Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2015r.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Alicja Romanowska

Sędziowie: SO Grażyna Borzestowska

SO Renata Żywicka (spr.)

Protokolant : st. sekr. sądowy Łukasz Szramke

po rozpoznaniu w dniu 30 stycznia 2015r. w Elblągu

na rozprawie sprawy z powództwa T. S.

przeciwko Aresztowi Śledczemu w E.

o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Elblągu

z dnia 20 października 2014r ., sygn. akt IV P 166/14

oddala apelację.

IV Pa 76/14

UZASADNIENIE

Powód T. S. wniósł do Sądu Rejonowego w Elblągu pozew, w którym domagał się kwoty 10.386,31 zł od Aresztu Śledczego w E. tytułem równoważnika pieniężnego z tytułu braku mieszkania za okres od dnia 1 maja 2011 r. do dnia 31 sierpnia 2014 r., jak również przyznania tego świadczenia na okres do chwili utraty przesłanek potwierdzających jego pobranie. W uzasadnieniu wskazał, że jest funkcjonariuszem Aresztu Śledczego w E. od dnia 1 maja 2009 r.. Z dniem 1 maja 2011 r. został mianowany do służby stałej i z tym dniem nabył prawo do równoważnika za brak mieszkania.

Nie występował o jego wypłatę, gdyż na szkoleniach tłumaczono mu, że dysponuje tytułem prawnym do odziedziczonego lokalu. Zgodnie z postanowieniami art. 173 pkt 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2014 r. poz. 1415) funkcjonariuszowi przysługuje jednostka powierzchni mieszkalnej w wysokości od 7 – 10m ². Powodowi z uwagi na to, że jest samotny przysługują dwie normy.

Odziedziczona część budynku tych norm nie spełnia, gdyż powód odziedziczył 1/8 część budynku. Powierzchnia całego lokalu wynosi 73,5m ² w trzech pokojach mieszkalnych, z czego powodowi przysługuje 9,2m ².Powyższe nie zaspokaja potrzeb mieszkaniowych powoda. Powód powołał się również na orzeczenie zapadłe w podobnej sprawie przed Sądem Rejonowym w Elblągu w dniu 26 czerwca 2013 r. w sprawie prowadzonej pod sygn. IV P 305/12, a także w wyrokach NSA, sygn. I OSK 318/08 i I OSK 875/05, jak również WSA, sygn. III SA/Gd 213/09. Powód zwrócił się do Dyrektora Aresztu Śledczego w E. w dniu 2 lipca 2014 r. o wypłatę przedmiotowego równoważnika, lecz decyzja Dyrektora była negatywna.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o jego oddalenie. Uzasadniając swoje stanowisko wskazał, że powodowi przysługuje tytuł prawny do lokalu mieszkalnego, wynikający z przyjęcia spadku po zmarłym ojcu, co ma swoje potwierdzenie w postanowieniu Sądu Rejonowego w Malborku z dnia 13 stycznia 209 r., sygn. akt I Ns (...). Podstawą prawną odmowy prawa do przedmiotowego równoważnika jest treść art. 178 ust. 1 pkt 1 ustawy o Służbie Więziennej.

Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 20 października 2014r. w sprawie IV P 166/14 oddalił powództwo .

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach i wnioskach:

Powód T. S. jest funkcjonariuszem Aresztu Śledczego w E. od dnia 1 maja 2009 r. .Z dniem 1 maja 2011 r. został mianowany do służby stałej .Powodowi nie przyznano prawa do lokalu mieszkalnego, zgodnie z treścią art. 172 ustawy o Służbie Więziennej .Powód zamieszkuje w mieszkaniu położonym w miejscowości (...). Lokal mieszkalny ma powierzchnię 90,8 m ², z czego 73,5m ² powierzchni mieszkalnej w 3-ech izbach. W lokalu mieszkalnym zamieszkują cztery osoby: powód, jego matka i dwoje rodzeństwa.

