Pełny tekst orzeczenia

294/4/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 22 lipca 2014 r.

Sygn. akt Ts 105/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marek Kotlinowski,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej E.M. w sprawie zgodności:

1) art. 68 ust. 2b w związku z ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, ze zm.) w związku z art. 10 ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 173, poz. 1218) z art. 2, art. 7, art. 10, art. 32 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 68 ust. 2b w związku z ust. 2 i 2a pkt 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 10, art. 32 w związku z art. 8 ust. 2, art. 75 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



1) podjąć zawieszone postępowanie,

2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 28 marca 2013 r. E.M. (dalej: skarżąca) wniosła o zbadanie zgodności: po pierwsze, art. 68 ust. 2b w związku z ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, ze zm.; dalej: u.g.n.) w związku z art. 10 ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 173, poz. 1218; dalej: ustawa zmieniająca) z art. 2, art. 7, art. 10, art. 32 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji; po drugie, art. 68 ust. 2b w związku z ust. 2 i 2a pkt 5 u.g.n. z art. 2, art. 7, art. 10, art. 32 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. W dniu 17 grudnia 2004 r. Gmina Miasto Poznań ustanowiła odrębną własność lokalu mieszkalnego, sprzedała go oraz oddała w użytkowanie wieczyste nieruchomość gruntową Barbarze Olek – matce skarżącej. Cena została ustalona przy uwzględnieniu bonifikaty. W umowie zastrzeżono, że w przypadku zbycia lokalu przed upływem 5 lat lub wykorzystania go w tym okresie na cele inne niż mieszkalne zbywca zażąda zwrotu kwoty 93 466,80 zł równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji. Umową darowizny z 26 lipca 2005 r. Barbara Olek przekazała przedmiotowy lokal skarżącej. W dniu 21 sierpnia 2009 r. skarżąca (wraz z mężem) zawarła umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości, a na podstawie umowy z 9 października 2009 r. zbyła lokal definitywnie. Część środków uzyskanych ze sprzedaży skarżąca przeznaczyła na zakup i remont innego lokalu mieszkalnego (umowa z 9 listopada 2010 r.).

Pismem z 7 września 2010 r. Gmina Miasto Poznań wezwała skarżącą do zwrotu w terminie 14 dni kwoty 105 991,35 zł, stanowiącej kwotę równą udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji. Skarżąca nie spełniła świadczenia, uzasadniając w odwołaniu od wyżej wskazanego wezwania, że przepis, na podstawie którego gmina domaga się zwrotu bonifikaty, nie obowiązywał w chwili otrzymania przez skarżącą darowizny. Gmina Miasto Poznań wystąpiła z powództwem przeciwko skarżącej. Sąd Okręgowy w Poznaniu – I Wydział Cywilny w wyroku z 9 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I C 2442/11) zasądził od skarżącej na rzecz powoda – Miasta Poznania kwotę 88 502,78 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 30 września 2010 r. do dnia zapłaty. W pozostałym zakresie (co do kwoty 17 488,57 zł) sąd oddalił powództwo. Koszty procesu rozdzielono stosunkowo.

Od tego orzeczenia obie strony wniosły apelacje. Sąd Apelacyjny w Poznaniu – I Wydział Cywilny w wyroku z 22 listopada 2012 r. oddalił apelację skarżącej oraz uznał zasadność apelacji powoda i zmienił wyrok sądu pierwszej instancji przez zasądzenie od skarżącej kwoty 17 479 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 30 września 2010 r., a także zmienił rozstrzygnięcie o kosztach postępowania oraz obciążył skarżącą kosztami postępowania apelacyjnego (sygn. akt I ACa 914/12). Orzeczenie doręczono skarżącej 3 stycznia 2013 r.

We wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego skardze konstytucyjnej skarżąca zarzuciła naruszenie postanowień ustawy zasadniczej w wyniku dokonania przez sądy orzekające w jej sprawie błędnej wykładni art. 68 ust. 2b w związku z ust. 2 u.g.n. w związku z art. 10 ustawy zmieniającej. Zgodnie z art. 68 ust. 2 u.g.n., jeżeli nabywca nieruchomości zbył nieruchomość lub wykorzystał ją na inne cele niż cele uzasadniające udzielenie bonifikaty, przed upływem 10 lat, a w przypadku nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny przed upływem 5 lat, licząc od dnia nabycia, jest zobowiązany do zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji. Zwrot następuje na żądanie właściwego organu. Artykuł 68 ust. 2a u.g.n. wprowadził wyjątki od zasady zwrotu bonifikaty. Punkt 1 ust. 2a tego artykułu w brzmieniu obowiązującym do 21 października 2007 r. przewidywał, że art. 68 ust. 2 nie stosuje się w przypadku zbycia na rzecz osoby bliskiej. Na podstawie przepisów u.g.n. w brzmieniu obowiązującym do 21 października 2007 r. osoba bliska pierwotnego nabywcy miała zatem, jak podkreśla skarżąca, możliwość rozporządzania nieruchomością bez konieczności zwrotu udzielonej bonifikaty, niezależnie od daty jej pierwotnego nabycia.

