Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 10 kwietnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny II Wydział Karny w Rzeszowie

na posiedzeniu w składzie :

przy udziale Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Rzeszowie

– Janusza Drozdowskiego

po rozpoznaniu sprawy skazanego M. J.

z powodu zażalenia obrońcy skazanego

na postanowienie Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu

z dnia 21 lutego 2014 r., sygn. akt V Kow 978/13/el

o odmowie udzielenia zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego

na podstawie art. 437 § 2 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w.

p o s t a n a w i a:

u c h y l i ć zaskarżone postanowienie i p r z e k a z a ć sprawę Sądowi Okręgowemu w Tarnobrzegu do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 21 lutego 2014r. Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu odmówił skazanemu M. J. udzielenia zezwolenia na odbycie w systemie dozoru elektronicznego kary 1 roku pozbawienia wolności, orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w N. z dnia
17 października 2012r., sygn. akt II K 386/12, a następnie zarządzonej do wykonania postanowieniem Sądu Rejonowego wS. W. (1) –VIII Zamiejscowy Wydział Karny z/s w N. z dnia 18 marca 2013r., sygn. akt VIII Ko 441/13.

Powyższe orzeczenie zaskarżył obrońca skazanego, zarzucając brak wszechstronnej i dokładnej analizy wszystkich okoliczności sprawy.

Wskazując na ten zarzut wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez udzielenie zezwolenia na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego lub ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie obrońcy skazanego, o ile wnosi o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Tarnobrzegu do ponownego rozpoznania, zasługuje na uwzględnienie.

Przepis art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 2007r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (Dz. U. z 2010r., Nr 142, poz. 960 ze zm.), zwanej dalej „ustawą o dozorze elektronicznym”, stanowi że w sprawach nieuregulowanych w przywołanej ustawie do wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 6 czerwca 1997 – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, z późn. zm.), z tym że przepisów dotyczących wykonywania kary pozbawienia wolności w zakładach karnych nie stosuje się, z wyjątkiem art. 80 § 1, 2 i 4 – 5, art. 159, art. 160, art. 161 § 3, art. 162 § 2 i 3 oraz art. 163.

W związku z takim unormowaniem rodzi się pytanie o „odpowiednie” stosowanie w sprawach dotyczących dozoru elektronicznego przepisu art. 22 § 1 k.k.w., który stanowi, że prokurator, skazany oraz jego obrońca, sądowy kurator zawodowy, pokrzywdzony, a także inne osoby, o których mowa w art. 19 § 1, mają prawo wziąć udział w posiedzeniu, gdy ustawa tak stanowi. Wątpliwości te biorą się z lektury art. 41a i art. 43 ustawy o dozorze elektronicznym. Pierwszy z nich stanowi, że „udział prokuratora
w posiedzeniu o udzielenie zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego jest obowiązkowy”. Wykładnia literalna tego przepisu nie pozostawia wątpliwości, że ustawodawca takiego obowiązku nie nałożył na inne podmioty, w tym na skazanego i jego obrońcę.

Z kolei przepis art. 43 ustawy o dozorze elektronicznym zawiera katalog osób, które – fakultatywnie lub obligatoryjnie – wysłuchuje sąd penitencjarny przed wydaniem postanowienia w przedmiocie wniosku. Co ważne, kwestia wysłuchania wymienionych w art. 43 ustawy osób aktualizuje się tylko przed wydaniem decyzji pozytywnej w przedmiocie wniosku, o czym przesądza stwierdzenie: „przed wydaniem postanowienia
o udzieleniu skazanemu zezwolenia”. Jeśli więc sąd penitencjarny dopatrzy się okoliczności, które wyklucza uwzględnienie wniosku, np. uprzedniego skazania spełniającego warunki z art. 6 ust. 2 lub 3 ustawy, może wydać postanowienie oddalające wniosek, bez uprzedniego wysłuchania osób,
o których mowa w art. 43 ustawy.

Z uwagi na takie rozumienie treści art. 43 ustawy zachodzi potrzeba odpowiedzi na pytanie, czy w sytuacji gdy nie zachodzi konieczność wysłuchania skazanego lub jego obrońcy, materializuje się obowiązek zawiadomienia skazanego i jego obrońcy o terminie posiedzenia
w przedmiocie wniosku o udzielenie zezwolenia na zastosowanie dozoru elektronicznego, a tym samym „odpowiedniego” stosowania przepisu art. 22 § 1 k.k.w.

