Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powódka M. G. wniosła o ustalenie wygaśnięcia służebności osobistej ustanowionej na rzecz pozwanego M. K. (1) aktem notarialnym z dnia 11 lipca 1996 roku, sporządzonym przed notariuszem B. W. w Kancelarii Notarialnej w I. Rep. (...) z roku 1996 roku. W uzasadnieniu pozwu wskazała, iż pozwany nie wykonywał przez 10 lat ustanowionej na jego rzecz służebności osobistej i tym samym w oparciu o art. 293 § 1 k.c. w zw. z art. 297 k.c. służebność ta wygasała. W trakcie przesłuchania w charakterze strony zmodyfikowała swoje żądanie i wniosła o ustalenie wygaśnięcia służebności osobistej ustanowionej na rzecz pozwanego aktem notarialnym z dnia 13 listopada 2000 roku sporządzonym przed notariuszem B. W. w Kancelarii Notarialnej w I. Rep. (...).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa podnosząc brak upływu czasu skutkujący wygaśnięciem ustanowionej na jego rzecz służebności osobistej.

Wyrokiem z dnia 26 listopada 2013 roku Sąd Rejonowy w Inowrocławiu oddalił powództwo oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 257 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Powyższy wyrok Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach natury prawnej.

Umową darowizny z dnia 11 lipca 1996 roku sporządzoną aktem notarialnym przed notariuszem B. W. w Kancelarii Notarialnej w I. Rep. (...)z roku 1996 roku M. K. (1) darował swej żonie A. K. udział ½ części nieruchomości, położonej w I. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Inowrocławiu prowadzi księgę wieczystą KW nr (...). W akcie tym A. K., ówczesna żona pozwanego, ustanowiła na jego rzecz bezpłatną i dożywotnią służebność osobistą polegająca na prawie korzystania z mieszkania składającego się z jednego pokoju położonego na piętrze domu o powierzchni około 20 m ^{( 2)}, współużywania kuchni i łazienki położonych na parterze domu oraz innych urządzeń i pomieszczeń potrzebnych do użytku, zapewniła mu swobodnego poruszania się po nieruchomości. Następnie umową darowizny z dnia 13 listopada 2000 roku sporządzoną przed notariuszem B. W. w Kancelarii Notarialnej w I. Rep. (...) A. K. darowała nieruchomość położoną w I. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Inowrocławiu prowadzi księgę wieczysta KW nr (...) swej córce M. K. (2), która po zawarciu związku małżeńskiego przyjęła nazwisko G.. M. K. (2) w treści wskazanego wyżej aktu notarialnego ustanowiła na rzecz swych rodziców A. K. i M. K. (1) bezpłatną i dożywotnią służebność osobistą polegającą na prawie korzystania przez nich z mieszkania składającego się z dwóch pokoi położonych na piętrze domu o powierzchni około 36 m ^{( 2)}, współużywania kuchni i łazienki położonych na parterze domu mieszkalnego oraz innych urządzeń i pomieszczeń potrzebnych do codziennego użytku, zapewnienia im swobodnego poruszania się po całej nieruchomości oraz zapewnienia im opieki i pielęgnowania w razie choroby lub niemocy starczej oraz zobowiązać się wyprawić im pogrzeby według zwyczajów miejscowych. Służebność ta została ujawniona w księdze wieczystej KW (...) na rzecz M. K. (1).

Sąd Rejonowy ustalił, że w grudniu 2002 roku pozwany wyprowadził się z domu przy ul. (...) w I., nie mniej przebywał na terenie posesji do marca 2003 roku i zamieszkiwał w pomieszczeniu nad garażem położonym na tej nieruchomości. Następnie pozwany nie mieszkał w domu przy ul. (...) w I., ani nie przebywał na terenie posesji przy ul. (...) w I.. W tym czasie zamieszkiwał on u swoich rodziców w I.. W latach 2004-2008 zamieszkiwał w W., a od 2008 roku mieszka w B.. Związek małżeński pozwanego i A. K. został rozwiązany wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 października 2006 roku sygn. akt I ACa 653/06.

Powódka również nie zamieszkuje w domu przy ul. (...) w I., albowiem przebywa w W.. W tym domu mieszka jej matka A. K. oraz jej babcia. Między stronami istniej głęboki konflikt. W lutym 2010 roku pozwany zwrócił się pisemnie do powódki, aby udostępniła mu klucze do mieszkania, a w kwietniu 2010 roku próbował wejść do tego mieszkania w obecności S. K., Z. B. i D. K., lecz nie został wpuszczony przez swego syna K. K.. Pozwem z dnia 28 września 2012 roku pozwany wystąpił do Sądu Rejonowego w Inowrocławiu przeciwko powódce o dopuszczenie do korzystania z prawa służebności osobistej (sygn. akt I C 1500/12).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o przedłożone przez strony dokumenty, zeznania świadków: A. K., K. K., S. K., Z. B., D. K. oraz strony.