Ustawa zmieniająca wprowadziła do art. 68 ust. 2a u.g.n. zastrzeżenie ust. 2b. W myśl tego przepisu ust. 2, a zatem obowiązek zwrotu bonifikaty, stosuje się odpowiednio do osoby bliskiej, która zbyła lub wykorzystała nieruchomość na inne cele niż cele uzasadniające udzielenie bonifikaty, przed upływem 10 lat, a w przypadku nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny przed upływem 5 lat, licząc od dnia pierwotnego nabycia. Oznacza to, że od 22 października 2007 r. osoba bliska pierwotnego nabywcy, która w okresie karencji zbyła lub wykorzystała nieruchomość na inne cele, zobowiązana jest do zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji.

Zdaniem skarżącej, mimo braku przepisów przejściowych, prawidłowa wykładnia zakwestionowanej regulacji przesądza, że w sytuacji gdy osoba bliska nabyła od pierwotnego nabywcy lokal mieszkalny przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, po czym zbyła go osobie trzeciej po 22 października 2007 r., wynikający z art. 68 ust. 2b w związku z ust. 2 u.g.n. obowiązek zwrotu bonifikaty nie powstaje. Skarżąca powołała się przy tym na wyrok Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2012 r. (sygn. akt II CSK 462/11), w którym SN, uchylając orzeczenie sądu apelacyjnego i przekazując sprawę do ponownego rozpoznania, wskazał, że obowiązek zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie na podstawie art. 68 ust. 2b w związku z ust. 2 i 2a pkt 1 u.g.n. obciąża osoby bliskie, które nabyły nieruchomość i zbyły ją osobie trzeciej po wejściu w życie ustawy zmieniającej. Sądy orzekające w sprawie skarżącej błędnie więc – w jej ocenie – zastosowały zakwestionowane przepisy u.g.n. oraz przyjęły, że na ich podstawie skarżąca jest zobowiązana do zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji.

Zdaniem skarżącej nieprawidłowa wykładnia zaskarżonej regulacji tychże sądów narusza art. 10 w związku z art. 7 Konstytucji przez wkroczenie władzy sądowniczej w kompetencje władzy ustawodawczej, tj. stosowanie przez sądy niedozwolonej wykładni rozszerzającej art. 68 ust. 2b w związku z ust. 2 i w związku z art. 10 ustawy zmieniającej, „stanowiące w istocie tworzenie prawa o randze ustawy przez władzę judykacyjną”. Ponadto, skarżąca zaznaczyła, że wkroczenie przez sądy w sferę zastrzeżoną dla władzy ustawodawczej jest niezgodne także z zasadą legalizmu.

Skarżąca podniosła również, że art. 68 ust. 2b w związku z ust. 2 u.g.n. i w związku z art. 10 ustawy zmieniającej narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego, zasadę zaufania „do organów Państwa” oraz zasadę praw słusznie nabytych. W 2005 r. skarżąca nabyła prawo własności lokalu i niezależnie od terminów ustawowych mogła nim rozporządzać w sposób nieograniczony koniecznością zwrotu bonifikaty. Późniejsza zmiana przepisów regulujących kwestię zwrotu bonifikaty nie może zatem nakładać obowiązku, który nie istniał w momencie nabycia przez nią lokalu mieszkalnego, i tym samym ograniczać możliwość rozporządzania nieruchomością.

W ocenie skarżącej zastosowana przez sądy wykładnia zakwestionowanej regulacji prowadzi do ograniczenia prawa własności i jest niezgodna również z art. 32 Konstytucji i zasadą równości obywateli wobec prawa. Gdyby skarżąca, podobnie jak inne osoby bliskie, zbyła nieruchomość przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, nie musiałaby zwracać kwoty odpowiadającej zastosowanemu upustowi cenowemu. W ocenie skarżącej stosowanie wykładni przyjętej przez sądy „podważałoby pewność obrotu prawnego”.

Skarżąca zarzuciła w skardze konstytucyjnej również błędną wykładnię art. 68 ust. 2b w związku z ust. 2 i 2a pkt 5 u.g.n. „i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n.”. Zdaniem skarżącej przeznaczenie przez nią środków uzyskanych ze sprzedaży lokalu mieszkalnego na nabycie innego lokalu wyłączało na podstawie wskazanych wyżej przepisów u.g.n. konieczność zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie. Interpretacja zakwestionowanej regulacji dokonana przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu, który niesłusznie – jak podkreśla – uznał, że w przypadku skarżącej nie ma zastosowania art. 68 ust. 2a pkt 5 u.g.n., wyłączający obowiązek zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji, narusza art. 2, art. 7, art. 10, art. 32 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji oraz „nie harmonizuje z normą zawartą w art. 75 Konstytucji RP zobowiązującą władze publiczne do prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli”.