Przepis art. 22 k.k.w. dotyczy prawa do obrony materialnej przysługującej skazanemu w postępowaniu wykonawczym. Można je określić jako całokształt uprawnień, które umożliwiają odpieranie zarzutów i przedstawianie własnych racji m.in. poprzez udział w posiedzeniu sądu.

Zamieszczone w art. 22 k.k.w. odesłanie do przepisów szczególnych, dających prawo wzięcia udziału w posiedzeniu stronom, dotyczy posiedzeń mających za przedmiot kwestie odnoszące się do pozbawienia skazanego wolności, a więc w przedmiocie:

a)  zarządzenie wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności (art. 48 k.k.w.);

b)  zarządzenia wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności w sytuacji uchylania się przez skazanego od odbywania kary ograniczenia wolności (art. 65 § 2 k.k.w.);

c)  warunkowego zawieszenia wykonania kary (art. 152 § 3 k.k.w.);

d)  odroczenia wykonania kary lub przerwy w wykonaniu kary (art. 153a § 1 k.k.w.); Zob. K. P., Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, W. 2012, s. 182 – 183.

e)  warunkowego zwolnienia (art. 161 § 1 k.k.w.);

f)  odwołania warunkowego zwolnienia (art. 160 § 3 k.k.w.);

g)  zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej na podstawie art. 75 § 2 k.k. (art. 178 § 2 k.k.w.).

W przypadkach, w których art. 22 § 1 k.k.w. daje prawo udziału określonych osób w posiedzeniu sądu, istnieje obowiązek zawiadomienia ich o terminie i celu posiedzenia. Z brzmienia przepisu art. 22 § 1 i 1a k.k.w. wynika nie tylko obowiązek zawiadomienia stron i innych podmiotów wymienionych w przepisach szczególnych o terminie i celu posiedzenia, gdy ustawa tak stanowi. Z art. 22 § 1 k.k.w. wynika ponadto ich prawo do wzięcia udziału w posiedzeniu. O tym prawie muszą one być poinformowane (art. 16 § 2 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w.). Jeżeli zatem skazany, prawidłowo zawiadomiony o posiedzeniu, wyrazi wolę wzięcia w nim udziału, a nie jest to możliwe z uwagi – na przykład – na pobyt w zakładzie karnym lub areszcie śledczym, może zaistnieć potrzeba skorzystania z ewentualności, jakie daje art. 23 k.k.w. Nie wydaje się, aby możliwe było w takim przypadku rozpoznanie sprawy pod nieobecność skazanego (por. K. Postulski, op.cit., s. 184).

Zwrócenia uwagi wymaga udział obrońcy w posiedzeniu sądu wymienionych wyżej. Obrońcę skazanego zawiadamia się o terminie i celu posiedzenia, jeżeli został ustanowiony lub wyznaczony w postępowaniu wykonawczym (art. 8 § 1 i 2 k.k.w.). Bierze on udział w posiedzeniu sądu, jednakże jego niestawiennictwo – pod warunkiem prawidłowego zawiadomienia – nie wstrzymuje rozpoznania sprawy.

Wyjątkiem od zasady, że niestawiennictwo obrońcy nie wstrzymuje rozpoznania sprawy są wypadki określone w art. 8 § 2 k.k.w., a więc takie w których obrona jest obligatoryjna. W razie ich zaistnienia obecność obrońcy w posiedzeniu jest obowiązkowa, chyba że sąd orzeka na korzyść lub zgodnie z wnioskiem skazanego.

Za taką wykładnią obu tych przepisów najwyraźniej opowiedział się Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu, czego dowodem treść zarządzenia z dnia
5 lutego 2014r. o wyznaczeniu posiedzenia (k. 21). Wynika z niego, że
o terminie posiedzenia należy zawiadomić nie tylko Prokuraturę Okręgową
w T., ale też skazanego M. J. i jego obrońcę adw. J. J.. W aktach sprawy znajduje się zwrotne potwierdzenie odbioru zawiadomienia przez obrońcę skazanego (k. 22), brak natomiast takiego potwierdzenia w przypadku skazanego. Z kolei z treści protokołu posiedzenia z dnia 21 lutego 2014 r. (k. 23) wynika, że skazany M. J. nie stawił się, przy czym nie odnotowano przyczyny nieobecności skazanego. Nie stawił się również obrońca skazanego, będąc prawidłowo zawiadomiony
o terminie posiedzenia.

