Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2013 r. w Gdańsku

sprawy G. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 24 października 2012 r., sygn. akt IV U 964/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

Wnioskodawca G. S. odwołał się od decyzji organu rentowego odmawiającej prawa do emerytury.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o oddalenie odwołania. Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy zmienił decyzje organu rentowego i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury opierając rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i rozważaniach:

G. S.urodził się (...). W dniu 13.03.2012r. ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę, do którego dołączył m. in. wystawione przez Archiwum Kombinatu Budowlanego zaświadczenie z 12.10.2001r. o wykonywaniu prac w szczególnych warunkach, w którym wskazano, że w okresie od 7.07.1969r. do 21.06.1995r. był zatrudniony w Kombinacie Budowlanym i stale w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w warunkach szczególnych na stanowisku operatora węzła betoniarskiego i maszynisty sprzętu lekkiego od 7.07.1969r. do 31.05.1993r. wymienione w wykazie A dziale V pozycji 14 pkt 7 – 8 wykazu prac wykonywanych w szczególnych warunkach oraz wystawione przez (...) spółkę z o.o.w T.świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 3.12.2001r., w którym wskazano, że w okresie zatrudnienia w w/w spółce od 22.06.1995r. do 30.11.2001r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę na stanowisku robotnik budowlany Dział V poz.2 pkt 7 wykazu prac wykonywanych w szczególnych warunkach. We wniosku tym ubezpieczony zaznaczył, że pozostaje w stosunku pracy.

Ubezpieczony nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Bezspornym w sprawie było, że na dzień 1.01.1999r. ubezpieczony wykazał 29 lat, 1 miesiąc i 15 dni okresów składkowych i nieskładkowych (w tym 29 lat, 1 miesiąc i 7 dni okresów składkowych oraz 8 dni okresów nieskładkowych). W okresie od 7 lipca 1969r. do 21 czerwca 1995r. G. S. był zatrudniony w ramach stosunku pracy w Kombinacie Budowlanym w T. (w początkowym okresie zatrudnienia ubezpieczonego wymieniony wyżej zakład nosił nazwę (...) Przedsiębiorstwo Budownictwa (...)). U wymienionego pracodawcy ubezpieczony był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Było to pierwsze zatrudnienie G. S. po ukończeniu szkoły zawodowej w zawodzie ślusarza, dlatego zatrudniony został także na stanowisku ślusarza w bazie sprzętu, gdzie pracował przy naprawie sprzętu budowlanego. Po ponad roku pracy na stanowisku ślusarza ubezpieczonemu - po odbyciu szkolenia w zakresie produkcji płyt betonowych - od 15 marca 1971r. powierzono stanowisko zbrojarza przy produkcji płyt betonowych w (...) (Otwartej Wytwórni (...) przy ul. (...) w T.) a od 2.06.1972r. – stanowisko operatora węzła betoniarskiego. Taką pracę G. S. wykonywał do czasu pójścia do wojska, czyli do 26.10.1972r. Po odbyciu zasadniczej służby wojskowej w okresie od 28.10.1972r. do 14.10.1974r. ubezpieczony powrócił do pracy w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) od 14.11.1974r. na dotychczasowe stanowisko operatora węzła betoniarskiego (betoniarki na wysokości, do której beton doprowadzany był z silosów). Taką pracę ubezpieczony wykonywał do końca września 1978r., bo od 1.10.1978r. powierzono mu obowiązki operatora dźwigu towarowo-osobowego typu A.. Był to dźwig zewnętrzny przyścienny na konstrukcji stalowej o wysokości do 40 metrów z zewnętrzną kabiną stalową obudowaną siatką stalową o udźwigu jednej tony służący do przewożenia materiałów budowlanych (cementu, papy, okien) oraz pracowników. Dźwigi tego typu stawiane były przy ścianie wybudowanego bloku lub wieżowca w celu transportu materiałów budowlanych i pracowników. Praca ubezpieczonego polegała na obsłudze urządzeń sterowniczych w tej kabinie, gdyż urządzenia tego nie można było pozostawić bez dozoru. Wymieniony dźwig towarowo-osobowy należał do ciężkiego sprzętu budowlanego (ciężkich maszyn budowlanych) obok żurawi, koparek i spycharek. Urządzenia tego typu miały swoje książki rejestracyjne, gdzie wpisywany był każdy montaż, demontaż i naprawa oraz nazwisko obsługującego operatora. Sprzęt budowlany podlegał pod bazę sprzętu, której kierownikiem w latach 1967-1992 był Z. B. (1). Jako operator dźwigu towarowo-osobowego G. S. pracował do końca kwietnia 1993r. z wyłączeniem okresu od 21.10.1991r. do 3.03.1992r. kiedy przebywał na urlopie bezpłatnym w związku ze skierowaniem do pracy eksportowej, przy czym w okresach od 10 do 14 lipca 1992r. oraz od 20 do 22 marca 1993r. był niezdolny do pracy. Zdarzało się, że w okresie pracy na stanowisku operatora dźwigu A. ubezpieczony był kierowany także do obsługi żurawi wieżowych w zastępstwie nieobecnego pracownika, gdyż posiadał te same uprawnienia jakie konieczne były do obsługi żurawi. Następnie od 1.05.1993r. do końca zatrudnienia w Kombinacie Budowlanym (...) wykonywał pracę dozorcy.