Sąd Rejonowy wskazał, iż w przedmiotowej sprawie elementy stanu faktycznego były między stronami bezsporne. Okolicznością bezsporną było również to, iż pozwany od grudnia 2002 roku nie zamieszkuje w domu przy ul. (...), a od 2003 roku nie przebywa na terenie przedmiotowej nieruchomości. Kwestią, która była rozbieżnie podawana przez pozwanego było wskazanie miesiąca 2003 roku, w którym wyprowadził się z posesji przy ul. (...). W treści odpowiedzi na pozew wskazał on, iż przebywał na terenie posesji do marcu 2003 roku (k.34), natomiast w treści zeznań jako strona wskazał, iż przebywał tam do września 2003 roku (k.122). W tym zakresie Sąd Rejonowy przyjął, iż pozwany przebywał na terenie posesji do marca 2003 roku, albowiem w treści pisma z dnia 20 stycznia 2003 roku pozwanego kierowanego do Komendy Powiatowej Policji w I. wynika, iż zamieszkiwał on w tamtym czasie na terenie posesji przy ul. (...). Natomiast przedmiotem niniejszego postępowania, w stanie faktycznym sprawy, była ustalenie wygaśnięcia lub nie prawa do służebności osobistej ustanowionej na rzecz pozwanego aktem notarialnym z dnia 11 lipca 1996 roku, a po modyfikacji żądania, służebności osobistej ustanowionej na rzecz pozwanego w treści aktu notarialnego z dnia 13 listopada 2000 roku.

Wskazał Sąd I instancji, iż z zestawienia treści art. 299 k.c., art. 297 k.c. i 293 § 1 k.c. wynika, że służebność osobista jako ograniczone prawo rzeczowe wygasa wskutek nie wykonywana przez lat dziesięć. Uregulowanie to mające charakter szczególny wymaga ustalenia tej okoliczności w postępowaniu sądowym. Sąd Rejonowy przytoczył poglądy doktryny, iż niewykonywanie służebności może polegać na niekorzystaniu z nieruchomości obciążonej albo na zaniechaniu dochodzenia ochrony służebności.

Służebność osobista, o ustalenie wygaśnięcia której wnosiła powódka została ustanowiona na rzecz pozwanego aktem notarialnym z dnia 13 listopada 2000 roku sporządzonym przed notariuszem B. W. w Kancelarii Notarialnej Notariusz B. W. w I. Rep. (...). Służebność ta również została ujawniona w księdze wieczystej (...)./ Pozwany nie zamieszkuje w domu położonym przy ul. (...) od grudnia 2002 roku, a na terenie nieruchomości nie przebywa od marca 2003 roku. Pozew o ustalenie wygaśnięcia służebności został złożony do Sądu w dniu 17 października 2011 roku tj. przed upływem dziesięciu lat. Pozwany natomiast podjął obroną swojego prawa poprzez żądanie oddalenia powództwa. Również w dniu 28 września 2012 roku pozwany złożył pozew do Sądu Rejonowego w Inowrocławiu przeciwko powódce o dopuszczenie do korzystania z prawa służebności osobistej sygn. akt I C 1500/12. Tym samym w ocenie Sądu brak jest przesłanek do uznania wygaśnięcia służebności osobistej ustanowionej na rzecz pozwanego. Pozwany przed upływem dziesięciu lat, podjął działania prawne w celu umożliwienia korzystania mu z prawa do służebności osobistej. Mając powyższe na uwadze Sąd Rejonowy oddalił powództwo, a o kosztach postępowania orzekł w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka, zaskarżając go w całości zarzucając mu:

1.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego, które miało wpływ na wynik sprawy, w zakresie ustalenia początkowego terminu zaprzestania wykonywania prawa służebności osobistej przez pozwanego, przyjmując iż nastąpiło to w grudniu 2002 roku, podczas kiedy zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje na datę 22 sierpnia 2002 roku,

2.  naruszenia prawa materialnego tj. art. 123 § 1 pkt 1 k.c. które miało wpływ na treść orzeczenia poprzez przyjęcie przerwania biegu dziesięcioletniego okresu niewykonywania służebności osobistej w wyniku złożenia odpowiedzi na pozew oraz pozwu o dopuszczenie do korzystania z prawa służebności osobistej w dniu 28 września 2012 roku,

3.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 316 k.p.c. poprzez uznanie faktu złożenia pozwu przed upływem dziesięcioletniego okresu niewykonywania prawa służebności osobistej podczas kiedy sprzecznie z zasadą aktualności orzeczenia nakazującą brać pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa M. G. wraz z kosztami zastępstwa procesowego za obie instancje, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna, co skutkowało zmianą zaskarżonego wyroku w postulowanym zakresie.

