Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 251/04
POSTANOWIENIE
Dnia 14 stycznia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z wniosku J. G., L. G., Z. G., M. G., A. G., J. G., P. G., D. G., M. G., I. G., M.
L., M. G., T. R., Z. R. i K. R.
przy uczestnictwie Gminy K., M. H., J. C., A. R., S. B., W. J., A. N., M. K., J. H., Z. H., Z.
N., S. P., H. P., B. J. i B. B.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na rozprawie w dniu 14 stycznia 2005 r.,
kasacji wnioskodawcy J. G. od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 6
października 2003 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala kasację i zasądza od Jacka G. na rzecz M. H. kwotę 1200 (jeden tysiąc
dwieście) zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
J. G. i N. G. we wniosku złożonym w dniu 6 marca 1995 r. domagali się
stwierdzenia, że z dniem 1 kwietnia 1994 r. nabyli przez zasiedzenie własność
nieruchomości położonej w K. przy ul L., składającej się z dwóch działek oznaczonych
obecnie numerami (...)/2 (poprzednio (...)/21, (...)/18, (...)/16, (...)/14) o obszarze 0,4381
ha i (...)/1 (poprzednio (...)/20) o obszarze 0,5359 ha.
Twierdzili, że J. G. objął nieruchomość w samoistne posiadanie co do jej części w
1946 r., zaś co do dalszej części w 1958 r. Podali, że te same działki były przedmiotem
postępowania w sprawie z wniosku J. G. o stwierdzenie nabycia własności przez
2
zasiedzenie i wówczas Sąd Powiatowy w K. postanowieniem z dnia 18 stycznia 1974 r.
sygn. akt Ns (...) oddalił wniosek jako przedwczesny przyjmując, że co do części
nieruchomości termin zasiedzenia upłynąłby nie wcześniej niż z końcem 1976 r., zaś co
do pozostałej jej części w dniu 1 stycznia 1985 r. Twierdzili nadto, że po oddaleniu
wniosku byli nadal samoistnymi posiadaczami przedmiotowej nieruchomości, a
wymagany okres dla jej zasiedzenia upłynął z dniem 1 kwietnia 1994 r.
Po śmierci wnioskodawców w ich miejsce w sprawie wstąpili ich następcy prawni.
W związku z częściowym umorzeniem postępowania w następstwie częściowego
cofnięciu wniosku oraz dalszej jego modyfikacji przedmiotem postępowania pozostały
działki nr (...)/1, (...)/2, (...)/3, (...)/5 i (...)/11 zaznaczone na mapie sytuacyjnej przyjętej
do ewidencji Rejonowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjno – Kartograficznej w dniu
14 marca 1977 r., o łącznej powierzchni 1,6741 ha. W obecnej ewidencji działkom (...)/1
i (...)/2 odpowiadają działki (...)/9, (...)/10, działce nr (...)/3 odpowiada działka nr 4(...),
działce (...)/5 odpowiadają działki nr (...)/1 i (...)/4, a działce (...)/11 działka nr (...)/7.
Sąd Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 31 października 2001 r. oddalił
wniosek.
Odnośnie do działek nr (...)/9 i (...)/10 wniosek uznał za bezprzedmiotowy, gdyż
działki te wchodzą w skład drogi publicznej – ulicy S., a tym samym są niezdatne do
zasiedzenia. Za bezsporną uznał okoliczność posiadania przez J. G. przedmiotowej
nieruchomości bez tytułu prawnego i w złej wierze. Ustalając stan posiadania spornych
działek przyjął, że północną części nieruchomości, odpowiadająca działce nr (…) na
planie mierniczego przysięgłego S. S. [akta Ns (...)], która między innymi odpowiada
działce (...)/7, obejmującej dawne place nr (...)3, (...)4, (...)5, J. G. objął ją w posiadanie
w 1958 r, natomiast cześć południową obejmującą dawne place nr (...)1, (...)2 i (…)3
objął w posiadanie dopiero w 1968 r. W posiadanie pozostałej części nieruchomości
[działki 4. 5 i 6 - w skład których wchodzą działki nr (...)/4, (...)/1, (...)/10, oraz część
działki nr 4(…)] wchodził sukcesywnie, jednak jego posiadanie datuje się nie wcześniej
niż na rok 1947. W odniesieniu do działek nr (...)/1, (...)/4 i (...)/7 ustalił, że decyzją
Prezydenta Miasta K. z dnia 31 marca 1978 r. wywłaszczone one zostały na rzecz
Skarbu Państwa. Decyzją z dnia 28 marca 1994 r. Wojewoda X. stwierdził nabycie przez
Gminę K. z mocy prawa działek gruntu oznaczonych nr (...)/1 i (...)/2. Gmina nabyła w
tym czasie własność nieruchomości oznaczonej nr 4(...). Odnośnie do wszystkich
działek objętych wnioskiem uznał, że posiadanie J. i N. G. nie miało charakteru
samoistnego, a było posiadaniem zależnym zbliżonym do użytkowania w zastępstwie
3
właściciela. Posiadanie takie nie jest przesłanką zasiedzenia. Odmienne stanowisko w
tym zakresie wyrażone przez Sąd Powiatowy w poprzedniej sprawie o zasiedzenie,
uznał za niewiążące w obecnym postępowaniu z uwagi na oddalenie w niej wniosku.