W okresie zatrudnienia w Kombinacie Budowlanym w T. ubezpieczony współpracował m. in. z T. O., z którym razem pracował na budowie (...) osiedla (...). Na tej samej budowie G. S. współpracował też z T. Z..

W okresie od 22 czerwca 1995r. do 30 listopada 2001r. G. S. był zatrudniony w ramach stosunku pracy w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w T., w pełnym wymiarze czasu pracy. W okresie zatrudnienia u wymienionego wyżej pracodawcy ubezpieczony pracował na stanowisku robotnika budowlanego, zajmował się pracami zbrojarskimi (przy zbrojeniu fundamentów), betoniarskimi, robił oszalowania oraz wykonywał wszystkie polecenia wydane mu przez kierownika.

Od 5 grudnia 2001r. G. S. uprawniony jest do zasiłku przedemerytalnego.

Ubezpieczony w dacie składania wniosku o emeryturę nie pozostawał w zatrudnieniu w ramach stosunku pracy. Stosunek pracy, jaki łączył G. S. z jego ostatnim pracodawcą, został rozwiązany z dniem 29 listopada 2008r. Natomiast w okresie od 1 marca 2010r. do 30 czerwca 2012r. ubezpieczony wykonywał czynności dozorcy na podstawie umowy zlecenia w Agencji (...) w T.. Od lipca 2012r. ubezpieczony nigdzie nie pracuje.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania ubezpieczonego złożone przez niego w toku przesłuchania w charakterze strony. Należy zauważyć, że zeznania G. S. tylko częściowo potwierdziły fakt wykonywania przezeń pracy w warunkach szczególnych w okresach objętych sporem.

I tak ubezpieczony przyznał, że od początku zatrudnienia w Kombinacie Budowlanym wykonywał pracę na stanowisku ślusarza co nie było pracą w warunkach szczególnych. Dopiero po okresie około dwóch lat, po odbyciu kursu w zakresie produkcji płyt betonowych powierzono mu obowiązki zbrojarza, które wykonywał przed pójściem do wojska. Ubezpieczony zeznał też, że przed pójściem do wojska pracował jako operator węzła betoniarskiego a po powrocie z wojska pracował już jako operator dźwigu towarowo-osobowego. Wskazał też, że w okresie zatrudnienia na stanowisku robotnika budowlanego w B. wykonywał różne prace w zależności od poleceń kierownika. Zeznania te były co do zasady wiarygodne gdyż wypowiedzi ubezpieczonego były spontaniczne i szczere a ponadto znajdowały potwierdzenie w zeznaniach świadków i w dokumentacji osobowej. O szczerości zeznań ubezpieczonego świadczy też fakt, że spontanicznie wskazywał także okresy dla niego niekorzystne, tzn. okresy kiedy nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych.

Z dokumentacji osobowej istotnie wynikało, że ubezpieczony został zatrudniony na stanowisku ślusarza w bazie sprzętu i pracę tę wykonywał do 14.03.1971r. bo angażem z 23.03.1971r. powierzono ubezpieczonemu obowiązki zbrojarza w (...) od 15.03.1971r. Następnie od 2.06.1972r. na angażu ubezpieczonego jego stanowisko określono jako operator ( podobnie na „obiegówce” z 26.10.1972r.) co potwierdza zeznania ubezpieczonego, że w tym okresie bezpośrednio przed pójściem do wojska wykonywał prace operatora węzła betoniarskiego. Jak wynika z akt osobowych prace operatora węzła betoniarskiego ubezpieczony wykonywał także jeszcze po powrocie z wojska bo stanowisko „operatora betoniarki” pojawia się na „obiegówce” z 14.11.1974r. a na dalszych angażach wskazywano stanowisko „operatora węzła.” Dopiero angażem z 15.09.1978r. od 1.10.1978r. powierzono ubezpieczonemu stanowisko operatora dźwigu. Od tej daty na angażach ubezpieczonego do 30.04.1993r. pojawia się określenie zajmowanego przez niego stanowiska jako „operator dźwigu” lub „maszynista maszyn transportu pionowego” lub „maszynista dźwigu towarowo-osobowego” lub „maszynista maszyn transportowych”, co w świetle zeznań ubezpieczonego i świadków oznacza na pewno te same czynności polegające na obsłudze dźwigu towarowo-osobowego A.. Tylko w jednym angażu z tego okresu (z 2.05.1979r. pojawiło się określenie stanowiska ubezpieczonego jako zbrojarz. Mając jednak na uwadze, że był to jednostkowy angaż oraz zeznania ubezpieczonego i świadków sąd przyjął, że zapis ten mógł wynikać z pomyłki pracownika kadr. Prace operatora dźwigu towarowo-osobowego A. ubezpieczony wykonywał do 30.04.1993r. bo angażem z 30.04.1993r. od 1.05.1993r. powierzono mu obowiązki dozorcy.

