Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 67/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 listopada 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Krystyna Bednarczyk
SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca)
Protokolant Halina Kurek
w sprawie z powództwa J. M.
przeciwko Wojewódzkiemu Inspektoratowi Jakości Handlowej Artykułów Rolno-
Spożywczych w Z.
o przywrócenie do pracy i i zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 17 listopada 2004 r.,
kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Z.
z dnia 4 listopada 2003 r.,
uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu
Rejonowego w Z. z dnia 2 lipca 2003 r. i sprawę przekazuje
Sądowi Rejonowemu w Z. do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym postanowieniem z dnia
13 grudnia 2002 r., w wyniku rozstrzygnięcia sporu o właściwość pomiędzy Sądem
Rejonowym – Sądem Pracy w Z. a Wojewodą L. w sprawie o przywrócenie do
pracy, uznało, że właściwym do rozpoznania sprawy jest Sąd Rejonowy – Sąd
Pracy w Z. W konsekwencji, Sąd Rejonowy w Z. wyrokiem z dnia 2 lipca 2003 r., w
wyniku rozpoznania przedmiotowej sprawy, oddalił powództwo J. M. przeciwko
Wojewódzkiemu Inspektorowi Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w
Z. o przywrócenie do pracy i zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Rejonowy – nawiązując do dyspozycji art.
264 § 1 k.p., wedle którego odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę wnosi się
do sądu w ciągu 7 dni od dnia doręczenia pisma wypowiadającego umowę o pracę,
oraz do dyspozycji art. 265 § 1 i § 2 k.p., zgodnie z którym, jeżeli pracownik – bez
własnej winy – nie dokonał w terminie czynności, o których mowa w art. 264 k.p.,
wówczas sąd pracy na jego wniosek postanowi przywrócenie uchybionego terminu
– stwierdził, że: „W przedmiotowej sprawie powód wniósł pozew po terminie
zakreślonym na dokonanie czynności. Wprawdzie wniesienie pozwu nastąpiło już
08.03.2000 r., jednakże pozew zawierał braki formalne. (...) Zarządzeniem z dnia
24.03.2000 r. pozew pierwotnie wniesiony został zwrócony na skutek nie
przedłożenia odpisu pozwu i zarządzenie stało się prawomocne z dniem
04.04.2000 r. Tak zwrócony pozew nie wywołał skutku wniesienia najpóźniej do
dnia 10.03.2000 r. (art.130 § 2 k.p.c. zdanie drugie), zatem uzupełniony później i
ponownie wniesiony pozew został złożony skutecznie w Sądzie po upływie
materialnoprawnego terminu określonego w art. 264 § 1 k.p., biegnącego w
przedmiotowej sprawie od dnia 03.03.2000 r. Sąd nie dopatrzył się przesłanek dla
przywrócenia powodowi terminu do złożenia pozwu. Opóźnienie w dokonaniu
czynności nie nastąpiło bez winy pracownika, lecz tylko i wyłącznie z jego winy. Na
wezwanie z dnia 09.03.2000 r. doręczone powodowi w dniu 15.03.2000 r. (k. 2),
zareagował on składając załączniki pozwu, ale bez jego odpisu. Wynika to jasno z
pisma powoda z 27.03.2000 r., kiedy to otrzymał zarządzenie z dnia 24.03.2000 r. o
zwrocie pozwu, właśnie z powołaniem się na brak odpisu pozwu. Oznacza to, że
powód nie dość dokładnie przestudiował treść precyzyjnego wezwania Sądu i nie
3
można stwierdzić, że uchybienie terminu nastąpiło bez jego winy. (...) Powód jest
osobą wykształconą, inspektorem, bez trudu powinien rozumieć nieskomplikowane
pouczenie i dlatego Sąd nie stwierdził potrzeby wyręczania powoda w trybie § 331
Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. z 1987 r. Nr
38, poz. 218). (...) Udzielenie pomocy powodowi w oparciu o § 331 przepisu
wewnętrznego byłoby złamaniem zasady obiektywizmu i działaniem przeciwko
pozwanemu bez uzasadnionych dyspozycją i fakultatywnym brzmieniem tego
przepisu (...) podstaw.”
