Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa T. W.

przeciwko Agencji Nieruchomości Rolnych w W. Oddziałowi Terenowemu w O.

o nakazanie, ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 20 grudnia 2012 r. sygn. akt I C 666/11

1.  oddala apelację;

2.  nie obciąża powoda kosztami procesu w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Powód T. W. w pozwie skierowanym przeciwko pozwanej Agencji Nieruchomości Rolnych w W. Oddziałowi Terenowemu w O. domagał się uchylenia postanowienia Sądu Rejonowego w Olsztynie w sprawie sygn. akt I Co 535/05 z dnia 8 września 2005r., dotyczącego przejęcia przez pozwaną nieruchomości położonej w G., zgodnie z aktem notarialnym z dnia 8 marca 1991 r. - Rep(...); uchylenia protokołu zdawczo-odbiorczego z dnia 28 marca 2008r.,uchylenia wypowiedzenia umowy dzierżawy z dnia 30 stycznia 2007r. zawartej dnia 1 lipca 2001r. pomiędzy powodem T. W. a jego ojcem E. W.; zapłaty kwoty 103.186 zł tytułem nakładów na przedmiot dzierżawy, zaliczenia powodowi okresu od 28 marca 2008 r. do dnia uprawomocnienia się wyroku do okresu emerytalno-rentowego; zapłaty kwoty (bez jej sprecyzowania) tytułem kosztów remontu domu i budynku inwentarsko-warsztatowego, który uległ zniszczeniu przez pozwaną według ceny określonej przez rzeczoznawcę; wypłacenia odszkodowania za pozbawienie możliwości pobierania dopłat z (...) oraz zapłaty kosztów poniesionych w związku z rekultywacją gruntów według wyceny rzeczoznawcy.

W uzasadnieniu podnosił, że pozwana w nieznany mu sposób przejęła spłatę należności od Banku (...), nie zawierając z powodem żadnej umowy. Ponadto powód nie został powiadomiony o jakimkolwiek zadłużeniu.

Pozwana - Agencja Nieruchomości Rolnych w W. Oddział Terenowy w O. wniosła o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2012r. Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił powództwo oraz nie obciążył powoda zwrotem kosztów zastępstwa procesowego na rzecz pozwanej.

Na wstępie Sąd Okręgowy wskazał, że roszczenia sformułowane w pozwie wynikały generalnie z prowadzonego przeciwko T. W. postępowania egzekucyjnego (pkt.1 i 2 pozwu), natomiast pozostałe roszczenia

(z pkt. 3, 4, 6, 7 i 8 pozwu) nie podlegały rozpoznaniu w niniejszym postępowaniu, albowiem były związane z wypowiedzeniem przez pozwaną umowy dzierżawy z dnia 1 lipca 2001r. ojcu powoda - E. W..

Z ustaleń Sądu wynikało, że aktem notarialnym z dnia 8 marca 1991r. powód nabył od działającego w imieniu Skarbu Państwa (...) Banku (...) w O. nieruchomość rolną położoną w G., G., gmina P., składającą się z działek Nr (...) o powierzchni 16.74.00 ha.

Pismem z dnia 18 maja 1999 r. pozwana - jako wierzyciel (w związku z przejęciem należności za sprzedane nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi należnych Bankowi Spółdzielczemu) wezwała powoda do zapłaty zaległych spłat - zobowiązań wynikających z umowy sprzedaży. Mimo wezwania T. W. nie dokonał zapłaty.

W związku z powyższym pozwana wystąpiła do sądu o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu, co uzyskała postanowieniem Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 20 lipca 1999r. w sprawie - sygn. akt I Co 790/99.

Na skutek wniosku wierzyciela - Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, której następcą prawnym jest pozwana, Komornik Sądowy Rewiru III przy Sądzie Rejonowym w Olsztynie prowadził postępowanie egzekucyjne, które zakończyło się przejęciem przez pozwaną nieruchomości powoda, składającej się z działek o nr (...), położonych w miejscowości G., dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadził księgę wieczystą nr KW (...).

