Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 maja 2013 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 maja 2013 roku w Szczecinie

sprawy z wniosku M. S. (1)

z udziałem H. S.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie

z dnia 24 września 2012 r., sygn. akt II Ns 1172/10

p o s t a n a w i a:

oddalić apelację.

UZASADNIENIE

Wnioskodawca M. S. (1) wniósł o dokonanie podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej pomiędzy nim, a uczestniczką H. S.. Wniósł m.in. o ustalenie, iż w skład majątku wspólnego wchodzi lokal mieszkalny położony w S. przy ul. (...), o wartości 240.000 zł.

Pismem z dnia 24 czerwca 2012 roku stanowiącym załącznik do wniosku wniósł o zobowiązanie uczestniczki do wskazania statusu mieszkania w czerwcu 2010 roku. Podniósł, iż z mieszkania został bezprawnie wymeldowany w momencie, gdy z uwagi na stan zdrowia nie kontrolował swego zachowania.

W piśmie z dnia 10 sierpnia 2010 roku wnioskodawca, reprezentowany przez pełnomocnika ustanowionego dla niego z urzędu, wskazał, iż stronom postępowania do przedmiotowego lokalu przysługuje prawo własności.

Uczestniczka w odpowiedzi na wniosek z dnia 28 kwietnia 2011 roku podniosła, iż lokal mieszkalny stanowi jej własność.

Postanowieniem wstępnym z dnia 24 września 2012 roku Sąd Rejonowy Szczecin - Centrum w Szczecinie (sygn. akt II Ns 1172/10) ustalił, iż lokal mieszkalny położony w S. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Szczecin- Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) nie stanowi majątku wspólnego M. S. (1) i H. S..

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na ustalonym w sposób następujący stanie faktycznym:

H. S. i M. S. (1) zawarli związek małżeński w dniu 21 maja 1977 roku w S.. Ze związku małżeńskiego posiadają dwoje pełnoletnich dzieci.

Małżeństwo stron zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 7 lipca 2008 roku, z wyłącznej winy M. S. (1). Wyrok rozwodowy uprawomocnił się w dniu 29 lipca 2008 roku.

Jeszcze w trakcie trwania związku małżeńskiego strony zawarły umową majątkową mocą, której z dniem 29 grudnia 2003 roku wyłączyły wspólność ustawową w ich małżeństwie.

W lokalu mieszkalnym przy ul. (...) strony zamieszkały w 1977 roku wraz z dwójką aktualnie pełnoletnich dzieci. Do lokalu przysługiwało im prawo najmu na podstawie umowy zawartej z Gminą M. S. już po zawarciu związku małżeńskiego.

W trakcie wspólnego zamieszkiwania uczestnik nadużywał alkoholu, pod jego wpływem wszczynał awantury, był agresywny zarówno wobec H. S. jak i wobec dzieci. K. wyprowadzał się z mieszkania, a po jakimś czasie wracał. Po raz pierwszy wyprowadził się z mieszkania w 1995 roku. Za namową uczestniczki i dzieci M. S. (1) wrócił do domu. Po około 3 miesiącach ponowienie stał się agresywny, wszczynał awantury i znowu się wyprowadził.

M. S. (1) ostatecznie wyprowadził się z mieszkania w 2003 roku po Ś. Wielkanocnych. W pierwszy dzień Ś. uczestnik pod wpływem alkoholu wszczął kolejną awanturę. Podniósł ręce na uczestniczkę i dzieci. H. S. namawiała męża, by podjął leczenie przeciwalkoholowe, ale ten odmówił. Gdy następnego dnia rano H. S. wróciła z nocnego dyżuru do domu zauważyła, że M. S. (1) zabrał swoje rzeczy i się wyprowadził. Od tamtej pory wnioskodawca pojawiał się w zasadzie tylko po korespondencję i czasem zabierał rzeczy osobiste. M. S. (1) poinformował uczestniczkę, iż wyprowadza się do pani J. do G. i będzie wnosił o rozwód. Wówczas H. S. poprosiła męża, by się wymeldował z lokalu, co umożliwi jej ubieganie się o dodatek mieszkaniowy z uwagi na niskie dochody. M. S. (1) zgodził się na to.

