Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 73/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 sierpnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Agencji Nieruchomości Rolnych przeciwko
Zakładom Rolnym "S.(...)" Spółce z o.o. w S. o wydanie nieruchomości, po rozpoznaniu
na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 11 sierpnia 2005 r., kasacji strony pozwanej od
wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 8 października 2004 r., sygn. akt II Ca (...),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w W. do
ponownego jej rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za instancję
kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy - zaskarżonym wyrokiem - zmienił orzeczenie Sądu Rejonowego i
uwzględnił w całości powództwo oraz orzekł o kosztach procesu za obie instancje.
W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia przytoczył ustalenia Sądu pierwszej instancji
z których wynika, że strony zawarły dnia 1 października 1995 r. umowę dzierżawy na
czas oznaczony 10 lat spornej nieruchomości rolnej o powierzchni 159,18 ha. Działając
w imieniu i na rzecz powodowej Agencji Spółka „A.(...)„ poinformowała pozwany Zakład
2
Rolny o zamiarze zbycia tej nieruchomości i wniosła o rozwiązanie umowy dzierżawy za
porozumieniem stron. Strona pozwana nie była zainteresowana - wobec braku zasobów
finansowych - nabyciem dzierżawionej nieruchomości. Prowadziła rozmowy z
pełnomocnikiem Agencji W. P. mające na celu uregulowanie stosunków z przyszłym
nabywcą przez zawarcie umowy dzierżawy spornej nieruchomości na następne 10 lat.
Takiej treści oświadczenie wobec dzierżawcy złożył także M. M. ubiegający się o
nabycie tej nieruchomości. Dnia 22 czerwca 2001 r. Zarząd pozwanego Zakładu
Rolnego złożył oświadczenie, że nie korzysta z przysługującego tej stronie prawa
pierwokupu i wyraża zgodę na rozwiązanie umowy dzierżawy pod warunkiem
skutecznego przetargu. Dzień podpisania protokołu uzgodnień z przeprowadzonego
przetargu z przyszłym nabywcą nieruchomości wyznaczał datę skutecznego przetargu.
W wyniku przeprowadzonego przetargu nabywcą ustalony został M. M. Protokół z tego
przetargu sporządzony został 16 lipca 2001 r., a dnia 2 października 2001 r. Agencja
Własności Rolnej Skarbu Państwa złożyła oświadczenie, że z dniem 16 lipca 2001 r.
rozwiązuje umowę dzierżawy. Pismem z dnia 29 października 2001 r. Zarząd Zakładu
Rolnego zawiadomił Agencję, że pod pojęciem skuteczny przetarg rozumie się fakt
podpisania notarialnej umowy sprzedaży z przyszłym nabywcą. W dniu 16 grudnia 2002
r. Zarząd strony pozwanej uchylił się od złożonego oświadczenia woli o rozwiązaniu
umowy dzierżawy. W akcie notarialnym z dnia 11 lutego 2002 r. dyrektor Oddziału
Terenowego Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w W. uchylił się od skutków
prawnych złożonego oświadczenia woli, powołując się na wprowadzenie w błąd przez
przedstawicieli miejscowej Gminy. W kolejnym akcie notarialnym z dnia 16 lipca 2003 r.
Prezes Agencji Nieruchomości Rolnych (poprzednio Agencja Własności Rolnych Skarbu
Państwa) udzielił Dyrektorowi Oddziału Terenowego Agencji w W. pełnomocnictwa do
zbycia przedmiotowych nieruchomości M. M., które wygasło po upływie 3 miesięcy od
jego udzielenia. Ostatecznie Dyrektor Oddziału Terenowego Agencji odmówił
podpisania umowy sprzedaży przedmiotowej nieruchomości.
W ocenie Sądu Okręgowego złożenie przez pozwany Zakład, jako dzierżawcę,
skutecznego oświadczenia o zgodzie na rozwiązanie umowy dzierżawy doszło do
rozwiązania zawartej umowy dzierżawy. Wbrew stanowisku Sądu Rejonowego, nie
doszło do zawarcia między stronami umowy o treści, że doprowadzi strona powodowa
do zawarcia umowy dzierżawy przyszłego nabywcy ze stroną pozwaną Brak jest
podstawy aby sprzedawca nieruchomości mógł kształtować treść przyszłej umowy
dzierżawy z nabywcą nieruchomości i dotychczasowym dzierżawcą.
3
Kasację złożył pozwany Zakład Rolny „S.(...)” Sp. z o.o. Skarżąca Spółka
zarzuciła naruszenie art. 61 i 705 k.c. przez niewłaściwe ich zastosowanie oraz art. 65 §
2 k.c. przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Nadto naruszenie art.
