Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 stycznia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach Wydział II Cywilny Ośrodek (...) w R.

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Teresa Michalska

Protokolant Bogumiła Brzezinka

po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2014r.

w R.

sprawy z powództwa F. W.

przeciwko (...) Zakładowi (...) na Życie Spółce

Akcyjnej w W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 179.205,01 zł (sto siedemdziesiąt dziewięć tysięcy dwieście pięć złotych 1/100) z ustawowymi odsetkami od dnia 17 stycznia 2014r. oraz kwotę 14.835,77 zł (czternaście tysięcy osiemset trzydzieści pięć złotych 77/100) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

2.  w pozostałej części powództwo oddala.

Sygn. akt II C 238/12

UZASADNIENIE

Powód F. W. w pozwie wniósł o zasadzenie od strony pozwanej (...) Zakładu (...) na (...) Spółka Akcyjna w W. na jego rzecz kwoty 223 685,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25.04.2012 r. do dnia zapłat oraz kosztów postępowania. Stanowisko powoda w toku postępowania uległo modyfikacji i ostatecznie domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 181.202,41 zł z ustawowymi odsetkami od daty określonej w pozwie. Uzasadniając żądanie pozwu F. W. podniósł, że zawarł z pozwanym w dniu 19 listopada 1974 roku w W. umowę ubezpieczenia renty odroczonej nr (...), jednakże strona pozwana niezgodnie ewidencjonowała wykupione przez powoda cząstkowe składowe renty, sukcesywnie i bez podstawy prawnej obniżając kwotę przypadającą na każdy wpłacony 1 000 zł. Zarzucił również, iż zakupiona renta nie zwiększała się corocznie o umówione 2 % i 6 %, jaki i nie zwiększyła się w dniu 31.01.1982 r. o 20% na podstawie uchwały nr 8/83 Rady Ministrów z dnia 4.02.1983 r., o której to powód został poinformowany przez pozwaną stosownym pismem. W załączeniu strona powodowa przedłożył szczegółowe przeliczenie wykupionych cząstkowych składowych nominalnej renty za cały okres ubezpieczenia oraz stan renty po oprocentowaniu wynikającym z Ogólnych warunków ubezpieczenia rent odroczonych zatwierdzonych decyzją Ministra Finansów Nr BP. (...) 274/60 z dnia 18 października 1960 roku, znowelizowanych decyzją Ministra Finansów nr FR, (...)- 04/życ. (...) z dnia 23 czerwca 1972 r. Powód stanął na stanowisku, że należna renta winna być zwaloryzowana wobec istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania jaka miała miejsce na przełomie lat dziewięćdziesiątych - podstawę roszczenia stanowi w tym wypadku art. 358 ¹ § 3 kc, a waloryzacja powinna nastąpić w odniesieniu do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, jako najbardziej obiektywnego miernika wartości. W przypadku przyjęcia takiego miernika wartości powód akceptował rozłożenie skutków inflacji w stosunku 60/40 % - w 60 % po stronie pozwanej jako profesjonalisty. Należna powodowi renta ustalona według tej metody powinna wynosić: 691,03 PLN x 0,81 x 347,72% x 60% = 4 548 PLN/m-c,

gdzie przyjęto:

- 2 691,03 PLN - średnie wynagrodzenie w gospodarce narodowej za 2007 r., od kiedy to renta winna być wypłacana,

- 0,81 - pomniejszenie średniego wynagrodzenia o indywidualny podatek dochodowy,

- 347,72 % - rzeczywisty stosunek zakupionej renty nominalnej do średniego wynagrodzenia netto.

Dalej powód wskazał, że zgodnie z zawartą umową jego renta powinna być oprocentowana corocznie o wynikający z umowy %. Stąd dla kwoty renty 4548 PLN powinna ona wynosić w poszczególnych latach:

- w 2008 roku 4 548 x 1,02 = 4 639 PLN

- w 2009 roku 4 639 x 1,02 = 4 732 PLN

- w 2010 roku 4 732 x 1,02 = 4 827 PLN

- w 2011 roku 4 827 x 1,02 = 4 924 PLN

- w 2012 roku 4 924 x 1,02 = 5 022 PLN.

Powód podnosił również, że w styczniu 2010 r. zainicjował przed Sądem Rejonowym w Żorach przeciwko pozwanemu postępowanie ugodowe, jednakże do ugody nie doszło. Przyznał, że w marcu 2009 r. pozwany zaproponował mu w drodze ugody pozasądowej ustalenie miesięcznej renty w kwocie 1 023 PLN począwszy od 01.03.2009 r., ale zaprezentowane przez Ubezpieczyciela wyliczenia uważa za niezgodne z rzeczywistym stanem i krzywdzące dla niego. Podstawą domagania się odsetek ustawowych od dnia 25.04.2012 r. jest art. 481 § 1 i 2 kc w zw. z art. 455 kc.

Pozwany (...) Zakład (...) na (...) Spółka Akcyjna w W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości. Przyznał, że istnienie umowy ubezpieczenia, a także wysokość wpłaconych składek, nie są sporne w niniejszej sprawie. Pozwany kwestionował jednak prawdziwość dokumentu z dnia 9.01.1984 r. o rewaloryzacji renty o 20%, zaprzeczając jego wydaniu przez pozwanego. Jego zdaniem nie ulega wątpliwości, iż powód opłacał składki na poczet umowy ubezpieczenia renty odroczonej nr 276.767 w okresie od 1974 roku do 1990 roku. Łącznie w tym okresie powód wpłacił składki na sumę 1 000 000 plz (100,00 zł po denominacji). Z tytułu tak opłaconych składek, nabył on rentę w wysokości 16.589,64 plz (1,66 zł po denominacji). Natomiast po roku 1990 powód nie wpłacał już żadnych dalszych składek na poczet opisanej wyżej umowy. Jednakże w ocenie pozwanego powództwo jest rażąco zawyżone i rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Pozwany kwestionuje w całości i co do zasady zaproponowany w pozwie sposób wyliczenia zwaloryzowanego świadczenia, zarzucając mu w szczególności:

