Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2013 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSR del. Ewa Rudkowska – Ząbczyk

Protokolant: Marcin Guzik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 maja 2013 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa A. K. (1)

przeciwko A. K. (2)

przy udziale interwenienta ubocznego Towarzystwa (...) S.A. w W.

o zapłatę

zasądza od pozwanej A. K. (2) na rzecz powódki A. K. (1) kwotę 832 000,00 zł (osiemset trzydzieści dwa tysiące złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 15 marca 2012 roku do dnia zapłaty;

zasądza od pozwanej A. K. (2) na rzecz adwokata L. A. kwotę 8 856,00 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawne udzielonej powódce z urzędu, w tym kwotę 1 656,00 zł podatku od towarów i usług;

nakazuje pozwanej A. K. (2) aby uiściła na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego we Wrocławiu) kwotę 41 600,00 zł tytułem brakującej opłaty sądowej od pozwu, od uiszczenia której powódka była zwolniona.

Sygnatura akt I C 1066/12

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 3 lipca 2012 r. powódka A. K. (1) wniosła o zasądzenia od pozwanej A. K. (2) kwoty 832 000,00 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 15 marca 2012 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu niniejszego żądania powódka podniosła, że przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia – Śródmieścia toczyła się sprawa z powództwa małoletniej wówczas powódki przeciwko D. K. i M. P. o zapłatę zachowku po zmarłym ojcu powódki. W sprawie tej za powódkę działała jej matka I. C., która od rozprawy w dniu 14 czerwca 2007 r. ustanowiła pełnomocnika w sprawie w osobie pozwanej A. K. (2). Początkowo w procesie powódka domagała się zapłaty 100 000,00 zł, które to żądanie pozwane uznały w całości pismem z dnia 17 grudnia 2007 r. W sprawie została sporządzona opinia biegłego sądowego, który wycenił wartość nieruchomości wchodzącej w skład spadku na kwotę 4 194 000,00 zł. Powyższa opinia została doręczona pozwanej wraz z zawiadomieniem o terminie rozprawy 28 stycznia 2008 r. Pismem datowanym na dzień 25 lutego 2008 r., które zostało złożone w Sądzie 27 lutego 2008 r. pozwana rozszerzyła powództwo. Od rozszerzonego powództwa nie została uiszczona opłata sądowa, jak również nie został złożony wniosek o zwolnienie powódki od kosztów sądowych wraz z oświadczeniem o stanie majątkowym. Na rozprawie w dniu 28 lutego 2008 r. Sąd zarządził zwrot pisma rozszerzającego powództwo i w tym samym dniu wydał wyrok zasądzający od każdej pozwanej na rzecz powódki kwoty po 27 500,00 zł, tj. łącznie 55 000,00 zł. Wyrok ten uprawomocnił się albowiem wniesiona przez pozwaną apelacja została odrzucona. Powódka podniosła, że należna jej wysokość zachowku wynosi 932 000,00 zł, a zatem uwzględniając kwotę zapłaconą jej przez pozwane (45 000,00 zł) oraz kwotę zasądzoną wyrokiem (55 000,00 zł) do zapłaty pozostała jeszcze dochodzona pozwem kwota 832 000,00 zł.

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 13 sierpnia 2012 r. pozwana A. K. (2) wniosła o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powódki na rzecz jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwana przyznała, że była pełnomocnikiem powódki w sprawie o zapłatę zachowku. Podniosła, że po zapoznaniu się z opinią biegłego sporządzoną w sprawie i po konsultacji z ówczesnym przedstawicielem ustawowym powódki, pismem z dnia 25 lutego 2008 r. rozszerzyła powództwo, nie dokonując jednak opłaty sądowej. Wynikało to stąd, że matka powódki miała samodzielnie złożyć oświadczenie majątkowe wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów albowiem nie byłaby w stanie zapłacić opłaty sądowej od kwoty 832 000,00 zł. Matka powódki z powodu choroby nie mogła się stawić na rozprawie w dniu 28 lutego 2008 r. i tym samym nie złożyła wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Sąd na rozprawie tej wydał wyrok, zwracając wcześniej pismo rozszerzające powództwo.

Pozwana zarzuciła, że ewentualna szkoda, jakiej mogła doznać powódka, nie została spowodowana zawinionym działaniem pozwanej albowiem od 2008 r. powódka nie wystąpiła o zasądzenie na jej rzecz dalszej kwoty zachowku od osób zobowiązanych, choć istniała taka możliwość albowiem wyrok Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia nie rozstrzygał o zachowku w części rozszerzonego żądania, a nadto roszczenie to nie było przedawnione.

Z ostrożności procesowej pozwana odniosła także zarzut przedawnienia albowiem dochodzone w sprawie roszczenie związane jest z prowadzeniem działalności gospodarczej pozwanej w postaci kancelarii adwokackiej.

Pismem z dnia 8 marca 2013 r. Towarzystwo (...) SA w W. przystąpiło do udziału w sprawie w charakterze interwenienta ubocznego po stronie pozwanej. Interwenient wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na rzecz interwenienta ubocznego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu interwenient poparł w całości dotychczasowe stanowisko pozwanej wyrażone w sprawie, zaprzeczając także powstaniu po stronie powódki szkody

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu (...) r. zmarł ojciec powódki J. K.. Powódka była jedynym spadkobiercą ustawowym J. K..