Stwierdził przy tym, że Sąd Powiatowy badał wówczas przede wszystkim okres
posiadania, a nie jego charakter. Wskazał, że o samoistnym posiadaniu nie może
świadczyć wybudowanie przez J. G. budynku, wprawdzie zasiedlonego, jednak w istocie
będącego wzniesionym bez zezwolenia budynkiem gospodarczym, jedynie
przystosowanym do zamieszkania. Przeciwko odmiennym twierdzeniom wnioskodawcy
przemawia już sam fakt popływania się przez J. G. na zawartą z poprzednim
właścicielem umowę przedwstępną, z której wywodził on prawo do władania gruntem.
Stwierdził, że akty świadczące o tym, iż uważał się za właściciela nieruchomości
wnioskodawca zaczął wykonywać dopiero od 1967 r. Nie był też traktowany jako
właściciel w postępowaniu wywłaszczeniowym.
Postanowienie to zaskarżył apelacją wnioskodawca J. G. w oparciu o zarzut
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i 365 § 1 k.p.c. na skutek poczynienia przez Sąd
Rejonowy, odnośnie do charakteru posiadania jego poprzedników prawnych, ustaleń
odmiennych niż przyjęte poprzednio przez Sąd Powiatowy.
Przy rozpoznawaniu apelacji przez Sąd Okręgowy w K. powstało zagadnienie
prawne dotyczące kwestii czy i w jakim zakresie sąd rozpoznający ponowny wniosek o
stwierdzenia zasiedzenia, złożony po zmianie okoliczności sprawy, jest związany
ustaleniami dokonanymi w poprzednim postępowaniu, w którym oddalono wniosek.
Rozstrzygając przedstawione zagadnienie uchwałą z dnia 12 marca 2003 r. (sygn. akt.
III CZP 97/02) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż prawomocne oddalenie wniosku o
stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości nie stoi na przeszkodzie – w wypadku zmiany
okoliczności (art. 523 zd. 2) – wniesieniu ponownego wniosku w tym przedmiocie. W
sprawie wszczętej ponownie sąd ten nie jest związany ustaleniami wynikającymi z
uzasadnienia postanowienia oddającego wniosek w takim zakresie w jakim nie miały
one znaczenia dla rozstrzygnięcia. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy stwierdził
między innymi, że jeżeli sąd oddala wniosek o stwierdzenie zasiedzenia z powodu braku
upływu terminu posiadania, to rozstrzyga jedynie o nieistnieniu tej przesłanki roszczenia,
a nie o tym, czy posiadanie miało charakter samoistny, czy też nie. Nawet jeżeli sąd
dokonuje ustaleń faktycznych dla potrzeb oceny charakteru posiadania, lecz w wyniku
innych ustaleń przyjmuje, że nie upłynął czas niezbędny do zasiedzenia i z tego powodu
4
oddala wniosek, to i tak ustalenia faktyczne służące do oceny charakteru posiadania
okazują się bezprzedmiotowe z punktu widzenia rozstrzygnięcia wniosku.
Kierując się stanowiskiem uchwały Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu
Rejonowego, iż w toku postępowania nie był on związany wcześniejszymi ustaleniami
Sądu Powiatowego, co do charakteru posiadania J. i N. G.. Sąd Okręgowy
zaakceptował ustalenia Sądu Rejonowego, zgodnie z którymi J. G. obejmował
przedmiotową nieruchomość w posiadanie etapami i dopiero w 1968 r. stał się
posiadaczem całej nieruchomości, za wyjątkiem działek nr (...)/9, (...)/10, 4(...)/1.
