Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 kwietnia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 2014 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa I. O. i A. O.

przeciwko E. C.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

I.  Oddala powództwo

II.  Zasądza od powodów na rzecz pozwanej kwotę 3.600 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego

III.  Odstępuje od obciążania powodów nieuiszczonymi kosztami sądowymi

UZASADNIENIE

Powodowie I. O. i A. O. wnosili o zobowiązanie pozwanej E. C. do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na powodów odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (...) o powierzchni 66,40 m ², usytuowanego na (...) kondygnacji budynku wielomieszkaniowego nr (...), położonego przy ulicy (...) w B., obręb W., gmina M. B., powiat M. B., województwo (...), dla której Sąd Rejonowy w Białymstoku IX Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr Kw (...), wraz ze związanym z tym lokalem udziałem wynoszącym (...) części nieruchomości wspólnej objętej księgą wieczystą o nr Kw (...) tj. części budynków i urządzeń, które nie służą do wyłącznego użytku właścicieli lokali oraz we własności gruntu.

W uzasadnieniu swego żądania wskazali, że motywem darowania pozwanej przedmiotowej nieruchomości była obawa utraty mieszkania w związku z długami zmarłego syna. Pozwana pod pretekstem ochrony dorobku życia rodziców przed ewentualną egzekucją komorniczą nakłoniła powodów do przekazania jej mieszkania, zobowiązując się jednocześnie do zwrotnego przeniesienia jego własności po upływie trzech lat. Podali, że strony porozumiały się co do tego że pozwana nie zamieszka w darowanym jej lokalu. Mimo tego w lipcu 2013 roku pozwana wraz z rodziną wprowadziła się do mieszkania. Od tego czasu rażąco nagannie zachowuje się w stosunku do rodziców jak i zamieszkującego wspólnie z nimi brata. Wszczyna awantury i grozi darczyńcom pozbawieniem dachu nad głową. Wobec brata stosuje przemoc fizyczną polegającą na szarpaniu go, popychaniu oraz rzucaniu go na wersalkę. Co więcej, akceptuje podobnie naganne zachowanie swego męża wobec pozostałych domowników. Powodowie wskazali, że czują się zastraszeni przez zięcia, który jako pracownik firmy ochroniarskiej niejednokrotnie przynosił do domu broń.

Z twierdzeń powodów wynika, że powyższa sytuacja ma negatywny wpływ na stan zdrowia powoda A. O. i powoduje myśli samobójcze u jedynego syna powodów

Pozwana E. C. wnosiła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na jej rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu zaprzeczyła twierdzeniom powodów dotyczących przyczyn dokonania darowizny oraz powodów jej odwołania. Wskazała, że powodem pogorszenia relacji rodzinnych, były podjęte przez nią próby skierowania brata T. O. (1) na przymusowe leczenie odwykowe. Podkreśliła, że brat mimo ukończonych trzydziestu pięciu lat, nie pracuje i nadużywa alkoholu.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

I. O. i A. O. są rodzicami E. C.. Poza nią mają jeszcze syna T. O. (2) i córkę J. W..

Umową darowizny zawartą w formie aktu notarialnego w dniu 1 lutego 2011 roku, A. i I. małżonkowie O. darowali córce E. C. lokal mieszkalny stanowiący odrębną nieruchomość nr (...) o powierzchni 66,40 m ², usytuowany na (...) kondygnacji budynku wielomieszkaniowego nr (...) położonego przy ulicy (...) w B., obręb W., gmina M. B., powiat M. B., województwo (...), z którym to lokalem związany jest udział wynoszący (...) części w nieruchomości wspólnej objętej księgą wieczystą Kw nr (...) tj. części budynków i urządzeń, które nie służą do wyłącznego użytku właścicieli lokali oraz we własności gruntu.

W mieszkaniu będącym przedmiotem wyżej wymienionej umowy zamieszkiwali powodowie wraz z dorosłym niepracującym synem T. O. (2). Pozwana wraz z mężem oraz synem zamieszkiwali na stancji.