(dowód: odpis skrócony aktu zgonu J. K., k. 3 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

Postanowieniem z dnia 8 lutego 2005 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia stwierdził, że spadek po J. K. na podstawie testamentu z dnia 20 listopada 2002 r. nabyły matka D. K. i siostra M. P. po ½ każda z nich.

(dowód: postanowienie z dnia 8 lutego 2005 r. Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia, k. 97 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 222/04)

Pozwem wniesionym w dniu 29 grudnia 2006 r. powódka wniosła o zasądzenie od pozwanych D. K. i M. P. solidarnie kwoty 100 000,00 zł tytułem zachowku.

(dowód: pozew z dnia 28 grudnia 2006 r., k. 1 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07; pismo powódki z dnia 18 stycznia 2007 r., k. 13 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

Pismem procesowym z dnia 18 stycznia 2007 r. powódka sprecyzowała, że wobec dobrowolnej zapłaty przez pozwane na jej rzecz kwoty 45 000,00 zł domaga się w procesie zasądzenie dalszej kwoty 55 000,00 zł. Sprawa zawisła przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia – Śródmieścia.

(dowód: pismo powódki z dnia 18 stycznia 2007 r., k. 13 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

Postanowieniem z dnia 6 marca 2007 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia oddalił wniosek powódki o zwolnienie jej od kosztów sądowych wskazując, że otrzymana przez nią od pozwanych kwota 45 000,00 zł tytułem części zachowku wystarcza na pokrycie kosztów sądowych w sprawie.

(dowód: postanowienie Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia z dnia 6 marca 2007 r., k. 25 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

Na rozprawie w dniu 14 czerwca 2007 r. pozwana przedłożyła do akt sprawy pełnomocnictwo procesowe udzielone jej przez przedstawiciela ustawowego małoletniej wówczas powódki – matkę I. C..

(dowód: pełnomocnictwo wraz z dowodem uiszczenia opłaty skarbowej z dnia 13 czerwca 2007 r., k. 38, 39 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07; protokół rozprawy z dnia 14 czerwca 2007 r., k. 40 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

Postanowieniem z dnia 23 sierpnia 2007 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia dopuścił dowód z opinii biegłego na okoliczność aktualnej wartości nieruchomości zabudowanej położonej w miejscowości Ż., Gmina Ś., przy ul. (...), objętej księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w Oławie, w której udział 1/3 wchodził w skład spadku po J. K..

(dowód: postanowienie Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia z dnia 23 sierpnia 2007 r., k. 49 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

W trakcie sporządzania opinii przez biegłego pozwane D. K. i M. P. pismem z dnia 17 grudnia 2007 r. uznały powództwo w całości, wnosząc jednocześnie o nieobciążanie ich kosztami procesu z uwagi na złą sytuację rodzinną i majątkową.

(dowód: pismo pozwanych D. K. i M. P. z dnia 17 grudnia 2007 r., k. 59 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

W dniu 18 stycznia 2008 r. biegły sądowy sporządził pisemną opinię, w której wartość rynkową nieruchomości położonej w miejscowości Ż., Gmina Ś., przy ul. (...), objętej księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w Oławie wycenił na kwotę 4 194 000,00 zł.

(dowód: opinia biegłego sądowego A. G. z dnia 18 stycznia 2008 r., k. 70-137 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

Po zwrocie akt wraz ze sporządzoną opinią przez biegłego Przewodniczący w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia – Śródmieścia wyznaczył termin posiedzenia na dzień 28 lutego 2008 r., zawiadamiając o tym pełnomocnika powódki i wzywając pozwane. Zawiadomienie o terminie rozprawy wraz z odpisem pisma pozwanych z dnia 17 grudnia 2007 r. oraz opinią biegłego z dnia 18 stycznia 2008 r. zostało doręczone pełnomocnikowi powódki – pozwanej w dniu 6 lutego 2008 r.

(dowód: zwrotne potwierdzenie odbioru, k. 151 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

Kilka dni przed wyznaczonym terminem rozprawy pozwana spotkała się w swoim mieszkaniu z przedstawicielem ustawowym małoletniej wówczas powódki – matką I. C.. Podczas tego spotkania ustalono, że pozwana w imieniu powódki rozszerzy powództwo do łącznej kwoty 887 000,00 zł. Pozwana nie informowała przy tym matki powódki o konieczności uiszczenia stosownej opłaty sądowej od pisma rozszerzającego powództwo, jej wysokości, skutkach jego nieopłacenia oraz możliwości złożenia i wymogów wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Pozwana twierdziła, że złoży „stosowne dokumenty”, że „wszystkim się zajmie” i że matka powódki ma jedynie przyjść na wyznaczony termin rozprawy. Stwierdziła także, że jeżeli zajdzie konieczność podpisania jakiegoś pisma, to matka powódki uczyni to przed rozprawą w dniu 28 lutego 2008 r.