Zgodnie z art. 24 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227, ze zm. zwanej w dalszej części uzasadnienia „ustawą emerytalną” ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184.

Natomiast stosownie do art. 184 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej emerytura przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948r. po osiągnięciu – co najmniej 60 lat dla mężczyzny, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, tj. na dzień 1 stycznia 1999r. spełniał łącznie następujące warunki:

- miał co najmniej 25 letni okres składkowy i nieskładkowy,

- miał co najmniej 15 letni okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w ramach stosunku pracy wymagany przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm. )

- nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, albo złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem zakładu, na dochody budżetu państwa,

- rozwiązał stosunek pracy.

W przedmiocie określenia wymaganego wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których przysługuje ubezpieczonemu prawo do tzw. wcześniejszej emerytury przepis 184 ust.1 i art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej odsyła do „przepisów dotychczasowych”. Stosowne regulacje – stanowiące obecnie obowiązujące prawo - zawarte są w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Stosowne wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze zostały zawarte w wykazach A i B stanowiących załącznik do tegoż rozporządzenia. W przepisie § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia w zakresie sprecyzowania stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach znajduje się odesłanie do odpowiednich przepisów resortowych. Należy jednakże zauważyć, iż uściślenia dokonane przez właściwych ministrów, polegające na ustaleniu wykazów stanowisk, na których wykonywana jest praca w szczególnych warunkach pełnią w obecnym stanie prawnym wyłącznie funkcję informacyjną. Nie jest dopuszczalne bowiem zamieszczanie w rozporządzeniu jako akcie wykonawczym upoważnienia do podejmowania określonych działań przez inny podmiot i wyposażanie go w kompetencje wykonawcze. W rezultacie zatem o spełnieniu przesłanki "wykonywania pracy w szczególnych warunkach" przesądza wykonywanie pracy wymienionej w załącznikach A i B do rozporządzenia, które stanowią integralną część rozporządzenia jako aktu wykonawczego, niezależnie od tego, w jakim zakładzie praca taka była (lub jest) wykonywana (por. T. Bińczycka – Majewska OSP 2002/4/48 - t.2, glosa do wyroku SN z dnia 7 lipca 1999r., III RN 25/99).

W myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983r. okresami pracy uzasadniającymi prawo do wcześniejszej emerytury są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Pojęcie pracy wykonywanej stale należy rozumieć jako pracę wykonywaną na danym stanowisku pracy, zgodnie z rozkładem czasu pracy i w pełnym wymiarze czasu pracy, ustalonym dla danego stanowiska. W związku z powyższym nie będzie uznawana za taką pracę praca, wykonywana, np. w połowie wymiaru czasu pracy lub tylko kilka lub kilkanaście dni w miesiącu. W wyroku z 1.06.2010r. (II UK 21/10, LEX nr 619638) Sąd Najwyższy stwierdził, że praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

§ 19 ust. 1 rozporządzenia stanowi, iż przy ustalaniu okresów pracy, o których mowa w § 2, uwzględnia się również okresy takiej pracy (służby), wykonywanej przed dniem wejścia w życie rozporządzenia. Zgodnie zaś z przepisem § 19 ust. 2 tego rozporządzenia prace dotychczas zaliczone do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz. U. z 1979 r. Nr 13, poz. 86 i z 1981 r. Nr 32, poz. 186) uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w § 4. Przepisy te mają znaczenie w sytuacji pracy wykonywanej w szczególnych warunkach przed dniem wejścia w życie rozporządzenia, co miało miejsce w niniejszej sprawie, gdyż ubezpieczony twierdził, iż pracował w szczególnych warunkach już od co najmniej 1971r. ( po okresie około dwóch lat od podjęcia zatrudnienia).

