Pełny tekst orzeczenia

543/6/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 29 kwietnia 2014 r.

Sygn. akt Ts 121/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Piotr Tuleja,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej K.B. w sprawie zgodności:

art. 243 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w związku z art. 45 § 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2013 r. poz. 395, ze zm.) z art. 5, art. 30, art. 31 ust. 2, art. 41 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 16 maja 2012 r. (data nadania) K.B. (dalej: skarżący) wystąpił o stwierdzenie, że art. 243 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w związku z art. 45 § 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2013 r. poz. 395, ze zm.; dalej: k.p.w.) w zakresie, w jakim „pozwala[ją] na umorzenie dochodzenia w sprawie spowodowania średniego uszczerbku na zdrowiu wskutek ujęcia obywatelskiego sprawcy wykroczenia, pomimo oczywistego nadużycia tego prawa”, jest niezgodny z art. 5, art. 30, art. 31 ust. 2, art. 41 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. W dniu 22 stycznia 2011 r. skarżący popełnił wykroczenie z art. 145 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2013 r. poz. 482, ze zm.). W wyniku interwencji – ujęcia w trybie art. 243 k.p.k. (ujęcie obywatelskie) – skarżący doznał naruszenia czynności narządu ciała w postaci spiralnego złamania trzonu lewej kości strzałkowej i podwichnięcia w stawie skokowym.

Postanowieniem z 29 kwietnia 2011 r. (sygn. akt RSD-357/11) Policja, na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., umorzyła dochodzenie w sprawie naruszenia czynności narządu ciała skarżącego, tj. o przestępstwo określone w art. 157 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.), z uwagi na brak znamion czynu zabronionego. Postanowieniem z 6 maja 2011 r. (sygn. akt 2 Ds. 455/11) Prokurator Prokuratury Rejonowej Kraków-Śródmieście Wschód zatwierdził rozstrzygnięcie Policji. Postanowieniem z 26 września 2011 r. (sygn. akt XIV Kp 674/11/S) Sąd Rejonowy dla Krakowa-Śródmieścia w Krakowie, Wydział XIV Karny (dalej: Sąd Rejonowy w Krakowie), stwierdziwszy, że działania osoby, która dokonała ujęcia obywatelskiego, mieściły się w ramach określonych w art. 243 k.p.k., a przez to nie zawierały znamion przestępstwa z art. 157 § 1 k.k., utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie Prokuratora. Orzeczenie to, wraz z uzasadnieniem, doręczono skarżącemu 14 listopada 2011 r.

W dniu 27 grudnia 2011 r. skarżący wystąpił do Sądu Rejonowego w Wieliczce z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 20 marca 2012 r. (sygn. akt I Co 657/12) sąd ustanowił dla skarżącego adwokata z urzędu. Zarządzeniem z 28 marca 2012 r. (nr U/629/12), doręczonym 3 kwietnia 2012 r., Okręgowa Rada Adwokacka w Krakowie (dalej: ORA w Krakowie) wyznaczyła pełnomocnika.

Zdaniem skarżącego w sprawie, w związku z którą wniósł skargę do Trybunału, zostały przekroczone granice ujęcia obywatelskiego.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 9 października 2013 r. (doręczonym 18 października 2013 r.) wezwano pełnomocnika do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: podanie daty wystąpienia przez skarżącego z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej; doręczenie odpisu oraz 4 kopii postanowienia sądu ustanawiającego pełnomocnika do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej oraz decyzji ORA w Krakowie wyznaczającej adwokata do sporządzenia skargi; wskazanie przysługujących skarżącemu praw podmiotowych wynikających z art. 5, art. 30, art. 31 ust. 2, art. 41 i art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz określenia sposobu ich naruszenia; doręczenie odpisu i 4 kopii postanowienia Policji z 29 kwietnia 2011 r. (sygn. akt RSD 357/11) oraz postanowienia prokuratora Prokuratury Rejonowej Kraków-Śródmieście z 6 maja 2011 r. (sygn. akt 2 Ds. 455/11).

W piśmie procesowym z 23 października 2013 r. pełnomocnik odniósł się do zarządzenia. Wskazał, że zdaniem skarżącego art. 243 k.p.k. w związku z art. 45 § 2 k.p.w. naruszają wskazane przez niego postanowienia Konstytucji, ponieważ dopuszczają dowolność stosowania środków mających na celu ujęcie sprawcy; umożliwiają – przy wykonywaniu ujęcia obywatelskiego i zatrzymania przez Policję – stosowanie środków nieproporcjonalnych do popełnionego czynu; umożliwiają poświęcenie zdrowia, bezpieczeństwa, godności i nietykalności osobistej sprawcy wykroczenia w stosunku do dobra mniejszej wartości; wyręczają państwo w egzekwowaniu naruszeń prawa i wymierzania sprawiedliwości oraz pozwalają „na umorzenie dochodzenia w sprawie spowodowania średniego uszczerbku na zdrowiu wskutek ujęcia obywatelskiego sprawcy wykroczenia, pomimo oczywistego nadużycia tego prawa (tj. naruszają prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez sąd – sprawiedliwego i rzetelnego procesu)”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga odpowiada określonym przez prawo wymogom, a także czy postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi podlegałoby umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, wyeliminowanie spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.

