232 zł :3); w tym też zakresie dokonano korekty postanowienia.

Dalej idąca apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie. W szczególności za niezasadne Sąd Okręgowy uznał żądanie wydłużenia okresu płatności. W tej mierze Sąd I instancji prawidłowo ocenił możliwości finansowe uczestników na podstawie oświadczenia J. J. (1) (k.446 odwr.), który wskazał na oszczędności rzędu 100.000 złotych. Dodatkowo w polu widzenia mieć też należało, że w wyniku częściowego uwzględnienia apelacji spłaty uległy pewnemu zmniejszeniu.

Sąd Okręgowy nie znalazł też podstaw do zaingerowania w tę część orzeczenia, która dotyczyła rozstrzygnięcia o kosztach. Stanowiska apelujących o nieobciążanie ich kosztami jednego z biegłych z zakresu szacowania nieruchomości Sąd Okręgowy nie uwzględnił mając na uwadze, ze nad ustaleniem wartości przedmiotu działu Sąd musi czuwać z urzędu i w tym sensie trudno mówić o sprzeczności interesów stron, zaś opinia biegłego P. została wykorzystana prze Sąd Rejonowy przy określaniu wartości działek opisanych w pkt. I 1. b. i c. zaskarżonego postanowienia.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 par. 1 kp.c. w zw. z art. 13 par.2 k.p.c. O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono z mocy art. 520 par. 1 k.p.c., przy czym w odniesieniu do kosztów wywołanych w postępowaniu odwoławczym wnioskiem uczestników o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wydatków poniesionych przez uczestników na nieruchomość wspólną, Sąd Okręgowy uznał, że poniesione one zostały tylko w interesie uczestników i tylko ich powinny obciążać.