Postanowieniem z dnia 13 stycznia 2009 r. Sąd Rejonowy w Malborku w sprawie prowadzonej pod sygn. I Ns (...) stwierdził, że spadek po zmarłym w dniu 4 listopada 2008 r. R. S., zamieszkałym ostatnio w L. na podstawie ustawy nabyli wdowa E. S. i zstępni A. J. z domu S., T. S. i M. S., każde w ¼ części, wprost. W skład masy spadkowej wchodzi m.in. nieruchomość lokalowa położna w (...)/2, gmina N.. Postanowieniem Dyrektora Aresztu Śledczego w E. z dnia 1 sierpnia 2014 r. L.Dz.: D/Kw- (...) odmówiono powodowi prawa do równoważnika za brak mieszkania wraz z wyrównaniem. Na wstępie sąd I instancji zaznaczył, iż powództwo powoda nie było uzasadnione. Prowadzone postępowanie co do zasady było bezsporne. Dokonując swych ustaleń faktycznych Sąd opierał się na niekwestionowanej przez żadną ze stron postępowania dokumentacji załączonej do akt sprawy.

Sąd Rejonowy powołał przepis art. 178 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie więziennej ( Dz. U. z 2014 r., poz. 1415), zgodnie z którym funkcjonariuszowi w służbie stałej przysługuje równoważnik pieniężny z tytułu braku mieszkania, jeżeli on sam lub jego małżonek nie posiadają w miejscowości pełnienia służby lub w miejscowości pobliskiej tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego lub domu.

Dnia 4 listopada 2008 r. zmarł ojciec powoda, który wraz z jego matką był współwłaścicielem mieszkania położonego w (...) m. 2, gm. N.. Miejscowość L., w której zamieszkuje powód jest miejscowością pobliską w rozumieniu art. 170 ust. 4 ustawy o Służbie Więziennej, gdyż znajduje się w odległości ok. 26 km od miejsca pełnienia służby przez T. S. (średni czas przejazdu w jedną stronę z miejsca zamieszkania powoda do miejsca pełnienia służby to ok. 35 minut – zob. maps.google.com).

Postanowieniem z dnia 13 stycznia 2009 r. Sąd spadku stwierdził, że powód jest jednym ze spadkobierców ojca w ¼ części. Postępowania o dział spadku nie przeprowadzono. Bezspornym było, że w skład masy spadkowej wchodzi również lokal mieszkalny położony w miejscowości (...)/2, w którym powód mieszka.

Mając powyższe ustalenia na uwadze Sąd Rejonowy stwierdził, że okolicznością kluczową dla rozstrzygnięcia, było stwierdzenie, w stosunku do powoda zachodzą warunki do przyznania, czy też odmowy przyznania równoważnika za brak lokalu mieszkalnego, w świetle treści art. 178 oraz 173 ustawy o służbie cywilnej. Podstawą odmowy prawa do równoważnika dla strony pozwanej było ustalenie, że powód dysponuje tytułem prawnym do lokalu mieszkalnego w miejscowości pobliskiej (art. 178 ust. 1 pkt 1 ustawy o Służbie Więziennej). Podstawą do przyjęcia takiego ustalenia było zaś przytoczone wyżej postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz bezsporna okoliczność, że w jego skład wchodzi lokal mieszkalny.

Sąd Rejonowy zauważył, że kluczowa dla rozstrzygnięcia była kwestia , czy przedmiotowe postanowienie jest wystarczające do przyjęcia, że faktycznie powód taki tytuł posiada.

Zgodnie z przepisem art. 924 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) spadek, czyli całość praw i obowiązków zmarłego, zostaje otwarta z chwilą śmierci spadkodawcy, a spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku jak stanowi przepis art. 925 k.c. Jednak nabycie to nie jest definitywne, gdyż spadkobierca może spadku nie przyjąć (odrzucić go) lub zostać uznany za niegodnego dziedziczenia. Instytucją, która pozwala spadkobiercy na wylegitymowanie się swoim statusem przed innymi osobami, jest sądowe stwierdzenie nabycia spadku lub zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia. Osoba wywodząca swoje uprawnienia (interes prawny) z następstwa prawnego powinna legitymować się dokumentem potwierdzającym jej status (wyr. NSA w Warszawie z dnia 14 maja 2008 r., II FSK 386/07, Lex nr 505347), bowiem ustalenia kręgu spadkobierców nie może dokonać organ administracji (wyr. WSA w Bydgoszczy z dnia 24 września 2008 r., II SA/Bd 510/08, Lex nr 560157).

