Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lipca 2012 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu Wydział III

Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 lipca 2012 r. we Wrocławiu

sprawy z wniosku E. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy

z dnia 14 lutego 2012 r. sygn. akt VII U 1595/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok, w ten sposób, że odwołanie oddala,

II.  nie obciąża wnioskodawczyni kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz strony pozwanej.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 14 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy zmienił zaskarżoną decyzję strony pozwanej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. z dnia 30 sierpnia 2011 r. w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni E. J. prawo do emerytury począwszy od 5 czerwca 2011 r.

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni E. J. ur. (...) w dniu 29.04.2011 r. złożyła w organie rentowym wniosek o emeryturę. Wnioskodawczyni złożyła między innymi świadectwo pracy wystawione z datą 30.09.1999 r. przez Zakłady (...) S.A. w W. stwierdzające okres pracy na stanowiskach zgrzewacza folii od 12.11.1976 r. do 31.01.1977 r. oraz wydawcy rysunków od 01.02.1977 r. do 30.09.1999 r. oraz świadectwo pracy w warunkach szczególnych z dnia 28.05.2001 r., w którym wskazano, że wnioskodawczyni wykonywała stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku zgrzewacza folii od 12.11.1976 r. do 31.01.1977 r. oraz na stanowisku operatora kserografu od 01.02.1977 r. do 30.11.1993 r. Wnioskodawczyni dysponowała drugim świadectwem pracy z dnia 30.09.1999 r. wystawionym przez pracodawcę, w którym to świadectwie wyszczególniono stanowiska zajmowane przez wnioskodawczynię i potwierdzono, że od 12.11.1976 r. do 31.01.1977 r. wnioskodawczyni zajmowała stanowisko zgrzewacza folii, od 01.02.1977 r. do 30.11.1993 r. na stanowisku operatora kserografii a od 01.12.1993 r. do 30.09.1999 r. na stanowisku wydawcy rysunków. Pracodawca ostatecznie potwierdził na żądanie organu rentowego , że wnioskodawczyni wykonywała pracę na stanowisku operatora kserografu od 19.02.1992 r. do 30.11.1993 r. Na dzień złożenia wniosku o emeryturę wnioskodawczyni miała udokumentowany przeszło 25-letni okres składkowy i nie składkowy oraz ukończyła 55 lat życia.

W okresie od 12.11.1976 r. do 30.09.1999 r. wnioskodawczyni była zatrudniona w Zakładach (...) S.A. w W.. Początkowo wnioskodawczyni zajmowała stanowisko zgrzewacza folii a od 01.02.1977 r. rozpoczęła pracę na stanowisku operatora kserografu i wyświetlacza rysunków. Stanowiska te nie były stanowiskami odrębnymi gdyż wykonywane były w jednym pomieszczeniu, w którym znajdowały się urządzenia do wyświetlania rysunków oraz kserograf.

Decyzją z dnia 30.08.2011 r. organ rentowy odmówił wnioskodawczyni prawa

do emerytury wskazując w uzasadnieniu decyzji uznane okresy zatrudnienia w warunkach szczególnych, nie informując o uzyskaniu świadectw pracy innej treści, niż te, które przedstawiła wnioskodawczyni.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy przyjął, że odwołanie wnioskodawczyni jest zasadne. Warunki nabycia prawa do spornej emerytury określa przepis art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. (t.j. Dz. U z 2009r. Nr 153, poz. 1227).

W ocenie Sądu I instancji w szczególności jako datę początkową obowiązków na stanowisku operatora kserografu w nowym świadectwie pracy wskazano 19.02.1992 r. a w aktach osobowych z treści umowy o pracę z dnia 01.01.1992 r. wynika, że wnioskodawczyni powierza się obowiązki wyświetlacza rysunków. Jednak już zaświadczenie z dnia 28.04.1993 r. stwierdza stanowisko operatora kserografu. W zestawieniach służących do wyliczenia okresów zatrudnienia na potrzeby nagrody jubileuszowej widnieje wyłącznie stanowisko wyświetlacza rysunków, nawet za ten okres, w którym według aktualnego świadectwa pracy wnioskodawczyni miała wykonywać pracę jako operator kserografu. We wskazanych zestawieniach wpisano stanowisko wyświetlacza rysunków także i za ten okres, kiedy wnioskodawczyni wykonywała obowiązki wydawcy rysunków. Dokumentacja płacowa zawiera wyłącznie zapisy stanowiska kopistka ale także potwierdza okoliczność wypłacania- wnioskodawczyni dodatku za pracę w warunkach szczególnych w okresie do listopada 1993 r.

Świadek R. S. (1), pracujący w spornych okresach na stanowisku specjalisty ds. bhp, zeznał, że wnioskodawczyni pracowała z W. B. (1) w jednym pomieszczeniu, w którym znajdowały się kserograf i kserokopiarka. Jak wskazał świadek stanowiska operatora kserografu i wyświetlacza rysunków są tożsame gdyż kserograf służył do odbijania czy inaczej do wyświetlania rysunków.

W aktualnym świadectwie nie uwzględniono zatem czynności, które faktycznie wnioskodawczyni wykonywała a dla oceny pracy w warunkach szczególnych tylko ta okoliczność jest decydująca a nie nazwa stanowiska w ten sposób, że świadek wypisała z akt osobowych stanowiska pracy widniejące na umowach o pracę i angażach .

W załączniku A do cytowanego rozporządzenia Dział IX pkt 3 wskazano jako prace w warunkach szczególnych bezpośrednią obsługę aparatów reprodukcyjnych w drukarniach oraz produkcję i obróbkę drukarskich form kopiowych i form drukowych a szczegółowo stanowiska zostały sprecyzowane w Zarządzeniu Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30.03.1985 r. (Dz. Urz. MG. 1985 Nr 1 poz. 1) gdzie w dziale XI poz. 3 pkt 12 wskazano stanowisko operatora kserografu.

W tym stanie rzeczy Sąd uznał, że wnioskodawczyni posiadając przeszło 15- letni okres pracy w warunkach szczególnych, oraz mając ukończone 55 lat życia i wykazany 20-letni okres składkowy i nieskładkowy spełniła warunki do uzyskania wcześniejszej emerytury i dlatego Sąd odwołanie jako zasadne uwzględnił i zmienił decyzję strony pozwanej na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy zarzucając naruszenie prawa materialnego, a to art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153 poz.1227 z późno zm.) w związku § 2, § 3, § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczegól31ym charakterze ( Dz. U. 8 poz. 43 z późno zm.) oraz art. 24 w/w ustawy, przez przyjęcie i uznanie okresów pracy ponad okresy wymienione w świadectwie pracy w warunkach szczególnych wystawionym przez pracodawcę (...) w W. jako okresów pracy w szczególnych warunkach uprawniających do przejścia na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym i poprzez przyznanie prawa do emerytury. Nadto skarżący zarzuca sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, poprzez przyjęcie okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach innych od okresów zatrudnienia podanych w świadectwie pracy w warunkach szczególnych wystawionym przez pracodawcę wnioskodawczyni Zakłady (...) S.A. w W. .

Wskazując na te podstawy apelacji organ rentowy wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia, nadto o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego podlega uwzględnieniu.

Przepis art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 jednolity tekst) pozwala kobietom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. nabyć, po osiągnięciu wieku przewidzianego, m.in., w art. 32, prawo do emerytury, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) osiągnęły:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. 20 lat.

Emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2 omawianego art. 184 ustawy).

Wiek emerytalny pracowników wykonujących pracę w warunkach szczególnych określa wydane na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r., nr 8, poz. 4 ze zm.). Przepis § 4 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet,

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Z wyżej przedstawionej regulacji prawnej wynika, że warunkiem nabycia prawa do emerytury według art. 184 jest spełnienie przesłanki stażu ubezpieczeniowego przed dniem 1 stycznia 1999 r., tj. dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ubezpieczeni, którzy w chwili wejścia w życie ustawy emerytalno-rentowej posiadali wymagany okres ubezpieczenia (także w warunkach szczególnych), mogą nabyć prawo do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego dla kobiet 55 lat (art. 32 ustawy). Wiek emerytalny mogą jednak osiągnąć po 1 stycznia 1999 r.

Art. 100 ustawy emerytalno-rentowej stanowi, że prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa.

Spór w sprawie dotyczył oceny okresu zatrudnienia wnioskodawczyni w Zakładach (...) w W. w charakterze operatora kserografu w okresie od 1.02.1977 r. do 30.11.1993 r. w okolicznościach sprawy nie ma podstaw do uznania za miarodajne świadectw pracy wystawianych przez byłego pracodawcę wnioskodawczyni odpowiednio z dat 30.09.1999 r., 28.05.2001 r. dotyczącego pracy w warunkach szczególnych oraz 30.06.2011r. i 1.08.2011r. , w których to dokumentach sprzecznie określano w tym spornym okresie zajmowane stanowisko bądź jako operator kserografu, bądź wyświetlacz rysunków. Późniejsze dokumenty, jak zeznała świadek J. wystawiono w oparciu o wiedzę zaczerpniętą od słuchanego również w sprawie świadka S., ale nie pytano o prace wnioskodawczyni tylko wykonywane czynności na danych stanowiskach. W tych okolicznościach zasadnie Sąd I instancji oparł swoją ocenę na własnej analizie dokumentów zawartych w aktach osobowych wnioskodawczyni i ocenie słuchanych w sprawie świadków. Sąd Apelacyjny podziela wnioski sądu I instancji, że w spornym okresie wnioskodawczyni wykonywała obsługę kserografu na przestrzeni lat 1977 ─ 1993r. z akt osobowych jednoznacznie wynika , że z dniem 1 lutego 1977 r. została przeniesiona do działu EG, następnie Pg jako wyświetlacza rysunków. Dopiero pismem z dnia 25 listopada 1993 r. przeniesiono wnioskodawczynie z działu Pg do archiwum rysunku ze stanowiska obsługi ksero. W kartach zarobkowych natomiast jednoznacznie w całym okresie oznaczano stanowisko wnioskodawczyni jako kopistka. W świetle powyższego wobec niejednoznacznego oznaczania stanowisk pracy wnioskodawczyni, w tym braku adnotacji w poszczególnych angażach, uznać należy iż decydujące są również dowody w postaci zeznań świadków. Na użytek przedmiotowego prawa istotna jest nie nazwa danego stanowiska, ale przede wszystkim rodzaj wykonywanych obowiązków pracowniczych. W tym zakresie głównie świadek R. S. z uwagi na rodzaj zajmowanego stanowiska ─ specjalisty ds. bhp i długoletni staż, wiarygodnie wyjaśnił, iż zamiennie używano pojęć wyświetlacza rysunku i obsługi kserografu. w jednym pomieszczeniu wnioskodawczyni pracowała stale przy obsłudze kopiarki i ksero, bowiem były to integralne czynności związane z wykonywaniem kopii rysunków technicznych. Jednoznacznie w tym zakresie zeznała świadek W. B..

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, uznanie nawet że wnioskodawczyni pracowała stale i w pełnym wymiarze w spornych latach przy obsłudze kserografu nie decyduje w okolicznościach sprawy o nabyciu przez nią prawa do emerytury.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stanowiło akt wykonawczy do ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. z 1982 r., nr 40, poz. 267). Utrzymane w mocy przez ustawę o emeryturach i rentach z FUS (art. 32 ust. 4 tej ustawy) przepisy rozporządzenia określają rodzaje prac wykonywanych w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze w § 4 – 15 oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia i warunki stażowe decydujące o nabyciu prawa do wcześniejszej emerytury. § 1 ust. 2 rozporządzenia zawiera, co prawda, upoważnienie dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych związków spółdzielczych do ustalania w podległych i nadzorowanych zakładach stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B rozporządzenia, ale w świetle obecnej regulacji akty wykonawcze nie są podstawą samodzielną decydującą o nabyciu prawa do świadczenia. Zauważyć należy jednak, że wskazane podmioty nie mogą kreować tych stanowisk pracy w sposób dowolny. Zarządzenie resortowe musi być, wobec powyższego, dostosowane do rozporządzenia Rady Ministrów, w którym zawarty jest kompletny wykaz stanowisk pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Dla uznania zatem konkretnego rodzaju lub stanowiska pracy za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze decydujące znaczenie ma to, czy jest to praca wymieniona w rozporządzeniu oraz w wykazach stanowiących załącznik do tego rozporządzenia, natomiast wykazy stanowisk ustalane przez właściwe podmioty w odniesieniu do podległych zakładów pracy mają jedynie charakter techniczno-porządkujący. Samo nawet wymienienie danego stanowiska czy rodzaju prac warunkujących przyznanie spornego prawa do emerytury nie może być interpretowane w sposób rozszerzający , tzn. w całkowitym oderwaniu od rodzaju zakładu z danej branży w którym praca była wykonywana. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16listopada 2010 r. sygn. akt I UK 124/10, przyjął że „zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie jedynie w sferze dowodowej. Z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego, czy centralny związek spółdzielczy, w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może - w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych ─ stanowić negatywną przesłankę dowodową.” Natomiast rodzaj prac wykonywanych przez wnioskodawczynię należałoby odnieść do konkretnych stanowisk wymienionych w wykazie A, a w niniejszej sprawie powiązać to stanowisko z branżą w której było wykonywane zatrudnienie. Okoliczność, że dane stanowisko wymienione jest w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów, nie decyduje w każdej sytuacji o nabyciu prawa do emerytury, bowiem równie istotna jest branża w której wykonywano zatrudnienie.

Wnioskodawczyni przedstawiła, co prawda, świadectwo pracy wykonywanej warunkach szczególnych, ale Zakłady (...) należą do przemysłu górniczego , są to zakłady urządzeń górniczych. Wnioskodawczyni pracowała natomiast przy kserografie w pracowni projektowej owych zakładów. Świadectwo pracy jest dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 kpc, który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Jak każdy dokument prywatny świadectwo pracy podlega ocenie sądu zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 kpc). Rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. w wykazie A dział XI poz. 3 wymienia stanowiska bezpośredniej obsługi aparatów reprodukcyjnych w drukarniach oraz produkcja i obróbka drukarskich form kopiowych i form drukowych. Uszło jednak uwagi Sądu Okręgowego , iż dotyczy to działu przemysłu jakim jest przemysł poligraficzny. Zarządzenie Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30.03.1985 r. (Dz. Urz. MG. 1985 Nr 1 poz. 1) w dziale XI poz. 3 pkt 12 wskazuje stanowisko operatora kserografu ,ale uszło uwagi sądu I instancji, że stanowisko to dotyczy prac przy bezpośredniej obsłudze aparatów reprodukcyjnych w drukarniach oraz produkcję i obróbkę drukarskich form kopiowych i form drukowych a te szczegółowo sprecyzowane stanowiska w Zarządzeniu dotyczą tylko przemysłu poligraficznego i bezpośredniej obsługi aparatów reprodukcyjnych w drukarniach oraz produkcji i obróbki drukarskich form kopiowych i form drukowych .

Sąd Okręgowy dokonał prawidłowej charakterystyki czynności pracowniczych wnioskodawczyni, która odzwierciedla rzeczywiste obowiązki wykonywane przez nią, ale pominął powiązanie wykonywanych prac z branżą przemysłu w której strona była zatrudniona. W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie można uznać, że każda praca przy obsłudze kserografu jest pracą w warunkach szczególnych. Sąd Najwyższy w wyroku z 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10 (LEX nr 619638) stwierdził, że w świetle przepisów wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wyodrębnienie poszczególnych prac ma charakter stanowiskowo - branżowy. Pod pozycjami zamieszczonymi w kolejnych działach wykazu wymieniono bowiem konkretne stanowiska przypisane danym branżom, uznając je za prace w szczególnych warunkach uprawniające do niższego wieku emerytalnego. Taki sposób kwalifikacji prawnej tychże prac nie jest dziełem przypadku. Specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje bowiem charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można zatem swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym. W odniesieniu do niniejszej sprawy nieproporcjonalnie większe jest narażenie pracownika zatrudnionego w przemyśle poligraficznym na działanie szkodliwych czy uciążliwych warunków związanych z danym stanowiskiem, gdzie nawet zgodnie z w/w zarządzeniem branżowym kserograf winien być przy utrwalaniu np. trójchloroetylenem (dział XI poz., 3 pkt 12 załącznika do zarządzenia) przy pracach drukarskich na skalę przemysłową w poligrafii, niż praca wnioskodawczyni przy obsłudze ksero w pracowni projektowej zakładu urządzeń górniczych.

Prawo do przedmiotowej emerytury jest przywilejem dla osób zatrudnionych w szczególnie uciążliwych i szkodliwych warunkach, z tego względu interpretacja rozszerzająca przepisów rozporządzenia, bez uwzględnienia powiązań stanowiskowo ─ branżowych jest niedopuszczalna, w całkowitym oderwaniu od rodzaju zakładu pracy w którym było wykonywane zatrudnienie i jego umiejscowienia w poszczególnych gałęziach gospodarki.

Zarządzenie resortowe jeszcze bardziej zawęża rodzaje tych prac, a w żadnym wypadku nie przenosi obsługi kserografu do innych gałęzi przemysłu, jako pracy w warunkach szczególnych. Ocena dokonana przy nabyciu prawa do świadczenia przedemerytalnego nie jest wiążąca w niniejszej sprawie.

Z tych motywów podniesiony w apelacji zarzut naruszenia prawa materialnego w przytoczonej postaci znajduje w pełni uzasadnienie. Sąd Okręgowy dowolnie ocenił przesłankę zatrudnienia w warunkach szczególnych z motywów wyżej przytoczonych. Mając powyższe na względzie Są Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 1 kpc.

Z uwagi na niskie dochody wnioskodawczyni (świadczenie przedemerytalne) i dochodzenie świadczenia niewątpliwie w dobrej wierze Sąd Apelacyjny odstąpił na podstawie art. 102 kpc od obciążenia jej kosztami procesu w postępowaniu apelacyjnym.

R.S.