Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w II Wydziale Karnym w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2014 r.

sprawy M. L.

w przedmiocie wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Świdnicy z dnia 10 maja 2013 r., sygn. akt: II K 1145/12

z powodu zażalenia wniesionego przez obrońcę skazanego

od postanowienia Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 17 grudnia 2013 r., sygn. akt: IV Ko 352/13

I.  uchyla zaskarżone postanowienie i na podstawie art. 542 § 3 k.p.k. wznawia postępowanie wobec M. L. i uchyla prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w Świdnicy z dnia 10 maja 2013 r., sygn. akt: II K 1145/12 i sprawę tego skazanego przekazuje Sądowi Rejonowemu w Świdnicy do ponownego rozpoznania.

II.  zwalnia skazanego od ponoszenia kosztów postępowania związanych z rozpoznaniem sprawy w przedmiocie wznowienia postępowania w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 10 maja 2013 r. Sądu Rejonowego w Świdnicy, sygn. akt: II K 1145/12 M. L. skazany został za czyny z art. 157 § 2 k.k., z art. 190 § 1 k.k. na karę łączną roku pozbawienia wolności.

Wyrok uprawomocnił się 18 maja 2013 r.

Z wnioskiem o wznowienie postępowania opartym na przesłankach określonych w art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k. wystąpił obrońca skazanego.

Postanowieniem z dnia 17 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Świdnicy

1)  wniosek oddalił,

2)  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. S. (1) z Kancelarii Adwokackiej w Ś. 442,80 zł tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej skazanemu z urzędu, które nie zostały opłacone,

3)  zwolnił skazanego od obowiązku zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów postępowania na skutek wniosku o wznowienie.

Powyższe postanowienie zaskarżył imieniem skazanego M. L. jego obrońca.

Na podstawie art. 438 pkt 3 zarzucił:

1. naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na jego treść, tj. art. 546 k.p.k., art. 84 § 3 k.p.k. w zw. z art. 88 § 1 k.p.k. oraz art. 117 § 1 k.p.k. poprzez niezawiadomienie obrońcy skazanego przez Sąd o posiedzeniu wyznaczonym w przedmiocie przesłuchania w trybie czynności sprawdzających i jego przeprowadzenie bez udziału przedstawiciela skazanego; i na tej podstawy wniósł o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

2. błąd w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, poprzez przyjęcie, iż skazany nie stawiał się na wezwania sądu z sobie jedynie znanych powodów, przyjmując świadomie bierną postawę w toku postępowania, w sytuacji gdy nieuczestniczenie przez M. L. w czynnościach procesowych było wyłącznie następstwem rzeczywistej niewiedzy o sprawie i wyznaczanych terminach rozpraw.

3. naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na jego treść, tj. art. 7 k.p.k. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i błędne przyjęcie, że skazany pozbawił się wiedzy o postępowaniu celowo (nie podejmując korespondencji), a to że brał udział w innych postępowaniach karnych oznacza, iż posiadał wiedzę dotyczącą zasad procedowania, w sytuacji gdy nieuczestniczenie przez M. L. w czynnościach procesowych było wyłącznie następstwem rzeczywistej niewiedzy o sprawie i wyznaczanych terminach rozpraw, a sam udział we wcześniejszych postępowaniach nie prowadzi automatycznie do znajomości procedur i reguł prowadzenia procesu; i na tej podstawie wniósł o zmianę orzeczenia poprzez wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Świdnicy z dnia 10 maja 2013 r. w sprawie M. L. (II K 1145/12), uchylenie tegoż wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Świdnicy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie orzeczenia w przedmiocie wznowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

4. wniósł także o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skazanemu z urzędu w postępowaniu odwoławczym (według norm przepisanych) na mocy § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zażalenie obrońcy skazanego, aczkolwiek nie znalazło akceptacji sądu odwoławczego w zakresie sformułowanych zarzutów, to niewątpliwie z uwagi na rodzaj zagadnienia procesowego jakie wyłania się w tej sprawie, stanowiło asumpt do działania sądu z urzędu w trybie art. 542 § 3 k.p.k.