Między powodem A. O. a synem T. dochodziło do awantur, których głównym powodem był fakt nadużywania alkoholu przez T. O. (2).

W związku z tym, że pozwana wraz z rodziną zmuszona była do zwolnienia wynajmowanego mieszkania, po uzgodnieniu z powodami, w lipcu 2013 roku wprowadziła się do darowanego jej mieszkania. Już w niedługim czasie po przeprowadzce, relacje między członkami rodziny zaczęły się pogarszać. Punktem zapalnym była okoliczność nadużywania alkoholu przez T. O. (2) i związane z tym kłótnie.

By ustabilizować sytuację rodzinną, pozwana podjęła działania mające na celu skierowanie brata na przymusowe leczenie odwykowe.

Doprowadziło to do otwartego konfliktu między stronami. W ocenie powodów działania córki miały na celu jedynie pozbycie się brata z otrzymanego mieszkania. Co więcej, T. O. (2) nerwowo zareagował na działania siostry, wskazując nawet na myśli samobójcze. Powodowie przyjęli wrogą postawę wobec córki oraz jej męża. Zaczęli domagać się od pozwanej zwrotu darowanego mieszkania. Na tym tle zaczęły wybuchać między nimi awantury, podczas których interweniowała policja.

W związku z sytuacją rodzinną w domu stron, zostały wszczęte procedury Niebieskiej Karty, w której każda ze stron posiadała status osoby pokrzywdzonej. Zarówno powodowie jak i pozwana składali przeciwko sobie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa znęcania się. Wszystkie postępowania zostały umorzone bądź odmówiono w nich wszczęcia dochodzenia.

Pismem z dnia 28 października 2013 roku, skierowanym do pozwanej, powodowie odwołali darowiznę z uwagi na powtarzające się ze strony E. C. akty rażącej niewdzięczności względem darczyńców, polegające na poniżaniu godności osobistej darczyńców poprzez wyzywanie ich słowami powszechnie uznawanymi za obelżywe, zakazywanie im korzystania z kuchni podczas przebywania tam męża pozwanej; rozpowszechnianiu uwłaczających informacji o darczyńcy (pomawianiu I. O. o chorobę psychiczną w celu poniżenia jej); przejawianiu agresywnych zachowań wobec darczyńców oraz w stosunku do osoby szczególnie im bliskiej tj. syna darczyńców; tolerowaniu i braku reakcji na niewłaściwe w stosunku do darczyńców zachowania męża pozwanej, polegające na wyzywaniu powodów i zastraszaniu ich; niepowstrzymywaniu męża pozwanej od działań skierowanych przeciwko T. O. (2) polegających na naruszaniu jego nietykalności cielesnej, wyzywaniu, poniżaniu oraz tolerowaniu wyżej wymienionych nagannych zachowań; grożeniu wyrzuceniem powodów „pod most” z darowanego pozwanej mieszkania.

Ostatecznie, w toku niniejszego procesu, w dniu 31 marca 2014 roku pozwana wraz z rodziną wyprowadzili się z darowanego mieszkania.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o zeznania pozwanej E. C. (k. 115 – 116v), częściowo zeznania powodów I. O. (k. 89, 115), A. O. (k. 87 – 89, 114 – 115), zeznania świadków R. C. (1) (k. 121 – 122), S. K. (k. 120 – 121), częściowo zeznania J. W. (k. 119 v. – 120), T. O. (2) (k. 118 v – 120), dokumenty: umowę darowizny (k. 9 – 12), pismo zatytułowane „odwołanie darowizny” (k. 17 – 18), postanowienie o umorzeniu dochodzenia Ds. – 3341/13 (k. 126), postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia Ds. 3470/13 (k. 18 akt sprawy Ds. 3470/13).

Zeznania powodów zasługiwały na uwzględnienie jedynie w zakresie w którym odnosiły się do faktu zawarcia umowy darowizny, momentu wprowadzenia się pozwanej do darowanego jej mieszkania oraz tego, że relacje między stronami nie są prawidłowe.