Sąd Okręgowy nie podzielił ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Rejonowy w przedmiotowej sprawie, przede wszystkim w zakresie ustalenia początkowej daty biegu dziesięcioletniego terminu dla wygaśnięcia służebności.

Sąd Rejonowy ustalił, że w grudniu 2002 roku pozwany wyprowadził się z domu przy ul. (...), jednak przebywał jeszcze na terenie posesji do marca 2003 roku, gdzie zamieszkiwał w pomieszczeniu nad garażem. Dlatego też uznał, iż w momencie wniesienia pozwu przez powódkę w październiku 2011 roku nie upłynął jeszcze termin konieczny do uznania wygaśnięcia ustanowionej służebności.

Zdaniem Sądu Okręgowego, uwzględniając zebrany w sprawie materiał dowodowy, należało podzielić twierdzenia powódki, iż pozwany wyprowadził się znacznie wcześniej niż w grudniu 2002 roku.

Słusznie również powódka zwróciła uwagę, iż w zależności od okoliczności sam pozwany różnie wskazywał datę opuszczenia nieruchomości. Tak na przykład w piśmie z dnia 18 lipca 2002 roku w sprawie I C 539/07 toczącej się przed Sądem Rejonowym w Inowrocławiu powoływał się na 9 –cio miesięczne uniemożliwienie mu zamieszkiwania (k. 3 akt I C 539/07).

Natomiast w pozwie o rozwód datowanym na 26 sierpnia 2002 roku składanym w Sądzie Okręgowym w Bydgoszczy M. K. (1) wskazywał, że już od kilku tygodni nie mieszka w domu przy ul. (...). (k. 38 akt X Rc 2235/03).

Taką samą datę opuszczenia mieszkania przez pozwanego podawała także A. K. podczas posiedzenia pojednawczego w sprawie o rozwód z powództwa A. K.. Matka powódki podała wówczas, „że zaraz po wyprowadzeniu się mąż wniósł sprawę o rozwód, którą następnie wycofał” (k. 25 verte akt X Rc 2235/03). .

Reasumując powyższe, Sąd Okręgowy uznał, że latem 2002 roku, a już na pewno od lipca 2002 roku pozwany nie mieszkał w domu przy ul. (...). Opuścił go w intencji, że już nie będzie tam mieszkał albowiem, układał sobie życie z inną osobą.

W ocenie Sądu Okręgowego, uwzględniając istniejący niewątpliwie konflikt pomiędzy stronami, jak i byłymi małżonkami, dokumenty z posiedzenia pojednawczego podczas sprawy rozwodowej w 2004 roku są najbardziej wiarygodne. Żadna ze stron wtedy jeszcze nie myślała o wygaśnięciu służebności, a ich twierdzenia co do momentu opuszczenia domu przez pozwanego były szczere i zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy. Co więcej, moment opuszczenia domu przez pozwanego wskazywany tak w pozwie M. K. (1) jak i przez A. K. był zbieżny z tym, który od samego początku podawała także powódka, która twierdziła, że pozwany ostatecznie i definitywnie wyprowadził się latem 2002 roku.

Nie może również umknąć uwadze fakt, iż podobnie taką datę wyprowadzki pozwanego z domu ustalił także Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w sprawie I C 63/08, toczącej się z powództwa M. K. (1) o zapłatę renty, bądź równowartości mieszkania - kawalerki w związku z tym iż nie może on zamieszkiwać w domu przy ul. (...). Sąd Okręgowy ustalił, iż pozwany wyprowadził się latem 2002 roku (k. 135 akt I C 63/08).

Dodatkowo z treści listów pisanych przez pozwanego do córki, jak i ówczesnej żony – A. K. datowanych na październik 2002 roku wynika, że pozwany od pewnego czasu nie mieszka już w domu przy ul. (...) (k. 9 akt X Rc 2235/03).

W żadnym razie nie można uznać, że zamieszkiwanie przez pozwanego w pomieszczeniu nad garażem w 2003 roku stanowiło korzystanie z służebności. Zakres ustanowionej służebności został zakreślony treścią aktu notarialnego i polegał na korzystaniu z mieszkania składającego się z dwóch pokoi położonych na piętrze domu o powierzchni 36m ², współużywania kuchni i łazienki położonej na parterze domu mieszkalnego oraz innych urządzeń i pomieszczeń potrzebnych do codziennego użytku oraz na swobodnym poruszaniu się po całej nieruchomości.

Tej treści służebności nie odpowiadało samo przebywanie na posesji i zamieszkiwanie nad garażem. Poza tym garaż nie był przystosowany do tego by móc w nim stale zamieszkiwać. Nie był on wyposażony w toaletę, czy węzeł sanitarny, tym bardziej więc nie mogło to stanowić wykonywania służebności osobistej.