W przedmiotowej sprawie zasadne jest przytoczenie treści przepisu § 2 ust. 2 rozporządzenia z 7 lutego 1983r., zgodnie z którym okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy. Jednakże w sądowym postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie tych okresów także w oparciu o inne dowody. Postępowanie administracyjne przed ZUS w sprawie przyznania prawa do emerytury z chwilą wniesienia odwołania przekształca się bowiem w postępowanie sądowe, w którym nie obowiązują ograniczenia dowodowe do których stosowania zobowiązany jest organ rentowy. Dlatego też Sąd postanowił dopuścić na okoliczność świadczenia przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach dowody z zeznań świadków oraz z przesłuchania ubezpieczonego.

W niniejszej sprawie przedłożone przez ubezpieczonego zaświadczenie z 12.10.2001r. i świadectwo z 3.12.2001r. nie spełniało wymagań w zakresie udokumentowania okresu pracy w warunkach szczególnych. Dlatego szczegółowe ustalenia możliwe były dopiero w oparciu o całokształt zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Spór w przedmiotowej sprawie koncentrował się wokół dwóch kwestii po pierwsze, czy G. S. wykazał na dzień 1.01.1999r. co najmniej 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, a po drugie – czy ubezpieczony rozwiązał stosunek pracy.

Zdaniem Sądu wszechstronna i wnikliwa analiza całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że G. S. legitymuje się co najmniej 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. Do tego stażu należy powodowi zaliczyć następujące okresy zatrudnienia w Kombinacie Budowlanym w T.:

1)  pracę na stanowisku zbrojarza - od 15.03.1971r. do 1.06.1972r. - łącznie 1 rok 2 miesiące i 18 dni;

2)  pracę na stanowisku operatora węzła betoniarskiego - od 2.06.1972r. do 26.10.1972r. oraz od 14.11.1974r. do dnia 30.09.1978r. - łącznie 6 lat 3 miesiące 12 dni;

3)  pracę na stanowisku operatora dźwigu towarowo - osobowego – od 1.10.1978r. do 30.04.1993r. (z wyłączeniem okresu urlopu bezpłatnego od 21.10.1991r. do 3.03.1992r. i okresów od 10 do 14.07.1992r. oraz od 20 do 22.03.1993r. kiedy był niezdolny do pracy ) – łącznie 14 lat 1 miesiąc 10 dni.

W okresie zatrudnienia na stanowisku zbrojarza wnioskodawca wykonywał pracę odpowiadającą zatrudnieniu wymienionemu w dziale V (prace „W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych”), poz. 4 („Prace zbrojarskie i betoniarskie”) wykazu „A” będącego załącznikiem do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego […] (Dz. U. nr 8, poz. 43, ze zm.). Stanowisko zbrojarza wymienione zostało także w dziale V, poz. 4, punkt 1 wykazu A stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1.08.1983r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury lub renty (Dz.Urz.MB z 1983r. nr 3 poz.6).

W okresie zatrudnienia na stanowisku operatora węzła betoniarskiego G. S. wykonywał pracę odpowiadającą tej wymienionej w dziale V, poz. 4 („Prace zbrojarskie i betoniarskie”) wykazu „A” stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego […] (Dz. U. nr 8, poz. 43, ze zm.). Stanowisko to odpowiada stanowisku wymienionemu w dziale V, poz. 4, punkt 5 (operator betoniarki – betoniarz) wykazu A stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1.08.1983r., co wynika z opisu przez świadków węzła betoniarskiego i charakteru pracy ubezpieczonego przy obsłudze węzła betoniarskiego. Zaznaczyć należy, że zeznania świadków w tym zakresie znajdują potwierdzenie w aktach osobowych ubezpieczonego, gdzie określa się jego stanowisko zamiennie jako operator węzła lub operator betoniarki. Należy też mieć na uwadze co wskazano wyżej, że stanowiska wymienione w zarządzeniach resortowych mają tylko charakter pomocniczy dla kwalifikacji poszczególnych stanowisk pracy. Decydujące znaczenie ma więc zaliczenie prac ubezpieczonego w charakterze zbrojarza i operatora węzła betoniarskiego do „prac betoniarskich” w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983r.