Istotnym pojęciem, które odgrywa rozstrzygającą rolę w analizie istnienia prawa powoda do równoważnika za brak mieszkania, jest pojęcie „tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego lub domu”. Ustawa o Służbie Więziennej, jak również inne akty prawne nie zawierają definicji tego pojęcia. Z tego wynika, że interpretacja zapisu ustawy, który się do niego odwołuje musi odbywać się z uwzględnieniem wykładni celowościowej, instytucji w ramach której ustawodawca odwołuje się do tego pojęcia.

W przypadku analizowanej tutaj ustawy dotyczy to kwestii socjalnych związanych z zapewnieniem funkcjonariuszowi zaspokojenia jego potrzeb mieszkaniowych w miejscowości, w której pełni swoją służbę lub miejscowości pobliskiej. W braku możliwości zaspokojenia tych potrzeb, przewiduje system różnych rekompensat, w tym także wypłatę równoważnika za brak mieszkania. Warto przy tym zwrócić uwagę na to, że ustawodawca przewiduje również, jakie normy powierzchniowe powinny być spełnione, by można było uznać, ze dane mieszkanie lub do realizuje te potrzeby (zob. art. 173 ust. 1 ustawy).

Definicję tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego można sformułować w sposób następujący - jest to pisemne lub ustne oświadczenie woli, jednostronne lub w formie umowy stron, albo orzeczenie lub decyzja właściwego sądu lub organu, z którego wynika dla danej osoby możliwość korzystania z lokalu, czy też rozporządzania nim. Nie istnieje ogólna forma, w jakiej powinien być potwierdzony, czy wydany tytuł prawny do lokalu. Tytuł prawny do lokalu może powstać w wyniku różnych czynności prawnych, orzeczeń lub decyzji. Może to być np. umowa kupna, umowa darowizny, umowa dożywocia, postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, notarialne stwierdzenie nabycia spadku, przydział lokalu. Tytuł do lokalu może powstać także wskutek umowy najmu, umowy dzierżawy, umowy użyczenia. Zaznaczyć należy, iż umowy powyższe nie zawsze wymagają dla swej ważności formy pisemnej. W przypadku np. umowy najmu na czas krótszy niż rok, możliwe będzie jej zawarcie w ustnej formie. W takim przypadku tytuł prawny do lokalu nie będzie potwierdzony żadnym dokumentem. Kolejnym tytułem prawnym może być służebność mieszkania lub użytkowanie.

Konsekwencją różnorodności czynności, z których może wynikać tytuł prawny do lokalu, są odpowiednio różne zakresy jego obowiązywania. Najszerszy zakres przypisujemy oczywiście tytułowi własności. Właściciel mieszkania z kolei może lokal wynająć osobie trzeciej i wówczas tytułem prawnym do lokalu dla tej osoby będzie umowa najmu. Najemca przez czas trwania umowy powinien używać lokalu w sposób określony w umowie, a gdy takie określenie nie nastąpiło – w sposób zgodny z właściwościami i przeznaczeniem lokalu. Za korzystanie z lokalu najemca opłaca czynsz oznaczony w pieniądzach lub innego rodzaju świadczeniach.

W świetle powyższych rozważań stwierdzić należy, że strona pozwana wykazała w sposób wystarczający, że powód dysponuje tytułem prawnym do lokalu mieszkalnego w rozumieniu ustawy o Służbie Więziennej. Wynika to wprost ze znajdującego się w jego aktach osobowych kopi odpisu postanowienia Sadu Rejonowego w Malborku z dnia 13 stycznia 2009 r. o stwierdzeniu nabycia spadku, w którego skład bezspornie wchodzi lokal mieszkalny znajdujący się w miejscowości pobliskiej.

W tej sytuacji stwierdzić należało, że to na stronie powodowej spoczywał ciężar wykazania, że w ramach tak posiadanego tytułu do lokalu mieszkalnego w miejscowości pobliskiej nie spełnia ona przewidzianych ustawa norm powierzchniowych, o których mowa w art. 173 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o Służbie Więziennej. Na tym etapie postępowania spadkowego, w ocenie Sądu, pozwany nie jest podmiotem uprawnionym do przeprowadzenia postępowania o dział spadku.