W apelacji od powyższego wyroku Sądu Rejonowego powód zarzucił, że: po
pierwsze – nie dołączenie przez powoda kopii pozwu do kompletu wymaganej
dokumentacji był rezultatem nieznajomości wymaganej w tym zakresie procedury, a
nie niedoczytania przez powoda treści skierowanego do niego pisma – powód po
prostu nie wiedział, jak postąpić w kwestii uzupełnienia brakujących dokumentów;
po drugie – powód podjął działania w przedmiotowej sprawie samodzielnie,
korzystając z pomocy pełnomocnika dopiero po odrzuceniu pozwu przez Sąd
Rejonowy; w tej sytuacji, biorąc pod uwagę, iż w danym w grę wchodziło roszczenie
ze stosunku pracy, Sąd powinien we własnym zakresie sporządzić odpis (kopię)
pozwu; po trzecie – po uzupełnieniu niezbędnej dokumentacji pozwu przez
powoda, Sąd Rejonowy przystąpił już do rozpoznania sprawy, rozpytując naprzód
powoda na okoliczność zwrotu pozwu, a następnie dokonując przesłuchania
szeregu świadków w sprawie oraz zwracając się do szeregu instytucji i organów o
dostarczenie stosownych dokumentów – co świadczy w sposób jednoznaczny o
tym, że Sąd Rejonowy wyszedł z założenia, iż w niniejszej sprawie zachodziły
przesłanki uzasadniające przywrócenie terminu do złożenia przez powoda
odwołania od wypowiedzenia (art. 265 § 1 k.p.); pomimo to, następnie Sąd
Rejonowy zdecydował, że powód uchybił terminowi do wniesienia odwołania.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 4 listopada 2003 r. oddalił apelację powoda
od powyższego wyroku Sądu Rejonowego z dnia 2 lipca 2003 r. W uzasadnieniu
tego orzeczenia Sąd Okręgowy stwierdził, że: po pierwsze – „zarzuty podniesione
przez powoda, a dotyczące postępowania zakończonego prawomocnym zwrotem
pozwu, nie mogą być skutecznie podniesione w toku niniejszego postępowania.
Zarzuty te – nie przesądzając o ich zasadności – mogły być podniesione w
4
zażaleniu na postanowienie Sądu o zwrocie pozwu z powodu nieusunięcia jego
braków w wyznaczonym terminie (art. 130 k.p.c.) lub we wniosku o przywrócenie
terminu do uzupełnienia braków formalnych pozwu, który to wniosek był
dopuszczalny. Powód nie złożył ani zażalenia na postanowienie o zwrocie pozwu,
mimo że był pouczony o tym prawie (k. 10), nie złożył również wniosku o
przywrócenie terminu do uzupełnienia braków formalnych.”; po drugie –
podniesiony przez powoda zarzut, że „nie był prawidłowo wezwany do uzupełnienia
braków formalnych pozwu, gdyż w aktach sprawy brak jest kopii treści zarządzenia
doręczonego powodowi (k. 1 i 2 akt) okazał się chybiony. Jeżeli powód
rzeczywiście nie był wezwany do nadesłania odpisu pozwu, wbrew treści
zarządzenia przewodniczącego, to winien je okazać i w ten sposób udowodnić
swoje twierdzenie. W przeciwnym wypadku zarzut ten jest gołosłowny.”; po trzecie
– „Sąd nie wydaje odrębnego postanowienia w przedmiocie przywrócenia terminu
do złożenia odwołania. Nie wynika jednak z powyższego, aby Sąd prowadzący
postępowanie nie mógł nawet po jego przeprowadzeniu w znacznej części bądź w
całości oddalić powództwo z uwagi na przekroczenie terminu z art. 264 k.p.
Skarżący pomija w swojej apelacji i tę okoliczność, że przywrócenie terminu do
złożenia odwołania przez sąd rejonowy podlega kontroli sądu drugiej instancji, i
nawet gdyby w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy uwzględnił taki wniosek, to
zdaniem Sądu Okręgowego byłaby to decyzja nieuzasadniona. Zdaniem Sądu
Okręgowego, w sprawie nie występują żadne okoliczności uzasadniające pogląd,
że powód spóźnił swoje odwołanie bez swojej winy.”