(dowód: zeznania świadka I. C., e-protokół z rozprawy z dnia 11 lutego 2013 r., 00:14:15-00:43:39)

W dniu 27 lutego 2008 r. pozwana złożyła w imieniu powódki pismo datowane na dzień 25 lutego 2008 r., w którym, powołując się na opinię biegłego, rozszerzyła żądanie pozwu do kwoty 932 000,00 zł. Jednocześnie w piśmie wniosła o rozważenie przekazania sprawy do Sądu Okręgowego zgodnie z właściwością rzeczową. W piśmie nie był zawarty, ani do pisma dołączony, wniosek powódki o zwolnienie jej od kosztów sądowych w sprawie. Nie zostało także dołączone oświadczenia powódki o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.

(dowód: pismo z dnia 25 lutego 2008 r., k. 164)

Na rozprawie w dniu 28 lutego 2008 r. stawiła się wyłącznie pozwana A. K. (2) jako pełnomocnik powódki. Matka powódki spóźniła się na rozprawę. Pod salą rozpraw oczekiwały pozwane, w związku z czym matka powódki uznała, że sprawa nie została jeszcze wywołana i postanowiła pod salą poczekać na pozwaną.

(dowód: protokół rozprawy z dnia 28 lutego 2008 r., k. 153-154 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07; zeznania świadka I. C., e-protokół z rozprawy z dnia 11 lutego 2013 r., 00:14:15-00:43:39)

Na rozprawie w dniu 28 lutego 2008 r. Przewodniczący stwierdził, że do akt sprawy wpłynęło pismo rozszerzające powództwo, przy czym pozwana oświadczyła, że pisma tego nie opłaciła. Wobec powyższego Przewodniczący zarządził zwrot pisma rozszerzającego powództwo, a następnie dokonano fizycznego zwrotu tego pisma. Pozwana wniosła o odroczenie rozprawy wskazując, że „jej klientka chciała uczestniczyć osobiście w rozprawie”. Sąd powyższy wniosek oddalił, a następnie, po udzieleniu głosu pozwanej, Przewodniczący zamknął rozprawę.

(dowód: protokół rozprawy z dnia 28 lutego 2008 r., k. 153-154 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

Po zamknięciu rozprawy pozwana wyszła zdenerwowana na korytarz. Powiedziała matce powódki, aby nie wchodziła już na salę rozpraw, a ona jej później wszystko wyjaśni.

(dowód: zeznania świadka I. C., e-protokół z rozprawy z dnia 11 lutego 2013 r., 00:14:15-00:43:39)

Jeszcze na rozprawie w dniu 28 lutego 2008 r. Sąd ogłosił wyrok zasądzając od D. K. i M. P. na rzecz małoletniej wówczas powódki kwoty po 27 500,00 zł, oddalając powództwo w części, w jakiej powódka domagała się solidarnego zasądzenia powyższych kwot od pozwanych. Jednocześnie Sąd zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powódki kwotę 5150,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, nadając wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności.

(dowód: wyrok z dnia 28 lutego 2008 r., k. 155 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07; uzasadnienie wyroku z dnia 28 lutego 2008 r., k. 158-159 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07; postanowienie z dnia 20 marca 2008 r., k. 179 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

Przed ogłoszeniem wyroku na salę rozpraw stawiły się obie pozwane, tj. D. K. i M. P..

(dowód: protokół rozprawy z dnia 28 lutego 2008 r., k. 153-154 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

W dniu 10 marca 2008 r. pozwana wniosła w imieniu powódki wniosek o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym w związku z pismem rozszerzającym żądanie pozwu. W uzasadnieniu pozwana wskazała, że uchybienie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od powódki, „będącej zobowiązaną przez pełnomocnika do złożenia tego oświadczenia w czasie zbiegającym się z datą nadania biegu pismu procesowemu z dnia 27 lutego 2008 r.”. Pozwana wskazała również, że niedokonanie tej czynności przez powódkę nastąpiło z przyczyn przez nią niezawinionych, o czym pozwana powzięła wiadomość w dniu 28 lutego 2008 r. W załączeniu do wniosku została dołączona kserokopia zaświadczenia lekarskiego o niezdolności do pracy matki powódki I. C. w dniach od 19 lutego 2008 r. do 28 lutego 2008 r. oraz zwrócone na rozprawie pismo rozszerzające powództwo z dnia 25 lutego 2008 r. Postanowieniem z dnia 17 marca 2008 r. Sąd odrzucił wniosek powódki o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.

(dowód: wniosek z dnia 6 marca 2008 r., k. 162-164 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07; postanowienie z dnia 17 marca 2008 r., k. 175 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

Jednocześnie pozwana w imieniu powódki złożyła także zażalenie na zarządzenie Przewodniczącego o zwrocie pisma wniesionego w dniu 27 lutego 2008 r. wraz z wnioskiem o zwolnienie powódki od uiszczenia kosztów od zażalenia. W zażaleniu pozwana, działając jako pełnomocnik powódki, wniosła o uchylenie zaskarżonego zarządzenia, zarzucając „brak podstaw prawnych i faktycznych” do jego wydania „jako sprzecznego ze stanem prawnym i faktycznym, w tym z dyspozycją art. 15 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i art. 1302 § 2 k.p.c.”. Wniosek powódki o zwolnienie jej od kosztów sądowych w sprawie został prawomocnie oddalony, a postanowieniem z dnia 20 czerwca 2008 r. Sąd odrzucił jej zażalenie w uwagi na jego nieopłacenie.