Na wstępie stwierdzić należy, że podniesione zarzuty o niezgodności przebiegu postępowania z wymogami prawa procesowego są słuszne. Nie ulega wątpliwości, że jeżeli Sąd z mocy art. 546 k.p.k. zarządził sprawdzenie okoliczności w trybie art. 97 k.p.k., to strony miały prawo wziąć udział w czynnościach sprawdzających. To zaś obligowało Sąd do właściwego zawiadomienia stron o miejscu i terminie dokonywania czynności. Oczywiście, że dotyczy to także ich przedstawicieli procesowych. Uchybienie przepisom art. 546 k.p.k. w zw. z art. 84 § 3, art. 88 § 1 k.p.k. oraz art. 117 § 1 k.p.k. istotnie miało miejsce. Rzecz w tym, że przyczyną odwoławczą określoną w art. 438 pkt 2 k.p.k. może być tylko taka obraza przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia. Gdy zważyć na charakter przeprowadzonych dowodów tj. przesłuchanie dwóch świadków, na okoliczności co do faktów i zdarzeń, które mogły być ich udziałem, a nie były, to trudno uznać, że niezawiadomienie stron o przesłuchaniu tych osób mogło mieć wpływ na treść orzeczenia. Na marginesie zauważyć należy, że skarżący w żaden sposób nie wskazał w zażaleniu w jaki sposób w realiach rozpoznawanej sprawy omawiane uchybienie wpłynęło na treść postanowienia sądu. Nie podzielił także Sąd odwoławczy zarzutów naruszenia prawa procesowego art. 7 k.p.k. oraz błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia skutkujących uznaniem, że skazany nie stawiał się na wezwania sądu z sobie jedynie znanych powodów, bo w rzeczywistości było to wyłącznie następstwem niewiedzy o sprawie i wyznaczanych terminach rozpraw.

Argumentacja przytoczona w zażaleniu stanowi wyłącznie polemikę z ustaleniami Sądu Okręgowego, a nie wskazuje jakich konkretnych uchybień w zakresie zasad logicznego rozumowania dopuścił się Sąd orzekający w ocenie zebranego materiału dowodowego. Utrzymywanie, że każdorazowo listonosz nie zadbał o prawidłowe doręczenie oskarżonemu zawiadomienia o terminie rozprawy, jest dowolne i nie poparte innymi dowodami. Skoro przesyłkę pocztową otrzymała A. L. zamieszkała pod tym samym adresem, to nie ma podstaw by sądzić, że doręczyciel nie był fizycznie w miejscu zamieszkania oskarżonego. Nie jest także argumentem o nie pozostawianiu awiza przez doręczyciela i to, że ktoś kiedyś nie otrzymał jakiejś przesyłki. Adnotacje o dwukrotnym awizowaniu zawiadomień dokonywane na przesyłkach sądowych adresowanych do oskarżonego, nie budzą żadnych wątpliwości, co do prawidłowego postępowania doręczyciela, zwłaszcza w sytuacji, gdy co do doręczeń korespondencji innym osobom przez tego samego listonosza nie stwierdzono nieprawidłowości. Słusznie Sąd Okręgowy tylko w postawie oskarżonego upatrywał przyczyn nieodebrania przesyłki z Urzędu Pocztowego. Taka postawa koresponduje z uchylaniem się oskarżonego od dozoru policji. W świetle ujawnionych w toku procedowania okoliczności sformułowane oceny i wnioski odpowiadają prawidłowości logicznego rozumowania. W związku z powyższym ocena dowodów w pełni pozostaje pod ochroną art. 7 k.p.k.

Nie dziwi fakt, że w obliczu orzeczonej wobec oskarżonego kary 1 roku bezwzględnego pozbawienia wolności, skazany zdecydował się na złożenie wniosku o wznowienie postępowania z przyczyn określonych w art. 540b § 1 pkt 1 k.p.k. Przepis ten statuuje możliwość wznowienia postępowania sądowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem na wniosek oskarżonego w terminie zawitym miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o zapadłym wobec niego orzeczeniu, jeżeli sprawę rozpoznano pod nieobecność oskarżonego, któremu nie doręczono zawiadomienia o terminie posiedzenia lub rozprawy, albo doręczono je w inny sposób niż osobiście, gdy wykaże on, że nie wiedział o terminie oraz o możliwości wydania orzeczenia pod jego nieobecność.