Przychylił się do stanowiska Sądu Rejonowego, że J. G. nie był samoistnym
posiadaczem przedmiotowej nieruchomości, ale tylko w odniesieniu do okresu sprzed
1968 r. Ocenę te oparł na uznanych za niewadliwe ustaleniach Sądu pierwszej instancji,
z których wynika, że na podstawie orzeczenia Sądu Grodzkiego w K. i protokołu z 8
lipca 1946 r. Todrys Hersowitz wprowadzony został w posiadanie całej przedmiotowej
nieruchomości. Wymieniony, zamieszkując w Izraelu, interesował się nią także w
późniejszym okresie, w 1962 r. zwracał się do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w
K. o nadesłanie informacji o jej stanie. J. G. dopiero w lutym 1967 r. zwrócił się o
umieszczenie go w rejestrze podatku gruntowego i do 1968 r. podatków tych nie płacił.
W postępowaniu wywłaszczeniowym uczestniczył jako użytkownik działek nr (...)/5
(dawne (...)/1 i (...)/4) oraz (...)/11 (dawna (...)/7). Z protokołu oględzin biegłego dla
celów tego postępowania z dnia 18 stycznia 1978 r. wynika, że najstarsze nasadzenia
na działce (...)/11 miały wówczas 8 lat, zaś na działce (...)/5 18 lat. Zabudowa działek
została dokonana w latach 70 - tych, bez zezwolenia. Decyzja o jej rozbiórce została
uchylona 24 maja 1978 r. tylko dlatego, że działki nr (...)/5 i (...)/11 zostały
wywłaszczone z dniem 31 marca 1978 r. na rzecz Skarbu Państwa.
Zdaniem Sądu Okręgowego samoistne posiadanie małżonków G. od 1 stycznia
1968 r. nie mogło doprowadzić do zasiedzenia działek nr (...)/5 oraz nr (...)/11 ponieważ
20-letni termin ich zasiedzenia upłynąłby w dniu 1 stycznia 1988 r., a już w 1978 stały
się one własnością Skarbu Państwa. Przepis art. 177 k.c. wprowadził zakaz zasiedzenia
nieruchomości państwowych, który obowiązywał do jego uchylenia w 1990 r.
Małżonkowie G. byli posiadaczami w złej wierze. Zmiana przepisu art. 172 k.c.
dokonana w 1990 r. spowodowała przedłużenie terminu zasiedzenia w złej wierze do 30
lat. W tej sytuacji, termin zasiedzenia liczony od 1990 r. i skrócony do 15 lat - zgodnie z
art. 10 ustawy zmieniającej k.c. - upłynie w 2005 r.
5
Odnośnie do działek nr (...)/9, (...)/10 i 4(...)/1, Sąd Okręgowy podzielił ustalenia
Sądu Rejonowego, że latach 1950 do 1970 część nieruchomości Todrysa Hesowitza
objęta został we władanie przez Skarb Państwa z przeznaczeniem pod rozbudowę ulicy
i infrastruktury. W tej części nieruchomość nie pozostawała w faktycznym władaniu
małżonków G., którzy nie będąc jej posiadaczami, nie mogli jej nabyć na własność przez
zasiedzenie. Działki nr (...)/9 i (...)/10 włączone zostały do ulicy Spokojnej, która
urządzona została w 1994 r, zaś działka nr 4(...)/1 nie ma żadnych urządzeń i nie jest
uprawiana.
Z tych przyczyn Sąd Okręgowy oddalił apelację.
W kasacji wniesionej przez wnioskodawcę J. G. skarżący zarzucił:
- naruszenie prawa materialnego – art. 172 k.c. polegające na jego błędnym
zastosowaniu, skoro posiadanie w przypadku działki (...)/1 rozpoczęło się z końcem
1946 r., zaś co do działki (...)/2 rozpoczęło się 1 stycznia 1958 r.
- naruszenie przepisów postępowania – art. 233 k.p.c. oraz art. 390 § 2 k.p.c.,
jeżeli z uchwały Sądu Najwyższego podjętej w tej sprawie wynika, iż rozstrzygnięcie w
poprzedniej sprawie Ns (...) b. Sądu Powiatowego w K. co do początku biegu
zasiedzenia jest prawomocne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadnie podnosi skarżący, iż na tle przytoczonych motywów rozstrzygnięcia
Sądu pierwszej instancji, występują istotnie różnice w zakresie ustaleń faktycznych
dotyczących daty objęcia w posiadanie przedmiotowej nieruchomości przez J. G., w
stosunku do ustaleń dokonanych przez Sąd Powiatowy w K. w sprawie Ns (...).
