Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 341/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Kazimierz Zawada
SSA Elżbieta Strelcow (sprawozdawca)
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa Spółdzielni Pracy "A."
przeciwko J.D.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 3 grudnia 2004 r.,
kasacji strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 stycznia 2004 r., sygn. akt [...],
1. oddala kasację.
2
2. zasądza od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego na rzecz
adwokata A.P. prowadzącego indywidualną kancelarię
adwokacką [...] kwotę 5400,00 (pięć tysięcy czterysta) złotych
tytułem kosztów nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej
stronie powodowej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
Powodowa Spółdzielnia Pracy „A.” w pozwie z dnia 21 października 1998
roku żądała zasądzenia od pozwanej J.D. odszkodowania, którego wysokość w
toku postępowania sprecyzowała na kwotę 250 000 złotych z ustawowymi
odsetkami od dnia 1 lipca 1999 roku.
Jako podstawę prawną żądania powódka wskazała przepisy art. 415 k.c.
i następnych wskazując, iż pozwana jako komornik sądowy w listopadzie 1991 roku
zajęła ruchomości powódki bez tytułu prawnego i mimo uchylenia czynności
egzekucyjnych postanowieniem Sądu Rejonowego w G. z dnia 15 czerwca 1992
roku zajętych ruchomości nie zwróciła.
Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa, zarzucając nie wykazanie
spełnienia przesłanek jej odpowiedzialności z art. 769 k.c., a nadto podniosła zarzut
przedawnienia roszczeń powódki.
Według dokonanych przez Sąd Okręgowy w G. ustaleń, komornik Sądu
Rejonowego w G. J.D., na wniosek Banku […] S.A., w listopadzie 1991 roku
wszczęła postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi „A.” S.A. Wniosek
egzekucyjny skierowany został do ruchomości dłużnika znajdujących się w jego
siedzibie w G. przy ulicy Z. Nr 10. Podczas dokonywania zajęcia ruchomości w
listopadzie 1991 roku w siedzibie dłużnika obecny był Prezes Zarządu dłużnika
3
Z.P., będący jednocześnie Prezesem Zarządu powódki. Z.P. oświadczył, że
ruchomości znajdujące się w pomieszczeniach biurowych dłużnika należą do
powódki, nie przedstawiając jednak na tę okoliczność żadnych dokumentów.
Komornik zajęte ruchomości oddał pod dozór osoby wskazanej przez wierzyciela.
W dniu 17 grudnia 1991 roku Z.P. okazał komornikowi dokumenty zakupu przez
powódkę zajętych ruchomości. W wyniku skargi na czynności komornika Sąd
Rejonowy w G. postanowieniem z dnia 15 czerwca 1992 roku w sprawie [...]/92
uchylił czynności egzekucyjne podjęte przez komornika po wpływie wniosku
egzekucyjnego w sprawie [...]/01. Postępowanie egzekucyjne w tej sprawie
komornik umorzył dnia 28 września 1992 roku na wniosek wierzyciela.
W stosunku do „A.” S.A. oraz powódki toczyły się też inne postępowania
egzekucyjne z wniosku innych wierzycieli, w toku których część zajętych
nieruchomości została w 1993 roku sprzedana w drodze licytacji.
Przy tych ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał, że jedyną podstawą
odpowiedzialności pozwanej stanowić może art. 769 § 1 k.p.c. Pozwana dokonała
zajęcia ruchomości powódki w ramach prowadzonego przeciwko „A.” S.A.
postępowania egzekucyjnego, a okoliczność, że powódka nie była dłużnikiem oraz
fakt, że Sąd Rejonowy w G. czynności komornika uchylił, nie miały zdaniem Sądu
Okręgowego znaczenia dla oceny podstawy prawnej zgłaszanego przez powódkę
roszczenia. Czynnościami, w wyniku których powódka doznała szkody było zajęcie
ruchomości. Powódka o czynnościach tych dowiedziała się w dniach ich dokonania,
tj. od dnia 26 listopada 1991 roku do dnia 10 stycznia 1992 roku, a zatem te daty
stanowią o początku biegu terminu przedawnienia roszczenia z art. 769 § 1 k.p.c.