W kasacji od powyższego wyroku Sądu Okręgowego z dnia 4 listopada 2003
r. pełnomocnik powoda zarzuciła naruszenie: po pierwsze – art. 6 k.c. „polegające
na stwierdzeniu, iż powód jeżeli twierdzi, że nie został przez Sąd wezwany do
uzupełnienia braków formalnych pozwu poprzez złożenie jego odpisu winien tę
okoliczność udowodnić poprzez okazanie wezwania, które otrzymał, podczas gdy
przepis art. 6 k.c. ma zastosowanie wyłącznie pomiędzy stronami, a nie między
stroną a Sądem”; po drugie – art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. „poprzez
nieustosunkowanie się merytoryczne do części zarzutów apelacji i stwierdzenie
jedynie, że mogły one być podniesione jedynie w postępowaniu zakończonym
prawomocnym zwrotem pozwu (...), podczas gdy podniesione w pominiętych
5
zarzutach okoliczności mogą być podstawą do przywrócenia terminu na podstawie
art. 265 k.p.”; po trzecie – art. 265 k.p. przez jego niewłaściwe zastosowanie i
„przyjęcie, że sprawa z powództwa o przywrócenie do pracy, złożonego w terminie,
w której prawnie skutecznie zwrócono pozew z uwagi na nieuzupełnienie braków
formalnych, stanowi już całkowicie odrębną sprawę, z momentem uzupełnienia tych
braków z uchybieniem terminu oznaczonego w art. 130 § 1 k.p.c., podczas gdy
okoliczności, które skutkowały zwrotem pozwu, winny być, w postępowaniu
wszczętym po uzupełnieniu braków formalnych, rozważone i ocenione pod kątem,
czy nie stanowią one podstawy do przywrócenia terminu na podstawie art. 265 k.p.”
Równocześnie, w kasacji podniesiono, że w niniejszej sprawie: po pierwsze –
„występuje potrzeba wykładni art. 6 k.c., poprzez określenie, czy przepis ten,
normujący zasadę rozkładu ciężaru dowodu w postępowaniu cywilnym, ma
zastosowanie tylko i wyłącznie do faktów będących podstawą rozstrzygnięcia sporu
pomiędzy stronami, czy też może mieć analogiczne zastosowanie do okoliczności
spornych podnoszonych przez stronę, a kwestionowanych, w oparciu o ten przepis,
przez Sąd prowadzący postępowanie”; oraz po drugie – „występuje istotne
zagadnienie prawne i potrzeba wykładni art. 265 k.p. poprzez określenie, czy
okoliczności, które miały wpływ na zasadność zwrotu złożonego w terminie pozwu
o przywrócenie do pracy, mogą być rozpatrywane jako okoliczności będące
podstawą do przywrócenia terminu oznaczonego w art. 264 § 1 k.p., i czy
uzupełnienie po terminie przewidzianym w art. 130 § 1 k.p.c. braków formalnych
pozwu o przywrócenie do pracy należy traktować jako zawierające implicite
wniosek o przywrócenie terminu w rozumieniu art. 265 k.p.” W konsekwencji, w
kasacji sformułowany został wniosek „o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że: 1) powód, który w dniu 3
marca 2000 r. otrzymał od strony pozwanej wypowiedzenie umowy o pracę, wniósł
w dniu 8 marca 2000 r. do Sądu Rejonowego w Z. pozew o przywrócenie do
pracy, a więc przed dniem 10 marca 2000 r., kiedy to upływał siedmiodniowy
terminu do jego wniesienia (art. 264 § 1 k.p.); 2) następnie, zarządzeniem z dnia 9
marca 2000 r., które powód otrzymał w dniu 15 marca 2000 r., został on wezwany
6
do uzupełnienia w terminie siedmiu dni (czyli do dnia 22 marca 2000 r.) braku
formalnego pozwu przez załączenie jego odpisu wraz z załącznikami; 3) w
zakreślonym terminie powód przesłał do Sądu wymagane załączniki do pozwu,