W tej sytuacji Sąd penitencjarny procedował pod nieobecność tak skazanego, jak i jego obrońcy. I aczkolwiek w sprawie, jak się wydaje,
z uwagi na treść przywołanych w postanowieniu przepisów art. 6 ust. 1 pkt 2
i 5 oraz ust. 2 ustawy o dozorze elektronicznym, nie zachodziła konieczność „wysłuchania skazanego lub jego obrońcy” (art. 43 ustawy), to jednak
w procedowaniu przez tenże Sąd pod nieobecność skazanego, co do którego brak zwrotnego potwierdzenia zawiadomienia o terminie posiedzenia, należy zasadnie dopatrywać się naruszenia prawa do obrony. W przedmiotowej sprawie skazany mógłby je realizować choćby przez składanie wniosków dowodowych, przedstawienie dokumentów, polemikę z treścią wywiadu środowiskowego sporządzonego przez kuratora zawodowego itp.

Prawo skazanego do udziału w posiedzeniu w przedmiocie wniosku
o udzielenie zezwolenia na zastosowanie dozoru elektronicznego wynika nadto z treści art. 5 § 1 k.k.w., materializującego zasadę podmiotowego traktowania skazanego. Jest to jedna z ważnych, kodeksowych zasad prawa karnego wykonawczego, wiążąca się z zasadą poszanowania godności ludzkiej skazanego. Rozwinięcie zasady podmiotowego traktowania skazanego znajduje wyraz w wielu innych przepisach Kodeksu karnego wykonawczego, np. w art. 6 § 1 k.k.w., nadającym skazanemu status strony w postępowaniu przed sądem, z czym łączy się szereg dalszych uprawnień, takich jak składanie wniosków, skarg i próśb (art. 6 § 2 k.k.w.) oraz środków zaskarżenia (art. 6 § 1 i art. 7 § 1 k.k.w.), prawo do obrony formalnej
i materialnej (m.in. art. 8 i 22 k.k.w.), a także upodmiotowienie go wobec organów postępowania wykonawczego w procesie wykonywania poszczególnych kar i innych środków reakcji karnej.

Na marginesie zauważyć należy, że uwadze Sądu penitencjarnego uszła treść art. 54 ustawy o dozorze elektronicznym, który stanowi, że: „Ponowny wniosek skazanego lub jego obrońcy o udzielenie zezwolenia, o którym mowa w art. 6 ust. 1, w tej samej sprawie złożony przed upływem 3 miesięcy od daty wydania postanowienia o odmowie udzielenia tego zezwolenia pozostawia się bez rozpoznania.”

Celem powyższego unormowania jest zapobiegnięcie rozpoznawaniu ponownych wniosków opartych na podobnych stanach faktycznych. Jednocześnie ustawodawca zakłada, że po upływie 3 miesięcy sytuacja skazanego może ulec na tyle istotnej zmianie, że ponowne rozważenie kwestii zezwolenia jest uzasadnione. Wniosek musi dotyczyć „tej samej sprawy”,
tj. tej samej kary pozbawienia wolności. Wydaje się przy tym, że termin
3 miesięcy należy liczyć od wydania prawomocnego postanowienia
o odmowie udzielenia zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu postanowieniem
z dnia 23 września 2013r., sygn. akt V Kow 541/13/el, odmówił skazanemu M. J. zezwolenia na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego. W następstwie rozpoznania zażalenia obrońcy skazanego, Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, postanowieniem z dnia 5 listopada 2013r., sygn. akt II AKzw 663/13, utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie. Ponowny wniosek obrońca skazanego złożył już w dniu 4 grudnia 2013r.
i dotyczył on tej samej kary 1 roku pozbawienia wolności, orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w N. z dnia 17 października 2012r., sygn. akt II K 386/12.

Wydaje się wiec, że w zaistniałej sytuacji Sąd penitencjarny winien był skorzystać z przepisu art. 54 ustawy o dozorze elektronicznym i pozostawić ponowny wniosek obrońcy skazanego o udzielenie zezwolenia na zastosowanie dozoru elektronicznego bez rozpoznania, pouczając równocześnie o prawie do złożenia zażalenia na zasadach ogólnych (art. 6 § 1 k.k.w.).

Mając powyższe na uwadze należało orzec jak w części dyspozytywnej postanowienia.