- nie podparte żadnym dowodem i sprzeczne z umową ubezpieczenia przyjęcie, iż poprzez zapłaconą w każdym roku składkę w wysokości 1 000,00 plz, powód nabył każdorazowo rentę w wysokości 33,72 plz za każdy 1 000 plz wpłaconej składki, podczas gdy, zgodnie z taryfą XII, kwota renty nabytej za każdy 1 000 plz wpłaconej składki była corocznie inna, malejąca i jedynie w pierwszym roku wynosiła 33,72 plz, by następnie dorocznie maleć, aż do 3,48 plz za każdy 1 000 plz składki,

- niezasadne przyjęcie jako wskaźnika wyjściowego, wskaźnika przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z roku 2007 w ujęciu brutto,

- niezasadne przyjęcie rzeczywistego stosunku zakupionej renty do średniego wynagrodzenia na poziomie 347,72%,

- niedopuszczalne powiększanie o 2% i 6% renty zwaloryzowanej, podczas gdy, zgodnie z umową, podwyższana miała być renta nominalna, jak wynika to z zapisów w ogólnych warunkach ubezpieczenia - strona 31 owu, in fine - taryfowe nominalne renty wzrastają corocznie o 2%, poczynając od następnego roku kalendarzowego płatności renty, a co za tym idzie, nie można, jak chce tego powód, najpierw renty waloryzować (lata 2007 - 2011), a dopiero potem podwyższać jej o 2%. W pierwszej kolejności pozwany kwestionował prawo domagania się przez powoda w ogóle waloryzacji świadczenia, bowiem zobowiązania pozwanego, w zakresie wypłaconych rent wygasło. Wskazał on, iż od lutego 2007 roku do lutego 2009 roku, powód odbierał świadczenia bez jakichkolwiek zastrzeżeń. Pozwany podnosił, iż jego stanowisko stanowi wyraz poglądów doktryny i judykatury. Powoływał się przy tym na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.11.2000 r. II CKN 340/2000, w którym zostało podkreślone, że przyjęcie przez wierzyciela bez zastrzeżeń świadczenia pieniężnego w wysokości jego sumy nominalnej stanowi z reguły wykonanie zobowiązania w sensie prawnym, po którym zobowiązanie to wygasa, bez możliwości waloryzacji objętego nim świadczenia. Bezwarunkowe odebranie świadczenia stwarza bowiem domniemanie złożenia przez wierzyciela oświadczenia o przyjęciu, a tym samym o wykonaniu zobowiązania. Jeżeli więc wierzyciel twierdzi, że przyjęcie przez niego świadczenia w kwocie nominalnej nie było właściwym wykonaniem zobowiązania, powinien to udowodnić. Z reguły polegać to będzie na wykazaniu, że przyjmując sumę nominalną zastrzegł, iż nie traktuje tego jako całościowego wykonania zobowiązania. Stanowisko to, zdaniem pozwanego, jest potwierdzeniem istniejącego w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądu, iż do zobowiązań już wykonanych art. 358 ¹ § 3 kc, przewidujący waloryzację świadczeń pieniężnych, nie ma zastosowania (por. wyrok SN z 28.09.1993 r. I CRN 74/93). Pozwany podkreślił, że nie może być zatem przedmiotem waloryzacji zobowiązanie wygasłe (por. uchwała SN z 3.04.1992 r., I PZP 19/92, OSNCP 1992, nr 9, poz. 166 oraz A. Szpunar, glosa do uchwały SN z 20.03.1992 r., 111 CZP 14/92, OSP 1993, z. 6, poz. 118) i z tych względów, mimo istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza, wątpliwości budzi możliwość waloryzacji świadczenia po dokonaniu przez dłużnika zapłaty kwoty nominalnej. Odnosząc się do naruszenia zasad współżycia społecznego oraz interesu pozwanego, wskazywał, iż przy dokonywaniu waloryzacji świadczenia ubezpieczeniowego na podstawie art. 358 ¹ § 3 kc., sąd musi „wyważyć” interesy obu stron w granicach zasługujących na ochronę przy utrzymaniu właściwego stosunku między nimi. Słuszny interes może i powinien być uwzględniony, ale tylko do granic kolizji z interesem drugiej strony. Natomiast ingerencja sądu powinna następować w minimalnym zakresie, gdyż waloryzacja sądowa stanowi wyjątek od zasady dotrzymywania umów i nie może prowadzić do podważenia całego systemu umownego oraz likwidacji stabilności umów (tak SA w Katowicach w wyroku z 22.03.2006 I ACa 2150/05). Pozwany uważał, że dokonał stosownego urealnienia świadczenia zgodnie z warunkami ubezpieczenia. W ten sposób zakupiona renta w kwocie 16 589,64 plz, została podwyższona do kwoty 6 959 871,81 plz, co dało kwotę miesięcznej renty w wysokości 696,00 zł miesięcznie, a obecnie 710,00 zł po dokonaniu podwyższenia. Powód nie zgodził się jednak z tym wyliczeniem i nie przyjął zaproponowanego świadczenia. W drodze wyjątku, po odwołaniu powoda, pozwany zgodził się wypłacać powodowi świadczenie miesięczne w kwocie 1 023,00 złotych, ale i na takie rozwiązanie powód nie wyraził zgody. W dalszej kolejności pozwany podnosił, iż bezspornym w sprawie jest, że powód zaprzestał dokonywania wpłat na poczet umowy w 