W dniu 9 grudnia 2005 roku M. S. (1) złożył wniosek do Gminy M. S. o rozwiązanie z nim umowy najmu lokalu mieszkalnego przy ul. (...) za porozumieniem stron. Do urzędu pojechał wraz z H. S. i synem M. S. (2). Tego samego dnia M. S. (1) wymeldował się z w/w lokalu.

Pismem z dnia 22 grudnia 2005 roku Gmina M. S. wyraziła zgodę i umowa najmu pomiędzy Gminą, a M. S. (1) została rozwiązana z dniem 9 grudnia 2005 roku.

Po wyprowadzenie się z lokalu przy ul. (...) M. S. (1) początkowo zamieszkiwał na stancji przy ul. (...), a potem wyjechał do znajomej do G., skąd ostatecznej przeniósł się do S..

W dniu 25 lutego 2010 roku H. S. zawarła z Gminą M. S. umowę ustanowienia odrębnej własności lokalu, sprzedaży oraz oddania w wieczyste użytkowanie. Na podstawie w/w umowy Gmina M. S. ustanowiła odrębną własność lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...) i sprzedała ww. lokal H. S., wraz z udziałem w częściach wspólnych budynku w wysokości (...) oraz oddała w wieczyste użytkowanie udział w gruncie, dla której Sąd Rejonowy w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) w wysokości (...). Przedmiotowy lokal H. S. nabyła za cenę 203.361 zł, przy czym Gmina M. S. udzieliła H. S. 95 % bonifikaty, w wyniku czego do zapłaty pozostała kwota 10.168,05 zł. Cena została wpłacona przed zawarciem przedmiotowej umowy przez H. S.. Środki na zakup uczestniczka zgromadziła z własnych oszczędności, które gromadziła przez około 3 lata przed zakupem mieszkania. Dodatkowo otrzymała pomoc finansową od syna i teścia.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd uznał, że roszczenie M. S. (1) o ustalenie, iż lokal mieszkalny położony w S. przy ul. (...) stanowi składnik majątku wspólnego stron i jako taki może podlegać podziałowi w toku niniejszego postępowania okazało się niezasadne.

Sąd uznał, że w przedmiotowej sprawie zastosowanie winien znaleźć art. 32 krio w brzmieniu obwiązującym przed nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 17 czerwca 2004 roku o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, który stanowi, że majątkowa wspólność ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.

Sąd zważył, że prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...) zostało nabyte przez uczestniczkę H. S. po ustaniu wspólności majątkowej, co nastąpiło z dniem zawarcia umowy majątkowej z 29 grudnia 2003 roku. Po tej dacie żadna rzecz nabyta czy to przez wnioskodawcę, czy to przez uczestniczkę nie może, zdaniem sądu, stanowić majątku wspólnego stron postępowania. Nabycie prawa do lokalu nastąpiło nadto już po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego. W czasie, gdy uczestniczka nabywała prawo własności, między stronami ani nie istniał ustrój wspólności ustawowej, ani nie pozostawały już w związku małżeńskim.

Kolejno Sąd podał, że okoliczność, że stronom przysługiwało uprzednio prawo najmu przedmiotowego lokalu nie ma wpływu na ustalenie, iż lokal nie stanowi składnika majątku wspólnego. Przedmiotem podziału może być składnik istniejący zarówno w chwili ustania wspólności, jak i w chwili orzekania. Wyjątkiem od tej zasady są sytuacje, gdy jedna ze stron w sposób sprzeczny z prawem - w szczególności przepisami określającymi sposób zarządu majątkiem wspólnym - rozporządziła przedmiotem stanowiącym składnik majątku wspólnego.