Jest to istotna różnica w stosunku do sytuacji faktycznej i prawnej przy rozstrzyganiu o prawie do przedmiotowego równoważnika, gdy brak jest postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Rzecz bowiem w tym, że do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku uprawniony jest każdy, kto ma w tym interes prawny, by usunąć wątpliwości co do swej sytuacji prawnej, a więc także organ decydujący o prawie do takiego świadczenia, jeśli ma informacje co do tego, że funkcjonariuszowi może przysługiwać prawo do lokalu, które wyłącza prawo do równoważnika. Wynika to wprost z treści art. 1025 par. 1 k.c. Sąd Rejonowy zwracał na to uwagę w uzasadnieniu do wyroku z dnia z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie prowadzonej pod sygn. IV P 305/12, na które to orzeczenie powód powoływał się w pozwie. Inaczej jest jednak, gdy takie postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku przez funkcjonariusza jest już wydane. Rzecz bowiem w tym, że dział spadku dokonany może być w drodze umownej miedzy spadkobiercami, albo na drodze sądowej, ale na wniosek złożony przez jednego ze spadkobierców. Jest on więc uzależniony od działania spadkobiercy (art. 1037 par. 1 k.c.). Z tego wynika, że to powód, jako wnioskujący o równoważnik i spadkobierca spadku, do którego wchodzi lokal mieszkalny w miejscowości pobliskiej, powinien wykazać, że po takim dziale nie dysponuje powierzchnią normatywną, o której wspomina ww. ustawa w art. 173. Powyższy obowiązek wynika z treści art. 6 k.c. i rozkładu ciężaru dowodu. Powód bowiem z tej okoliczności wywodzi skutki prawne pod postacią żądania prawa do równoważnika. W toku postępowania powód nie wykazał ile faktycznie przysługuje mu metrów kwadratowych lokalu mieszkalnego. Nie wiadomo również komu przypadnie lokal mieszkalny po podziale części objętej spadkobraniem.

Mając to na uwadze powyższe Sąd Rejonowy powództwo oddalił .

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zarzucając ,, nienależyte ustosunkowanie się do przepisu art. 173 ust.1 ustawy z dnia 09 kwietnia 2010r. o Służbie Więziennej i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

W uzasadnieniu apelacji wskazał, że bezspornym jest, iż nabył spadek po ojcu w ¼ części, czyli w 1/8 części całości budynku. Sąd Rejonowy ustalił, że odziedziczona powierzchnia mieszkalna wynosi 9,2 m ², co nie spełnia wymaganej podwójnej normy dla osoby samotnej, która wynosi 2x7m ²-10m ²- zgodnie z art. 173 ust.1 i 2 cyt. wyżej ustawy o Służbie Więziennej.

Sąd Okręgowy zważył , co następuje :

Apelacja powoda jako bezzasadna nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy poczynił w niniejszej sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy aprobuje i przyjmuje za własne. Również dokonana ocena prawna nie nasuwa zastrzeżeń, co do właściwej wykładni przepisów prawa oraz ich prawidłowego zastosowania. Wobec tego zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w niniejszym uzasadnieniu (tak postanowienie SN z dnia 22 kwietnia 1997 roku, II UKN 61/97; wyrok SN z dnia 5 listopada 1998 roku, I PKN 339/98).

Przede wszystkim nie można się zgodzić z zarzutem apelacji, że Sąd Rejonowy ustalił, iż powód odziedziczył powierzchnię mieszkalną 9,2 m ².

Sąd Rejonowy ustalił jedynie, co zresztą prawidłowo uzasadnił, iż powód odziedziczył spadek po ojcu w ¼ części. Jednocześnie wskazał, że powód nie wykazał aby odziedziczona powierzchnia mieszkalna nie spełniała norm z art.173 ust.1 i 2 cyt. wyżej ustawy o Służbie Więziennej.

Wskazać należy ,że zgodnie z art. 1025 k.c. :

§ 1. Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Notariusz na zasadach określonych w przepisach odrębnych sporządza akt poświadczenia dziedziczenia.

§ 2. Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą.

