Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 kwietnia 2015 r.

Sąd Rejonowy w Przasnyszu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 28 kwietnia 2015 r. w Przasnyszu na rozprawie

sprawy z wniosku J. W.

z udziałem R. M.

o stwierdzenie nabycia spadku po S. M.

postanawia:

I.  Stwierdzić, że spadek po S. M. zmarłym w dniu 7 września 2014 roku w P., ostatnio tamże stale zamieszkałym, na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabył syn R. M., syn S. i A. B. – w całości.

II.  Zarządzić sporządzenie spisu inwentarza spadku po S. M., zmarłym w dniu 7 września 2014 roku w P., ostatnio tamże stale zamieszkałym

III.  Zlecić sporządzenie spisu tego inwentarza Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym w Przasnyszu P. W..

IV.  Oddalić wniosek pełnomocnika uczestnika o zasądzenie kosztów postępowania i stwierdzić, że zainteresowani ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sygn. akt I Ns 536/14

UZASADNIENIE

We wniosku z dnia 18 września 2014 roku J. W. wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po S. M. zmarłym w dniu 7 września 2014 roku w P., na podstawie testamentu ustnego spisanego w B. w dniu 12.09.2014 roku i złożonego wraz z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Wnioskodawczyni podała, że w dniu 19 kwietnia 2014 roku S. M., w obliczu obawy rychłej śmierci, oświadczył swoją ostatnią wolę ustnie w obecności trzech świadków: P. J., M. S. (1) i M. S. (2). Chciał, aby należące do niego mieszkanie znajdujące się w P. przy ul. (...) wraz ze znajdującymi się w nim przedmiotami i wyposażeniem otrzymała jego siostra - J. W.. Dodała, że w skład spadku po S. M. wchodzi powyższy lokal mieszkalny z przynależnościami i sprzętami w nim się znajdującymi. Wskazała również, że spadkodawca był rozwiedziony, pozostawił syna R. M.. Na rozprawie w dniu 28 kwietnia 2015 roku wnioskodawczyni reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika wniosła o przesłuchanie świadków testamentu ustnego spadkodawcy celem stwierdzenia jego treści, przy czym jako świadków wskazała: M. S. (1), M. S. (2) i J. K. (1), zaś P. J. – jedynie jako „uczestnika ostatniej woli spadkodawcy”.

Uczestnik postępowania R. M. kwestionując testament ustny spadkodawcy, wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym S. M. na podstawie ustawy. Wskazał, że jest jedynym zstępnym spadkodawcy należącym do kręgu osób powołanych do dziedziczenia ustawowego. Powyższe podtrzymał również na rozprawie w dniu 28 kwietnia 2015 roku wskazując, że J. K. (1) nie został wymieniony w tekście spisanego testamentu ustnego spadkodawcy, a P. J. jest synem J. W..

Sąd ustalił, co następuje:

S. M. zmarł 7 września 2014 roku w P., gdzie ostatnio stale zamieszkiwał (k. 8 – akt zgonu). W dacie śmierci był rozwiedziony (k. 27 – akt małżeństwa), pozostawił jednego syna R. M. (k. 26 – akt urodzenia). Miał siostrę J. W. (k. 28 – akt małżeństwa).

W dniu 18 września 2014 roku J. W. złożyła spisaną odręcznie w B. w dniu 12 września 2014 roku treść testamentu ustnego S. M. pod którą podpisy złożyli P. J., M. S. (1) i M. S. (2). Z zapisów tego dokumentu wynika, że w wymienione wyżej osoby były świadkami złożenia przez S. M. w dniu 19 kwietnia 2014 roku w domu J. W. w J. przy ul. (...) jego ostatniej woli, a mianowicie by spadek po nim w postaci mieszkania w P. wraz z całym wyposażeniem w nim się znajdującym przypadł w całości jego siostrze J. W. i że ona ma być jego jedynym spadkobiercą (k. 9 – spisana treść testamentu ustnego). Treść tego testamentu ustnego została otwarta i ogłoszona na rozprawie w dniu 28 kwietnia 2015 roku (k. 68 – protokół). J. W. w dniu 18 września 2014 roku wniosła jednocześnie o stwierdzenie nabycia spadku po S. M. na podstawie powyższego testamentu ustnego (k. 2-3 – wniosek).

W dniu 26 lutego 2015 roku R. M. przed notariuszem K. Z. prowadzącą Kancelarię Notarialną w O. złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza po zmarłym ojcu S. M. (k. 6-6v akt sprawy I Ns 175/15).

Żaden ze spadkobierców ustawowych i testamentowych nie odrzucił spadku, nie zrzekł się umownie dziedziczenia, nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Wnioskodawczyni nie składała oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w terminie zakreślonym treścią art. 1015 § 1 kc. Wśród spadkobierców ustawowych i testamentowych brak osób nie mających w dacie otwarcia spadków pełnej zdolności do czynności prawnych albo co do których istniała podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia (art. 1015 § 2 kc). Po spadkodawcy nie był sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia (k. 71- zapewnienie).

W skład spadku po S. M. wchodzi odrębna własność lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku przy ulicy (...) w P. wraz z przynależną piwnicą i balkonem z własnością którego związany jest udział wynoszący 24/1600 we wspólnych częściach budynku i urządzeń, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli poszczególnych lokali oraz udział wynoszący 24/1600 części we współużytkowaniu wieczystym nieruchomości gruntowej na której posadowiony jest budynek oznaczonej jako działka numer (...) o powierzchni 0.2586 ha objętej księgą wieczystą KW nr (...) , dla której to nieruchomości lokalowej prowadzona jest księga wieczysta KW nr (...) przez Sąd Rejonowy w Przasnyszu, wraz z wyposażeniem (k. 4-6 – umowa sprzedaży, k. 71 - zapewnienie spadkowe).

Sąd zważył, co następuje:

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku ma na celu ustalenie, czy osoba wskazana we wniosku jako spadkodawca zmarła oraz kto i na jakiej podstawie (ustawy czy też testamentu) jest jej spadkobiercą. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu, wówczas przepisy Kodeksu cywilnego stanowią w swej treści o tym kto i z jakim udziałem dziedziczy spadek po osobie zmarłej. Natomiast jeżeli spadkodawca pozostawił testament rzeczą Sądu prowadzącego postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku jest ocena ważności testamentu wobec treści przepisów Kodeksu cywilnego. Zastosowanie znajdują przy tym przepisy Kodeksu cywilnego obowiązującego w dacie śmierci spadkodawcy. Zgodnie bowiem z art. 924 kc spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, stosownie zaś do treści art. 925 kc spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.

W niniejszej sprawie złożone zostało do akt sprawy przez wnioskodawczynię J. W. pismo stwierdzające treść testamentu ustnego spadkodawcy S. M. zmarłego 7 września 2014 roku (k. 9).

Formalne wymogi, które muszą być spełnione dla przyjęcia, że doszło do skutecznego wyrażenia ostatniej woli przez spadkodawcę i jej pisemnego utrwalenia określa przepis art. 952 § 1 i 2 kc. Pismo stwierdzające treść testamentu ustnego można sporządzić w zasadzie dopiero po złożeniu oświadczenia ostatniej woli przez testatora. Pismo to powinno być prawidłowo sporządzone zarówno od strony formalnej, tj. jeżeli chodzi o zachowanie terminu rocznego od chwili złożenia oświadczenia przez testatora, podanie miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, złożenie wszystkich wymaganych podpisów, oraz materialnej, czyli z zachowaniem jasności treści, zgodności treści pisma z oświadczeniem woli testatora (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2003 roku w sprawie II CK 20/02, Lex nr 146456). Jak trafnie podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 11 marca 2011 roku w sprawie II CSK 379/10 (Lex nr 784916) przepisy regulujące problematykę wymogów sporządzania i utrwalania treści testamentu ustnego powinny być ściśle interpretowane z uwagi na szczególny charakter tej formy testamentu i gwarancje określenia rzeczywistej woli testatora. Testamenty ustne są tą formą testamentu, których prawdziwość – jak wykazuje praktyka – często bywa skutecznie kwestionowana. Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 maja 2003 roku w sprawie V CSK 225/01 (Lex nr 585899) nakłada to na sądy orzekające szczególnie wnikliwego badania, czy spełnione zostały wszystkie ustawowe przesłanki ważności testamentu ustnego mającego stanowić podstawę dziedziczenia.

W pierwszej kolejności ocenić należało skuteczność spisania testamentu ustnego.

W niniejszej sprawie wnioskodawczyni, na rzecz której dokonane zostało przysporzenie mocą analizowanego testamentu ustnego, podała, że testament ten spisał jej syn P. J., który wskazany również został jako świadek testamentu ustnego (k. 71). Już ta okoliczność przesądza o nieważności testamentu ustnego spadkodawcy podlegającego analizie w niniejszej sprawie. Syn spadkobierczyni testamentowej nie może być bowiem świadkiem testamentu (art. 957 kc), jak również nie może spisać ze skutkiem prawnym treści testamentu ustnego. Krąg osób uprawnionych do dokonania takiej czynności zakreśla art. 952 § 2 kc i stosowany w drodze analogii - ze względu na podobieństwo sytuacji osoby sporządzającej pismo stwierdzające treść testamentu ustnego z sytuacją świadka testamentu - art. 957 kc. Spisać oświadczenie spadkodawcy powinna osoba niezainteresowana treścią dokonanych przez spadkodawcę rozporządzeń, a takiego przymiotu nie posiada syn wnioskodawczyni (spadkobiercy testamentowego). Takie stanowisko znajduje potwierdzenie w judykaturze (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2005 roku w sprawie II CSK 8/05 – Lex nr 604125; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2005 roku w sprawie II CK 688/04 – Lex nr 380963). W konsekwencji stwierdzenie treści testamentu ustnego przez syna spadkobierczyni nie mogło być uznane za zgodne z art. 952 § 2 kc. Wobec nie stwierdzenia treści testamentu ustnego S. M. w wymagany sposób, testament ten nie mógł wywrzeć skutków prawnych i stanowić podstawy dziedziczenia przez wnioskodawczynię J. W..

Skoro treść testamentu nie została stwierdzona prawidłowo sporządzonym pismem, możliwe było jedynie jej stwierdzenie na podstawie zgodnych zeznań świadków (art. 952 § 3 kc). Sądowe stwierdzenie treści testamentu ustnego jest bowiem drugim, obok spisania treści testamentu w trybie art. 952 § 2 kc, sposobem ustalenia jego treści (art. 952 § 3 kc). Stwierdzenie treści testamentu w tym trybie może jednak nastąpić jedynie w ciągu sześciu miesięcy od otwarcia spadku. Termin sześciomiesięczny jest terminem zawitym i zostaje zachowany, gdy wniosek o przesłuchanie świadków został złożony w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku przed jego upływem (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2000 roku w sprawie I CKN 668/00 - OSNC 2001/10/151, Biul.SN 2001/7/9, Lex nr 48094). Oznacza to, że sąd nie może przesłuchać w charakterze świadka osoby wskazanej po upływie sześciu miesięcy od otwarcia spadku (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2003 roku w sprawie V CKN 186/01, Lex nr 1239065).

Wśród świadków wadliwie spisanego testamentu ustnego wskazano M. S. (1), M. S. (2) i P. J. - syna spadkobierczyni testamentowej (wnioskodawczyni). Tylko te osoby figurują jako świadkowie na piśmie stwierdzającym treść testamentu ustnego i o przesłuchanie tych właśnie świadków testamentu ustnego w zakreślonym treścią art. 952 § 3 kc terminie wnosił uczestnik postępowania (k. 12). Z tych względów tylko te osoby mogły być uznane za świadków testamentu ustnego w rozumieniu art. 951 § 1 kc, natomiast – jak wykazano wyżej – brak podstaw by taką rolę przypisać P. J., który nie może być uważany za świadka testamentu S. M., a jedynie co najwyżej jako „świadek” w rozumieniu potocznym, tj. jako osoba uczestnicząca przy składaniu oświadczenia woli przez spadkodawcę. Ta okoliczność skutkuje nieważnością testamentu ustnego. Jak bowiem wskazuje ugruntowane stanowisko judykatury nieważność testamentu ustnego z przyczyn wynikających z art. 957 § 1 kc zachodzi, gdy wskutek wyłączenia liczba świadków niezbędnych do sporządzenia testamentu uległaby zmniejszeniu poniżej wymaganej liczby trzech (np. powołane wyżej postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2005 roku w sprawie III CK 688/04; uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2002 roku w sprawie III CZP 22/02 – OSNC 2003/2/19, Prok.i Pr.- wkł. 2002/12/38, Wokanda 2002/7-8/11, Biul. SN 2002/4/12, M.Prawn. 2003/4/170, M.Prawn. 2002/16/725, Lex nr 52266; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 1976 roku w sprawie III CRN 101/76 - Lex nr 7834). Taka sytuacja zaistniała w okolicznościach niniejszej sprawy.

Dopiero w piśmie z dnia 20 kwietnia 2015 roku wnioskodawczyni wskazała, że wśród świadków testamentu ustnego spadkodawcy była jeszcze jedna osoba (czwarta) – taksówkarz J. K. (2) (k. 37), co podtrzymała na rozprawie w dniu 28 kwietnia 2015 roku (k. 71). Na rozprawie w dniu 28 kwietnia 2015 roku zawodowy pełnomocnik wnioskodawczyni złożył też wniosek o przesłuchanie świadków testamentu ustnego wśród których wymienił również J. K. (2) na okoliczność treści tego testamentu. Jakkolwiek pełnomocnik wnioskodawczyni podał, że „modyfikuje” pierwotny wniosek o przesłuchanie świadków testamentu ustnego przez wskazanie dodatkowego świadka tego testamentu nieujętego w treści spisanego oświadczenia woli spadkodawcy złożonego do akt sprawy, to – z powodów wskazanych wyżej – taka „modyfikacja” nie była dopuszczalna. J. K. (2) nie był wymieniony w treści spisanego testamentu, a zatem nie było podstaw, by uznać go za świadka w rozumieniu art. 952 § 2 kc. Sąd wniosek ten potraktował zatem jako nowy wniosek o przesłuchanie świadków testamentu ustnego uznając, że treść tego testamentu nie została stwierdzona w sposób przewidziany w art. 952 § 2 kc. W tym zakresie stwierdzić należy, że wniosek o przesłuchanie świadków testamentu ustnego został zgłoszony w dniu 28 kwietnia 2015 roku, natomiast sześciomiesięczny termin o którym mowa w art. 952 § 3 kc do zgłoszenia takiego wniosku upłynął w dniu 7 marca 2015 roku. Takiego wniosku wnioskodawczyni nie zgłosiła też we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku z dnia 16 września 2014 roku – wówczas wniosła ona jedynie o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie przeanalizowanego wyżej testamentu ustnego spisanego i podpisanego przez trzy wymienione tam osoby (w tym syna wnioskodawczyni). W konsekwencji sąd nie mógł przesłuchać w charakterze świadków osób wskazanych po upływie sześciu miesięcy od otwarcia spadku. W tych okolicznościach zgłoszone przez pełnomocnika wnioskodawczyni wnioski dowodowe na okoliczność stanu zdrowia spadkodawcy, obawy jego rychłej śmierci, jak również wnioski dowodowe uczestnika na okoliczność stanu zdrowia spadkodawcy i jego ostatniej woli – nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia istoty sprawy. Testament ustny spadkodawcy z przyczyn formalnych okazał się bowiem bezskuteczny. Obawa rychłej śmierci to wprawdzie samodzielna przesłanka sporządzenia testamentu ustnego niemniej podlega ona badaniu na etapie oceny ważności testamentu ustnego - po ustaleniu, że wszelkie wymogi formalne dotyczące skuteczności spisania testamentu i zachowania terminu do zgłoszenia wniosku o ustalenie treści niespisanego testamentu ustnego zostały zachowane. W okolicznościach niniejszej sprawy te formalne wymogi – jak wykazano wyżej – nie zostały spełnione.

W tych okolicznościach porządek dziedziczenia po spadkodawcy ustalają przepisy Kodeksu cywilnego. Do ustalenia spadkobierców ustawowych S. M., który pozostawił syna, zastosowanie znajduje przepis art. 931 § 1 kc. Spadkobiercą ustawowym jest zatem uczestnik R. M., który w terminie zakreślonym treścią art. 1015 § 1 kc złożył skuteczne oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza po spadkodawcy. W tym zakresie orzeczono w punkcie I postanowienia na mocy wymienionych wyżej przepisów.

O sporządzeniu spisu inwentarza spadku po spadkodawcy orzeczono w punkcie II postanowienia mając na uwadze, że jak złożono oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a inwentarz nie był wcześniej sporządzony, sąd z urzędu wydaje postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza (art. 644 kpc w zw. z art. 637 § 2 kpc).

Zgodnie z § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 października 1991 roku w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza (Dz. U. z 1991 roku, nr 92, poz. 411) postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza wykonuje na zlecenie sądu rejonowego komornik, w którego okręgu znajdują się rzeczy podlegające wciągnięciu do spisu inwentarza. W tym zakresie orzeczono jak w punkcie III postanowienia.

Podstawą rozstrzygania o kosztach postępowania w postępowaniu nieprocesowym jest zasada ich ponoszenia przez każdego uczestnika (art. 520 § 1 kpc). Sąd nie znalazł podstaw do odstąpienia od tej ogólnej zasady. Strony były bowiem w równym stopniu zainteresowane wynikiem postępowania, a ich interesy w zasadzie były wspólne, gdyż polegały na ustaleniu spadkobiercy S. M.. Dla wykazania, że zachodzą szczególnie uzasadnione przyczyny uzasadniające poczynienie wyjątku reguły wyrażonej w treści art. 520 § 1 kpc, uczestnik reprezentowany przez fachowego pełnomocnika powinien był przedstawić okoliczności umożliwiające dokonanie takiej oceny, czego jednak zaniechał. Skutkiem uznania, że wniosek uczestnika o zasądzenie kosztów postępowania nie uzasadnia odstąpienia od reguły określonej w art. 520 § 1 kpc było oddalenie tego wniosku, o czym orzeczono w punkcie IV postanowienia.