Za niewiarygodne Sąd uznał zeznania I. O. i A. O. odnoszące się do rzekomego przynoszenia broni palnej przez męża pozwanej do domu stron. Z zeznań R. Z. (k. 121), który był przełożonym R. C. (2), wynika że niemożliwe było by po zakończonej pracy mógł zabrać broń do domu. Co więcej, świadek wskazał, że na skutek zawiadomienia złożonego przez A. O., sprawdzono czy faktycznie kiedykolwiek, po zakończonej służbie, broń nie została oddana. Kontrola nie potwierdziła zarzutów powoda względem męża pozwanej.

Tym samym zdyskredytowaniu w tym zakresie uległy zeznania T. O. (2), A. D. i J. W..

Co więcej z zeznań A. D. (k. 117 v – 118 v) wynika, że jej wiedza dotycząca relacji między stronami, zwłaszcza po zawarciu umowy darowizny opiera się w głównie o informacje zaczerpnięte od powodów, a także osób trzecich. Mając zaś na uwadze konflikt między stronami, nie sposób uznać że informacje te były obiektywne.

Także J. W. składając zeznania wskazała, że jej wiedza na temat relacji między siostrą a rodzicami i bratem pochodzi od powodów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Umowa darowizny, którą zawarły strony, charakteryzuje się tym, że ma na celu nieodpłatne przysporzenie obdarowanemu korzyści (wzbogacenie obdarowanego) kosztem majątku darczyńcy. Nie zmienia takiego charakteru umowy darowizny nawet zastrzeżenie polecenia (art. 893 k.c.). Jakkolwiek umowa darowizny nie jest umową wzajemną, to jednak z chwilą jej zawarcia powstaje pomiędzy darczyńcą a obdarowanym szczególny stosunek osobisty, mający charakter moralny, a przejawiający się obowiązkiem wdzięczności obdarowanego (por. uzasadnienie wyroku SN z 13 października 2005 r. I CK 112/05, Lex 186998). Wdzięczność ta wyraża się przede wszystkim w różnego rodzaju zachowaniach, które mają na celu podziękowanie za dokonane przysporzenie. Istnienie takiego obowiązku wprawdzie nie zostało w sposób expressis verbis sformułowane w przepisach kodeksu cywilnego dotyczących umowy darowizny, ale wynika ono z instytucji odwołania darowizny, której przesłanką jest dopuszczenie się przez obdarowanego rażącej niewdzięczności.

Zgodnie z art. 898 § 1 k.c., darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności. Z przepisu tego wynika zatem, że jedyną przesłanką odwołania darowizny jest rażąca niewdzięczność obdarowanego, której dopuścił się on już po zawarciu umowy. Jest to wyjątek od zasady trwałości stosunków majątkowych powstałych na podstawie umowy darowizny, a co za tym idzie może znaleźć zastosowanie jedynie w szczególnych okolicznościach. Podkreślenia wymaga sposób zredagowania powołanego przepisu, w którym jednoznacznie wskazano, że podstawą odwołania darowizny jest zachowanie rażąco niewdzięczne. Nie wystarcza zatem, aby obdarowany okazał się niewdzięcznikiem w powszechnym tego słowa znaczeniu; jego niewdzięczność musi mieć charakter wyjątkowy – musi być „rażąca”.

Z dalszych przepisów k.c. wynika z kolei że odwołanie darowizny nie jest możliwe, po tym jak darczyńca obdarowanemu przebaczył, a także po upływie roku od dnia w którym uprawniony do odwołania darowizny dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego (art. 899 k.c.). Odwołanie darowizny następuje poprzez złożenie obdarowanemu pisemnego oświadczenia (art. 900 k.c.). Skuteczne odwołanie darowizny, a więc takie, które nastąpiło w okolicznościach je uzasadniających i przy nieistnieniu okoliczności wyłączających odwołanie, prowadzi do definitywnego zniesienia stosunku prawnego powstałego w wyniku zawartej umowy darowizny. W orzecznictwie sądowym dominuje pogląd, który należy podzielić, że odwołanie darowizny nie wywołuje skutków rzeczowych a jedynie obligacyjne (por. uchwałę 7 sędziów SN z 7 stycznia 1967 r., III CZP 32/66, OSNCP 1968/12/199). Z chwilą skutecznego odwołania darowizny powstaje obowiązek obdarowanego zwrotu jej przedmiotu. W myśl art. 898 § 2 k.c., zwrot ten następuje stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, z tym zastrzeżeniem że od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Bezsporny w sprawie był fakt, że powodowie złożyli obdarowanej oświadczenie o odwołaniu darowizny. Rozstrzygające zatem być musi czy istniały w sprawie okoliczności uzasadniające złożenie tego oświadczenia (rażąca niewdzięczność). Jeżeli tak, to powodowie mogliby się domagać zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia o przeniesieniu na nich prawa własności mieszkania. Prawo to było bowiem przedmiotem odwołania darowizny.

Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia "rażąca niewdzięczność", z uwagi na zróżnicowane sytuacje życiowe stanowiące o konfliktach pomiędzy stronami umowy darowizny; posłużył się formułą ogólną, pozostawiając sądowi ocenę, czy konkretne zachowania mieszczą się w pojęciu rażącej niewdzięczności i odsyłając w tym zakresie przede wszystkim do układu norm moralnych. Zgodnie z poglądem utrwalonym w orzecznictwie sądów i nauce prawa, niewdzięczne będzie każde zachowanie obdarowanego, niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, przy czym, aby zostało uznane za "rażąco niewdzięczne", musi cechować je znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Dlatego pod pojęciem "rażącej niewdzięczności" kwalifikują się przede wszystkim popełnione przez obdarowanego przestępstwa skierowane przeciwko życiu, zdrowiu, czci i godności osobistej, a także przeciwko majątkowi darczyńcy. Cechy rażącej niewdzięczności mogą mieć także inne zachowania wysoce nieprzyjazne kierowane bezpośrednio wobec darczyńcy jak też w stosunku do osoby jemu bliskiej. W każdym jednak przypadku niezależnie od tego, czy będą to działania, czy zaniechania obdarowanego wymagane jest ujawnienie po jego stronie zamiaru pokrzywdzenia darczyńcy (przykładowo: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.07.2000 r., w sprawie I CKN 919/98; wyrok SN z dnia 07.05.2003 r., w sprawie IV CKN 115/01; wyrok SN z dnia 05.10.2000 r., w sprawie II CKN 280/00 ). Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują natomiast czyny nieumyślne obdarowanego, a nawet drobne czyny umyślne, ale nie wykraczające poza zwykłe konflikty rodzinne (por. S. Dmowski Komentarz do kodeksu cywilnego Księga trzecia Zobowiązania Tom 2, Warszawa 2009, s. 943-944, wyrok SN z 13 X 2005r., I CK 112/05, Lex 186998, wyrok SN z 5 VII 2001r., II CKN 818/00, Lex 52608, wyroki Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 14 IV 2005r., I ACa 60/05, OSA 2006/10/35 i z 4 VI 2008r., I ACa 108/08, Lex 468602). Warto też podkreślić, że rażąca niewdzięczność wyrażać się może nie tylko w działaniu, ale także w zaniechaniu określonych działań (zob. wyrok SN z 22 III 2001r., V CKN 1599/00, Lex 53220 i wyrok SN z 19 III 2009r., III CSK 307/08, Lex 492154).

Poglądy te Sąd Okręgowy w pełni podziela. Odnosząc je do ustalonych w sprawie okoliczności stwierdzić należy, że powodowie nie wykazali by pozwana dopuściła się wobec nich tak rozumianej rażącej niewdzięczności.

W pierwszej kolejności podkreślenia wymaga fakt, że podnoszone przez powodów okoliczności towarzyszące zawarciu niniejszej umowy, a zwłaszcza motywacji którą kierowali się podejmując decyzję o obdarowaniu córki, nie miały żadnego znaczenia dla powstania uprawnienia do odwołania darowizny. Kwestie te mogłyby mieć znaczenie dla rozpatrywania ewentualnych wad oświadczenia woli towarzyszących zawarciu umowy, co jednakże nie było przedmiotem niniejszego postępowania. Rażącej niewdzięczności można się dopuścić jedynie po zawarciu umowy.

Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie brak jest dowodów pozwalających na stwierdzenie, że jakiekolwiek zachowanie E. C. świadczy o działaniu, u podstaw którego leżał zamiar pokrzywdzenia I. O. i A. O..

Niekwestionowanym w sprawie jest fakt, że między stronami w chwili obecnej istnieje konflikt. W ocenie Sądu analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że zarzewiem konfliktu rodzinnego, który w efekcie doprowadził do złożenia przez powodów oświadczenia o odwołaniu darowizny były działania podjęte przez pozwaną, mające na celu skierowanie T. O. (2) na przymusowe leczenie odwykowe.

Bezspornym w zasadzie był fakt, że T. O. (2) nadużywa alkoholu. Dowodem tego są jego pobyty na Izbie Wytrzeźwień, co świadek sam potwierdził. Było to przyczyną awantur pomiędzy T. O. (2) a powodem, które miały miejsce jeszcze przed wprowadzeniem się pozwanej do mieszkania. W ich trakcie dochodziło do interwencji policji.

Powyższe świadczy o skali problemu z jakim strony są zmuszone borykać się na co dzień. Nie dziwi zatem dążenie pozwanej do ustabilizowania sytuacji rodzinnej poprzez doprowadzenia brata do podjęcia leczenia odwykowego. Sprzeciw T. O. (2) wobec działań siostry i groźba, że podobnie jak brat targnie się na swoje życie, spowodowała że powodowie obawiając się utraty kolejnego dziecka zwrócili się przeciwko córce i zaczęli domagać się zwrotu darowanego jej mieszkania.

W miarę narastania konfliktu między domownikami, każda ze stron zachowywała się względem drugiej niewłaściwie, co jednak nie przybierało rozmiarów pozwalających na nazwanie tychże zachowań mianem rażącej niewdzięczności. W szczególności brak jest dowodów na to, by E. C. groziła rodzicom, że w razie konieczności nie udzieli im pomocy. Co więcej, gdyby faktycznie pozwana żywiła wobec rodziców aż tak nieprzyjazne uczucia, jak przedstawili to powodowie, nie wezwałaby karetki do nieprzytomnego ojca, ratując mu w ten sposób życie (k. 94 a).

Za rażąco niewdzięczne wobec powodów nie można także uznać zachowania pozwanej wobec jej brata. Przede wszystkim brak jest dowodów na używanie przez pozwaną wobec T. O. (2) przemocy fizycznej. Obserwując zaś, E. C. i jej brata w toku procesu, Sąd doszedł do przekonania, że sytuacja taka jest mało prawdopodobna, biorąc pod uwagę różnice w budowie tych osób. Także podkreślana przez powodów niechęć ze strony pozwanej, by nietrzeźwy brat uczestniczył w spotkaniu towarzyskim, na którym obecne były osoby spoza rodziny, nie może być uznany za szykanę wobec niego, zwłaszcza że jak wynika z analizy materiału dowodowego dotyczyło to jednorazowego zdarzenia.

Ostatecznym dowodem na to, że brak jest w sprawie znamion rażącej niewdzięczności pozwanej wobec rodziców, jest fakt iż postępowanie karne toczące się w sprawie znęcania się psychicznego nad I. O., A. O. oraz znęcania się psychicznego i fizycznego nad T. O. (2) zostało umorzone.

Wobec braku podstaw do zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia własności, powództwo podlegało oddaleniu, o czym orzeczono w oparciu o treść art. 898 k.c.

Konsekwencją przegrania sprawy przez powodów jest obciążenie ich na mocy art. 98 k.p.c. obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanej poniesionych przez nią kosztów zastępstwa procesowego w sprawie, na które składa się wynagrodzenie adwokata w kwocie ustalonej w oparciu o treść § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz 461).

Na mocy art. 102 k.p.c., Sąd odstąpił od obciążania powodów nieuiszczonymi kosztami sądowymi, uznając że w niniejszej sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek przewidziany w tym przepisie.