W myśl art. 769 § 3 k.p.c., roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się
z upływem lat dwóch od dnia kiedy poszkodowany dowiedział się o czynności lub
zaniedbaniu komornika, z których szkoda wynikła. W tych warunkach podniesiony
przez pozwaną zarzut przedawnienia roszczenia powódki Sąd Okręgowy uznał za
uzasadniony, wobec czego wyrokiem z dnia 5 lipca 2002 roku powództwo oddalił.
Apelację od tego wyroku Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem z dnia 23 stycznia
2004 roku. Podzielając ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną dokonaną przez Sąd
I instancji, Sąd Apelacyjny wskazał, iż art. 769 k.p.c. stanowi lex specialis w
4
stosunku do art. 417 k.c. w zw. z art. 421 k.c. w wypadku, gdy czynność lub
zaniechanie komornika pozostaje w związku z prowadzoną przez niego sprawą
egzekucyjną. W ocenie Sądu Apelacyjnego, w przedmiotowej sprawie podstawy
odpowiedzialności komornika nie może stanowić art. 23 ustawy z dnia 23 sierpnia
1997 roku o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze
zmianami), bowiem przepis ten nie wyłącza stosowania art. 769 k.p.c. do
odpowiedzialności odszkodowawczej komornika sądowego jako organu
egzekucyjnego i solidarnej z nim odpowiedzialności Skarbu Państwa. Odnosząc się
do zarzutu apelującej o istnieniu związku przyczynowego między doznaną szkodą
a niezawiadomieniem powódki o terminie licytacji zajętych ruchomości, na której
mogłaby podnosić zarzuty z art. 853 § 2 k.p.c., Sąd Apelacyjny uznał, że
uzasadniałoby to odpowiedzialność komornika na podstawie art. 769 § 1 k.p.c.,
jednakże w tym wypadku termin przedawnienia z art. 769 § 3 k.p.c. rozpoczynałby
się w dniu 7 grudnia 1993 roku i upływał także przed wniesieniem powództwa
o odszkodowanie.
Sąd Apelacyjny uznał też, że nie zachodzą w sprawie przesłanki do ustalenia
faktu popełnienia przez pozwaną czynu przestępczego umyślnie, a tylko takie
ustalenie uzasadniałoby wyłączenie stosowania art. 769 § 3 k.p.c. i przyjęcie
dziesięcioletniego terminu przedawnienia roszczenia powódki na podstawie art. 442
§ 2 k.c. Wskazał przy tej ocenie Sąd Apelacyjny, iż w sprawie [...]/98 Sądu
Rejonowego w S., umorzonej wobec przedawnienia karalności objętego aktem
oskarżenia występku, pozwana oskarżona została o to, że działając jako komornik
Sądu Rejonowego w G. przekroczyła swoje uprawnienia w ten sposób, że dokonała
zajęcia ruchomości stanowiących majątek powódki oraz „A.” S.A. na podstawie
wyciągu z ksiąg bankowych Banku, który nie był bankiem w rozumieniu ustawy z
dnia 31 stycznia 1989 roku Prawo bankowe, czym spowodowała szkodę w mieniu
SP „A.” w łącznej kwocie nie mniejszej niż 21.456 złotych oraz w mieniu „A.” S.A.