Akceptując ustalenia Sądu pierwszej instancji rozpoznającego wniosek skazanego o wznowienie postępowania z przyczyn określonych w art. 540b § 1 pkt 1 k.p.k. zwrócić trzeba uwagę, że z powodu zmiany trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny przed Sądem Rejonowym w Świdnicy w sprawie oskarżonego M. L. (sygn. akt: II K 1145/12) problem rozpoznania sprawy pod nieobecność oskarżonego i prawidłowości zawiadomienia go o rozprawie, wykracza poza ramy omawianych podstaw wznowienionych. Zwrócić trzeba uwagę, że ustawodawca mówiąc w art. 540b § 1 pkt 1 k.p.k. o rozpoznaniu sprawy pod nieobecność oskarżonego ma przede wszystkim na myśli sytuacje, kiedy rozpoznanie sprawy i wydanie orzeczenia pod nieobecność było w pełni dopuszczalne w świetle przepisów kodeksu postępowania karnego. W przypadku bowiem gdy nie było podstaw do prowadzenia rozprawy pod nieobecność oskarżonego, zachodzić będzie inna podstawa wznowienia – uchybienie określone w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. Nie ma zatem wówczas potrzeby sięgania do wznowienia postępowania na podstawie art. 540b § 1 pkt 1. Jedynie rozpoznanie sprawy pod nieobecność oskarżonego na posiedzeniu, w którym jego udział był fakultatywny, może być zarówno wynikiem naruszenia przepisów (np. oskarżonego w ogóle nie zawiadamiano o terminie posiedzenia) jak i przestrzegania reguł procesowych (np. zawiadomienie doręczono przez awizo). W obu tych sytuacjach zachodzić będzie podstawa wznowienia z art. 540b § 1 pkt 1 k.p.k. (por. S. Steinborn, Komentarz do art. 540b Kodeksu postępowania karnego, Lex 2013).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego in concreto zachodzi uchybienie bezwzględne z art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k., co obligowało Sąd do wznowienia postępowania z urzędu na podstawie art. 542 § 3 k.p.k. Ocena taka wynika z następującego układu procesowego, jaki miał miejsce w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Świdnicy.

Prokurator Rejonowy w Świdnicy kierując akt oskarżenia przeciwko M. L. o czyny z art. 157 § 2 k.k., art. 190 § 1 k.k. wniósł o rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym. Na wyznaczoną na dzień 19 marca rozprawę, oskarżony nie stawił się (wezwanie awizowano). W związku z tym Sąd uznał wezwanie za doręczone prawidłowo i postanowił na podstawie art. 479 § 1 k.p.k. prowadzić postępowanie bez udziału oskarżonego, który nie usprawiedliwił przyczyn swojego niestawiennictwa. Na podstawie art. 479 § 2 k.p.k. Sąd postanowił odczytać wyjaśnienia oskarżonego zapisane na k. 35-37 i 38-41.

Po odczytaniu wyjaśnień oskarżonego i przesłuchaniu kilku świadków rozprawę odroczono do dnia 10 maja 2013 roku (k. 89). Na rozprawie w dniu 10 maja 2013 roku z powodu przekroczenia terminu przerwy Sąd na podstawie art. 484 § 2 k.p.k. postanowił prowadzić sprawę w dalszym ciągu w postępowaniu zwyczajnym. Oskarżony na tę rozprawę ponownie nie stawił się. Wezwania nie podjął, pomimo dokonania przez pocztę czynności wskazanych w art. 133 § 2 k.p.k. Sąd Rejonowy postanowił rozprawę prowadzić pod nieobecność oskarżonego z powołaniem się na przepis art. 376 § 2 k.p.k. Po wyczerpaniu postępowania dowodowego w dniu 10 maja 2013 r. wydano wyrok, mocą którego wymierzono oskarżonemu karę łączną roku pozbawienia wolności (sygn. akt: II K 1145/12).

Przedstawiony wyżej sposób procedowania był nieprawidłowy, z uwagi na naruszenie zasad obowiązujących w postępowaniu prowadzonym w trybie zwyczajnym.

W judykaturze w zasadzie ugruntowane jest stanowisko, że zmiana trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny pociąga za sobą konieczność uczestnictwa oskarżonego w rozprawie głównej (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 27 września 2004 r., sygn. akt: III K 216/04, Lex nr 126701; z dnia 29 marca 2006 r., sygn. akt: V KK 483/05, Lex nr 180759; z dnia 21 października 2009 r., sygn. akt: V KK 234/09, Lex nr 529675; z dnia 29 września 2010 r., sygn. akt: V KK 274/10, Lex nr 603962).

Odmienny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 20 lipca 2011 r., sygn. akt: V KK 167/11, OSNKW 2011/9/85, z którym krytyczną polemikę podjął M. S. (2) w glosie do w/w orzeczenia. Kontrowersje dotyczyły m.in. możliwości zastosowania art. 376 § 2 k.p.k. w postępowaniu zwyczajnym prowadzonym pod nieobecność oskarżonego po przejściu z trybu uproszczonego, gdzie oskarżony wyjaśnień nie składał i odczytano jego wyjaśnienia na podstawie art. 479 § 2 k.p.k. złożone w postępowaniu przygotowawczym, a w związku z tym możliwości prowadzenia postępowania w dalszym ciągu w trybie zwyczajnym i wyrokowania bez obecności oskarżonego.