§ 3. Przeciwko domniemaniu wynikającemu ze stwierdzenia nabycia spadku nie można powoływać się na domniemanie wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.

W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku nie określa się składników majątku spadkowego, praw spadkobierców oraz osób trzecich względem poszczególnych przedmiotów majątkowych, które tworzą spadek, praw spadkobierców lub uprawnionych do zachowku, czy nabywców spadku lub udziału w nim. Celem wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku jest jedynie ustalenie kręgu osób dziedziczących po zmarłym (spadkobierców) oraz udziałów poszczególnych spadkobierców w całości spadku. Wyjątek w tym zakresie dotyczy zapisu windykacyjnego i jego przedmiotu.

Z kolei w myśl art. 206 k.c. każdemu współwłaścicielowi przysługuje prawo do bezpośredniego korzystania z całej rzeczy wspólnej, które jest ograniczone analogicznym prawem pozostałych współwłaścicieli. Współwłaściciel może więc posiadać i używać rzecz wspólną tylko o tyle, o ile da się to pogodzić z posiadaniem i używaniem rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Taki sposób korzystania z rzeczy wspólnej określa się zazwyczaj jako "współposiadanie", rzadziej jako "współkorzystanie" (por. np. J. Ignatowicz (w:) Komentarz, t. I, 1972, s. 522). Uprawnienie do współposiadania rzeczy wspólnej nie zależy od wielkości udziału.

Przenosząc powyższe uregulowania na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że powód posiadający uprawnienie wynikające z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku jest współwłaścicielem odziedziczonego lokalu mieszkalnego wraz z innymi współspadkobiercami i może korzystać z niego w dowolny sposób ograniczony jedynie posiadaniem i używaniem lokalu przez pozostałych spadkobierców. Co za tym idzie nie można przyjąć, że przypadający powodowi udział w spadku nie spełnia norm z art.173 ust.1 i 2 cyt. wyżej ustawy o Służbie Więziennej.

Nie zmienia tego stanu, fakt wspólności majątkowej małżeńskiej łączącej zmarłego ojca z matką powoda. Wskazać bowiem należy, że jeżeli małżonków łączył ustrój wspólności (ustawowej lub umownej), to w chwili otwarcia spadku ustrój ten przekształca się we współwłasność w częściach ułamkowych i w skład masy spadkowej wchodzi majątek osobisty zmarłego oraz jego udział w majątku wspólnym (z zasady wynoszący połowę tego majątku). Drugi udział w majątku wspólnym otrzymuje pozostały przy życiu małżonek. Należy też podkreślić, że jakie konkretnie składniki majątku wspólnego wejdą w skład spadku, zostanie definitywnie ustalone dopiero w dziale spadku połączonym z podziałem majątku wspólnego.

Podkreślenia wymaga, że w obowiązującym stanie prawnym brak jest uzasadnionej podstawy do uzależniania dopuszczalności działu spadku, w skład którego wchodzą rzeczy będące przedmiotem współwłasności spadkodawcy w częściach ułamkowych, od uprzedniego zniesienia współwłasności. Trudności mogą się ujawnić z odniesieniem tego stanowiska do sytuacji, gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym w chwili jego śmierci małżonka wspólnością ustawową, a nie została przesądzona kwestia ewentualnych nierównych udziałów w majątku wspólnym oraz ewentualnych zwrotów z tytułu nakładów, wydatków oraz innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny i odwrotnie. Drogę rozwiązania tej sytuacji wskazuje treść powołanej uchwały z dnia 2 marca 1972 r., III CZP 100/71, w brzmieniu stwierdzającym, że w wypadku gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową, do dokonania działu spadku niezbędne jest uprzednie albo jednoczesne z działem spadku połączone w tym samym postępowaniu, przeprowadzenie podziału majątku wspólnego, chyba że zapadł prawomocny wyrok rozstrzygający o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o żądaniach zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny.

Biorąc powyższe pod uwagę, do czasu dokonania działu spadku nie można ustalić jaką częścią lokalu mieszkalnego dysponuje powód i czy spełnia ona przewidziane ustawą normy powierzchniowe, o których mowa w art. 173 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o Służbie Więziennej.

Dlatego też, apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu w oparciu o przepis art. 385kpc .