nie mniej niż 660 złotych, tj. o czyn z art. 231 § 1 kk w zw. z art. 124 kk. Podkreślił
Sąd Apelacyjny, że w uzasadnieniu tego zarzutu podniesiono, m.in., że mimo
umorzenia postępowania egzekucyjnego pozwana nie wydała zajętych ruchomości
powódce, bowiem służyły one do zabezpieczenia wniosków innych wierzycieli, przy
czym, wbrew wymogom art. 851 k.p.c., nie dokonała nowego zajęcia, ani nie
5
zawiadomiła dłużnika o ponownym zajęciu ruchomości. W tych okolicznościach,
zważywszy też na rozbieżną w dacie powstania szkody praktykę co do
prowadzenia egzekucji w oparciu o bankowe tytuły wykonawcze, Sąd Apelacyjny
doszedł do przekonania, że nie zachodzą przesłanki do ustalenia faktu popełnienia
przez pozwaną czynu przestępczego umyślnie, a zatem zastosowanie art. 769 § 3
k.p.c. nie podlega wyłączeniu. Twierdzenia powódki o umyślnym, celowym
działaniu pozwanej w sytuacji wielości egzekucji (w których także powódka
występowała jako wierzyciel) nie zostały zdaniem Sądu Apelacyjnego poparte
dowodami, zaś uchybienie w toku jednej z prowadzonych egzekucji pozostało w
istocie bez wpływu na bieg innych spraw. Nadto powódka, należycie zorientowana
o toku egzekucji w 14 prowadzonych postępowaniach egzekucyjnych, mogła
zdaniem Sądu Apelacyjnego zapobiec szkodzie za pomocą właściwych,
dostępnych w toku postępowania egzekucyjnego środków procesowych. Powódka
tego nie uczyniła, poprzestając na wzywaniu pozwanej do naprawienia szkody już
w maju i lipcu 1992 roku, wniesieniu powództwa przeciw pozwanej w 1993 roku
(postępowanie w tej sprawie umorzone zostało po upływie trzyletniego okresu
zawieszenia wywołanego brakiem możliwości nadania sprawie dalszego biegu z
przyczyn leżących po stronie powodowej) oraz złożeniu wniosku o ściganie
pozwanej w postępowaniu karnym (w 1996 roku).
Z tych przyczyn, nie podzielając też zarzutów procesowych, Sąd Apelacyjny
uznał apelację za nie uzasadnioną i z mocy art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.
Kasacja powódki oparta została na podstawie art. 3931
pkt 1 k.p.c.
W ramach tej podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuciła naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 442 § 2 k.c.
oraz art. 769 § 3 k.p.c., polegające na uznaniu, że roszczenie powódki jest
przedawnione, podczas gdy szkoda powódki została wyrządzona przez pozwaną
na skutek przestępstwa popełnionego podczas wykonywania funkcji komornika.
W oparciu o ten zarzut skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i przekazanie sprawy właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
W pierwszej kolejności zauważyć trzeba, że kwestionowane kasacją
rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego z dnia 23 stycznia 2004 roku oparte zostało na
6
przepisie art. 769 k.p.c., który to przepis wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 20 stycznia 2004 roku, SK 26.03, OTK A-2004/1/3 (sentencja ogłoszona
27 stycznia 2004 roku – Dz.U. Nr 11, poz. 101) uznany został za sprzeczny z art.
77 ust. 1 Konstytucji. W stanie prawnym ukształtowanym tym wyrokiem podstawy
prawnej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem
działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności przez komornika
egzekucyjnych upatrywać można w art. 417 k.c. bądź w przepisie art. 23 ust. 1
ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.).
Przewidziana zaś w art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku
o komornikach sądowych i egzekucji odpowiedzialność odszkodowawcza
komornika za szkodę wyrządzoną w toku egzekucji przed 1 września 2004 roku jest
odpowiedzialnością deliktową za działania niezgodne z prawem. Gdy chodzi więc
o termin przedawnienia roszczenia dochodzonego w rozpoznawanej sprawie, w grę
wchodzi termin przewidziany w art. 442 k.c. Zasadniczy termin przedawnienia
roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z czynu niedozwolonego to trzy lata od
dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej do
jej naprawienia (art. 442 § 1 zdanie pierwsze). W każdym jednak wypadku – jak to
wynika ze zdania drugiego art. 442 § 1 k.c. – roszczenie przedawnia się z upływem
lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
Zaostrzony, wydłużony termin przedawnienia z art. 442 § 2 k.c. znajduje
zastosowanie wówczas, gdy szkoda wynikła ze zbrodni lub występku. Sąd
zastosuje więc art. 442 § 2 k.c. gdy ustali fakt popełnienia zbrodni lub występku
jako przyczyny szkody.