Z kolei w okresie zatrudnienia na stanowisku operatora dźwigu towarowo-osobowego A. G. S. wykonywał pracę odpowiadającą zatrudnieniu wymienionemu w dziale V, poz. 3 („Prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych”) wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. Zaznaczyć przy tym należy, że w wykazie A stanowiącym załącznik do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1.08.1983r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury lub renty (Dz.Urz. MB z 1983r. nr 3 poz.6) wśród stanowisk pracy w warunkach szczególnych zaliczanych do tej kategorii, tj. „maszynistów ciężkich maszyn budowlanych i drogowych” (dział V poz.3) wymieniono stanowiska maszynistów robót ziemnych (pkt 1-3), maszynistów maszyn transportu pionowego (pkt 4 – 8), maszynistów maszyn drogowych (pkt 9 – 12) oraz maszynistów maszyn różnych (pkt 13). W wykazie tym wśród stanowisk maszynistów maszyn transportu pionowego wymieniono jedynie stanowiska maszynistów żurawi i suwnic, nie wymieniono stanowiska maszynisty dźwigu towarowo-osobowego, ale biorąc pod uwagę zeznania ubezpieczonego i świadków, w szczególności świadka Z. B. (1) sąd nie miał wątpliwości, że obsługiwany przez ubezpieczonego dźwig należał do ciężkich maszyn budowlanych. Zeznań ubezpieczonego i świadków w tym zakresie nie kwestionował także pełnomocnik organu rentowego, wnosząc o oddalenie odwołania tylko z tego względu, że stanowisko zajmowane przez ubezpieczonego nie zostało wymienione w zarządzeniu resortowym. Decydujące znaczenie przy kwalifikacji mają stanowiska wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7.02.1983r. W świetle tego rozporządzenia nie ma wątpliwości, że ubezpieczony wykonywał prace w warunkach szczególnych wymienione w dziale V, poz. 3 („Prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych”). W świetle zeznań świadków w szczególności Z. B. (1) (kierownika bazy sprzętu w okresie zatrudnienia ubezpieczonego) niewymienienie operatora dźwigu towarowo osobowego w tym zarządzeniu wydaje się logiczne jeśli zważy się, że nie każdy dźwig towarowo-osobowy mógł być zaliczony do ciężkich maszyn budowlanych, w szczególności dźwigi wewnętrzne w budynku (windy) nie spełniały takich kryteriów. O zaliczeniu dźwigu obsługiwanego przez ubezpieczonego do ciężkich maszyn budowlanych decydował jego charakter i konstrukcja jako urządzenia zewnętrznego na rusztowaniu stalowym o wysokości do 40 metrów i o określonym udźwigu. O tym, że praca ubezpieczonego przy obsłudze tego dźwigu miała charakter zbliżony do obsługi żurawia świadczy też okoliczność, że w okresie nieobecności pracownika ubezpieczony był kierowany w tym okresie do pracy przy obsłudze żurawia wieżowego i wykonywał wtedy prace wymienione w dziale V, poz. 3 („Prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych”) wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. oraz w dziale V poz. 3 pkt 5 wykazu A stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1.08.1983r.

Warto podkreślić, że nazwy stanowisk pracy zajmowanych przez ubezpieczonego nie mają znaczenia dla zakwalifikowania jego zatrudnienia jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Liczy się bowiem charakter obowiązków zawodowych (zadań) wykonywanych przez G. S. (analogiczny pogląd prezentowany jest w judykaturze – por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2011r., sygn. akt: I UK 393/10 (LEX nr 950426) czy też wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 16 lutego 2012r., sygn. akt: III AUa 1797/11; LEX nr 1130404).

Do stażu pracy w warunkach szczególnych nie można natomiast zaliczyć ubezpieczonemu okresów zatrudnienia w Kombinacie Budowlanym w T. - na stanowiskach ślusarza (operatora sprzętu lekkiego) oraz dozorcy, albowiem żadne z tych stanowisk nie zostało wymienione w wykazie stanowisk pracy w warunkach szczególnych stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady ministrów z 7.02.1983r.

Do stażu pracy ubezpieczonego (w tym również – do stażu pracy w warunkach szczególnych) nie można uwzględnić także okresu od 21 października 1991r. do 3 marca 1992r., kiedy to G. S. korzystał z urlopu bezpłatnego.

Ponadto Sąd nie zaliczył ubezpieczonemu do stażu pracy w warunkach szczególnych – okresu zatrudnienia w (...) Spółce z o. o. w T., albowiem brak jest dowodów na to, aby u tego pracodawcy G. S. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na zajmowanym przezeń stanowisku (robotnika budowlanego) wykonywał pracę w warunkach szczególnych.

W niniejszej sprawie nie było potrzeby zajmowania stanowiska co do zaliczenia do prac w warunkach szczególnych okresu odbywania przez ubezpieczonego służby wojskowej jako że ubezpieczony – w ocenie sądu - wykazał na dzień 1 stycznia 1999r. ponad 15 lat pracy w warunkach szczególnych wykonywanej w okresach:

- od 15.03.1971r. do 1.06.1972r. - na stanowisku zbrojarza,

- od 2.06.1972r. do 26.10.1972r. oraz od 14.11.1974r. do 30.09.1978r. - na stanowisku operatora węzła betoniarskiego,

- od 1.10.1978r. do 30.04.1993r. (z wyłączeniem okresu urlopu bezpłatnego od 21.10.1991r. do 3.03.1992r. i okresów od 10 do 14.07.1992r. oraz od 20 do 22 marca 1993r. kiedy był niezdolny do pracy ) - na stanowisku operatora ciężkich maszyn budowlanych (dźwigu towarowo-osobowego oraz żurawia wieżowego).