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 4 października 2005r. ( sygn. akt I Co 533/05) własność nieruchomości została przysądzona na rzecz wierzyciela. Protokołem z dnia 28 marca 2008 r. T. W. wydał pozwanej przedmiotową nieruchomość.

Oceniając zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd Okręgowy uznał roszczenia powoda za bezzasadne. Wskazał, że pozwany z mocy prawa przejął wierzytelności należne za sprzedaż nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi należne Bankowi Spółdzielczemu (w akcie notarialnym (...) Bank (...)).Stosownie bowiem do treści art. 55 ust. 2 ustawy z dnia 19 października 1991r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz.U.2012.1187 j.t.) należności za sprzedane nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi należne Bankowi Spółdzielczemu przejęła Agencja.

Podkreślił, że przejęcie wskazanych wyżej należności nastąpiło z mocy prawa i nie było potrzeby składania dodatkowych oświadczeń woli o przejęciu należności za sprzedane nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi należne bankowi przez pozwaną.

Zwrócił też uwagę, iż skoro T. W. protokołem zdawczo-odbiorczym z dnia 28 marca 2008 r. wydał nieruchomość pozwanej, to z pewnością posiadał wiedzę na ten temat. Wbrew zarzutom powoda brak dowodu doręczenia powodowi pisma z dnia 18 maja 1999r. nie uzasadnia zasadności roszczenia. Zwrócił uwagę, że skoro już w październiku 1999 r. pozwana wszczęła przeciwko powodowi egzekucję, którą prowadził Komornik Sądowy Rewiru III przy Sądzie Rejonowym w Olsztynie pod sygn. akt III KM 568/99 - to co najmniej od tej daty powód posiadał wiedzę o swoich zobowiązaniach wobec pozwanej jak i o podstawie tych zobowiązań. Ponadto jego zadłużenie wobec Banku Spółdzielczego, a następnie pozwanej wynika również z dołączonych do sprawy akt egzekucyjnych oraz orzeczeń wydawanych w tym postępowaniu, które od dawna są prawomocne. Również kwestionowane przez powoda postanowienie Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 4 października 2005 r. dotyczące przejęcia przez pozwaną nieruchomości w G. (sygn. akt I Co 533/05) jest pozbawione jakichkolwiek podstaw prawnych.

Z tych też powodów twierdzenia T. W. o braku wiedzy o zadłużeniu, czy kwestionowanie legitymacji pozwanej do żądania od niego we wcześniejszym okresie spłaty zadłużenia wobec Banku Spółdzielczego nie zasługują na uwzględnienie. Dodał, że pozwana skorzystała z prawa żądania natychmiastowej spłaty pozostałej reszty ceny sprzedaży nieruchomości w związku z niezapłaceniem przez powoda trzech kolejnych rat w oparciu o § 3 aktu notarialnego - Rep. (...).

Dalej Sąd wskazał, że w niniejszym postępowaniu cywilnym, powód nie może dochodzić zaliczenia jakichkolwiek okresów do okresu emerytalno- rentowego albowiem regulują to odrębne przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2009.153.1227 j.t.), a nadto sprawy te podlegają kognicji sądów pracy i ubezpieczeń społecznych.

O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. uwzględniając trudną sytuację materialną powoda.

W nieformalnej apelacji wniesionej od powyższego wyroku T. W. wniósł o jego zmianę i uwzględnienie powództwa. Podnosił, że pracownicy Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa podstępem nakłonili go do przekazania nieruchomości, którą nabyli jego rodzice, jako byli pracownicy Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. Ponadto twierdził, że nie otrzymał żadnego wezwania do uiszczenia rat kredytu udzielonego przez (...) Bank (...).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie odniosła zamierzonego skutku i jako niezasadna podlegała oddaleniu.

Przede wszystkim należy w ocenie Sądu Apelacyjnego rozważyć jaki jest charakter prawny powództwa rozpoznawanego w niniejszej sprawie.

