Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 11 grudnia 2013r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący- Sędzia SO Małgorzata Brulińska

Sędzia SO Anna Kuczyńska

Sędzia SO Dorota Stawicka-Moryc (spr.)

Protokolant: Elżbieta Biała

po rozpoznaniu w dniu 11 grudnia 2013r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z wniosku I. M.

przy udziale C. J. (1) i R. M., B.

M., B. S., O. Ś. i N. T.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu

z dnia 10 lipca 2013r.

sygn. akt VI Ns 422/10

postanawia:

zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że stwierdzić, iż spadek po H. J., zmarłym 12 grudnia 2009r. w P., ostatnio stale zamieszkałym we W. przy ul. (...) na podstawie ustawy nabyła z dobrodziejstwem inwentarza wnuczka N. T..

Sygn. akt II Ca 1213/13

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 10 lipca 2013 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po H. J. zmarłym w dniu 12 grudnia 2009 r. w P., ostatnio stale zamieszkałym we W. przy ul. (...) na podstawie ustawy nabyła w całości i wprost jego córka I. M..

Rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych: H. J. urodził się w dniu (...) r. w D., a zmarł w dniu 12 grudnia 2009 r. we W., a przed swoją śmiercią stale mieszkał przy ul. (...) we W.. W chwili śmierci spadkodawca był rozwiedziony. Spadkodawca zawierał związek małżeński jednokrotnie z H. O. i ze związku tego urodziło się dziecko I. J. urodzona w dniu (...), która po zawarciu związku małżeńskiego obecnie nosi nazwisko M.. Spadkodawca miał dziecko pochodzące ze związku pozamałżeńskiego - C. J. (1), urodzonego w dniu (...). Spadkodawca nie miał innych dzieci i nie było takiej sytuacji, aby najpierw urodziło mu się dziecko, a następnie za jego życia zmarło. W dacie śmierci spadkodawcy nie żyli już jego rodzice M. i C. J. (2). Spadkodawca miał trzy siostry O. Ś., B. S. i S. M., która zmarła przed śmiercią swojego brata pozostawiając po sobie dzieci B. M. i R. M.. Spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu. Jego syn C. J. (1) w dniu 11 maja 2010 roku złożył w formie aktu notarialnego oświadczenie o odrzuceniu spadku po H. J.. C. J. (1) nie posiada dzieci. I. M. złożyła dwa oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jedno w imieniu własnym i jako przedstawiciel ustawowy swojej małoletniej córki N. T. nieopatrzone datą, w zwykłej formie pisemnej i drugie o tożsamej treści opatrzone datą na dzień 31 maja 2010 r., na którym notary public w Kanadzie, gdzie stale mieszka I. M., poświadczył własnoręczność podpisu wnioskodawczyni. W dniu 12 listopada 2011 r. oświadczenie o odrzuceniu spadku po H. J. w zwykłej formie pisemnej, na której własnoręczność podpisu poświadczył notary public w O. złożyła jego wnuczka N. T. urodzona W dniu (...) Siostra spadkodawcy O. Ś. złożyła na rozprawie w dniu 9 listopada 2011 r. oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza po H. J.. Siostra spadkodawcy B. S. złożyła na rozprawie w dniu 14 grudnia 2012 r. oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza po H. J.. Dzieci S. M.

trzeciej siostry spadkodawcy - B. M. i R. M. - nie złożyły oświadczeń spadkowych. Według prawa prowincji O. oraz federalnego kanadyjskiego brak jest szczególnej formy dotyczącej odrzucenia spadku lub przyjęcia spadku wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Prawo prowincji O. w ogóle nie przewiduje odrzucenia i przyjęcia spadku, a dla odrzucenia spadku, jak wynika z orzecznictwa sądów prowincji O. wystarczające jest zachowanie formy pisemnej. W prawie kanadyjskim public notary nie jest urzędnikiem państwowym i nie jest notariuszem w rozumieniu polskich przepisów o notariacie, choć do jego kompetencji należy uwierzytelnianie podpisów pod dokumentem.

Apelację od postanowienia Sądu Rejonowego wywiodła wnioskodawczyni.

Zaskarżając je w całości wniosła o jego zmianę poprzez stwierdzenie, że I. M. złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po H. J., ewentualnie o stwierdzenie, iż I. M. przyjęła spadek z dobrodziejstwem inwentarza, bądź też o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła naruszenie prawa materialnego w postaci art. 12 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe przez błędną wykładnię i niewłaściwe jego zastosowanie polegające na błędnym przyjęciu, że w niniejszej sprawie zachodzi sytuacja czynności dokonywanej przed polskim sądem spadku przez obywatela polskiego, przez co nie wchodzi ona w zakres pojęcia formy użytej w art. 12 w zw. z art. 2 § 1 w/w ustawy. Zarzuciła też naruszenie prawa materialnego w postaci art. 1016 k.c. poprzez uznanie, iż Wnioskodawczyni przyjęła spadek wprost z uwagi na niezłożeni w terminie żadnego oświadczenia, podczas gdy inni spadkobiercy tj. O. Ś. i B. S. złożyły oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a zgodnie z brzmieniem art. 1016 k.c. w powyższej sytuacji wnioskodawczynie należy uznać za przyjmująca spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Sąd Odwoławczy zważył co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Odwoławczy mając obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału, dokonał jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny. Przyjął w tym względzie, iż Sąd I instancji poczynił generalnie niewadliwie ustalenia faktyczne, które uznał za własne, jednak ze zgromadzonych w sprawie dowodów Sąd Rejonowy wyciągnął częściowo nieuprawnione wnioski.