Skarżący zakwestionował art. 243 § 1 k.p.k. w brzmieniu: „[k]ażdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości (§ 1). Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji (§ 2)” w związku z art. 45 § 2 k.p.w., który stanowi, że „[a]rt. 243 Kodeksu postępowania karnego stosuje się odpowiednio”.

Skarżący wniósł o kontrolę konstytucyjności zaskarżonych przepisów w zakresie, w jakim „pozwala[ją] na umorzenie dochodzenia w sprawie spowodowania średniego uszczerbku na zdrowiu wskutek ujęcia obywatelskiego sprawcy wykroczenia, pomimo oczywistego nadużycia tego prawa”. W piśmie procesowym z 23 października 2013 r. wskazał zaś, że zakres ten dotyczy zarzutu naruszenia „praw[a] do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez sąd – sprawiedliwego i rzetelnego procesu” (tj. praw określonych w art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Trybunał zwraca uwagę, że zakwestionowana przez skarżącego norma w żaden sposób nie odnosi się do kwestii umorzenia dochodzenia. Statuuje ona jedynie prawo obywatela do tzw. ujęcia, czyli chwilowego pozbawienia wolności innej osoby (zob. T. Grzegorczyk, komentarz do art. 243 k.p.k., [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Zakamycze 2005). Trybunał podkreśla, że zgodnie z obowiązującymi przepisami procesowymi, do umorzenia postępowania dochodzi w momencie stwierdzenia przez sąd (lub inny organ orzekający) wystąpienia w sprawie jednej z ujemnych przesłanek procesowych określonych w art. 17 § 1 k.p.k.

Jak wynika z materiału dowodowego dołączonego do akt analizowanej skargi, powodem umorzenia dochodzenia w sprawie skarżącego było stwierdzenie przez Policję braku znamion czynu zabronionego (określonego w art. 157 § 1 k.k., tj. wystąpienie przesłanki określonej w art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. Bez wątpienia wskazany przepis k.p.k. nie został poddany kontroli Trybunału. Okoliczność ta bezpośrednio wpływa na ocenę wniesionego środka prawnego, gdyż zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji kontroli Trybunału podlega norma prawna, na podstawie której „sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie” o wolnościach lub prawach skarżącego. Trzeba również wskazać, że stosownie do art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK „[s]karga poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego powinna zawierać: 1) dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego”, na podstawie których zapadło orzeczenie, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Mając powyższe na względzie, Trybunał stwierdza, że za odmową nadania dalszego biegu rozpatrywanej skardze – w zakresie, w jakim skarżący zarzucił naruszenie swych praw określonych w art. 45 ust. 1 Konstytucji – przemawia zakwestionowanie jedynie fragmentu normy, na podstawie której zapadło ostateczne orzeczenie. Skarga nie spełnia zatem podstawowej przesłanki wynikającej z art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał zwraca również uwagę, że zakwestionowany w skardze art. 243 k.p.k., statuujący prawo do ujęcia obywatelskiego, nie pozostaje w związku z możliwością realizacji prawa do sądu. Zarzuty naruszenia praw skarżącego wynikających z art. 45 ust. 1 Konstytucji są zatem także oczywiście bezzasadne.

Okoliczności te są – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 i art. 36 ust. 3 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu we wskazanym wyżej zakresie.

Trybunał zauważa również, że uzasadnienie zarzutów rozpatrywanej skargi wskazuje, iż w przekonaniu skarżącego w jego sprawie doszło do przekroczenia granic ujęcia obywatelskiego. Należy jednak zauważyć, że Trybunał nie może ustalać, czy w konkretnym stanie faktycznym, w jakim znalazł się skarżący, doszło do przekroczenia granic tego środka przymusu, a także czy było uzasadnione umorzenie postępowania ze względu na brak znamion przestępstwa stypizowanego w art. 157 § 1 k.k. Te kwestie zostały już ostatecznie rozstrzygnięte przez Sąd Rejonowy w Krakowie.

Analizowana skarga jest w istocie skargą na stosowanie prawa, a stosowanie prawa przez sądy nie podlega kognicji Trybunału Konstytucyjnego (zob. wyrok TK z 21 grudnia 2004 r., SK 19/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 118). Sformułowanie w skardze tego typu zarzutów powoduje, że wydanie merytorycznego orzeczenia jest niedopuszczalne.

Wskazana okoliczność jest – w myśl art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – kolejną podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.

Niezależnie od powyższego Trybunał odniósł się także do pozostałych przesłanek uniemożliwiających nadanie rozpatrywanej skardze dalszego biegu.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skargę konstytucyjną może wnieść „każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone”. Oznacza to, że warunkiem złożenia skargi nie jest każde naruszenie Konstytucji, ale tylko naruszenie wyrażonych w niej norm, regulujących wolności lub prawa człowieka i obywatela. W skardze konstytucyjnej trzeba zatem wskazać zarówno konkretną osobę, której wolności lub prawa naruszono, jak i określone (poręczone, zapewnione, gwarantowane, chronione) w Konstytucji wolności lub prawa, które naruszono, a także określić sposób tego naruszenia (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

W odniesieniu do art. 5 i art. 31 ust. 2 ustawy zasadniczej Trybunał stwierdza, że przepisy te nie mogą być podstawami skargi, ponieważ nie są dla skarżącego źródłem przysługujących mu wolności lub praw.

Wskazany przez skarżącego art. 5 Konstytucji ma charakter programowy, wymagający od wszelkich czynników władzy publicznej włączenia się, za pomocą wszystkich posiadanych przez nie kompetencji, we wskazane tam działania. Wymogi w nim zawarte nie rodzą więc po stronie jednostek bądź też bardziej czy mniej sformalizowanych grup społecznych egzekwowalnych prawnie roszczeń o działania władz na tyle skuteczne, aby przynosiły zapowiadane przez ten przepis rezultaty (zob. L. Garlicki, komentarz do art. 5 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe 1999-2007). Drugi z przepisów ustawy zasadniczej ma natomiast charakter niesamoistny, co oznacza, że każdorazowy zarzut jego naruszenia musi zostać ściśle powiązany z konstytucyjnym prawem podmiotowym jednostki.

Zważywszy na powyższe, Trybunał stwierdza, że w zakresie zarzutów naruszenia art. 5 i art. 31 ust. 2 ustawy zasadniczej analizowana skarga nie spełnia podstawowej przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Skarżący nie wskazał konstytucyjnych wolności i praw, a w konsekwencji nie określił sposobu ich naruszenia.

Powyższa okoliczność jest we wskazanym zakresie podstawą odmowy nadania rozpatrywanej skardze dalszego biegu (art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

Odnośnie do art. 30 Konstytucji Trybunał zwraca uwagę, że zasada godności człowieka pełni w porządku konstytucyjnym kilka funkcji: łącznika między Konstytucją (akt prawa pozytywnego) a porządkiem prawnonaturalnym; determinanty interpretacji i stosowania Konstytucji; wyznacznika systemu oraz zakresu poszczególnych praw i wolności, a wreszcie – podmiotowego prawa jednostki o odrębnej treści prawnej (zob. L. Garlicki, komentarz do art. 30 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe 1999-2007). Przepis ten może więc być wykorzystany jako samoistny wzorzec konstytucyjny w wypadku badania zgodności z Konstytucją, także w wypadku skargi konstytucyjnej, choć z uwagi na specyfikę tego prawa może się to zdarzyć wyjątkowo (zob. wyrok TK z 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65).

Trybunał stwierdza, że w zakresie zarzutu naruszenia art. 30 Konstytucji analizowanej skardze należało odmówić nadania dalszego biegu z dwóch powodów. Po pierwsze, zarzut ten został ograniczony jedynie do wskazania postanowienia Konstytucji, nazwania określonego w nim prawa i ogólnikowego stwierdzenia, że prawo to zostało naruszone. Po drugie, sama dopuszczalność wprowadzenia przez ustawodawcę instytucji ujęcia obywatelskiego, czyli chwilowego pozbawienia wolności innej osoby, nie stanowi jeszcze niedopuszczalnej ingerencji w konstytucyjną zasadę godności człowieka. Zarzut naruszenia prawa skarżącego wynikającego z art. 30 Konstytucji jest zatem oczywiście bezzasadny.

Taki sam charakter mają zarzuty naruszenia nietykalności osobistej skarżącego (art. 41 Konstytucji). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego prawo do wolności osobistej jest jednym z najważniejszych praw człowieka. Dlatego też prawodawca dokonał nie tylko jego konstytucjonalizacji, ale wprowadził również szczegółowe regulacje dotyczące jego ochrony (zob. wyrok TK z 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75). Z drugiej jednak strony nie oznacza to niedopuszczalności ograniczeń w tym zakresie. Prawo do wolności osobistej może bowiem podlegać „drastycznemu ograniczeniu wobec osób naruszających prawo, które daje ochronę dobru wspólnemu czy innym ważnym wartościom konstytucyjnie chronionym. Do podstawowych zadań państwa należy bowiem egzekwowanie przez nie prawa, w tym zapewnienie nieuchronności kary dla osób prawo to naruszających” (wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144).

Wskazane okoliczności – w myśl art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – są podstawą odmowy nadania wniesionej skardze dalszego biegu w zakresie zarzutów niezgodności art. 243 k.p.k. w związku z art. 45 § 2 k.p.w. z art. 30 Konstytucji.



W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.