W skardze konstytucyjnej skarżąca zaznaczyła, że 1 marca 2013 r. złożyła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 22 listopada 2012 r. (sygn. akt I ACa 914/12).

Postanowieniem z 22 maja 2013 r., działając w oparciu o art. 20 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) oraz art. 177 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), Trybunał Konstytucyjny zawiesił postępowanie. W uzasadnieniu wskazał, że orzeczenie Sądu Najwyższego może mieć wpływ na ustalenie podstaw wystąpienia ze skargą konstytucyjną, w szczególności na stwierdzenie naruszenia przysługujących skarżącej konstytucyjnych wolności lub praw.

Wyrokiem z 14 listopada 2013 r. (sygn. akt II CSK 140/13) Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 22 listopada 2012 r (sygn. akt I ACa 914/12) oraz wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z 9 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I C 2442/11) i oddalił w całości powództwo. Ponadto zasądził na rzecz skarżącej od powoda zwrot kosztów procesu za wszystkie instancje i postępowanie kasacyjne.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek merytorycznego rozpoznania. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a uszczegółowione w art. 46‒48 ustawy o TK.

Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga powinna spełniać wymagania stawiane pismu procesowemu, a ponadto powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i, w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego.

Trybunał zwraca przy tym uwagę, że naruszenie praw lub wolności konstytucyjnych, do którego określenia skarżący jest zobowiązany zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, musi mieć charakter faktyczny i aktualny (por. W. Wróbel, Skarga konstytucyjna – problemy do rozwiązania, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Zubik, Warszawa 2006, s. 67). Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 14 września 2009 r. (SK 51/08, OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 127): „Celem kryterium aktualności jest zapobieżenie rozszerzeniu skargi konstytucyjnej, polegającemu na upodobnieniu jej do skargi powszechnej (actio popularis). Wymagane jest więc wykazanie, że naruszenie ma charakter aktualny, a nie potencjalny – konieczne jest istnienie aktualnego interesu prawnego skarżącego w merytorycznym rozstrzygnięciu skargi; niekorzystne oddziaływanie obwiązujących norm prawnych na sytuację prawną skarżącego musi mieć charakter rzeczywisty i realny (...) (por. postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 3 lipca 2007 r., sygn. SK 4/07; podobnie: Z. CzeszejkoSochacki, Formy naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, [w:] Skarga konstytucyjna, red. J. Trzciński, Warszawa 2000, s. 79‒81)”. Ponadto, zgodnie z przedstawionym w orzecznictwie stanowiskiem naruszenie to powinno istnieć nie tylko w chwili wnoszenia skargi konstytucyjnej, ale również w chwili rozpatrywania jej przez Trybunał.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał stwierdza, że rozpoznawana skarga konstytucyjna powyższych wymogów nie spełnia.

Skarżąca wiąże naruszenie wskazanych w skardze konstytucyjnych praw podmiotowych z wydaniem wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 22 listopada 2012 r., którym oddalono apelację skarżącej od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z 9 sierpnia 2012 r., zasądzającego zwrot przez skarżącą kwoty równej udzielonej bonifikacie po waloryzacji.

Sąd Najwyższy w wyroku z 14 listopada 2013 r. uchylił wyroki sądu pierwszej i drugiej instancji oraz oddalił powództwo Miasta Poznania o zwrot bonifikaty. Oznacza to nie tylko, że rozstrzygnięcie o prawach lub wolnościach konstytucyjnych utraciło walor ostateczności, ale, i że nie istnieje stan naruszenia tychże praw i wolności.

Trybunał przypomina zatem, że skarga konstytucyjna spełnia dwie, nierozerwalnie związane ze sobą funkcje: ochrony naruszonych konstytucyjnych wolności lub praw jednostki oraz środka prawnego zmierzającego do wyeliminowania z porządku prawnego niekonstytucyjnego przepisu. Rozerwanie tej więzi obu wymienionych funkcji prowadziłoby do pozbawienia skargi jej nadzwyczajnego i subsydiarnego charakteru, a więc cech stanowiących o jej istocie (por. postanowienie TK z 28 listopada 2001 r., SK 12/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 267). Dlatego też Trybunał uznaje, że usunięcie stanu naruszenia praw i wolności konstytucyjnych skarżącej, w konsekwencji uchylenia wydanych w jej sprawie orzeczeń oraz oddalenia powództwa przez Sąd Najwyższy, przesądza – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – o konieczności odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.