Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 532/04
POSTANOWIENIE
Dnia 13 kwietnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Lech Walentynowicz
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych - Oddział Terenowy w W.
przeciwko R. S., G. S., M. S. i U. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 13 kwietnia 2005 r.,
kasacji strony powodowej od postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 25 maja 2004 r.,
sygn. akt I ACz (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 25 maja 2004 r. oddalił zażalenie na
postanowienie o odrzuceniu pozwu, podzielając stanowisko Sądu Okręgowego, który
uznał, że zawarty w umowie łączącej strony zapis na sąd polubowny jest skuteczny. Sąd
Apelacyjny podkreślił, że zakres udzielania pełnomocnictw przez Prezesa Agencji
Własności Rolnej Skarbu Państwa w dacie zawarcia umowy zawierającej zapis na sąd
polubowny określony został w § 22 – 24 statutu Agencji. Statut ten nadany został
Agencji rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 marca 1992 r. w sprawie
nadania statutu Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, dalej jako „rozporządzenie z
dnia 16 marca 1992 r.” (Dz. U. Nr 24, poz. 104 ze zm.) wydanym na podstawie art. 7
ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami
rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 107, poz. 464 ze
2
zm.) i są to uregulowania szczególne w stosunku do art. 98 k.c. Według tego statutu
dyrektorzy Oddziałów Terenowych Agencji działają na podstawie pełnomocnictw
ogólnych, a jedynie w sprawach opisanych w § 23 i 24 statutu wymagane jest udzielenie
pełnomocnictwa szczególnego. Wśród takich spraw nie została wymieniona czynność
prawna jaką jest umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego
(zapis na sąd polubowny). Dyrektor Oddziału Terenowego Agencji w W. mógł zatem – w
ramach udzielonego mu pełnomocnictwa ogólnego – zawrzeć umowę przewidującą
zapis na sąd polubowny.
We wniesionej od tego postanowienia kasacji powodowa Agencja podniosła
zarzut naruszenia art. 98 k.c. i § 22-24 w zw. z § 27 statutu Agencji przez błędną ich
wykładnię polegającą na uznaniu, że Dyrektor Oddziału Terenowego Agencji Własności
Rolnej Skarbu Państwa mógł skutecznie na podstawie pełnomocnictwa ogólnego
udzielonego przez Prezesa Agencji dokonać zapisu na sąd polubowny.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Niezależnie od przyjętej kwalifikacji zapisu na sąd polubowny (czynność
materialnoprawna, czynność procesowa, czynność o charakterze mieszanym, umowa
sui generis) w każdym wypadku, w zakresie nie unormowanym w art. 697 i 698 k.p.c.,
do zapisu na sąd polubowny dopuszcza się stosowanie (bezpośrednie ewentualnie
"subsydiarne") przepisów kodeksu cywilnego. Do pełnomocnictwa obejmującego
umocowanie do uczynienia zapisu na sąd polubowny mają więc zastosowanie przepisy
kodeksu cywilnego o przedstawicielstwie (art. 95 -109 k.c.).
W najnowszych wypowiedziach w doktrynie oraz w judykaturze kwestionuje się
prezentowane wcześniej stanowisko, że do udzielenia pełnomocnictwa do uczynienia
zapisu na sąd polubowny nie jest wystarczające pełnomocnictwo ogólne, ale potrzebne
jest pełnomocnictwo szczególne.
Artykuł 98 k.c. – w przeciwieństwie do art. 95 k.z. - nie rozstrzyga, czy czynienie
zapisów na sąd polubowny jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu.
Dopiero uznanie, że uczynienie zapisu na sąd polubowny jest czynnością
przekraczającą zakres zwykłego zarządu, uzasadniałoby przyjęcie, że do umocowania
do dokonania tej czynności nie wystarcza pełnomocnictwo ogólne. Ponieważ ustawa nie
wymaga pełnomocnictwa do uczynienia indywidualnie określonego zapisu na sąd
polubowny (pełnomocnictwa szczególnego), wystarczałoby pełnomocnictwo obejmujące
umocowanie do czynienia zapisów na sąd polubowny (pełnomocnictwo rodzajowe).
3
Dla rozstrzygnięcia o zasadności kasacji nie jest jednakże potrzebne ustalenie,
czy uczynienie zapisu na sąd polubowny - w każdej sytuacji, czy też w konkretnym
przypadku - jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Kwestia
udzielania pełnomocnictw przez Prezesa Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa
uregulowana jest bowiem odrębnie i w oderwaniu od podziału czynności prawnych na
czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczające ten zakres.
Stosownie do art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o
gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 57, poz. 299 ze zm.) Agencją Własności Rolnej Skarbu
Państwa kieruje Prezes i reprezentuje ją na zewnątrz. Udzielaniu przez Prezesa Agencji
pełnomocnictw dyrektorom oddziałów terenowych poświęcony jest dział III statutu
Agencji. Statut ten, jako nadany rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 16
marca 1992 r. w sprawie nadania statutu Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (Dz.