W przedmiotowej sprawie sąd na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego ustalił, iż prawo najmu lokalu nie istnieje w chwili orzekania, a do jego wygaśnięcia doszło z inicjatywy wnioskodawcy M. S. (1). Wnioskodawca w czasie Świat Wielkiej Nocy w 2003 roku ostatecznie wyprowadził się z mieszkania. Wnioskodawczynię poinformował, iż wyprowadza się do G.. Późniejsze zachowanie wnioskodawcy potwierdziło, że opuszczenie wspólnie zajmowane wynajmowanego mieszkania miało charakter definitywny. Wnioskodawca w mieszkaniu pojawiał się jeszcze przez jakiś czas - w okresie, gdy zamieszkiwał na stancji przy ul. (...) I w S., ale tylko w celu odbioru korespondencji bądź rzeczy osobistych. Następnie wnioskodawca wyjechał do G.. Sąd dodał nadto, iż z zeznań M. S. (2) i H. S. wynika, iż wnioskodawca nie był zainteresowany wspólnym zamieszkiwaniem z uczestniczką, ani ponoszeniem opłat związanych z najmem lokalu. Wyraził wolę wymeldowania się z lokalu i z własnej inicjatywy zwrócił się do Gminy M. S. o wyrażenie zgody na rozwiązanie umowy najmu za porozumieniem stron. W dniu 9 grudnia 2005 r. sam wymeldował się z lokalu. Okoliczności te znalazły potwierdzenie w dowodach z dokumentów w postaci potwierdzenia wymeldowania, pism UM w S. oraz wniosku M. S. (1) o rozwiązanie umowy najmu w aktach lokalowych stanowiących załącznik do akt.

Sąd zważył również, że wnioskodawca nie zaprzeczył, by podpisywał wniosek o rozwiązanie umowy najmu, ale podniósł, iż w tamtym czasie znajdował się w złym stanie psychicznym i nie mógł być w pełni świadomy. W związku z tym wniósł o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii na okoliczność, czy w chwili podpisywania wniosku o rozwiązanie umowy najmu znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Wniosku tego sąd nie uwzględnił. Powodem tego jest fakt, iż niesporna jest okoliczność, iż wnioskodawca dobrowolnie opuścił mieszkanie i nie zamieszkuje w nim od 2003 roku. Wobec tego to, czy doszło do formalnego rozwiązania umowy najmu nie ma znaczenia, w ocenie sądu, dla ustalenia, iż prawo to i tak wygasło. Nawet, gdyby przyjąć, iż wnioskodawca M. S. (1) podpisując wniosek o rozwiązanie umowy najmu oraz o wymeldowanie się z tego mieszkania znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, to i tak nie zmienia to faktu, iż prawo najmu nie istnieje. Wnioskodawca bowiem od 2003 roku nie zamieszkuje w spornym lokalu w sposób nieprzerwany. Lokal opuścił na stałe i swoje centrum życiowe przeniósł do G.. Z lokalu sukcesywnie zabierał swoje rzeczy. Uczestniczka w żaden sposób nie utrudniała wnioskodawcy zamieszkiwania w lokalu, do tej pory w drzwiach są te same zamki. W ocenie sądu zachowanie takie należy poczytywać jako wypowiedzenie stosunku najmu w sposób dorozumiany.

Wobec ustalenia, iż niezależnie od ważności zawartego przez M. S. (1) z Gminą M. S. porozumienia o rozwiązaniu umowy najmu z dniem 9 grudnia 2005 roku stosunek najmu lokalu pomiędzy wnioskodawcą a Gmina nie istnieje, albowiem został w sposób dorozumiany wypowiedziany przez wnioskodawcę na skutek dobrowolnego definitywnego opuszczenia lokalu - zbędne było przeprowadzanie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatry celem ustalenia ważności złożonego przez wnioskodawcę oświadczenia woli w przedmiocie rozwiązania umowy najmu za porozumieniem.