W tej sytuacji, wobec faktu, że G. S. rozwiązał stosunek pracy i w dacie składania wniosku o emeryturę oraz wydawania zaskarżonej decyzji nie był pracownikiem wykazane zostały wszystkie przesłanki niezbędne do nabycia prawa do emerytury, o której mowa w art. 184 ustawy emerytalnej co skutkowało zmianą decyzji i przyznaniem prawa do emerytury.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany organ rentowy zarzucając rozstrzygnięciu błędną wykładnię art. art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w związku z § 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1982 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) poprzez przyznanie wnioskodawcy G. S. prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach poczynając od dnia 09 kwietnia 2012 r.

W konsekwencji pozwany wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja – jako uzasadniona – skutkowała zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem odwołania.

Sąd Apelacyjny w całej rozciągłości przyjmuje ustalenia stanu faktycznego dokonane przez Sąd I instancji. Nie są one zresztą kwestionowane w apelacji. Sąd Apelacyjny w całej rozciągłości zgadza się także z dokonaną przez Sąd I instancji oceną charakteru pozostałych – poza okresem od 1.10.1978r. do 30.04.1993r. – okresów zatrudnienia wnioskodawcy.

Oczywistym jest zatem, że wnioskodawca może wykazać przesłankę 15 lat zatrudnienia w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze wyłącznie wówczas, gdy wskazany wyżej okres zostanie uwzględniony jako okres zatrudnienia w takich właśnie warunkach. Nie zmienia powyższego także ocena służby wojskowej – od której uchylił się Sąd I instancji. Uwzględnienie bowiem okresu służby wojskowej do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych a pominięcie okresu wskazanego powyżej musiało prowadzić do oddalenia odwołania.

Koncentrując się zatem na okresie od 1.10.1978r. do 30.04.1993r., kiedy to wnioskodawca wykonywał - jako zasadnicze - obowiązki operatora dźwigu towarowo-osobowego, Sąd Apelacyjny nie znajduje podstaw do przyjęcia, iż w tym czasie wnioskodawca był zatrudniony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43, ze zm.) w zw. z art.32 i art.184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jt.: Dz.U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.).

Sąd Apelacyjny oczywiście zgadza się z tym, że decydujące znaczenie przy kwalifikacji stanowisk, na których praca wykonywana jest w warunkach szczególnych mają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983r. W całej rozciągłości podzielić należy utrwalone w orzecznictwie i wielokrotnie przywołane stanowisko, że wykazy resortowe wydane na podstawie § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mają charakter informacyjny, techniczno - porządkujący, uściślający oraz mogą mieć znaczenie w sferze dowodowej, stanowiąc podstawę domniemania faktycznego. (por.: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2012 r. w sprawie I UK 403/11, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r. w sprawie II UK 218/09)

W ostatniej ze wskazanych spraw Sąd Najwyższy rozwijając tą myśl wskazał, że z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego czy centralny związek spółdzielczy w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może - w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych - stanowić negatywną przesłankę dowodową.

Poza sporem jest, że we właściwym zarządzeniu resortowym (zarządzeniu nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z 1.08.1983r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury lub renty (Dz.Urz. MB z 1983r. nr 3 poz.6) nie wskazano stanowiska operatora/maszynisty dźwigu osobowo – towarowego. Sąd I instancji uznał, że obsługiwany przez ubezpieczonego dźwig należał do ciężkich maszyn budowlanych wskazując, iż niewymienienie operatora dźwigu towarowo osobowego w tym zarządzeniu wydaje się logiczne jeśli zważy się, że nie każdy dźwig towarowo-osobowy mógł być zaliczony do ciężkich maszyn budowlanych, w szczególności dźwigi wewnętrzne w budynku (windy) nie spełniały takich kryteriów. Takie rozważania Sąd oparł na zeznaniach Z. B.. Sąd Apelacyjny nie podziela takiego przekonania, co więcej nie widzi żadnej logiki w takim zabiegu w sytuacji, gdyby obsługiwane urządzenie miało spełniać kryteria „ciężkiej maszyny budowlanej” w rozumieniu przepisów rozporządzenia z 1983r. Nic wszak nie stało na przeszkodzie, by obsługiwane przez wnioskodawcę urządzenie zostało wskazane jako np. – jak wskazuje Sąd Okręgowy – „dźwig towarowo osobowy zewnętrzny na rusztowaniu stalowym o wysokości do 40 metrów i o określonym udźwigu”. Trudne są do zrozumienia dywagacje w kierunku przeciwstawienia dźwigów wewnętrznych w budynku (wind) jako nie spełniających takich kryteriów jak podobne dźwigi znajdujące się na zewnątrz budynków.