natomiast nie złożył w tym terminie odpisu pozwu; 4) zarządzeniem z dnia 24
marca 2000 r. pozew wniesiony przez powoda w dniu 8 marca 2000 r. został mu
zwrócony, a zarządzenie to zostało powodowi doręczone w dniu 27 marca 2000 r.;
5) w tym samym dniu, czyli 27 marca 2000 r., a więc przed upływem
siedmiodniowego terminu do wniesienia zażalenia na to zarządzenie, który upływał
dopiero w dniu 4 kwietnia 2000 r. (art. 394 § 1 pkt 1 i § 2 w związku z art. 130 § 1
k.p.c.), powód pismem z dnia 27 marca 2000 r. zwrócił się do Sądu o przyjęcie kopii
pozwu, której nie dostarczył w uprzednio wyznaczonym terminie; jednakże
wniesiony wówczas (dnia 28 marca 2000 r.) przez powoda odpis pozwu został
przez Sąd potraktowany jako nowy pozew i kolejnym zarządzeniem z dnia 29
marca 2000 r. powód został wezwany do uzupełnienia w ciągu siedmiu dni jego
braków formalnych, przez załączenie odpisu pozwu wraz z załącznikami, co też
uczynił w zakreślonym przez Sąd terminie do dnia 10 kwietnia 2000 r.; 6) w
konsekwencji, w wyniku odroczenia pierwszej rozprawy w niniejszej sprawie
wyznaczonej na dzień 28 kwietnia 2000 r., Sąd na kolejnej rozprawie w dniu 21
czerwca 2000 r. rozpoczął postępowanie od rozpytania powoda na okoliczność
zwrotu pozwu wniesionego przezeń w dniu 8 marca 2000 r., a po wysłuchaniu jego
wyjaśnień podjął postępowanie dowodowe, które następnie kontynuował na
kolejnych rozprawach w dniach 8 września 2000 r., 6 października 2000 r., 16
stycznia 2001 r., 9 marca 2001 r. oraz 3 kwietnia 2001 r., po zamknięciu której Sąd
ogłosił postanowienie o niedopuszczalności drogi sądowej w niniejszej sprawie; 7) z
kolei, wobec postanowienia Kolegium Kompetencyjnego przy Sądzie Najwyższym z
dnia 13 grudnia 2002 r., uznającego, iż właściwym dla rozpoznania niniejszej
sprawy jest Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w Z., Sąd Rejonowy w Z. po ponownym
rozpoznaniu niniejszej sprawy na rozprawie w dniu 2 lipca 2003 r. oddalił
powództwo, stwierdzając w uzasadnieniu tego orzeczenia, że wprawdzie pierwotnie
pozew został wniesiony przez powoda w dniu 8 marca 2000 r., a więc przed
upływem terminu do jego wniesienia (termin ten upływał w dniu 10 marca 2000 r.),
jednakże „zarządzeniem z dnia 24.03.2000 r. pozew pierwotnie wniesiony został
7
zwrócony na skutek nie przedłożenia odpisu pozwu i zarządzenie to stało się
prawomocne z dniem 04.04.2000 r. Tak zwrócony pozew nie wywołał skutku
wniesienia najpóźniej do dnia 10.03. 2000 r. (art. 130 § 2 k.p.c.), zatem uzupełniony
później i ponownie wniesiony pozew został złożony skutecznie w Sądzie po upływie
materialnoprawnego terminu określonego w art. 264 § 1 k.p., biegnącego w
przedmiotowej sprawie od dnia 03.03.2000 r. Sąd nie dopatrzył się przesłanek dla
przywrócenia powodowi terminu do złożenia pozwu. Opóźnienie w dokonaniu tej
czynności nie nastąpiło bez winy powoda, lecz tylko i wyłącznie z jego winy”; 8)
powyższy wyrok Sądu Rejonowego w Z. utrzymał w mocy Sąd Okręgowy w Z.
zaskarżonym wyrokiem z dnia 4 listopada 2003 r., w uzasadnieniu którego
stwierdził w szczególności, że: „powód nie złożył ani zażalenia na postanowienie o
zwrocie pozwu, mimo że był pouczony o tym prawie (k. 10), nie złożył również
wniosku o przywrócenie terminu do uzupełnienia braków formalnych pozwu."