(dowód: zażalenie z dnia 6 marca 2008 r., k. 165-167 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07; postanowienie z dnia 20 marca 2008 r., k. 179 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07; postanowienie z dnia 23 kwietnia 2008 r., k. 197 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07; postanowienie z dnia 20 czerwca 2008 r., k. 237 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

W dniu 31 marca 2008 r. pozwana działając w imieniu powódki wniosła apelację od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia z dnia 28 lutego 2008 r., zaskarżając go w części, w jakiej Sąd oddalił powództwo i rozstrzygnął o kosztach postępowania. Formułując wniosek apelacji pozwana wniosła o „uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania w celu umożliwienia powódce ostatecznego sprecyzowania żądania przed sądem, wyrażenia swej woli w obecności pozwanych, tak jak tego wymaga art. 193 § 3 k.p.c. i przedstawienia swego żądania w szerszym niż dotychczas zakresie, lecz z uwzględnieniem możliwości płatniczych pozwanych, które czynią bardziej zasadnym wniosek o wydanie działek w naturze niż zobowiązanie do zapłacenia określonej kwoty)

(dowód: apelacja z dnia 29 marca 2008 r., k. 184-189)

Do apelacji powódka złożyła kolejny wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych, tym razem co do opłaty sądowej od apelacji. Powyższy wniosek został oddalony.

(dowód: wniosek z dnia 29 marca 2008 r., k. 187 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07; postanowienie z dnia 8 kwietnia 2008 r., k. 191 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07; postanowienie z dnia 14 maja 2008 r., k. 216 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

W związku z nieopłaceniem apelacji przez powódkę, postanowieniem z dnia 20 czerwca 2008 r. apelacją powódki została odrzucona.

(dowód: postanowienie z dnia 20 czerwca 2008 r., k. 238 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I Ns 151/07)

Za poradą pozwanej powódka wystąpiła do Sądu Okręgowego we Wrocławiu z powództwem przeciwko pozwanym M. P. i D. K. o zapłatę kwoty po 475 000,00 zł tytułem „wyrównania należnej powódce spłaty tytułem zachowku”. Pozew ten został porządzony przez pozwaną. Postanowieniem z dnia 19 stycznia 2009 r. pozew został odrzucony z uwagi na powagę rzeczy osądzonej. Powódka nie skarżyła powyższego postanowienia, zgadzając się z jego uzasadnieniem.

(dowód: postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 19 stycznia 2009 r., sygnatura akt I C 301/08, k. 46; zeznania świadka I. C., e-protokół z rozprawy z dnia 11 lutego 2013 r., 00:14:15-00:43:39)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Z poczynionych przez Sąd ustaleń faktycznych wynika, że świadczenie pozwanej, którego spełnienia powódka dochodzi w niniejszym postępowaniu, stanowi naprawienie szkody jaką powódka poniosła w związku z nienależytym wykonaniem przez pozwaną czynności procesowych, zleconych jej przez powódkę. Zgodnie z art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności (art. 472 k.c.).

Z ustalonych przez Sąd okoliczności faktycznych niniejszej sprawy wynika, że stosunkiem prawnym, łączącym strony, był stosunek zlecenia (art. 734 § 1 k.c.) albowiem pozwana była pełnomocnikiem procesowym małoletniej wówczas powódki w sprawie o zachowek prowadzonej przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze akt I C 151/07.

W świetle materiału dowodowego zebranego w niniejszym postępowaniu Sąd uznał, że pozwana nienależycie wykonała swoje zobowiązanie przez udzielenie matce powódki błędnej informacji odnośnie sposobu rozszerzenia powództwa i związanych z tym obowiązków w zakresie uiszczenia opłaty sądowej, jak również niewłaściwego, a przez to nieskutecznego rozszerzenia żądania powódki w sprawie o zachowek, a także podejmowanie błędnych decyzji procesowych, które w założeniu miały zmierzać do rozpoznania przez Sąd żądania powódki w części nieskutecznie rozszerzonej.

W ocenie Sądu pozwana błędnie, tj. niezgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami procesowymi, przedstawiła przedstawicielowi ustawowemu małoletniej wówczas powódki przebieg postępowania zmierzającego do rozszerzenia żądania pozwu. Jak wynika z zeznań świadka I. C. pozwana poradziła powódce rozszerzenie powództwa w związku z wnioskami zawartymi w opinii biegłego A. G. sporządzonej w sprawie o zachowek, łącznie o kwotę 832 000,00 zł. Nie przedstawiła jednak powstających w związku z tym obowiązków fiskalnych powódki w postaci konieczności opłacenia pozwu w części rozszerzonej, wysokości należnej opłaty sądowej, skutków jej nieuiszczenia oraz możliwości złożenia wniosku o zwolnienie powódki do kosztów sądowych.