Odnosząc się do zarzutu kasacji opartej na podstawie kasacyjnej z art. 3931
pkt 1 k.p.c., wskazać należy, że podstawę tę mogą stanowić tylko te błędy, przy
których wadliwe rozumowanie sędziego dotyczy sfery prawnej. Skarżąca
zarzucając w kasacji naruszenie art. 442 § 2 k.c. odwołuje się zarówno do błędnej
wykładni tego przepisu jak i niewłaściwego jego zastosowania. Błędna wykładnia
normy prawnej polega na błędnym rozumieniu jej treści lub znaczenia. Sąd
Apelacyjny prawidłowo zinterpretował treść art. 442 § 2 k.c. przyjmując, ze mógłby
on mieć zastosowanie w przypadku ustalenia, że pozwana dopuściła się
przestępstwa. Skarżąca nie zarzuca jednak błędnej wykładni art. 442 § 2 k.c. skoro
7
naruszenie tego przepisu upatruje w uznaniu, że roszczenie powódki jest
przedawnione na podstawie art. 769 § 3 k.p.c., podczas gdy jej zdaniem szkoda
została wyrządzona na skutek przestępstwa pozwanej. W istocie więc skarżąca
zarzuca naruszenie prawa materialnego na skutek niezastosowania art. 442 § 2
k.c. do konkretnego stanu faktycznego, pomimo istnienia podstaw do dokonania
subsumcji. Rzecz jednak w tym, że Sąd II instancji nie dokonał w sprawie ustalenia,
że przyczyną szkody jest fakt zbrodni lub występku. Wręcz przeciwnie, Sąd uznał,
że w świetle zgromadzonego materiału dowodowego brak jest podstaw do
przypisania pozwanej popełnienia przestępstwa o jakim mowa w art. 442 § 2 k.c.
Nie popełnił więc Sąd Apelacyjny błędu w subsumcji, skoro ustalony stan faktyczny
nie odpowiada hipotezie art. 442 § 2 k.c., którego zastosowania domaga się
skarżąca, utrzymując, wbrew stanowisku Sądu, że zgromadzony w sprawie
materiał dowodowy pozwalał na ustalenie, że szkoda wynikła z przestępstwa
pozwanej. Błędu w subsumcji nie można skutecznie dowodzić przez
kwestionowanie prawidłowości dokonanych przez Sąd ustaleń faktycznych
(porównaj wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1999 roku III CKN 206/98
OSNC 1999/10/183). Krytyka ustaleń faktycznych Sądu II instancji może opierać
się na wykazaniu, że przy ich dokonaniu doszło do naruszenia konkretnych
przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik tych ustaleń. Skarżący
nie oparł kasacji na podstawie art. 3931
pkt 2 k.p.c. ani nawet nie wskazywał
żadnych konkretnych przepisów postępowania, których naruszenia dopuścił się
Sąd II instancji, wobec czego dla oceny trafności zarzutu naruszenia prawa
materialnego miarodajny jest stan faktyczny sprawy będący podstawą wydania
zaskarżonego wyroku. W świetle tych ustaleń uprawniony jest wniosek, że szkoda
powódki jest wynikiem niezgodnych z prawem działań pozwanej w toku egzekucji,
nie noszących cech przestępstwa. Roszczenie powódki przedawnia się więc –
zgodnie z zasadą z art. 442 § 1 k.c. – w terminie trzech lat od daty dowiedzenia się
o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. W rozpoznawanej sprawie jest
niesporne, że powódka już w maju 1992 roku wzywała pozwaną do naprawienia
szkody co oznacza, że w tym czasie wiedziała zarówno o szkodzie jak i o osobie
obowiązanej do jej naprawienia. W dacie wytoczenia powództwa o naprawienie
szkody roszczenie powódki było więc przedawnione.
8
Z przytoczonych względów uznać należało, że we wniesionej przez powódkę
kasacji brak jest usprawiedliwionej podstawy, dlatego uległa ona oddaleniu z mocy
art. 39312
k.p.c.