Przedmiot obu tych spraw był tożsamy. W sprawie Sądu Powiatowego wniosek został
oddalony częściowo wobec jego bezzasadności, zaś w pozostałej części jako
przedwczesny. W zakresie tego drugiego rozstrzygnięcia Sąd Powiatowy ustalił, że
wnioskodawca objął w posiadanie samoistne przedmiotową nieruchomość, za wyjątkiem
placów nr (...)1, (...)2, 3(…), (...)4 i (...)5 nie wcześniej niż z końcem 1946 r., a termin
zasiedzenia przez niego tej nieruchomości upłynęłaby nie wcześniej niż z końcem 1976
r. Z kolei termin zasiedzenia przez wnioskodawcę placów oznaczonych nr (...)1, (...)2,
(...)3, którego bieg rozpoczął się od objęcia ich w samoistne posiadanie w 1958 r.
upłynąłby 1 stycznia 1985 r. Natomiast zgodnie z ustaleniami jakie zapadły przed
Sądem Rejonowym w obecnej sprawie cześć południową nieruchomości, obejmującą
dawne place nr (...)1, (...)2 i (...)3 w J. G. objął w posiadanie dopiero w 1968 r., a
6
pozostałą jej część nie wcześniej niż w 1947 r. W 1958 r. objął natomiast w posiadanie
place nr (...)4 i (...)5.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego podjętą w niniejszej sprawie, Sąd
rozpoznając obecny wniosek był związany ustaleniami Sądu Powiatowego odnośnie do
daty objęcia w posiadanie przedmiotowej nieruchomości, jako dotyczącymi faktów
stanowiących podstawę poprzedniego rozstrzygnięcia. Dokonana przez Sąd Rejonowy
zmiana ustaleń faktycznych w tym zakresie, z naruszeniem powyższej zasady,
ostatecznie jednak pozostała bez wpływu na treść jego rozstrzygnięcia, gdyż oddalenie
wniosku było następstwem uznania, że posiadanie N. i J. G. nie miało charakteru
samoistnego, a posiadanie zależne nie jest przesłanką zasiedzenia.
Także Sąd Okręgowy podzielając ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji w
omawianym zakresie uchybił wynikającej z art. 390 § 2 k.p.c. zasadzie związania
uchwałą Sądu Najwyższego rozstrzygającą w danej sprawie zagadnienie prawne.
Jednak w świetle motywów zaskarżonego postanowienia o oddaleniu apelacji w części
oddalającej wniosek o stwierdzenie zasiedzenia działek (...)/4, (...)/7, (...)/1 (obecnie
skomunalizowanych) zadecydowała zmiana kwalifikacji posiadania wnioskodawców w
stosunku do przyjętej zarówno przez Sąd Rejonowy jak i w pierwotnym postępowaniu o
zasiedzenie przez Sąd Powiatowy, które Sąd Okręgowy uznał za samoistne dopiero od
1968 r. W jej też następstwie, a nie w konsekwencji zmiany ustaleń faktycznych Sąd ten
przyjął, że bieg terminu zasiedzenia rozpoczął się dopiero od tej daty, a tak liczony
termin nie upłynął w dacie orzekania.
Odnośnie zaś pozostałych działek Sąd Okręgowy ustalił, że najpóźniej w latach
70 - tych przeszły one we władanie Skarbu Państwa i weszły w skład drogi oraz terenu
przeznaczonego na drogę, do tego zaś czasu nie upłynął termin zasiedzenia ich przez
pierwotnych wnioskodawców.
Stanowisko cytowanej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r., którą
Sąd Najwyższy jest związany przy rozpoznawaniu kasacji, nie daje równocześnie
podstaw do podważenia, na podstawie sformułowanych w niej zarzutów, przyjętej przez
Sąd Okręgowy kwalifikacji posiadania w okresie do 1968 r. jako zależnego także z
uwagi na odmienną ocenę tej kwestii przez Sąd Powiatowy.
Z powyższych względów orzeczono o oddaleniu kasacji (art. 39312
k.p.c. w zw. z
art. 13 § 2 k.p.c.).