U. Nr 24, poz. 104 ze zm.), wydanym na podstawie art. 7 ust. 1 wymienionej wyżej
ustawy, stanowi akt prawa powszechnie obowiązującego (art. 87 ust. 1 Konstytucji RP).
Paragraf 22 statutu stanowi, że prezes Agencji może udzielać dyrektorom oddziałów
terenowych pełnomocnictw ogólnych do dokonywania wszelkich czynności prawnych, z
zastrzeżeniem § 23. Paragraf 23 wymienienia w pięciu punktach czynności prawne,
które wymagają odrębnego pełnomocnictwa. Według § 24 Prezes Agencji może udzielić
odrębnego pełnomocnictwa do dokonywania poszczególnych czynności prawnych
również w sprawach, o których mowa w art. 27 ustawy. Sformułowania użyte w § 23 i 24
statutu oznaczają, że przepisy te wymieniają czynności, do dokonywania których nie jest
wystarczające pełnomocnictwo ogólne, ale wymagane jest "odrębne pełnomocnictwo do
dokonywania poszczególnych czynności prawnych", a zatem pełnomocnictwo
szczególne. Czynności prawne wymienione w tych postanowieniach statutu oznaczone
zostały według ich rodzaju i nie ma wśród nich czynności polegającej na czynieniu
zapisów na sąd polubowny. Należy zauważyć że są to czynności wykonywane w
ramach ustawowych zadań Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, wyróżnione ze
względu na wartość ich przedmiotu i ich znaczenie gospodarcze. Do czynności tych nie
zostały zaliczone niektóre czynności tradycyjnie uznawane za czynności przekraczające
zakres zwykłego zarządu jak np. sprzedaż nieruchomości, jeżeli jej powierzchnia nie
przekracza 50 ha (§ 23 pkt 1), czy wydzierżawienie nieruchomości, jeżeli jej
powierzchnia nie przekracza 500 ha (§ 23 pkt 3).
4
Zakres regulacji dotyczącej udzielania pełnomocnictw przez Prezesa Agencji
Własności Rolnej Skarbu Państwa zawartej w § 22-24 statutu Agencji odpowiada
zakresowi regulacji objętej art. 98 k.c. Jednakże treść tej regulacji wskazuje, że jest to
uregulowanie inne. Jako zawarte w przepisach szczególnych w stosunku do przepisu
art. 98 k.c., wyłącza jego zastosowanie. Zresztą wynika to z § 27 statutu, który stanowi,
że w sprawach nie uregulowanych statutem do udzielania pełnomocnictw mają
zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o przedstawicielstwie. W zakresie regulacji
objętej § 22-24 statutu nie ma więc zastosowania art. 98 k.c. Pogląd taki wyrażony w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2002 r., II CKN 1143/00 (LEX nr 53286)
należy podzielić. Wbrew stwierdzeniom przedstawionym w kasacji stanowisko to nie
pozostaje w sprzeczności z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2002 r., III CZP
8/02, (OSNC 2002, nr 11, poz. 133), zgodnie z którą pełnomocnictwo ogólne nie jest
wystarczające do sporządzenia zapisu na sąd polubowny. Powołana uchwała podjęta
została w następstwie dokonanej wykładni i analizy przepisów kodeksu cywilnego o
pełnomocnictwie i stanowi odpowiedź na ogólnie przedstawione zagadnienie prawne
„Czy sporządzenie przez pełnomocnika zapisu na sąd polubowny możliwe jest tylko w
razie udzielenia przez mocodawcę pełnomocnictwa szczególnego (art. 98 zdanie drugie
k.c.)”.
Powyższe rozważania prowadzą do konkluzji, według której do umocowania
dyrektora oddziału terenowego Agencji Rolnej Skarbu Państwa przez jej Prezesa do
uczynienia zapisu na sąd polubowny wystarczające jest pełnomocnictwo ogólne. Należy
dodać, że uregulowanie prawne, z którego wynika to stwierdzenie, odpowiada
potrzebom obrotu gospodarczego w którym uczestniczy Agencja Własności Rolnej
Skarbu Państwa i jest zgodne z wypowiedziami wyrażonymi w piśmiennictwie z
powołaniem się na praktykę sądów w niektórych krajach, co do braku potrzeby
udzielania pełnomocnictwa szczególnego do uczynienia zapisu na sąd polubowny w
sytuacji, gdy pełnomocnik legitymuje się pełnomocnictwem ogólnym, obejmującym
dokonanie czynności, w związku z którą spory mogące powstać w przyszłości strony
poddają pod rozstrzygnięcie sądu polubownego.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 39312
k.p.c. w zw.
z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. 2005 r. Nr 13,
poz. 98).