Dokonując ustaleń faktycznych w powyższym zakresie Sąd dał wiarę zeznaniom świadka I. C., odmawiając wiarygodności odmiennym twierdzeniom pozwanej. Zeznania świadka I. C. były spójne i logiczne. Świadek w sposób rzeczowy i przekonujący przedstawiła przebieg spotkania w domu pozwanej przed terminem rozprawy wyznaczonym na dzień 28 lutego 2008 r. Przekonująco wyjaśniła także dlaczego nie mógł mieć miejsca przedstawiany przez pozwaną przebieg wydarzeń. Za wiarygodne w szczególności należało uznać wyjaśnienie świadka, że nie było żadnych przeszkód faktycznych ku temu, aby świadek rzeczywiście złożyła w Sądzie oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym wymagane jako załącznik do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Świadek przebywała wówczas na zwolnieniu lekarskim, w związku z czym, jak wyjaśniła, mogła w godzinach urzędowania Sądu dokument taki złożyć, gdyby wiedziała, że ma to uczynić. Przeszkody w złożeniu oświadczenia nie stanowiła także niemożność świadka w jego wypełnieniu albowiem świadek, będąc wieloletnim urzędnikiem pocztowym, posiadała doświadczenie i obeznanie z dokumentami tego typu. Na uwagę zasługuje także fakt, że sprawa dotyczyła należnego jej córce zachowku, którego wysokość okazała się bardzo wysoka (łącznie 932 000,00 zł) i ponad dziewięciokrotnie wyższa od pierwotnie zakładanej przez powódkę, a którego prawdopodobieństwo uzyskania było na tym etapie sprawy stosunkowo wysokie. Pozwane uznały bowiem powództwo w części dotychczas dochodzonej, a do opinii biegłego nie zgłaszały żadnych zarzutów. Skoro tak, to wydaje się zgodnym z zasadami doświadczenia życiowego, że czynności procesowe podejmowane przez przedstawiciela ustawowego małoletniej wówczas powódki byłyby szczególnie starannie „dobierane” i dokonywane, tak aby zminimalizować ryzyko błędu i tym samym groźby utraty możliwości uzyskania należnego powódce świadczenia.

Niezależnie od powyższego należy zauważyć, że pozwana podczas przesłuchania pośrednio przyznała, że nie mogła udzielić matce powódki właściwej porady co do opłacenia pisma rozszerzającego żądanie pozwu. Zeznała bowiem, że informowała matkę powódki o tym, że rozszerzając pisemnie żądanie pozwu „można spodziewać się wezwania do uiszczenia opłaty” oraz że matka powódki „może wyjść sądowi naprzeciw” i jeszcze przed wezwaniem złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. W ocenie Sąd powyższe może świadczyć o tym, że pozwanej w tamtym czasie nie była znana procedura związana z obowiązkiem uiszczania opłat sądowych na skutek rozszerzenia żądania, dokonanego pisemnie przez stronę reprezentowaną w sprawie przez adwokata. Wbrew twierdzeniom pozwanej nie było bowiem wówczas podstaw do tego, aby oczekiwać od sądu (a właściwie przewodniczącego) wezwania do uiszczenia należnej opłaty. Obowiązujące tamtym czasie przepisy art. 1302 § 1 k.p.c. i art. 193 § 4 k.p.c. nie pozostawiały wątpliwości co do tego, że obowiązek opłacenia pisma spoczywał na stronie reprezentowanej przez zawodowego pełnomocnika, przy opłata powinna być uiszczona najpóźniej w momencie wniesienia pisma do sądu. Skoro pozwana przewidywała inny przebieg postępowania w tym zakresie, to z pewnością nie przedstawiła matce powódki procedury wynikającej z obowiązujących wówczas przepisów. To tylko czyni bardziej prawdopodobnym zeznania świadka I. C. o tym, że nie została ona w ogóle pouczona przez pozwaną o obowiązku uiszczenia należnej opłaty sądowej i skutkach jego zaniechania, a także o ryzyku, jakie wiąże się z wniesieniem do Sądu pisma nieopłaconego. Skoro bowiem ryzyka takiego pozwana nie dostrzegała, to nie mogła przedstawić go mocodawcy.

Zarzut nienależytego wykonania zobowiązania byłby zasadny także wówczas, gdyby uznać, że stan faktyczny w rozważanym zakresie był taki, jak przedstawiała go pozwana. Pozwana twierdziła, że na spotkaniu przed rozprawą wyznaczoną na dzień 28 lutego 2008 r. ustaliła z przedstawicielem ustawowym powódki – matką I. C., że pozwana złoży pismo rozszerzające żądanie pozwu, a w ślad za tym matka powódki odrębnie złoży wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, przy czym uczyni to przez biuro podawcze lub – co sugerowała pozwana – bezpośrednio na rozprawie w dniu 28 lutego 2008 r. Takie działalnie było błędne albowiem zakładało wniesienie pisma podlegającego opłacie przed złożeniem wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Pismo takie, wniesione przez adwokata, i tak podlegałoby zwrotowi, bo w dacie jego wniesienia byłoby nieopłacone (art. 1302 §1 k.p.c.). Skutku tego nie można by było uniknąć przez późniejsze złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Jego uwzględnienie pozwalałoby bowiem uniknąć powódce obowiązku ponoszenia kosztów sądowych, jakie powstałyby po dacie postanowienia Sądu w tym przedmiocie, a nie odnosiłoby się do czynności dokonanych wcześniej.

Skutkiem niewłaściwego działania pozwanej doszło do sytuacji, w której pismo rozszerzające żądanie pozwu, złożone w dniu 27 lutego 2008 r., zostało na rozprawie zwrócone z uwagi na fakt, że nie została od niego uiszczona należna opłata sądowa, ani wraz z nim nie został złożony wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych (art. 1302 § 1 k.p.c. i art. 193 § 4 k.p.c.).