Powód określił swoje roszczenie jako żądanie ustalenia, że pozwana w sposób nieuprawniony przejęła spłatę należności od (...) Banku (...) nie zawierając z powodem żadnej umowy, nadto nie zawiadomiła go ciążącym na nim zadłużeniu, co w konsekwencji doprowadziło do bezprawnego przejęcia przez pozwaną jego nieruchomości składających się z działek o nr.(...) położonych w miejscowości G., dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadził księgę wieczysta nr KW (...).

Niewątpliwie podstawę prawną takiego roszczenia stanowi przepis art. 189 k.p.c. Legitymację czynną do wytoczenia na podstawie art. 189 k.p.c. powództwa o ustalenie ma każdy, kto ma w tym interes prawny (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 26 czerwca 2008 r., I ACa 449/08, Lex nr 446189). W świetle art. 189 k.p.c. o interesie prawnym można mówić wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, a strony łączy stosunek cywilnoprawny. Przy czym wymaga się, by zagrożenie to istniało nie tylko w wyobrażeniu i odczuciu powoda, lecz także obiektywnie. Pojęcie interesu prawnego, użytego w art. 189 k.p.c., oznacza interes odnoszący się do stosunków prawnych (a nie jakichkolwiek), w których znajduje się powód w stosunku do pozywanych podmiotów. Biernie legitymowany w postępowaniu o ustalenie może być jedynie ten, kto pozostaje z wynikającym z żądania pozwu prawem lub stosunkiem prawnym w takim związku, że stwarza zagrożenie prawnie chronionym interesom powoda. Art. 189 k.p.c. określa matrerialnoprawne przesłanki zasadności powództwa, w którym powód domaga się sądowego ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Zauważyć należy, że powództwo o ustalenie będzie oddalone przede wszystkim, jeżeli powód nie ma interesu prawnego do jego wytoczenia, ale także, jeżeli interes taki istnieje, ale twierdzenie powoda o istnieniu lub nieistnieniu stosunku prawnego okaże się bezzasadne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 lipca 2010 r., VI ACa 1472/09, Lex nr 668601, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2010 r., II PK 342/09, Lex nr 585783, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 czerwca 2009 r., I ACa 547/09, Lex nr 563013, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 33/09, Lex nr 515730).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należało, że nakreślona przez powoda w taki sposób sytuacja prawna nie uzasadnia przyjęcia istnienia po jego stronie interesu prawnego. Jak słusznie bowiem wskazał Sąd Okręgowy przejęcie wierzytelności przez Agencję Nieruchomości Rolnych w W. nastąpiło na podstawie art. 55 ust. 2 ustawy z dnia 19 października 1991r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Zatem należności za sprzedane nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi należne Bankowi Spółdzielczemu z mocy prawa przejęła pozwana. W związku z powyższym brak było podstaw do żądania okazania protokołu przejęcia wyżej wymienionych należności przez pozwaną czy też składania jakichkolwiek dodatkowych oświadczeń woli o przejęciu wierzytelności za sprzedane nieruchomości. Istotnym jest, że pozwana od października 1999r. wszczęła egzekucję przeciwko powodowi, którą prowadził Komornik Sądowy Rewiru III przy Sądzie Rejonowym w Olsztynie (sygn. akt III KM 568/99), a zatem co najmniej od tego czasu powód posiadał wiedzę o zobowiązaniach wobec pozwanej oraz o podstawie tych zobowiązań. W tej sytuacji twierdzenia skarżącego o tym, że nie wiedział o zadłużeniu wobec pozwanej należało uznać za gołosłowne i sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Z tych też powodów bez znaczenia w okolicznościach niniejszej sprawy pozostawała również eksponowana przez skarżącego w toku postępowania okoliczność braku doręczenia pisma z dnia 18 maja 1999r., wzywającego go do uregulowania kwoty 11.697,12 zł., wynikającej z umowy sprzedaży zawartej aktem notarialnym z dnia 8 marca 1991r. (k.81). Tym bardziej, że jak wynika z akt sprawy pismo to zostało wysłane listem poleconym na adres T. W., a przesyłka nie została zwrócona nadawcy. Ponadto żądanie pozwanej było uzasadnione i znajdowało oparcie w § 3 aktu notarialnego z dnia 8 marca 1991r.(...), zgodnie z którym pozwana miała prawo żądania natychmiastowej spłaty ceny sprzedaży nieruchomości w razie zalegania przez powoda z zapłatą trzech kolejnych rat.