W rezultacie sąd uznał, że brak było podstaw do ustalenia, iż jakiekolwiek prawo do lokalu przy ul. (...) w S. stanowi przedmiot małżeńskiej wspólności ustawowej. Prawo najmu przysługujące wnioskodawcy wygasło na skutek wypowiedzenia. Prawo najmu uczestniczki wygasło na skutek nabycia przez nią prawa własności. Sąd podkreślił, że prawo odrębnej własności lokalu powstało dopiero po jego ustanowieniu na mocy umowy z dnia 25 lutego 2010 roku i po dokonaniu wpisu w księdze wieczystej. W przypadku odrębnej własności lokalu wpis do księgi wieczystej ma charakter konstytutywny, co oznacza, że prawo powstaje dopiero po dokonaniu wpisu. Powstanie prawa własności ma natomiast charakter pierwotny. Prawo to nie powstaje w miejsce, czy w zamian jakiegoś im prawa. Ponadto nabycie prawa własności nie było realizacją żadnego uprawnienia należącego do wspólności, nabycie prawa własności nie było związane z wcześniejszą ekspektatywą.

Apelację od powyższego postanowienia złożył wnioskodawca i zaskarżając postanowienie w całości, wniósł o jego zmianę i ustalenie, że lokal mieszkalny położony w S. przy ul. (...) stanowi majątek wspólny stron oraz zasądzenia od uczestniczki kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Orzeczeniu zarzucono:

1.  niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności faktycznych sprawy, w tym w szczególności faktu, iż w dniu zawarciu związku małżeńskiego przez strony wnioskodawca był w użytkowaniu przedmiotowego lokalu mieszkalnego, a więc prawa najmu do lokalu stanowi dorobek wnioskodawcy,

2.  pominięcie w podstawie prawnej rozstrzygnięcia art. 58 § 2 krio oraz nie uwzględnienie stanowiska Sądu Najwyższego zawartego w uchwale z dnia 13 stycznia 1978 r. (III CZP 30/77) oraz w orzeczeniu z dnia 12 lutego 1977 r. (III CZP 2/77).

W uzasadnieniu wnioskodawca wskazał, że prawo najmu mieszkania uzyskane w czasie trwania małżeństwa stanowi dorobek wchodzący w skład majątku objętego wspólnością ustawową (wyrok SN z 13.06.1967 r. III CRN 107/67, z 31.08.1974 r. III CZP 8/74). Powyższe ma zdaniem apelującego zasadnicze znaczenie dla okoliczności tej sprawy, bowiem do chwili zawarcia małżeństwa pomiędzy stronami prawo najmu lokalu przysługiwało matce wnioskodawcy, a po zawarciu związku małżeńskiego z uczestniczką tytuł prawny do lokalu uzyskał wyłącznie wnioskodawca. Oznacza to, w przekonaniu wnioskodawcy, iż sporny lokal wchodzi w skład majątku wspólnego stron. Dodał dalej, że rozdzielność małżeńska majątkowa między małżonkami została umową majątkową wprowadzona dopiero w dniu 29 grudnia 2003 roku. Do tej chwili, więc prawo najmu lokalu wchodziło w skład majątku wspólnego. Apelujący wskazał również, że w związku z powyższym bez znaczenia pozostaje to, iż uczestniczka nabyła lokal na własność, skoro wchodził on w skład majątku wspólnego.

W uzupełnieniu apelacji skarżący wniósł o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii na okoliczność ustalenia czy w dniu 9 grudnia 2005 roku, tj. w dacie złożenia przez wnioskodawcę pisemnego oświadczenia o wyrażeniu zgody na rozwiązanie stosunku najmu, wnioskodawca znajdował się w stanie umożliwiającym świadome i swobodne wyrażenie woli. Wskazał, że dowód ten pozwoli na stwierdzenie nieważności złożonego przez wnioskodawcę oświadczenia. Stwierdzenie nieważności oświadczenia woli z kolei będzie musiało prowadzić do ustalenia, że prawo najmu spornego lokalu w dalszym ciągu stanowi składnik majątku wspólnego stron i jako takie podlega podziałowi.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadną i jako taka podlegała oddaleniu.

Po pierwsze zaakceptować należy stanowisko Sądu Rejonowego, że posiadanie statusu najemcy lokalu mieszkalnego nie rodzi żadnej ekspektatywy innego prawa, w szczególności bycie najemcą lokalu nie kreuje żadnego roszczenia o nabycie własności lokalu, a jedynie najemcy takiemu przysługuje prawo pierwszeństwa w przypadku przeznaczenia przez gminę, która jest właścicielem nieruchomości, w obrębie której lokal się znajduje, co istotne w drodze suwerennej "decyzji", lokalu do sprzedaży.