Zdaniem Sądu pozwana na tym etapie postępowania mogła jeszcze przedsięwziąć kroki zmierzające do skutecznego rozszerzenia żądania pozwu. W dacie rozprawy (28 lutego 2008 r.) obowiązywał bowiem jeszcze przepis art. 193 § 3 k.p.c., zgodnie z którym zmiana powództwa mogła nastąpić także w formie ustnej na rozprawie. Czynność ta dokonana w obecności pozwanego wywoływała skutki, jakie ustawa wiązała z doręczeniem pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego żądanie. W wypadku nieobecności pozwanego na rozprawie ustne rozszerzenie żądania obligowałoby Sąd do odroczenia posiedzenia celem umożliwienia powodowi złożenia stosownego pisma procesowego odpowiadającego wymaganiom pozwu i doręczenia go pozwanemu. W spornej sprawie, po wydaniu zarządzenia o zwrocie pisma wniesionego w dniu 27 lutego 2008 r., pozwana mogła zatem ustnie rozszerzyć żądanie pozwu, co wobec niestawiennictwa pozwanych spowodowałoby odroczenie rozprawy i tym samym dałoby powódce czas na uiszczenie należnej opłaty sądowej lub skuteczne wniesienie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Należy bowiem zauważyć, że w takiej sytuacji Przewodniczący nie mógłby zastosować sankcji zwrotu pisma bez wezwania do jego opłacenia albowiem przepis art. 1302 § 1 k.p.c., do stosowania którego odsyłał przepis art. 193 § 4 k.p.c., dotyczył jedynie procesowej czynności wystąpienia z nowym żądaniem obok dotychczasowego dokonanej w formie pisemnej. Zgodnie bowiem z powołanym przepisem pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, które nie zostało należycie opłacone, przewodniczący zwracał bez wezwania o uiszczenie opłaty, jeżeli pismo podlegało opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu. W innym przypadku, a więc także przy ustnym rozszerzeniu powództwa, przewodniczący wzywał zobowiązanego do uiszczenia należnej opłaty w terminie tygodnia, a w razie bezskutecznego upływu terminu sąd miał prowadzić sprawę bez wstrzymywania biegu postępowania, orzekając o obowiązku uiszczenia opłaty w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, stosując odpowiednio zasady obowiązujące przy zwrocie kosztów procesu (art. 1303 § 2 k.p.c.).

Po wydaniu zarządzenia o zwrocie pisma w części rozszerzonego żądania pozwana nie dokonała stosownych w danej sytuacji procesowej czynności, które, jak wyżej wykazano, możliwe były do podjęcia i mogły doprowadzić do skutecznego rozszerzenia żądania.

W efekcie na rozprawie, na której doszło do zwrotu pisma rozszerzającego żądanie, Przewodniczący zamknął rozprawę i Sąd wydał wyrok, rozstrzygając sprawę w granicach pierwotnego żądania, tj. co do kwoty 55 000,00 zł.

W ocenie Sądu należy zgodzić się z pozwaną, że zamknięcie rozprawy i wydanie wyroku w rozważanej sytuacji procesowej było przedwczesne z uwagi na nieprawomocne zarządzenie o zwrocie pozwu w części rozszerzonego żądania dokonane na rozprawie w dniu 28 lutego 2013 r. Zdaniem Sądu powyższe zarządzenie podlegało zażaleniu jako kończące postepowanie w sprawie w części rozszerzonego żądania pozwu (art. 394 § 1 kt 1 k.p.c.). Dopiero jego uprawomocnienie pozwalałoby Sądowi na ostateczne ustalenie przedmiotowego zakresu sprawy. Należy jednak zauważyć, że nawet gdyby rozprawa nie została jeszcze zamknięta, to i tak wniesienie zażalenia na zarządzenie o zwrocie pozwu w części rozszerzonej nie mogłoby przynieść spodziewanego rezultatu w postaci uchylenia zaskarżonego zarządzenia albowiem niewątpliwie istniały procesowe podstawy do jego wydania. Niewątpliwie jednak powódka zyskałaby czas na ponowne dokonanie czynności procesowej, uprzednio dokonanej nieskutecznie.

Zdaniem Sądu także na tym etapie postępowania pozwana mogła jeszcze dokonać czynności, które doprowadziłyby do skutecznego rozszerzenia żądania pozwu. Zgodnie bowiem z art. 1302 § 2 k.p.c. w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma nienależycie opłaconego przez adwokata strona mogła uiścić brakującą opłatę. Powyższe procesowe uprawnienie strony reprezentowanej w sprawie przez adwokata przy zarzucie „przedwczesnego” zamknięcia rozprawy i wydania wyroku, prowadzi w istocie do stwierdzenia, że wyrok wydany na rozprawie w dniu 28 lutego 2013 r. nie był kompletny albowiem nie zawierał rozstrzygnięcia o żądaniu zgłoszonym w dniu 27 lutego 2013 r., co do którego zarządzenie o zwrocie nie było jeszcze prawomocne i którego wadliwe zgłoszenie mogło być jeszcze konwalidowane przy zastosowaniu art. 1302 § 2 zd. 1 k.p.c. W ocenie Sądu powyższe stanowisko uzasadniałoby złożenie wniosku o uzupełnienie wyroku z dnia 28 lutego 2013 r. (art. 351 k.p.c.), przy jednoczesnym uiszczeniu należnej opłaty sądowej od rozszerzonej części żądania, z zachowaniem tygodniowego terminu liczonego od ogłoszenia zarządzenia o zwrocie pisma, tj. od 28 lutego 2008 r. (art. 1302 § 2 k.p.c.) Jeżeli opłata byłaby bowiem wniesiona we właściwej wysokości, to zgodnie z art. 1302 § zd. 2 k.p.c. zwrócone pismo wywoływałoby skutek od daty pierwotnego wniesienia, tj. 27 lutego 2008 r., a więc jeszcze przed zamknięciem rozprawy i wydaniem wyroku.

Z powyższego wynika, że warunkiem koniecznym powodzenia powyższej procedury byłoby uiszczenie należnej opłaty sądowej od rozszerzonego żądania pozwu. Wprawdzie decyzja w przedmiocie poniesienia tego typu kosztów należała wyłącznie do powódki (jej przedstawiciela ustawowego), a nie pozwanej, jednak aby powódka mogła ją świadomie podjąć musiałaby wiedzieć o tym, że istnieje taka potrzeba i jakie są skutki nieuiszczenia opłaty. Ciężar przedstawienia powódce istniejącej sytuacji procesowej niewątpliwie obciążał pozwaną jako jej zawodowego pełnomocnika. Jak wynika z zeznań samej pozwanej, ciężarowi temu pozwana nie zadośćuczyniła.

Powyższe w ocenie Sądu wskazuje na nienależyte wykonanie przez pozwaną swojego zobowiązania względem powódki. Pozwana, dokonując na zlecenie powódki czynności procesowych w sprawie o zachowek, podejmowała niewłaściwe decyzje procesowe, nie tylko w zakresie wadliwego, a tym samym nieskutecznego rozszerzenia żądania pozwu, ale także w zakresie doboru środków prawnych, którymi zamierzała „zniwelować” negatywne skutki wadliwych czynności procesowych. W szczególności za chybione, bo niezdolne do wywołania zamierzonego efektu, należało uznać wniesienie przez pozwaną wniosku o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym w związku z pismem rozszerzającym żądanie pozwu, zażalenia na zarządzenie Przewodniczącego z dnia 28 lutego 2008 r. o zwrocie pisma rozszerzającego żądanie pozwu oraz apelacji. Wniosek o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia o stanie majątkowym był niedopuszczalny albowiem nie dotyczył czynności procesowej i jako taki został odrzucony postanowieniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia z dnia 17 marca 2008 r. Z kolei zażalenie na zarządzenie o zwrocie pisma nie było zasadne albowiem, co już wyżej podniesiono, samo zarządzenie zostało wydane w oparciu o istniejące podstawy procesowe. W przypadku apelacji od wyroku, który w istocie w całości uwzględniał żądanie pozwu, brak było przedmiotu zaskarżenia.

Na powyższą ocenę nie ma wpływu fakt, że po wydaniu zarządzenia o zwrocie pisma wniesionego w dniu 27 lutego 2008 r. doszło do zamknięcia rozprawy i wydania wyroku bez oczekiwania na uprawomocnienie się powyższego zarządzenia i na upływ terminu do konwalidacji w zakresie brakującej opłaty sądowej. Należy zauważyć, że powyższe decyzje podejmowane były przez Sąd orzekający w sprawie w pierwszej instancji, którego ewentualne uchybienia co do zasady mogą być jeszcze naprawiane w toku instancji. Rzeczą zawodowego pełnomocnika wydaje się przy tym takie reagowanie na powstałe sytuacje procesowe, które skutecznie doprowadzą do uchylenia ich negatywnych skutków dla strony, którą reprezentuje. Z powyższego obowiązku pełnomocnik byłby zwolniony, gdyby uchybienia Sądu wywołały konsekwencje niemożliwe do usunięcia przy zachowaniu proceduralnych ram postępowania. Z taką sytuacją nie mamy jednak do czynienia w niniejszej sprawie albowiem, jak już wyżej podniesiono, pozwana także po zwrocie spornego pisma z dnia 7 lutego 2008 r., mogła doprowadzić do skutecznego rozszerzenia żądania pozwu, i to zarówno podejmując właściwe czynności procesowe przed, jak i po wydaniu wyroku z dnia 28 lutego 2008 r.

Zdaniem Sądu nie zasługuje na uwzględnienie zarzut pozwanej, jakoby szkoda, jaką poniosła powódka, powstała w związku z nieskutecznym wniesieniem przez nią pozwu o zapłatę dalszej części zachowku, tj. ponad kwotę zasądzoną na jej rzecz wyrokiem Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia z dnia 28 lutego 2008 r. Należy zauważyć, że w sprawie prowadzonej przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I C 151/07 powódka nie dokonała rozdrobnienia roszczenia o zachowek, dochodząc w niej zasądzenia jedynie części należnego świadczenia. Wręcz przeciwnie, powódka domagała się zapłaty całego należnego jej zachowku, którego jedynie wysokość początkowo oznaczyła na kwotę niższą od tej, jaką ostatecznie uznała za zasadną. Z tych względów nie sposób uznać, aby po wydaniu wyroku z dnia 28 lutego 2008 r. nie została jeszcze prawomocnie osądzona jakakolwiek część roszczenia powódki o zachowek. Zasadnie zatem Sąd Okręgowy we Wrocławiu odrzucił pozew powódki o zapłatę zachowku w kwocie, o którą nieskutecznie zostało rozszerzone żądanie pozwu w sprawie o sygnaturze I C 151/07 Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia.