382 w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. przez błędną ocenę dowodów zebranych przez Sąd
pierwszej instancji i braku wskazania, w czym tkwi wadliwość stanowiska tego Sądu
oraz braku odniesienia się do zebranego w sprawie materiału dowodowego w postaci
zeznań świadków W. P., M. M., M. P., M. N. i K. W., którzy potwierdzają jaki był zamiar
stron oraz naruszenie art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez brak wyjaśnienia
podstawy prawnej wyroku. Wskazując na powyższe strona pozwana wnosiła o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania. Sąd Najwyższy - po uwzględnieniu postanowień art. 3 ustawy z dnia 22
grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego... (Dz. U. z 2005 r.
Nr 13, poz. 98) – zważył co następuje:
Rozstrzygającymi o zasadności kasacji są zarzuty oparte na podstawie z art. 3931
pkt 2 k.p.c. bowiem dotyczą one samej natury postępowania apelacyjnego i realizacji w
praktyce sądów drugiej instancji uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 23 marca 1999
r. , III CZP 59/98 (OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124), mającej moc zasady prawnej,
przesądzającej o możliwości zmiany przez sąd drugiej instancji ustaleń faktycznych
stanowiących podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji bez przeprowadzenia
postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia. Wskazana w art. 382
k.p.c. kompetencja sądu odwoławczego uprawniająca do dokonywania własnych ustaleń
na podstawie materiału w postępowaniu pierwszo-instancyjnym zmierza do zapewnienia
realizacji nakazu sprawności postępowania (art. 45 ust. 1 Konstytucji), jednakże
z zachowaniem instancyjności (art. 176 ust. 1 Konstytucji). Wskazana instancyjność
oznacza podział postępowania między sądy różnych instancji, i powierzenie sądowi
pierwszoinstancyjnemu rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy cywilnej, a sądowi drugiej
instancji dokonanie kontroli prawidłowości przeprowadzonego postępowania oraz
wydanego w jego wyniku orzeczenia. Przeprowadzony podział nie wyklucza
przeprowadzenia przez wyższą instancję postępowania dowodowego w zakresie, w
jakim to jest niezbędne do sprawdzenia zasadności oraz legalności kontrolowanego
orzeczenia. Merytoryczny charakter postępowania apelacyjnego, podkreślany w
powołanej uchwale z dnia 23 marca 1999 r., zmierza do naprawienia błędów
popełnionych przez są pierwszej instancji i w tym znaczeniu postępowanie apelacyjne
4
jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przed sądem pierwszej instancji.
Przedmiotem badania jest cały materiał zebrany w sprawie.
Sąd pierwszej instancji na podstawie osobowych środków dowodowych, i ze
wskazaniem oceny zeznań świadków w aspekcie przesłanek z art. 233 § 1 k.p.c. ustalił,
że warunkiem rozwiązania umowy dzierżawy „... nie było tak naprawdę samo skuteczne
przeprowadzenie przetargu, lecz zawarcie przez nabywcę nieruchomości – po jej
skutecznym nabyciu – umowy dzierżawy ze stroną pozwaną, liczącą i nalegającą na
kontynuację tego stosunku prawnego”. Eliminacja wadliwości, które – w ocenie sądu
drugiej instancji – związane są z podstawą faktyczną pierwszoinstancyjnego
rozstrzygnięcia wymaga odniesienia się do ustaleń i argumentacji, którymi kierował się –
przy ocenie dowodów – sąd pierwszej instancji. W razie zaistnienia rozbieżności,
niezbędnym minimum jest wskazanie, czego nie zawiera uzasadnienie zaskarżonego
wyroku, dlaczego sąd drugiej instancji uważa za wadliwą ocenę dowodów i w
konsekwencji ustalenia dokonane w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (por.
uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2000 r., II CKN
924/98 – OSNC 2000, nr 11, poz. 201). Podjęcie przez sąd odwoławczy decyzji co do
istoty sprawy powinno być poprzedzone kontrolą przeprowadzoną przez ten sąd.
Kontrola ta obejmuje także zgodność rozstrzygnięcia sądu z dokonanymi ustaleniami
faktycznymi oraz adekwatności tych ustaleń z zebranym w sprawie materiałem
dowodowym. Odmienna praktyka sprowadzająca się do zastępowania własnym
orzeczeniem orzeczenia sądu pierwszej instancji koliduje z rolą procesową sądu drugiej
instancji, którego orzeczenia – ze względu na wprowadzone ograniczenia dostępu do
trzeciej instancji w ogóle nie podlegają jakiemukolwiek sprawdzeniu. W drastycznej
sytuacji sąd drugiej instancji może działać jako jedna i ostateczna instancja. Dlatego też
kwestia objęcia badaniem całości materiału zebranego w toku postępowania należy do
zasadniczych także z punktu widzenia wskazanych na wstępie postanowień Konstytucji.
Z powyższych przyczyn podstawę kasacji z art. 3931
pkt 2 k.p.c. należy uznać za
wykazaną. Sąd Okręgowy orzekał z naruszeniem art. 382 w zw. z art. 233 § 1 k.p.c.
oraz art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., co prowadzi do uwzględnienia kasacji i
uchylenia zaskarżonego wyroku z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania
(art. 39313
według jego numeracji i brzmienia obowiązującego w dacie wydania
zaskarżonego orzeczenia).