Oczywiście każdy przejaw korzystania z służebności przerywa bieg tego terminu, a odcinki pomiędzy poszczególnymi działaniami nie sumują się. Nie ulega jednak wątpliwości, iż uznanie korzystania z garażu za wykonywanie prawa służebności stanowiłoby uznanie, że nastąpiła zmiana treści służebności. Zmiana treści służebności powinna jednak następować w przewidzianym do tego trybie (art. 248 k.c.), natomiast treść art. 293 k.c. niweluje służebność, z której w całości się nie korzysta.

Sąd Okręgowy podzielił również stanowisko powódki, iż wniesienie sprawy o nadanie aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności nie przerywało biegu terminu wskazanego w treści art. 293 § 1 k.c. w zw. z art. 297 k.c., albowiem taki wniosek nie był w ogóle dopuszczalny. Nie można więc uznać, że pozwany zmierzał w ten sposób do ochrony swoich praw.

Wreszcie złożona w niniejszej sprawie odpowiedź na pozew jest tylko stanowiskiem w sprawie, a nie czynnością podjętą w celu dochodzenia ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

Uznać zatem należy, iż przez okres 10 lat, od lipca 2002 roku, pozwany nie uczynił nic, aby wykazać wolę zamieszkiwania w lokalu. Ubocznie w tym miejscu można zaznaczyć, iż Sąd Okręgowy podziela w tym zakresie stanowisko Sądu Okręgowego w Bydgoszczy oraz Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w sprawie I C 63/08, że pozwany po opuszczeniu mieszkania w ogóle nie chciał z ustanowionej na jego rzecz służebności korzystać. Od momentu opuszczenia lokalu nie miał zatem zamiaru mieszkania w nim.

Należy podkreślić, iż skutek w postaci wygaśnięcia służebności wskazany w art. 293 § 1 k.c. nastąpi jedynie w następstwie nieprzerwanego 10-letniego niekorzystania ze służebności czynnej. Wygaśnięcie służebności wskutek bezczynności podmiotu uprawnionego oznacza jej całkowite unicestwienie. Skutek ten następuje z mocy prawa ( ex lege) wraz z upływem oznaczonego terminu.

W związku z tym, że w interesie właściciela nieruchomości obciążonej leży uzyskanie dowodu na to, że służebność wygasła jego jedyną drogą na ustalenie tych okoliczności jest, wbrew temu co podnosi pozwany, wytoczenie na podstawie art. 189 k.p.c. powództwa o ustalenie przez sąd nieistnienia służebności. Wydany zaś wyrok ma charakter deklaratywny, ponieważ potwierdza stan, który nastąpił z mocy prawa, z chwilą spełnienia przesłanki określonej w przywołanym przepisie.

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 293 § 1 k.c. w zw. z art. 297 k.c. ustalił wygaśnięcie służebności.

Nie przewal również biegu terminu zawitego z art. 293 k.c. pozew M. K. (1) z 2 października 2012 roku o dopuszczenie do korzystania z prawa służebności, bo już wtedy upłynął termin i służebność osobista wygasła.

Reasumując Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że w punkcie 1 ustalił, iż wygasła bezpłatna i dożywotnia służebność osobista ustanowiona na rzecz M. K. (1), syna K. i R., na nieruchomości położonej w I. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Inowrocławiu prowadzi księgę wieczystą nr (...), polegającą na prawie korzystania z mieszkania składającego się z dwóch pokoi położonych na piętrze domu o powierzchni 36m ², współużywania kuchni i łazienki położonej na parterze domu mieszkalnego oraz innych urządzeń i pomieszczeń potrzebnych do codziennego użytku oraz na swobodnym poruszaniu się po całej nieruchomości.

W związku z treścią orzeczenia ingerencji Sądu Okręgowego wymagało również rozstrzygnięcie o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego. Skoro powódka wygrała proces w całości należał jej się stosownie do art. 98 k.p.c. zwrot kosztów procesu od pozwanego. Dlatego też Sąd Okręgowy zmienił punkt drugi wyroku i zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 317 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, na które złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika powódki będącego adwokatem stosownie do § 8 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokacie oraz ponoszenia (…) (Dz. U. 2013.461), opłata skarbowa od pełnomocnictwa - 17 zł oraz opłata od pozwu w kwocie 60 zł.

Ponadto na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. Sad Okręgowy orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego, jako że powódka wygrała w całości z uwagi na uwzględnienie jej apelacji i zmianę wyroku, Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na jej rzecz kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego na które złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika powódki będącego adwokatem stosownie do § 8 pkt 3 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia oraz opłata od apelacji w kwocie 60 zł.