Sąd nie uwzględnił podniesionego przez powódkę twierdzenia o przedawnieniu dochodzonego przeciwko niej roszczenia. Zgodnie z art. 118 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. W niniejszej sprawie bieg przedawnienia rozpoczął się w dniu prawomocnego odrzucenia apelacji w sprawie prowadzonej przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia – Śródmieścia, tj. w dniu 16 lipca 2008 r. (k. 238 i 263 akt Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I C 151/07). W ocenie Sądu niewątpliwie pozwana jako adwokat była w dacie obowiązywania umowy zlecenia z powódką przedsiębiorcą w świetle ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r., Nr 155, poz. 1095 ze zm.). Należy jednak zauważyć, że skrócony trzyletni termin przedawnienia odnosi się do roszczeń, których dochodzą przedsiębiorcy w związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą, a nie do roszczeń dochodzonych przeciwko nim (P. Machnikowski [w:] Kodeks Cywilny. Komentarz. red. E. Gniewek i P. Machnikowski, s. 284). Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że roszczenie powódki ulegnie przedawnieniu dopiero z dniem 6 lipca 2018 r.

Zdaniem Sądu powódka wykazała w sprawie także wysokość dochodzonego roszczenia. Powódka swojej szkody upatrywała w korzyściach, które mogłaby osiągnąć przez zasądzenie na jej rzecz należnego zachowku, gdyby doszło do skutecznego rozszerzenia żądania w sprawie przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia – Śródmieścia o sygnaturze I C 151/07. W ocenie Sądu należało uznać, że fakt zasądzenia na rzecz powódki zachowku w kwocie, jakiej zamierzała z tego tytułu dochodzić, był bardzo prawdopodobny. Zgodnie z art. 991 §1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału. Z powyższego wynika, że wysokość należnego powódce zachowku, była zależna od wartości udziału spadkowego, jaki by jej przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Wartość ta z kolei była pochodną wartości masy spadkowej, którą w sprawie o zachowek Sąd ustalał na podstawie dowodu z opinii biegłego, a którą biegły wycenił na kwotę 1 398 000,00 zł (wartość udziału w wysokości 1/3 w nieruchomości o łącznej wartości 4 194 000,00 zł). Wartość ta odpowiadała wartości udziału spadkowego powódki, która byłaby jedynym spadkobiercą ustawowym. Skoro tak, to wysokość należnego powódce zachowku po ojcu J. K. wynosiła 932 000,00 zł (2/3 z kwoty 1 398 000,00 zł) albowiem powódka w dacie śmierci ojca była małoletnia.

Powódka otrzymała tytułem zachowku łącznie kwotę 45 000,00 zł, a zatem, ponad żądane w sprawie o zachowek dalsze 55 000,00 zł, mogła dochodzić jeszcze 832 000,00 zł i o tą kwotę powódka bezskutecznie usiłowała rozszerzyć żądanie pozwu. Zdaniem Sądu na tym etapie postępowania, na jakim powódka wniosła pismo rozszerzające powództwo, brak było jakichkolwiek przesłanek do uznania, że kwota, o którą powództwo zostało rozszerzone, nie byłaby na rzecz powódki zasądzona (oczywiście po uprzednim przekazaniu sprawy do Sądu Okręgowego jako rzeczowo właściwego). Należy podkreślić, że w sprawie przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia – Śródmieścia pozwane nie podniosły w istocie żadnych zarzutów, w tym także w stosunku do wniosków opinii biegłego, a powództwo o zapłatę łącznie kwoty 55 000,00 zł zostało przez nie uznane. Z powyższych względów należało uznać, że sporna kwota byłaby z dużym prawdopodobieństwem zasądzona na rzecz powódki. Nie bez znaczenia pozostaje także fakt, że w niniejszej sprawie pozwana nie podnosiła w rozważanym zakresie żadnych twierdzeń, które mogłyby wskazywać na stanowisko odmienne.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów, Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 832 000,00 zł tytułem odszkodowania.

Jednocześnie, na podstawie art. 455 k.c. i 481 § 1 k.c. Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki odsetki ustawowe za opóźnienie w spełnieniu świadczenia od dnia 15 marca 2012 r., tj. od dnia następnego po upływie terminu zakreślonego w wezwaniu do zapłaty z dnia 20 lutego 20122 r. (k. 5).

Na podstawie § 6 pkt 7, § 2 ust. 3 oraz § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 416) Sąd zasądził od pozwanego na rzecz adwokata L. A. kwotę 8856,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego udzielonego powódce z urzędu, w tym kwotę 1656,00 zł podatku od towarów i usług (pkt II wyroku).

Jednocześnie zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sadowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2010 r., nr 90, poz. 594 ze zm.) Sąd nakazał pozwanej, aby uiściła na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy we Wrocławiu) kwotę 41 600,00 zł tytułem brakującej opłaty sądowej od pozwu, od uiszczenia której powódka była zwolniona (pkt III wyroku).

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)

(...)