Nieporozumieniem są także dywagacje o zbliżonym charakterze pracy przy obsłudze dźwigu (windy) towarowo osobowej do pracy przy obsłudze żurawia. Co więcej, analizując zeznania świadków nie sposób nie zwrócić uwagi na dokonywane przez świadków porównanie, które prowadziło ich do konkluzji, że „dźwig towarowo – osobowy jest rodzajem żurawia”.

Konstrukcja żurawia budowlanego opiera się na połączeniu kolumny z wysięgnikiem. Mija się z celem przedstawianie szczegółowych technicznych danych charakteryzujących te maszyny budowlane, wystarczy odesłać do licznych definicji i opisów w tym łatwych do zdobycia np. w Internecie na stronach portali technicznych jak http://www.st3.pl/wiedza,%C5%BC,zuraw-wiezowy,332.html czy http://www.edukacjatechniczna.pl/urzadzenia_dzwignicowe.php i wiele innych Mija się również z celem prezentowanie zagrożeń jakie wiążą się z pracą przy obsłudze żurawi dla wykazania różnicy pomiędzy pracą na tych urządzeniach oraz przy obsłudze wind towarowo – osobowych (niezależnie od tego, czy znajdują się one wewnątrz, czy na zewnątrz budynku). Wystarczy w tym zakresie odesłać do opracowań specjalistycznych jak foldery publikowane przez Państwową Inspekcję Pracy http://www.pip.gov.pl/html/pl/wydawn/pdf/bud_01.pdf, portal BHP - http://www.portalbhp.pl czy portal Centralnego Instytutu Ochrony Pracy http://www.ciop. pl/10924.html . Skoro z samej istoty budowy żurawia wynika zespolenie konstrukcji kolumny z wysięgnikiem (na podobnej konstrukcji opierały się żurawie do czerpania wody ze studni - stąd zresztą nazwa „żuraw”) to jakiekolwiek porównanie z windą do przewozu towarów czy osób jest daleko idącym nieporozumieniem. Urządzenia określane zarówno przez świadków jak i samego wnioskodawcę mianem (...)produkowane i stosowane są zresztą nadal – por. np.: http://alimakhek.com/Products/Industrial-Elevators. Urządzenia tego typu określane są jako windy przemysłowe wykorzystywane w różnego rodzaju branżach jak np. w przemyśle stoczniowym, w portach, na platformach wiertniczych.

Wnioskodawca zarzucił organowi rentowemu brak właściwego doświadczenia i rozeznania, tymczasem w ocenie Sądu Apelacyjnego to Sąd Okręgowy przeprowadził rozważania bez jakiegokolwiek odwołania się do dostępnej wiedzy technicznej czy choćby doświadczenia życiowego.

Przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach… ustanawiają zasadę, wedle której emerytura przysługuje mężczyźnie po ukończeniu 65 roku życia (art.24 ust.1 i art.27 pkt 1) Prawo do emerytury w wieku obniżonym (w tym związane z pracą w warunkach szczególnych) jest więc wyjątkiem od ww. reguły. W konsekwencji obowiązek udowodnienia wszystkich przesłanek do ziszczenia się tego wyjątku spoczywa na ubezpieczonym. Co więcej, wszelkie istotne wątpliwości, które pojawią się w toku postępowania dowodowego muszą skutkować przyjęciem, że przesłanki uzyskania prawa do wyjątkowego wszak świadczenia nie zostały wykazane. Nie budzi wątpliwości, iż głównym motywem przyświecającym ustawodawcy w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS a następnie jej zachowaniu w kształcie wynikającym z obwiązujących przepisów było założenie, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu. Osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Służy to swoistemu „wyrównaniu szans” na skorzystanie z prawa do emerytury. W przypadku osób wykonujących prace szczególnie wyniszczające organizm, obniżenie wieku jest skutkiem uzasadnionego medycznie wniosku, iż organizm wcześniej traci wydolność umożliwiającą dalszą aktywność zawodową. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się więc pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w znaczny sposób jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Jako przykład takiej pracy można wskazać na prace w narażeniu na hałas przekraczający dozwolone normy, w zapyleniu, w oparach chemicznych, w wysokich temperaturach lub zmiennych warunkach atmosferycznych. Praca w warunkach szczególnych to także praca oddziaływująca w sposób szczególny na psychikę pracownika, praca w ciągłym stresie. Przykładem takiej pracy jest oczywiście praca przy obsłudze urządzeń, gdzie każdy nawet drobny błąd może decydować o zdrowiu i życiu współpracowników tudzież katastrofie w ruchu wodnym, lądowym, w budownictwie itp. Przykładem takiej pracy jest oczywiście praca przy obsłudze ciężkiego sprzętu budowlanego. Stopień ryzyka związany z koniecznością codziennego wchodzenia na konstrukcje dźwigów wieżowych, kolejowych, stałych, suwnic itp. a następnie wykonywania odpowiedzialnej, w ciągłym zagrożeniu pracy operatora tych urządzeń nie budzi wątpliwości. Podobnie negatywny wpływ na organizm człowieka pracy na urządzeniach wibracyjnych czy przy obsłudze pojazdów i maszyn drogowych, budowlanych pozostaje w sferze wiadomości notoryjnych. Takie zagrożenia nie występują przy obsłudze wind towarowo osobowych niezależnie od tego, czy znajdują się one wewnątrz, czy na zewnątrz budynku. Zapewne taka właśnie konstatacja skutkowała pominięciem tych urządzeń w treści zarządzenia resortowego, nawet jeżeliby uznać, że urządzenie typu A. może być uznane za maszynę budowlaną wówczas gdy jest wykorzystane na budowie, choć z pewnością za taką maszynę nie będzie uznane wówczas, gdy będzie użytkowane w którejkolwiek ze wskazanych wyżej czy innych branż przemysłowych. Stąd też obsługiwany przez wnioskodawcę dźwig towarowo – osobowy nie może być uznany za „ciężką maszynę budowlaną w rozumieniu zapisu wynikającego z poz.3, działu V wykazu A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników…