1990 roku i do tej daty zakupił świadczenie w kwocie nominalnej w wysokości 16 589,64 plz. Dlatego też ewentualnie tylko ta kwota może podlegać waloryzacji sądowej, przy czym porównanie jej wysokości powinno być odniesienie albo do poziomu przeciętnego wynagrodzenia w 1990 roku albo do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poszczególnych latach opłacania składek. Pozwany wskazał przy tym na zasadniczy błąd powoda polegający na przyjęciu, iż przez cały okres wpłacania składek miał za każdy 1000 plz składki nabywać rentę w wysokości 33,72 plz podczas gdy zgodnie z taryfą XII, kwota ta była przewidziana jedynie za pierwszy rok opłacania składek. Następnie kwota ta systematycznie malała, aby w dacie osiągnięcia 60 roku życia wynosić 3,48 plz. W niniejszej sprawie, zdaniem pozwanego, ewentualna waloryzacja powinna dotyczyć odniesienia zakupionej renty do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poszczególnych lat opłacania składek, gdyż tylko w ten sposób da się odnieść wysokość zwaloryzowanego świadczenia do rzeczywistej wartości wpłaconych przez powoda składek. Pozwany przeprowadził na tej podstawie analizę wskazując, że biorąc pod uwagę, iż powód opłacał składki w sumie przez 17 lat, średni stosunek zakupionej w tym okresie renty do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wynosił 5,93 % (100,82 % : 17). Pozwany przyjmując zatem, iż średni stosunek renty zakupionej do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wynosił w poszczególnych latach opłacania składek około 5,93 %, a przeciętne miesięczne wynagrodzenie netto z roku 2007 wynosiło 1 812,66 zł wyliczył, że kwota zwaloryzowanej renty powinna wynosić 107,49 zł, przed zastosowaniem odpowiedniego rozdziału ryzyka hiperinflacji na obie strony. Pozwany podkreślił także, iż mając na uwadze postanowienia umowy, nie waloryzował jedynie sumy nominalnej wypłaconych składek, a odpowiednio urealnioną rentę, z zastosowaniem wskaźnika urealnienia określonego Zarządzeniem Prezesa (...), przy uwzględnieniu, iż w tym wskaźniku urealnienia mieści się umówiony wskaźnik, o który renta miała wrastać tj. 2 % i 6 %. Pozwany twierdził, że w wyliczeniach świadczenia dla powoda zastosowanych dla celów polubownych prób zakończenia sporu, przyjął dużo korzystniejszą dla niego wersję i zastosował przeliczenie, w którym pomnożył przeciętne miesięczne wynagrodzenie z roku 2007 (1 812,66 zł) przez uzyskany wskaźnik - stosunek zakupionej renty nominalnej do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia netto (w tym przypadku 97,52%) oraz przez wskaźnik ryzyka hiperinflacji (50%), co dało kwotę 913,76 zł stanowiącą zwaloryzowaną rentę należna ewentualnie powodowi ([(1 812,66 zł x 100,82 %) x 50 %] = 913,76 zł). Strona pozwana wskazała, iż analogiczne wyliczenie zostało zaprezentowane powodowi w kierowanej do niego korespondencji, przy czym pozwany zastosował wówczas wskaźnik przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z 2008 roku, przez co zaproponowana miesięczna kwota renty była wyższa i wynosiła 1 023,00 zł. W żadnym wypadku nie można jednak traktować tej propozycji jako uznania roszczenia, ponieważ renta w takiej wysokości mogła zostać przyznana jedynie pod warunkiem zawarcia ugody pozasądowej, dlatego obecnie już nie obowiązuje. Pozwany stwierdził, że w niniejszej sprawie zasadnym będzie rozłożenia ryzyka inflacji po połowie, gdyż pozwany nie miał żadnego wpływu na wysokość inflacji w Polsce a składka nie była płatna jednorazowo, przez co nie miała dużego znaczenia dla możliwości prowadzenia inwestycji i obrotu pieniądzem. Nadto zakwestionował zasadność domagania się odsetek ustawowych od dnia 25.04.2012 r., bowiem jak wynika z ugruntowanego orzecznictwa i stanowiska doktryny w tym zakresie, orzeczenie w przedmiocie waloryzacji świadczenia jest orzeczeniem prawno-kształtującym, a termin zapłaty odsetek może rozpocząć swój bieg najwcześniej w dniu wydania wyroku.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód F. W., ur. (...), zawarł z pozwanym (...) Zakładem (...) na (...) Spółka Akcyjna w W. następcą prawnym Państwowego Zakładu (...), w dniu 19 listopada 1974 roku w W. umowę ubezpieczenia renty odroczonej nr (...). Umowa została zawarta na podstawie Ogólnych warunków ubezpieczenia rent odroczonych zatwierdzonych decyzją Ministra Finansów Nr BP. (...) 274/60 z dnia 18 października 1960 roku, znowelizowanych decyzją Ministra Finansów nr FR, (...)- 04/życ. (...) z dnia 23 czerwca 1972 r. Umowa została zawarta z umówionym wiekiem wypłaty renty 60 lat, tj. płatna od 22 lutego 2007 roku.

Dowód: polisa nr (...) wraz z Ogólnymi warunkami ubezpieczenia rent odroczonych k. 29-36, 171; informacja z KRS dotycząca pozwanego k. 216-220, 18-28

Powód w dniu zawarcia umowy miał 27 lat i na podstawie tabeli XII Ogólnych warunków ubezpieczenia rent odroczonych zatwierdzonych decyzją Ministra Finansów Nr BP. (...) 274/60 z dnia 18 października 1960 roku, znowelizowanych decyzją Ministra Finansów nr FR, (...)-04/życ. (...) z dnia 23 czerwca 1972 roku miesięczna renta została przyobiecana powodowi w wysokości 33,72 zł za każdy 1000 zł wpłacony na rzecz strony pozwanej w pierwszym roku opłacania składek. Następnie kwota ta systematycznie malała, aby w dacie osiągnięcia 60 roku życia wynosić 3,48 zł. Powód opłacał składki jedynie do 1990 roku, a zatem wyliczenie renty nominalnej wygląda następująco:

F. W. w okresie od 1974 do 1990 roku opłacił składki w nominalnej kwocie 1 000 000 starych zł. Posiadane przez powoda książeczki rentowe zawierają prowadzoną przez (...) ewidencję wykupionych udziałów w rencie oraz stan renty ustalony po każdej wpłacie. Według postanowień cyt. Ogólnych warunków umowy ubezpieczenia renta zakupiona w danym roku kalendarzowym, w okresie odroczenia jej płatności miała zwiększać się od następnego roku corocznie o 2 %. Obliczona w ten sposób renta, od następnego roku kalendarzowego po roku, w którym nastąpił początek jej płatności miała zwiększać się również o 2 %. W dniu 29 maja 1978 roku powód uzupełnił zawartą umowę ubezpieczenia renty odroczonej zakupionej w (...) o następujące istotne dla niego ustalenia: od tego dnia zakupione raty renty miesięcznej, w okresie odroczenia terminu ich płatności, miały być zwiększane corocznie o 6 % renty obliczonej na podstawie obowiązującej taryfy XII. W dniu 9 stycznia 1984 roku powód otrzymał od pozwanego decyzję, iż na podstawie uchwały nr 8/83 Rady Ministrów z dnia 4 lutego 1983 r. renty odroczone zakupione w (...) zostały zrewaloryzowane o 20 % z ważnością od 1 lutego 1982 roku. W związku z tym nominalna renta powoda uległa zwiększeniu o 30 700 starych złotych.

Dowód: polisa nr (...) wraz z Ogólnymi warunkami ubezpieczenia rent odroczonych k. 29-36, 171; wniosek o uzupełnienie umowy renty odroczonej z 29.04.1978 r. k. 37; potwierdzenia wpłat na rzecz (...) za lata 1974-1990 oraz z ewidencji rocznych wpłat zarejestrowanych w książeczkach rentowych przez (...) k. 47-108, 173-174; ewidencja wykupionych składowych renty przygotowanej przez powoda oraz ewidencji wykupionych składowych renty nominalnej k. 109; decyzja o waloryzacji renty odroczonej z 9.01.1984 r. k. 38,: pisemna opinia biegłego A. K. wraz z opinią uzupełniająca k. 311-321, 341-347).

Przepisy, na podstawie których zawarto w/w ubezpieczenie zostały zmienione obwieszczeniem Prezesa (...) z dnia 22 listopada 1985 r. w sprawie ogłoszenia ogólnych warunków jednostkowych ubezpieczeń rent i zbioru taryf składek za te ubezpieczenia. Jednak na podstawie p. 2 tego obwieszczenia, dotychczasowe ogólne warunki miały być stosowane do umów zawartych przed wejściem w życie nowych ogólnych warunków do końca okresu ubezpieczenia określonego w tych warunkach. Na podstawie zmienionej tym obwieszczeniem taryfy XII miesięczna nominalna renta dożywotnia była oferowana przez pozwaną dla identycznego wieku na jaki zawarł umowę powód (27 lat) w wysokości 33,96 zł za każdy 1000 zł wpłacony na konto pozwanej. Po wejściu tych znowelizowanych przepisów powód nie otrzymał od pozwanej żadnej informacji o jakichkolwiek zmianach w zawartej w 1974 roku umowie ubezpieczenia. W związku z tym zgodnie z p. 2 Obwieszczenia, ubezpieczenie jego renty odroczonej kontynuowane było wg zasad na jakie została zawarta umowa w dniu jej zawarcia, tj. 19 listopada 1974 roku oraz z uzupełnieniami tej umowy dwustronnie zaakceptowanymi od 30 marca 1978 r.

Dowód: Obwieszczenia Prezesa (...) z 22.11.1985 r. k. 39-46.

Pismem z dnia 17 czerwca 2005 r. pozwany poinformował powoda, że stopa techniczna dla ubezpieczeń rent wynosi 5 %. Pismo to jednak nie wywołało żadnych skutków prawnych i nie zmodyfikowało dotychczasowych obowiązujących zasad ubezpieczenia z uwagi na brak akceptacji ewentualnej zmiany warunków umowy przez obie strony umowy. W dniu 19 stycznia 2007 roku powód otrzymał od pozwanego pismo dotyczące zamiany ubezpieczenia renty odroczonej potwierdzonej polisą nr (...) na rentę natychmiast płatną. W piśmie tym zawarta jest informacja, że na podstawie opłaconych składek w kwocie 969 500 zł, począwszy od 22 lutego 2007 roku płatna powinna być miesięczna renta w wysokości 696,00 zł, jednakże strona pozwana nie podała, w jaki sposób została ustalona wysokość zaproponowanej powodowi miesięcznie płatnej renty. Powód otrzymał również od pozwanej dokument z dnia 22 lutego 2007 r., zatytułowany „zamiana ubezpieczenia renty odroczonej na rentę natychmiast płatną”, z którego wynika, że numer ewidencyjny nowej renty wynosi: (...), iż renta została ustalona na podstawie taryfy (...), a (...) na (...) S.A. wypłacać będzie od dnia 22.06.2007 r. miesięczną rentę w wysokości 696 zł.

Dowód: pisma pozwanego z 17.06.2005 r. oraz 19.01.2007 r. k. 110-111, 177; dokument z 22.02.2007 r. „zamiana ubezpieczenia renty odroczonej na rentę natychmiast płatną” k. 112, 175-176.

Pismem z dnia 9 stycznia 2009 r. powód został poinformowany przez pozwanego, że od stycznia 2009 roku kwota dotychczas wypłacanej renty miesięcznej wynosi 702 zł. W związku tym pismem w dniu 13 lutego 2009 roku złożył pisemny sprzeciw do tego ustalenia. Powołał się na zapisy w umowie ubezpieczenia, gwarantujące mu coroczne podwyższanie renty o zapisane w umowie ubezpieczenia 2 %.

Dowód: pisma pozwanego z 9.01.2009 r. k. 113; pisma powoda do pozwanego z 13.01.2009 r. k. 114.