Istota sprawy sprowadzała się do oceny skuteczności oświadczeń spadkowych złożonych przez I. M. przed sądem spadku w formie pisemnej z podpisem poświadczonym przed notary public w Kanadzie.

Sąd Rejonowy stosując prawo polskie ocenił, że oświadczenie spadkowe wnioskodawczyni nie czyni zadość art. 1018 § 3 k.c. Wskazując na tezę postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2006 r., w sprawie o sygn. I CSK 228/06 uznał, że wola spadkobiercy co do przyjęcia lub odrzucenia spadku musi zostać uzewnętrzniona w obecności notariusza i utrwalona w postaci aktu notarialnego. Stanowisko to należało uznać za niepoprawne. Zgodnie z treścią art. 640 k.p.c. oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie (§ 1). Oświadczenia, o których mowa w paragrafie pierwszym, mogą być również składane w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku (§2). Stosownie do treści art. 1018 § 3 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku można złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Wskazana, w przywołanym przez Sąd Rejonowy, orzeczeniu Sądu Najwyższego konieczność zachowania formy aktu notarialnego dotyczy wyłącznie oświadczenia składanego przed notariuszem. W podsumowaniu uzasadnienia Sąd Najwyższy konsekwentnie przyjął, że w przypadku złożenia oświadczenia przed sądem wystarczająca jest forma z podpisem urzędowo poświadczonym.

W niniejszej sprawie, oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone przed sadem spadku w ustawowym terminie wraz z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku, a zatem nie była wymagana forma aktu notarialnego. Sąd Odwoławczy nie podzielił również oceny co do braku urzędowego poświadczenia podpisu. Prawo właściwe dla określenia formy wymaganej dla oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wskazuje art. 12 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe stanowiący, że forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności; wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność została dokonana (zob. postanowienie SN z 15.07.2005 r., IV CK 20/05).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Odwoławczy uznał, iż spadkobierczyni I. M. złożyła przed Sądem skuteczne oświadczenie o odrzuceniu spadku po ojcu H. J.. Spadkobierca, który spadek odrzucił - w myśl art. 1020 k.c. - zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Stosownie zaś do art. 931 § 2 k.c. jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom, a zatem - córce N. T..

Sąd Odwoławczy oświadczeniu spadkowemu złożonemu przez I. M. w imieniu małoletniej córki N. T. odmówił waloru skuteczności. Upoważnienie rodziców do reprezentowania dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską należy oceniać według prawa wskazanego wart. 19 § 1 p.p.m., właściwego dla stosunków prawnych między rodzicami a dzieckiem. W myśl powołanego przepisu, właściwe jest prawo

ojczyste dziecka, stąd wadliwe jest przyporządkowanie tej kwestii zakresowi działania statutu spadkowego. Wymóg zgody na dokonanie czynności prawnej osoby trzeciej lub organu państwowego nie należy do zakresu formy. Wymaganie uzyskania zezwolenia organu państwowego na dokonanie czynności prawnej wykracza poza zakres użytego w art. 12 p.p.m. pojęcia formy, stanowi bowiem materialnoprawną przesłankę dokonania tej czynności prawnej (zob. postanowienie SN z 15 lipca 2005 r., IV CK 20/05). W świetle prawa polskiego, jako prawa ojczystego dziecka, nie doszło do skutecznego odrzucenia spadku w imieniu małoletniej. Zastosowanie w sprawie miał art. 101 § 3 k.r.o., stąd na złożenie w jej imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku konieczne było uprzednie uzyskanie zezwolenia sądu opiekuńczego. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, czynność prawna dotycząca majątku małoletniego, dokonana przez przedstawiciela ustawowego bez uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego wymaganego przez przepisy art. 101 § 3 i 156 k.r.o., jest nieważna i nie może być konwalidowana; dotyczy to także czynności podejmowanych w postępowaniu sądowym. Za skuteczne nie mogło zostać również uznane oświadczenie spadkowe złożone samodzielnie przez N. T., po uzyskaniu pełnoletniości, albowiem uchybiało terminowi z art. 1015 § 1 k.c.

Zgodnie z treścią art. 1015 § 2 k.c, gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Tym samym podstawą nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie jest wskazany w apelacji art. 1016 k.c, który ma zastosowanie jedynie wtedy, gdy jeden ze spadkobierców przyjął w ten sposób spadek. Spadkobiercą po H. J. nie jest zaś ani O. Ś., ani B. S., które nie doszły do dziedziczenia.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Odwoławczy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak na wstępie.