W świetle powyższych ustaleń, w rozpoznawanej sprawie należało więc
wziąć pod uwagę, co następuje:
Po pierwsze – skoro jest poza sporem, że w dacie doręczenia powodowi
zarządzenia z dnia 24 marca 2000 r. o zwrocie wniesionego przezeń w dniu 8
marca 2000 r. pozwu, czyli w dniu 27 marca 2000 r., powód zwrócił się do Sądu z
pismem o przyjęcie kopii pozwu, której nie dostarczył w uprzednio wyznaczonym
terminie (do dnia 22 marca 2000 r.) i pismo to wpłynęło do Sądu w dniu 28 marca
2000 r., to oznacza to, iż wpłynęło ono do Sądu przed upływem siedmiodniowego
terminu do wniesienia zażalenia na zarządzenie o zwrocie pierwotnie wniesionego
pozwu, bowiem termin ten upływał dopiero w dniu 4 kwietnia 2000 r. (art. 394 § 1
pkt 1 i § 2 w związku z art. 130 § 1 k.p.c.), a tym samym pismo powoda z prośbą o
przyjęcie kopii pozwu wpłynęło do Sądu przed datą uprawomocnienia się
zarządzenia o zwrocie pozwu.
Po drugie – zważywszy na okoliczność, że powód działał wówczas bez
adwokata, a stosownie do dyspozycji § 331 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. – Regulamin wewnętrznego
urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 218 ze zm.) w wypadku,
gdy pracownik złoży pozew lub odwołanie do sądu „bez dołączenia odpisu dla
strony przeciwnej i nie usunie tego braku we wskazanym terminie, przewodniczący
8
wydziału może zarządzić sporządzenie przez sekretariat odpisu lub wyciągu” oraz
mając na uwadze dyrektywę prawną wskazującą na możliwość odformalizowania
pism procesowych pracownika w postępowaniu w sprawach pracowniczych (art.
466 k.p.c.), należało uznać, iż pismo powoda z dnia 27 marca 2000 r. wniesione do
Sądu wraz z kopią pozwu w dniu 28 marca 2000 r., a więc przed upływem
siedmiodniowego terminu do wniesienia zażalenia na zarządzenie o zwrocie
pozwu, czyniło zadość wymaganiom stawianym wnioskowi o przywrócenie terminu
do uzupełnienia pierwotnie wniesionego w tej sprawie pozwu z dnia 8 marca 2000
r. (art. 168 i art. 169 k.p.c.). W konsekwencji nie doszło do uprawomocnienia się
zarządzenia o zwrocie pozwu i dlatego właśnie Sąd Rejonowy na rozprawie w dniu
21 czerwca 2000 r. naprzód rozpytał powoda na okoliczność opóźnienia przezeń
uzupełnienia braku formalnego pozwu wniesionego w dniu 8 marca 2000 r.,
polegającego na doręczeniu jego odpisu (kopii) po terminie wyznaczonym do
uzupełnienia pozwu, a następnie – przyjmując jego wyjaśnienia do wiadomości –
podjął czynności w sprawie oraz przystąpił do jej merytorycznego rozpoznania i
przeprowadzenia postępowania dowodowego, które kontynuował na kolejnych
pięciu rozprawach.
Po trzecie – w tej sytuacji, w danym wypadku należy stanąć na stanowisku,
iż w rozpoznawanej sprawie: (a) złożone przez powoda przed Sądem wyjaśnienia
usprawiedliwiają opóźnienie jakiego dopuścił się on w związku z przekroczeniem
terminu do uzupełnienia pozwu i tym samym powstałe w tym zakresie uchybienie
terminu należało sanować, co uzasadniało przystąpienie przez Sąd do
merytorycznego rozpoznania pozwu wniesionego przez powoda w dniu 8 marca
2000 r. (art. 130 § 3 k.p.c.); (b) ponadto domniemywać należy, że złożone przed
Sądem wyjaśnienia powoda, dotyczące opóźnienia jakiego dopuścił się on w
związku z przekroczeniem terminu do uzupełnienia pozwu, Sąd potraktował
równocześnie jako zgłoszony ustnie do protokołu wniosek o przywrócenie terminu
do wniesienia pozwu (odwołania), który to termin Sąd postanowił przywrócić (art.
466 k.p.c. w związku z art. 265 k.p.) i w konsekwencji przystąpił do
merytorycznego rozpoznania pozwu wniesionego przez powoda powtórnie wraz z
pismem z dnia 27 marca 2000 r., które wpłynęło do Sądu w dniu 28 marca 2000 r.
9
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji.