Pełny tekst orzeczenia

281/4/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 3 kwietnia 2014 r.

Sygn. akt Ts 220/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Piotr Tuleja,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A.K. w sprawie zgodności:

§ 32 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania (Dz. U. Nr 152, poz. 1494, ze zm.) z art. 30, art. 40 i art. 41 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 10 września 2012 r. A.K. (dalej: skarżący) wniósł o zbadanie zgodności § 32 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania (Dz. U. Nr 152, poz. 1494, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 2003 r.) z art. 30, art. 40 i art. 41 ust. 3 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżący jest tymczasowo aresztowany i przebywa w areszcie śledczym. Dyrektor Okręgowy Służby Więziennej w Gdańsku pismem z dnia 24 marca 2011 r. (l. dz. OI/OP-0510/34/17/11/2752) uznał za bezzasadne zarzuty skarżącego zawarte w skardze dotyczącej znajdującego się w porządku wewnętrznym aresztu śledczego w Wejherowie zapisu o dodatkowej kąpieli dla zatrudnionych osadzonych. Skarżący zaskarżył sposób rozpatrzenia sprawy przez Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w Gdańsku. W odpowiedzi z 14 czerwca 2011 r. Centralny Zarząd Służby Więziennej w Warszawie (BPR-0510/34/44,45/11) poinformował skarżącego, że nie ma podstaw do uznania zarzutów za zasadne i w zakresie działalności służby ochronnej oraz służby penitencjarnej nie stwierdzono nieprawidłowości, w związku z czym skarga była bezzasadna. Skarżący zakwestionował stanowisko tego organu, wnosząc 29 stycznia 2012 r. skargę do Ministra Sprawiedliwości. Skargę tę przekazano do Centralnego Zarządu Służby Więziennej w Warszawie, który w piśmie z 20 marca 2012 r. (BPR(s)-0510/1450/2/12) poinformował, że „zarzut dotyczący niewłaściwej realizacji kąpieli przez administrację Zakładu Karnego w Sztumie (…) [był już] przedmiotem prowadzonych przez Centralny Zarząd Służby Więziennej czynności wyjaśniających (…). O poczynionych ustaleniach poinformowano (…) pismem BPR-0510/34/44,45/11 z 14 czerwca 2011 r. (…) W obecnej skardze (…) [nie wskazano] żadnych nowych okoliczności bądź faktów uzasadniających przeprowadzenie nowego postępowania skargowego lub podjęcie dodatkowych czynności wyjaśniających”.

W przekonaniu skarżącego zakwestionowany § 32 ust. 4 rozporządzenia z 2003 r. narusza godność człowieka (art. 30 Konstytucji) i jest sprzeczny z zakazem poddawania torturom, okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu oraz zakazem stosowania kar cielesnych (art. 40 Konstytucji). Ponadto zaskarżony przepis jest niezgodny z konstytucyjnymi gwarancjami dla zatrzymanego i zasadami stosowania tymczasowego aresztowania (art. 41 ust. 3 Konstytucji). Zdaniem skarżącego możliwość odbycia jednej ciepłej kąpieli w tygodniu, „wykraczając (…) poza izolacyjne funkcje tymczasowego aresztowania, czyni z tego środka zapobiegawczego środek w istocie represyjny. (…) [Tymczasem] warunki takiego pozbawienia wolności muszą być co najmniej humanitarne, a nawet – po prostu – wygodne”. Ponadto, jak wskazuje skarżący, „warunki osadzenia, reglamentowane przez § 32 ust. 4 (…) rozporządzenia [z 2003 r.] wywołały u skarżącego cierpienie, poczucie niższości i upokorzenia, które nie pozostało bez wpływu na jego zdrowie fizyczne i psychiczne. Taki stan rzeczy stanowi (…) poniżające traktowanie”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego.

Skargą konstytucyjną objęto § 32 ust. 4 rozporządzenia z 2003 r., który stanowi: „tymczasowo aresztowany korzysta co najmniej raz w tygodniu z ciepłej kąpieli. Tymczasowo aresztowany zatrudniony przy pracach brudzących korzysta z odpowiednio częstszych kąpieli. Kąpiel tymczasowo aresztowanego chorego odbywa się według wskazań lekarza”.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że skarżący źródło naruszenia przysługujących mu praw konstytucyjnych upatruje w stosowaniu zakwestionowanego przepisu w danym zakładzie karnym, w którym został osadzony jako tymczasowo aresztowany. Wskazuje na to sam skarżący, podkreślając, że § 32 ust. 4 rozporządzenia z 2003 r. wprowadza „możliwość ograniczenia tymczasowo aresztowanemu ciepłej kąpieli do jednej w tygodniu” (s. 13 skargi). Sformułowane argumenty odnoszą się do sfery stosowania, a nie stanowienia prawa. Nie budzi bowiem wątpliwości, że zakwestionowany § 32 ust. 4 rozporządzenia z 2003 r. przewiduje, w ramach istniejących warunków organizacyjno-technicznych, możliwość częstszej kąpieli niż raz w tygodniu. Ze względu na kognicję Trybunału Konstytucyjnego określoną w art. 188 pkt 5 w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji niedopuszczalne jest merytoryczne rozpoznanie tak sformułowanych przez skarżącego zarzutów, które dotyczą stosowania prawa.

Trybunał przypomina, że: „skarga konstytucyjna wedle Konstytucji nie jest skargą »na rozstrzygnięcie«, lecz skargą »na przepis«. Gdy przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjne zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu zgodnego z Konstytucją – skarga nie służy. Kształtuje to w szczególny sposób dowodowe powinności skarżącego: nawet bowiem wykazanie istnienia związku koniecznego (typu conditio sine qua non) między zarzucanym naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a rozstrzygnięciem, które ów skutek spowodowało, nie jest tożsame z dowodem, że przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjność samego przepisu będącego prawną podstawą rozstrzygnięcia. Niezbędne jest bowiem wykazanie, że związek ten istnieje między brakiem konstytucyjności przepisu a naruszeniem prawa lub wolności” (wyrok TK z 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65).

Niezależnie od powyższego należy podkreślić, że oczywiście bezzasadne są twierdzenia skarżącego, zgodnie z którymi brak możliwości w konkretnym stanie faktycznym wzięcia ciepłej kąpieli częściej niż raz w tygodniu stanowi „niedopuszczalną restrykcję w stosunku do podejrzanego”, a przez to narusza prawo do traktowania humanitarnego i godność.

Po pierwsze, treść zakwestionowanego przepisu, skierowanego do tymczasowo aresztowanych przebywających w areszcie tymczasowym, a dotyczącego częstotliwości ciepłej kąpieli, ma charakter organizacyjny, nie zaś represyjny. Służy on bowiem zapewnieniu właściwego porządku, umożliwieniu przeprowadzenia czynności niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania zakładu, w którym odbywany jest areszt. Fakt, że istnieje możliwość korzystania z częstszych niż raz w tygodniu kąpieli, jest kolejnym dowodem wskazującym na organizacyjno-porządkowy, a nie represyjny i mający naruszać godność aresztowanego charakter § 32 ust. 4 rozporządzenia z 2003 r. (por. postanowienie TK z 21 września 2011 r., Ts 220/10, niepubl., dostępne pod adresem: www.trybunal.gov.pl).

Po drugie, należy mieć na względzie, że status i uprawnienia tymczasowo aresztowanego nie mogą być oceniane w oderwaniu od sytuacji prawnej innych osób, którym zapewnia się minimalne warunki bytowe, w tym pomieszczenie mieszkalne finansowane ze środków publicznych. Skarżący zauważa wprawdzie, że „traktowanie humanitarne musi uwzględniać minimalne potrzeby każdego człowieka, z uwzględnieniem przeciętnego poziomu życia w danym społeczeństwie”, ale na tej podstawie konstruuje prawo tymczasowo aresztowanego do „codziennej toalety”, a de facto do codziennej ciepłej kąpieli. Tymczasem punktem odniesienia nie powinny być przeciętne, ale minimalne warunki bytowe.

Należy w związku z tym zwrócić uwagę na definicje zawarte w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266, ze zm.; dalej: u.o.p.l.). Odnoszą się one do lokali socjalnych, zamiennych lub pomieszczeń tymczasowych, w których może być umieszczona osoba eksmitowana z dotychczas zajmowanego lokalu lub pomieszczenia, jeśli nie posiada tytułu prawnego do innego lokalu (por. art. 1146 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego [Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.]).

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 6 u.o.p.l. lokal zamienny to lokal znajdujący się w tej samej miejscowości, w której jest położony lokal dotychczasowy, wyposażony w co najmniej takie urządzenia techniczne, w jakie był wyposażony lokal używany dotychczas, o powierzchni pokoi takiej jak w lokalu dotychczas używanym; warunek ten uznaje się za spełniony, jeżeli na członka gospodarstwa domowego przypada 10 m2 powierzchni łącznej pokoi, a w wypadku gospodarstwa jednoosobowego - 20 m2 tej powierzchni. Natomiast w myśl art. 2 ust. 1 pkt 5 u.o.p.l. pod pojęciem lokalu socjalnego należy rozumieć lokal nadający się do zamieszkania ze względu na wyposażenie i stan techniczny, którego powierzchnia pokoi przypadająca na członka gospodarstwa domowego najemcy nie może być mniejsza niż 5 m2, a w wypadku jednoosobowego gospodarstwa domowego 10 m2, przy czym lokal ten może być o obniżonym standardzie. Z kolei, jak stanowi art. 2 ust. 1 pkt 5a u.o.p.l., tymczasowe pomieszczenie to pomieszczenie nadające się do zamieszkania, posiadające dostęp do źródła zaopatrzenia w wodę i do ustępu, chociażby te urządzenia znajdowały się poza budynkiem, oświetlenie naturalne i elektryczne, możliwość ogrzewania, niezawilgocone przegrody budowlane oraz zapewniające możliwość zainstalowania urządzenia do gotowania posiłków, zapewniające co najmniej 5 m2 powierzchni mieszkalnej na jedną osobę i w miarę możności znajdujące się w tej samej lub pobliskiej miejscowości, w której dotychczas zamieszkiwały osoby przekwaterowywane.

Przytoczone przepisy jednoznacznie wskazują, że określone w nich minimalne warunki bytowe nie różnią się w zakresie poziomu sanitarnego od warunków zapewnianych osobom tymczasowo aresztowanym. W pewnych sytuacjach to osoby eksmitowane, umieszczane następnie w pomieszczeniach tymczasowych, zajmują lokale o gorszym standardzie.

Poza wskazanymi argumentami za odmową nadania rozpatrywanej skardze dalszego biegu przemawiają także dwie przesłanki formalne.

Po pierwsze, wątpliwości budzi to, czy skarżący uzyskał ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Wprawdzie w przywołanym już wyroku o sygn. akt SK 25/07 Trybunał opowiedział się za szerokim rozumieniem pojęcia „ostateczne orzeczenie”, ale w tamtej sprawie skarżący złożył skargę do sądu penitencjarnego na pismo administracji zakładu karnego, a następnie zakwestionował zarządzenie sadu penitencjarnego. Postanowienie sądu okręgowego wskazane w tamtym postępowaniu spełniało warunki ostatecznego orzeczenia wynikające z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. 1997 r. Nr 102 poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Tymczasem w niniejszej sprawie skarżący nie zakwestionował decyzji organu postępowania wykonawczego (pisma Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w Gdańsku z 24 marca 2011 r.) w trybie wynikającym z art. 7 w zw. z art. 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.). Wniósł jedynie skargę na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobów załatwiania wniosków, skarg i próśb osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. Nr 151, poz. 1467). Pismo Centralnego Zarządu Służby Więziennej w Warszawie z 14 czerwca 2011 r. nie odpowiada zaś warunkom orzeczenia wynikającym z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Brak ostatecznego orzeczenia jest natomiast samoistną przesłanką odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Po drugie, nawet jeśli wykluczy się konieczność wniesienia skargi do sądu penitencjarnego i uznać – co jest wysoce wątpliwe – pismo Centralnego Zarządu Służby Więziennej w Warszawie z 14 czerwca 2011 r. (BPR-0510/34/44,45/11) za decyzję organu II instancji, to skarżący niezasadnie wnosił skargę na to rozstrzygnięcie do „organu III instancji”, czyli Ministra Sprawiedliwości. Jeśli założyć bowiem, że trzymiesięczny termin na wniesienie skargi konstytucyjnej rozpoczął bieg od doręczenia skarżącemu ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego przez organ administracji publicznej, a orzeczeniem tym jest pismo Centralnego Zarządu Służby Więziennej z 14 czerwca 2011 r., to trzeba stwierdzić, że skargę konstytucyjną wniesiono ze znacznym przekroczeniem trzymiesięcznego terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Skargę nadano bowiem dopiero 10 września 2012 r., a zatem po upływie niemal 15 miesięcy od doręczenia skarżącemu wspomnianego pisma. Niezachowanie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej jest zaś samoistną przesłanką odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.



W związku z powyższym, na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 49 w zw. z art. 36 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.