W sprawie o emeryturę w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdzie przedmiotem ustaleń Sądu ma być charakter zatrudnienia w okresie dawnym, gdzie większość dokumentów jest niekompletna a więc wysoce utrudnione jest ustalenie faktów wyłącznie w oparciu o istniejące dokumenty, dokonywanie ustaleń stanu faktycznego odbywa się z reguły poprzez przeprowadzenie dowodów osobowych. Osobowe źródła dowodowe (w tym zarówno zeznania świadków jak i strony procesowej) muszą być skonfrontowane tak z istniejącą dokumentacją jak też z zasadami logiki i doświadczenia życiowego a także znajomością realiów opisywanej przez świadków pracy. Dopiero uzyskanie przekonania graniczącego z pewnością co do przebiegu zatrudnienia, umiejętne wyodrębnienie tych pracy, które pozwalają na uznanie jej za tożsama do innych prac, w których bezspornie występują takie szczególne warunki, może pozwolić na pozytywne rozstrzygnięcie o prawie do emerytury. Oceniając zebrany materiał dowodowy Sąd musi mieć na względzie nie tylko oczywiste zacieranie się w pamięci świadków pewnych istotnych faktów ale także i naturalne dążenie do złożenia zeznań przychylnych względem dawnego kolegi, przełożonego czy podwładnego. Nie zarzucając nawet tak składanym zeznaniom celowego rozmijania się z prawdą, praktyka rozstrzygania podobnych spraw wskazuje, że wspomniana wyżej przychylność wiąże się często z postrzeganiem charakteru pracy poprzez podobieństwo do pracy własnej czy też innych pracowników. W konsekwencji ocena osobowych źródeł dowodowych musi być wolna od jakiejkolwiek naiwności, uwzględniając reguły logiki oraz zasady doświadczenia zawodowego i właśnie takiej oceny zabrakło w uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji.

Sąd I instancji zbyt dużą wagę przywiązał do treści zeznań świadków zapominając o konieczności zweryfikowania tych zeznań w oparciu o wspomniane zasady logiki, doświadczenia życiowego i znajomość realiów opisywanej przez świadków pracy. Co więcej, Sąd na podstawie osobowych dowodów dokonał nie tylko ustaleń stanu faktycznego – co akurat nie budzi zastrzeżeń. Sąd jednak dopuścił do tego, że świadkowie dokonali oceny charakteru pracy wnioskodawcy jako pracy w warunkach szczególnych a następnie przyjął tą ocenę za własną. Taki sposób rozstrzygnięcia nie jest zaś właściwy.

W konsekwencji przyjęcia, że praca wykonywana przez wnioskodawcę w okresie od 1.10.1978r. do 30.04.1993r. w charakterze operatora dźwigu towarowo – osobowego nie była pracą w warunkach szczególnych, zaś w tym czasie wnioskodawca wykonywał prace operatora żurawia wyłącznie zastępczo (a więc nie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy) skarżący nie wykazał 15-stu lat pracy w warunkach szczególnych jako przesłanki niezbędnej do uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok stosownie do art.386 §1 k.p.c. i oddalił odwołanie stosownie do art.477 ¹⁴ §1 k.p.c.