W dniu 6 marca 2009 r. pozwany zaproponował powodowi w drodze ugody pozasądowej ustalenie miesięcznej renty w kwocie 1 023 zł począwszy od 1 marca 2009 r. Mając to na uwadze powód zlecił Kancelarii Radców Prawnych (...) w Ż. dalsze poprowadzenie jego sprawy rentowej wynikającej z zawartej umowy ubezpieczenia. Kancelaria (...) wystosowała do pozwanej pismo z dnia 25 maja 2009 r. W odpowiedzi strona pozwana skierowała do powoda pismo dnia 6 lipca 2009 roku, w którym zaprezentowała zastosowany przez specjalistów pozwanej sposób ustalenia wysokości przyznanej powodowi renty, na podstawie przebiegu wykupu renty nominalnej. W dalszej korespondencji powód domagał się podwyższenia wyliczonej kwoty renty, jednakże stanowisko (...) na (...) S.A. nie uległo zmianie.

Dowód: pismo pozwanego z 6.03.2009 r. k. 115, 178-179; pismo Kancelarii radców prawnych L. (...).05.2009 r. k.116-118, 180-182; pismo pozwanego z 6.07.2009 r. k. 119-121, 183-185; pismo pozwanego z 25.08.2009 r., 9.09.2009 r. i 1.12.2009 r. k. 189-191, 193-194; pismo powoda z 7.11.2009 r. k. 192.

Powód wnioskiem z dnia 4 stycznia 2010 roku zainicjował przed Sądem Rejonowym w Żorach przeciwko pozwanemu postępowania ugodowe. Do zawarcia ugody jednakże nie doszło. Pomimo tego kolejnym pismem z 14 lipca 2010 r. powód wniósł o przystąpienie przez pozwanego do wypłaty świadczenia przynajmniej do zwaloryzowanej kwoty 1 023,00 zł, którą uznaje za bezsporną. Pozwany w piśmie z dnia 6 sierpnia 2010 r. oświadczył, że jedynie bezsporną kwotą jest kwota aktualnie wypłacanej renty w wysokości 702 zł, zgodnie ze wskaźnikami urealnień. Ubezpieczyciel ponownie podkreślił, że warunkiem rozpoczęcia wypłaty kwoty 1 023 zł miesięcznie jest podpisanie stosownej ugody. Zostało również wskazane, że stanowisko to jest ostateczne i jako takie nie może ulec zmianie. Powód pismem z dnia 30 stycznia 2012 roku, mając na uwadze możliwość polubownego załatwienia sporu wezwał pozwaną do zapłaty oraz ustalenia renty wynikającej z umowy. W odpowiedzi pozwany podtrzymał wolę polubownego załatwienia sporu i waloryzację renty do kwoty 1 023 zł, która w tej wysokości byłaby wypłacana co miesiąc. Powód na propozycję pozwanego nie wyraził zgody i dokonał ponownego przeliczenia wysokości należnej, zwaloryzowanej według obiektywnego miernika (przeciętne miesięczne wynagrodzenie z 2007 r.) renty i wezwał pozwaną do zapłaty zaległej niewypłaconej kwoty 223 685 zł pismem z dnia 10 kwietnia 2012 roku, które pozostało już bez odpowiedzi. Od 22 lutego 2007 r. do 31 grudnia 2013 r. pozwany tytułem renty wypłacił powodowi łącznie kwotę 57 206,40 zł.

Dowód: wniosek o zawezwanie do próby ugodowej z 4.01.2010 r. i protokół posiedzenia w tym przedmiocie Sądu Rejonowego w Żorach z 2.06.2010 r. k. 122-125; pismo powoda z 14.07.2010 r. k. 186-187; pismo pozwanego z 6.08.2010 r. k. 188; pismo powoda z 30.01.2012 r., pismo pozwanego z 29.02.2012 r., pismo powoda 10.04.2012 r. k. 126-139; tabela GUS za lata 1950-2011 oraz komunikatu Prezesa GUS z 11.02.2008 r. k. 140-142; karty wypłat świadczeń rentowych k. 161-170, oświadczenie stron złożone na rozprawie k.384.

W niniejszej sprawie Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i finansów na okoliczność:

- ustalenia wysokości opłaconych przez powoda składek z tytułu renty odroczonej,

- ustalenia wysokości wykupionej miesięcznej renty nominalnej przy uwzględnieniu zgodnego z umową oprocentowania i rewaloryzacji,

- ustalenia stosunku wykupionej renty do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej oraz zwaloryzowania należnej powodowi w okresie od 22 lutego 2007 r. do 31 grudnia 2011 r. renty w odniesieniu do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2007 r.

Opinię w sprawie wydało dwóch biegłych, przy czym to do opinii biegłego A. K., obie strony ostatecznie odnosiły się swoje stanowiska. W ocenie biegłego dokonanie wyliczenia wartości nabytej renty bez uwzględnienia waloryzacji umownej stanowiłoby zniekształcenie czynnika jakim jest wyliczone świadczenie, wynikające z zawartej polisy, która to stanowi element wyjściowy do wyliczenia wartości obecnej świadczenia w oparciu o przeciętne miesięczne wynagrodzenie. Wskazał przy tym, iż waloryzacja o 2%, a następnie o 6% jest dla ubezpieczonego zwiększeniem wartości ekonomicznej na zasadzie oprocentowania wniesionych wartości pieniężnych, postawionych do dyspozycji (...) w celu ich inwestowania, osiągnięcia zysku i jest zgodna z zapisami zawartymi w polisie. Natomiast waloryzacja będąca przedmiotem sporu w toczącej się sprawie wynika ze znacznego spadku siły nabywczej pieniądza w wyniku hiperinflacji lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Dodatkowo biegły zauważa, że nie można ustalić powodu rewaloryzacji dokonanej na podstawie Uchwały 8/83 Rady Ministrów z ważnością od 1.02.1982 r. dlatego też dokonał wyliczeń w dwóch wariantach, z uwzględnieniem waloryzacji jak i bez niej. Wysokość opłaconych przez powoda składek na poczet polisy renty odroczonej w okresie od 1974 do 1990 roku wraz z przypisem poczynionym na podstawie szczególnych przepisów wynosi 1 000 000 starych złotych tj. 100 zł po denominacji. Wysokość wykupionej miesięcznej renty nominalnej przy uwzględnieniu zgodnego z umową oprocentowania i rewaloryzacji wynosi 56 622,10 starych złotych tj. 5,66 zł po denominacji. Czyli, wykupiona miesięczna renta powoda stanowiła 5,66 % sumy wpłat na poczet polisy. Stosunek wpłaty do wynagrodzenia miesięcznego posłużył do wyliczenia zrewaloryzowanej kwoty składki za dany okres w odniesieniu do średniego miesięcznego wynagrodzenia w 2007 r. netto wynoszącego 1 812,66 zł. Na tej podstawie łączna zrewaloryzowana kwota składek wpłaconych przez powoda w okresie od 1974 roku do 1990 roku w odniesieniu do miesięcznego wynagrodzenia w 2007 r. netto wynosi: 84 654,11 zł (tabela nr 3 – k. 320), natomiast kwota miesięcznej renty wykupionej przez powoda, która stanowiła 5,66 % z sumy wpłat na poczet polisy winna wynieść: 5,66 % x 84 654,11 zł = 4 791,42 zł. Po przeliczeniu tej kwoty przez przyjęty wskaźnik rozłożenia hiperinflacji pomiędzy strony w stosunku 50/50 % wyliczone zwaloryzowane miesięczne świadczenie rentowe wynosić będzie: 50 % x 4 791,42 zł = 2 395,71 zł. Zatem suma wyliczonej zwaloryzowanej renty powoda w okresie od 22.02.2007 roku do 31.12.2011 roku winna wynieść: 58,2 m-cy x 2 395,71 zł = 139 430,40 zł.

Dowód: pisemna opinia biegłego wraz z opinią uzupełniająca k. 311-321, 341-347

Podejmując rozstrzygnięcie Sąd oparł się na dowodach z dokumentów, którym dał wiarę w całości, jako że sporządzone zostały one przez uprawnione podmioty w ramach obowiązków wynikających z charakteru ich działalności, a zgodność ich treści z rzeczywistym stanem faktycznym nie została przez strony zakwestionowana w toku procesu. Ponadto Sąd w całości podzielił wywody i wnioski opinii wydanej przez biegłego sądowego A. K. z zakresu rachunkowości i finansów, gdyż została ona sporządzona w sposób rzetelny i wszechstronny oraz jest spójna i logiczna, a strony formułując ostateczne stanowiska powoływały się na nią.

Sąd zważył co następuje:

Zgodnie z treścią art. 805 kc przez umowę ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Przy ubezpieczeniu osobowym świadczenie zakładu ubezpieczeń polega w szczególności na zapłacie sumy pieniężnej w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej (art. 805 § 2 kc). Zgodnie z przepisem art. 829 pkt 1 kc takim wypadkiem może być dożycie przez osobę ubezpieczoną oznaczonego wieku. W przepisie art. 358 ¹ § 1 kc przewidziana została zasada nominalizmu, odnosząca się do zobowiązań pieniężnych, których przedmiotem od chwili ich powstania jest suma pieniężna. Wskazuje ona, że spełnienie takiego świadczenia następuje przez zapłatę objętej umową sumy nominalnej, bez względu na spadek lub wzrost siły nabywczej pieniądza i bez wyrównania powstałego na skutek tego uszczerbku majątkowego, ponoszonego przez jedną ze stron umowy. Wyjątkiem od tej zasady jest m.in. przewidziana art. 358 ¹ § 3 kc waloryzacja sądowa. Zasadniczą, materialnoprawną przesłankę jej stosowania stanowi istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, a zatem taka zmiana, która nie mieści się w zakresie normalnego ryzyka umownego. Ustalenie jej dokonywane jest przez sąd przez porównanie siły nabywczej pieniądza w chwili powstania zobowiązania oraz w chwili orzekania. Istotna zmiana otwiera możliwość domagania się przez stronę zmiany wysokości świadczenia. Dokonywanie ustaleń co do interesów stron i ich oceny w świetle zasad współżycia społecznego następuje po stwierdzeniu, że doszło do omawianej zmiany (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21.10.1994 r., III CZP 135/94, OSNC 1995/2/37). Postępowanie sądowe zmierza do ustalenia pierwotnej wartości świadczenia, następnie ustalenia kwoty, która odpowiada w chwili orzekania tej pierwotnej wartości oraz rozważenia interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego. Celem waloryzacji sądowej jest usunięcie negatywnych konsekwencji zaistniałej zmiany przez przywrócenie świadczeniu jego pierwotnej siły nabywczej, z uwzględnieniem objętych przepisem, powyższych okoliczności. Ugruntowane zostało już w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 10.04.1992 r., III CZP 126/91, OSNCP 1992/7-8/121, wyroki z 23.11.1993 r., III CRN 46/93, OSNC 1994/4/93, uchwałę z 21.10.1994 r., (...), OSNC 1995/2/37), podzielane w rozpoznawanej sprawie zapatrywanie, że na podstawie art. 358 ¹ § 3 kc może być zmieniona wysokość nominalna renty miesięcznej, określona w umowie ubezpieczenia renty odroczonej (art. 805 kc). Powód ostatecznie zmodyfikował żądanie pozwu w ten sposób, że domagał się waloryzacji renty za okres od 22.02.2007 r. do 31.07.2013 r. przy zastosowaniu tych samych metod i wskaźników, o których mowa w opinii biegłego A. K.. Nadto powód podtrzymał swoje wcześniejsze stanowisko w sprawie, iż rozłożenie skutków hiperinflacji winno postępować w stosunku 60% do 40% - 60% po stronie pozwanej. Uwzględniając uzyskane od pozwanej kwoty w okresie od 22.02.2007 r. do 31.07.2013 r. w łącznej wysokości 57 206,40 zł, powód domagał się od strony pozwanej tytułem zwaloryzowanej renty za ten czas kwoty 181 202,41 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25.04.2012 r. do dnia zapłaty. Pozwany po wydaniu opinii uzupełniającej przez biegłego A. K. wniósł, by uznać jako kwotę ustalonej wysokości miesięcznej renty po waloryzacji kwotę wskazaną w opinii uzupełniającej biegłego A. K. z 12.09.2013 r. tj. 2.285,66 zł oraz zwrócił uwagę na fakt, iż od 22.02.2007 r. do 31.12.2013 r. pozwany tytułem renty wypłacił powodowi kwotę 57 206,40 zł. Powód przyznał, że renta wypłacona od lutego 2007 r. do grudnia 2013 r. faktycznie wynosiła 57 206,40 zł. Bezspornym w sprawie był fakt istnienia umowy ubezpieczenia renty odroczonej nr (...), a także wysokość wpłaconych składek, które zostały ustalone w łącznej wysokości na kwotę 1 000 000 zł oraz wysokość wypłaconych składek na łączną kwotę 57 206,40 zł. Zważyć należy, iż strona pozwana ostatecznie przyznała, że nie kwestionuje prawdziwości dokumentu przedłożonego na rozprawie do wglądu przez powoda z dnia 9.01.1984 r. o rewaloryzacji renty o 20 % na podstawie Uchwały 8/83 Rady Ministrów z dnia 4.02.1982 r. z ważnością od 1.02.1982 r. Wprawdzie obie strony zgadzają się, iż w związku z przemianami gospodarczymi jakie miały miejsce w Polsce w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, to sporna pomiędzy nimi była kwestia sposobu urealnienia świadczenia wynikającego z umowy ubezpieczenia poprzez jego stosowną waloryzację, na podstawie obiektywnego miernika jakim jest kwota netto średniego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w roku 2007 (tj. po potrąceniu składek ZUS i podatku dochodowego), które wynosiło 1 812,66 zł. Sąd nie podzielił stanowiska strony pozwanej zawartego w odpowiedzi na pozew, a dotyczącego wygaśnięcia waloryzacji wskutek spełnienia świadczenia przez pozwanego. W orzeczeniu z dnia 22.09.2011 r. o sygn. akt V CNP 74/10 Sąd Najwyższy wyraźnie stwierdził, że zapłata sumy nominalnej świadczenia pieniężnego nie stanowi spełnienia świadczenia i nie jest właściwym sposobem wykonania zobowiązania (art. 354 kc), w przypadku gdy istnieją podstawy waloryzacji świadczenia o których mowa w art. 358 ¹ § 3 kc (por. orzeczenia SN z 20.03.1992 r., II CZP 14/92, OSNC 1992, nr 9, poz. 161, z 3.04.1992 r., I PZP 19/92, OSNCP 1992, nr 9, poz. 166, z 28.09.1993 r., I CRN 74/93, OSNC 1994, nr 7-8, poz. 162 i z 5.02.2003 r., II CKN 1245/00, niepubl.). Sąd zauważa również, iż pozwany w istocie uznał powództwo częściowo, w piśmie z dnia 6.03.2009 r. (...)- (...)./1230, w którym zaproponował powodowi w drodze ugody pozasądowej ustalenie miesięcznej renty w kwocie 1 023 zł począwszy od 1.03.2009 roku, przez co chciał dokonać jak sam podał: „stosownego urealnienia świadczenia”. Sąd nie przyjął argumentacji strony pozwanej jakoby waloryzacja sądowa w niniejszej sprawie winna dotyczyć sumy składek, bez powiększania ich o waloryzację umowną o 2% i 6% i że w takim przypadku dokonana zostanie podwójna waloryzacja tego samego świadczenia. Sąd oparł się w tym zakresie na poglądzie wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z 19.11.2011 r. II CSK 30/11 (LEX nr 1103003), który to pogląd podziela w całości, iż możliwa jest waloryzacja sądowa świadczenia pieniężnego na podstawie art. 358 ¹ § 3 kc, także wówczas, gdy strony przewidziały odpowiedni mechanizm waloryzacyjny w umowie, nawet jeśli został on już wykorzystany, jeśli spełnione zostaną przesłanki przewidziane w art. 358 ¹ § 3 kc. Sąd Najwyższy wskazał na odmienność przesłanek obu waloryzacji oraz odmienne rezultaty ich przeprowadzenia. Jeśli zatem waloryzacja sądowa dawałaby stronie wyższy poziom ochrony, to nie można odmówić jej skorzystania z niej, skoro art. 358 ¹ § 3 kc nie zawiera wyłączenia takiej możliwości (tak też SN w wyroku z 13.05.2005 r., I CK 690/04, niepubl., postanowieniu z 6.01.2005 r., III CZP 76/04 i wyroku z 14.01.2011 r., II CSK 343/10, OSNC 2011/9/105).

Mając powyższe na względzie Sąd uznał, iż nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, w związku z czym dopuszczalne jest dokonanie na podstawie art. 358 ¹ § 3 kc waloryzacji świadczenia pieniężnego w postaci objętej umową ubezpieczenia renty odroczonej należnej powodowi. Faktem powszechnie znanym jest, nie wymagającym dowodu zgodnie z art. 228 § 1 kpc, wystąpienie na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku hiperinflacji, która doprowadziła do istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza. Od momentu zawarcia umowy nastąpił ogromny wzrost cent towarów i usług oraz przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W okresie tym dokonano również denominacji złotego. Jednocześnie mając na uwadze przepis art. 358 ¹ § 3 kc, który nakazuje każdorazowe rozważenie interesów obydwu stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego Sąd uznał, że zwaloryzowanie przedmiotowego świadczenia do wysokości wskazywanej przez pozwanego narusza interes powoda. Postępowanie sądowe zmierzało zatem do ustalenia pierwotnej wartości świadczenia, następnie ustalenia kwoty, która odpowiada w chwili orzekania tej pierwotnej wartości. W tym celu Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i finansów, a przy wyrokowaniu oparł się na opinii wydanej przez biegłego A. K., gdyż opinia ta jest jasna, precyzyjna oraz w całości i pełnie wyczerpuje tezę dowodową zakreśloną postanowieniem Sądu. Jako pierwsza opinię wydała biegła J. S. i jej opinia jest zbieżna z opinią wydaną przez A. K.. Biegły ustalił wysokość opłaconych przez powoda składek z tytułu renty odroczonej, wysokość wykupionej miesięcznej renty nominalnej przy uwzględnieniu zgodnego z umową oprocentowania i rewaloryzacji, a także wyliczył stosunku wykupionej renty do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej oraz zwaloryzowania należnej powodowi w okresie od 22.02.2007 r. do 31.12.2011 r. renty w odniesieniu do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2007 r. Na tej podstawie Sąd przyjął, iż suma zwaloryzowanej renty za okres od 22.02.2007 r. do 31.12.2013 r., czyli za okres 82,25 miesięcy, wynosi przy wskaźniku rozłożenia hiperinflacji pomiędzy strony w stosunku 60/40 % - 60% po stronie pozwanej: 82,25 m-cy x 2 874,85 zł = 236 456,41 zł. Uwzględniając uzyskane przez powoda od pozwanego kwoty w wysokości 57 206,40 zł, Sąd uznał, zasadność żądania powoda do kwoty 179 205,01 zł. Wyliczenia oparte są o fakt, iż wysokość opłaconych przez powoda składek na poczet polisy renty odroczonej w okresie od 1974 do 1990 roku wraz z przypisem poczynionym na podstawie szczególnych przepisów wynosi łącznie 1 000 000 starych złotych tj. 100 zł po denominacji, a wysokość wykupionej miesięcznej renty nominalnej przy uwzględnieniu zgodnego z umową oprocentowania i przy uwzględnieniu rewaloryzacji (tak jak zostało to wyliczone przez biegłego A. K. w pierwszej opinii) wynosi 56 622,10 starych złotych tj. 5,66 zł po denominacji, co stanowi 5,66 % sumy wpłat na poczet polisy. Zatem kwota miesięcznej renty wykupionej przez powoda, która stanowi 5,66 % z sumy wpłat wynosi: 5,66 % x 84 654,11 zł = 4 791,42 zł. Natomiast po przeliczeniu tej kwoty przez przyjęty wskaźnik rozłożenia hiperinflacji pomiędzy strony w stosunku 60/40 % - 60% po stronie pozwanej, wyliczone zwaloryzowane miesięczne świadczenie rentowe powoda (w oparciu o wynagrodzenie netto z 2007 roku – 1812,66 zł) wynosi w ocenie Sądu: 4 791,42 zł x 60 % = 2 874,85 zł. Sąd podzielił przy tym pogląd strony powodowej, iż rozłożenie skutków hiperinflacji winno postępować w stosunku 60% do 40% - 60% po stronie pozwanego. (...) Zakład (...) na (...) S.A. jest profesjonalistą, a przez uzyskiwane wpłaty pozyskiwał środki, w oparciu o które mógł prowadzić działalność ubezpieczeniową, odnosząc wymierne korzyści z wpłaconych środków, dlatego też powinien zdaniem Sądu ponieść większe ryzyko hiperinflacji niż powód. Od ustalonej wyżej należnej powodowi łącznej kwoty renty za okres od 22.02.2007 r. do 31.12.2013 r. stanowiącej 179 205,01 zł, Sąd zasądził odsetki ustawowe od dnia następnego po wydaniu wyroku tj. dnia 17 stycznia 2014 r., gdyż uznał, że od tego też dnia powód będzie pozostawał w zwłoce. Jak wynika bowiem z ugruntowanego orzecznictwa i stanowiska doktryny w tym zakresie, orzeczenie w przedmiocie waloryzacji świadczenia jest orzeczeniem konstytutywnym, ponieważ waloryzacja nie następuje ex lege z chwilą wystąpienia określonego zdarzenia, lecz z mocy orzeczenia Sądu, który rozstrzyga o wysokości jak i zakresie świadczenia.

Koszty procesu Sąd stosunkowo rozdzielił na podstawie art. 100 kpc i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 14 835,77 zł tytułem zwrotu części kosztów postępowania. Wobec zasądzenia kwoty 179 205,01 zł z pierwotnie żądanej kwoty 223 685,00 zł pozwany przegrał sprawę w 80 % i w takiej części winien pokryć koszty procesu. W sumie koszty postępowania wyniosły 29 527,87 zł, na które składają się opłata sądowa stosunkowa od pozwu w wysokości 11 185 zł liczona zgodnie z art. 13 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jako 5 % od wartości przedmiotu sporu, wynagrodzenie biegłych sądowych za wydane opinie w sprawie w łącznej wysokości 3 908,87 zł (2342,34 zł + 1566,53 zł) oraz koszty zastępstwa procesowego każdej ze stron po 7 217 zł (wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 7 200 zł + opłata skarbowa od udzielonego pełnomocnictwa w kwocie 17 zł). Przypadająca na pozwanego część w jakiej pozwany przegrał sprawę to 23 622,30 zł (80 % z sumy kosztów postępowania), a ponieważ powód do tej pory uiścił 20 741,34 zł, to Sąd na podstawie wyżej powołanych przepisów nakazał pobrać od pozwanego na rzecz powoda kwotę 14 835,77 zł, stanowiącą różnicę pomiędzy uiszczonymi przez powoda kosztami a kwotą jaką winien zostać obciążony powód (20 741,34 zł – 5 905,57 zł = 14 835,77 zł).