Istotnym jest również, że powód w umowie sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego poddał się egzekucji w związku z obowiązkiem zapłaty rat i procentów w myśl art. 777 pkt.4 k.p.c ( § 3 aktu notarialnego). Natomiast Sąd Rejonowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 20 lipca 1999r. nadał powołanemu wyżej aktowi notarialnemu klauzulę wykonalności. W tej sytuacji prawidłowe były ustalenia Sądu I instancji, że nie zachodzi po stronie skarżącego niepewność stanu prawnego. Sytuacja prawna powoda jest bowiem jasno określona i brak jest podstaw do przyjęcia, że należy zapewnić skarżącemu ochronę prawną. Interes prawny zaś nie może być utożsamiany z interesem faktycznym strony, polegającym na dążeniu do odzyskaniu przejętej przez pozwaną nieruchomości.

Podkreślić należało również, że interes prawny musi być ponadto zgodny z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz celem, któremu ma służyć at. 189 k.p.c. ( por. wyrok SN z dnia 20 grudnia 1979 r. III PR 78/79, OSPiKA 1980,z.11, poz. 196). Nie spełnia tych warunków żądanie ustalenia bezprawnego przejęcia przez pozwaną nieruchomości należących do skarżącego, w sytuacji gdy on sam nie dotrzymał terminów płatności wynikających z umowy sprzedaży zawartej aktem notarialnym z dnia 8 marca 1991r. a także poddał się egzekucji w myśl art. 777 pkt. 4 k.p.c.( §3 aktu notarialnego).

Sąd Apelacyjny popiera natomiast ugruntowany w orzecznictwie pogląd, że w wypadku poddania się egzekucji w akcie notarialnym i nadania mu klauzuli wykonalności co do wymaganych świadczeń pieniężnych oraz wszczęcia postepowania egzekucyjnego interes prawny dłużnika powinien być realizowany w postępowaniu przeciwegzekucyjnym, a nie powództwem o ustalenia stosunku prawnego( art. 189 k.p.c.) (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie a dnia 28 września 2010r., VI A Ca 1383/09, LEX 1094405). Bezsprzecznie powód z takim roszczeniem w toku postępowania egzekucyjnego nie występował.

Skoro zatem istnienie interesu prawnego stanowi przesłankę merytoryczną, dotyczącą przedmiotu postępowania jego brak musiał powodować oddalenie powództwa.

Na marginesie wskazać też należało, że skarżący w treści nieformalnych zarzutów zawartych w apelacji wskazał na nowe okoliczności, które prowadziłyby do zmiany powództwa, co jest niedopuszczalne na tym etapie postępowania.

Odnosząc się natomiast do roszczenia T. W., w części dotyczącej ustalenia świadczeń rentowo - emerytalnych, to z uwagi na czasową niedopuszczalność drogi sądowej – wynikającą z niewyczerpania przez powoda procedur przedsądowych (wydania decyzji przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział w O.) Sąd Apelacyjny postanowieniem dnia 7 czerwca 2013 r. uchylił zaskarżony wyrok w tej części i sprawę w tym zakresie przekazał do rozpoznania Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział w O..

Podsumowując, niezasadna apelacja powoda skutkowała jej oddaleniem na zasadzie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu Sąd postanowił zgodnie z art. 102 k.p.c. w zw. z art. 108§1 k.p.c.