Zgodnie z art. 34 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami w przypadku zbywania nieruchomości osobom fizycznym i prawnym pierwszeństwo w ich nabyciu, z zastrzeżeniem art. 216a, przysługuje osobie, która jest najemcą lokalu mieszkalnego, a najem został nawiązany na czas nieoznaczony.

Podkreślenia wymaga, że naruszenie takiego prawa pierwszeństwa w żadnym razie nie skutkuje nieważnością czynności prawnej, w postaci ustanowienia odrębnej własności lokalu i przeniesienia jej na dana osobę. Stanowi o tym jednoznacznie art. 36 tej samej ustawy, który głosi, ze w przypadkach naruszenia przez właściwy organ albo ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa w odniesieniu do nieruchomości, o których mowa w art. 57 ust. 1, oraz do nieruchomości ujętych w ewidencji, o której mowa w art. 60a ust. 2 pkt 1, przepisów art. 34 ust. 1-5 i 7 Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego ponoszą odpowiedzialność na zasadach ogólnych. W doktrynie prawa (E. Kremer, Instytucja pierwszeństwa nabycia nieruchomości. Teza 1, St. Iur. Agraria 2007/6/125-143) słusznie wywodzi się, że powyższy artykuł, traktowany jest jako przepis, który przewiduje - w myśl przepisu art. 58 § 1 kc - inny niż nieważność skutek dla czynności prawnej sprzecznej z ustawą. Sprzedaż, przeto nieruchomości należącej do zasobu Skarbu Państwa lub zasobów jednostek samorządu terytorialnego z pominięciem osób uprawnionych z tytułu pierwszeństwa, nie powoduje nieważności umowy, tylko rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą organu, który naruszył przepisy o pierwszeństwie.

W konsekwencji skoro uczestniczka w 2010 roku, już po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej i orzeczeniu rozwodu, nabyła własność tego lokalu, to po pierwsze musi być ona potraktowana jako wyłączny właściciel tego lokalu i po drugie w ten sposób ustało jej prawo najmu do lokalu.

Prawo do tego lokalu tak w zakresie najmu, jak i własności, nie wchodzi tym samym, w skład majątku wspólnego wnioskodawcy i uczestniczki.

W tym pierwszym przedmiocie bez znaczenia, zatem pozostaje okoliczność czy ustało również prawo najmu wnioskodawcy, wskutek zrzeczenia i rozwiązania umowy najmu. Nawet, bowiem gdyby przyjąć, że wnioskodawca jest nadal najemcą lokalu, o czym Sąd Okręgowy w żaden sposób nie rozstrzyga, takie prawo najmu nie byłoby wspólnym z uczestniczką i nie stanowiłoby składnika majątku wspólnego wnioskodawcy i uczestniczki.

W tym stanie rzeczy bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostawały okoliczności podnoszone w apelacji, odnoszące się do zachodzenia wady oświadczenia woli wnioskodawcy, w przedmiocie zrzeczenia się prawa najmu przedmiotowego lokalu (rozwiązania umowy najmu), typizowanej w art. 82 kc, w postaci braku świadomości albo swobody w zakresie powzięcia decyzji i wyrażenia woli.

Nawet, bowiem w razie przyjęcia, że wada taka zaistniała i oświadczenie woli było nieważnym, brak byłoby podstaw do przyjęcia, że jakiekolwiek prawo do przedmiotowego lokalu - tak najmu, jak i własności, stanowi składnik majątku wspólnego wnioskodawcy i uczestniczki.

W efekcie analizowana obecnie okoliczność, jako nieposiadająca znaczenia dla rozstrzygnięcia, nie powinna być przedmiotem postępowania dowodowego (art. 227 kpc) i nieuzasadnionym było i jest przeprowadzanie w tym przedmiocie postulowanego przez wnioskodawcę dowodu z opinii biegłego lekarza.

Mając na uwadze wszystko powyższe, na podstawie art. 385 kpc, orzeczono jak w sentencji postanowienia.