Interpretacji pojęcia „w dalszym ciągu” zawartego w art. 484 § 2 k.p.k. oraz wykładni zwrotu „złożenie wyjaśnień”, o których mowa w art. 376 § 2 k.p.k. dokonał Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2013 r., sygn. akt: I KZP 12/13, OSNKW 2013, z. 12, poz. 99. W uchwale tej Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że: zawarty w art. 484 § 2 k.p.k. zwrot: „w dalszym ciągu” oznacza, że przewidziana w tym przepisie obligatoryjna zmiana trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny nie pozbawia skuteczności przeprowadzonych do tej chwili czynności procesowych i nie obliguje do ich powtórzenia, natomiast wywołują one tylko te konsekwencje procesowe, które są właściwe dla trybu zwyczajnego. Tym samym – jak pisze się w uzasadnieniu uchwały – zmiana taka powoduje, że procedowanie po upływnie określonego w art. 484 § 1 k.p.k. maksymalnego terminu przerwy wymaga obecności oskarżonego na rozprawie zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 374 § 1 k.p.k. Nie można prowadzić rozprawy pod nieobecność oskarżonego na podstawie art. 376 § 2 k.p.k., jeśli nie złożył on dotąd wyjaśnień przed sądem, nawet gdy wcześniej podczas procedowania w trybie uproszczonym odczytano jego wyjaśnienia na podstawie art. 479 § 2 k.p.k.

W rozpoznawanej sprawie nastąpiła zmiana trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny, czego konsekwencją była konieczność uczestnictwa oskarżonego w rozprawie głównej (art. 374 § 1 k.p.k.). Odstępując od tej zasady Sąd Rejonowy błędnie postąpił stosując przepis art. 376 § 2 k.p.k. Przepis ten nie mógł mieć zastosowania, albowiem oskarżony nie złożył wyjaśnień przed sądem, a tylko spełnienie tego warunku wynikającego z treści art. 376 § 1 k.p.k. umożliwiałoby procedowanie pod nieobecność oskarżonego. Dodatkowym argumentem przemawiającym za niemożnością zastąpienia wyjaśnień oskarżonego wyjaśnieniami odczytanymi przez Sąd w postępowaniu uproszczonym przed zmianą trybu jest treść art. 377 § 4 k.p.k.

Kodeks postępowania karnego przewiduje możliwość prowadzenia rozprawy pod nieobecność oskarżonego po zmianie trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny w sytuacji określonej w art. 377 § 3 k.p.k. Dotyczy to sytuacji niestawiennictwa oskarżonego na rozprawę bez usprawiedliwienia. Jednakże wówczas warunkiem sine qua non jest osobiste doręczenie oskarżonemu wezwania (art. 132 § 1 k.p.k.). In concreto przepis ten nie wchodził w rachubę, bo takie okoliczności w sprawie nie wystąpiły.

Bezsprzecznie stwierdzić należy, że Sąd Rejonowy w Świdnicy w dniu 10 maja 2013 roku uchybił zasadom obowiązującym podczas rozpoznania sprawy w trybie zwyczajnym wynikającym z treści art. 374 § 1 k.p.k. i art. 376 § 2 k.p.k. na skutek tych nieprawidłowości rozpoznano sprawę podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność na rozprawie była obowiązkowa. Uchybienie to stanowi bezwzględną przesłankę odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.

Rozpoznając zażalenie na postanowienie o oddaleniu wniosku o wznowienie postępowania, Sąd Apelacyjny zobligowany był do skontrolowania całego toku postępowania w sprawie, także pod kątem bezwzględnych przyczyn odwoławczych. Problem wadliwości procedowania Sądu Rejonowego co prawda był przedmiotem wniosku o wznowienie postępowania, ale koncentrował się na przesłance określonej w art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k. Kluczową jednak kwestią tego procedowania nie był tylko problem awizowania wezwania, ale przekształcenie postępowania z trybu uproszczonego na zwyczajny. Problem ten tyko w pewnym stopniu przewinął się w treści wniosku i zażalenia złożonego przez obrońcę skazanego. Pozyskane informacje o nieprawidłowościach w procedowaniu Sądu Rejonowego znalazły odzwierciedlenie w aktach sprawy. To obligowało Sąd Apelacyjny do zbadania skutków zaistniałych błędów.

Konkluzja jest taka, że prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego po przekształceniu trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny z zastosowaniem przepisu art. 376 § 2 k.p.k., jeżeli oskarżony nie złożył wyjaśnień przed sądem, stanowi bezwzględny powód odwoławczy z art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k., skutkujący wznowieniem postępowania z urzędu na mocy art. 542 § 3 k.p.k.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżone postanowienie i orzekł jak w pkt I części dyspozytywnej wyroku.

Wobec wznowienia postępowania i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Świdnicy do ponownego rozpoznania, Sąd ten w orzeczeniu kończącym postępowanie rozstrzygnie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skazanemu z urzędu (art. 639 k.p.k. w zw. z art. 626 § 1 k.p.k.).