Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 164/05
POSTANOWIENIE
Dnia 28 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
w sprawie z wniosku Instytutu (...) - Zakład Doświadczalny (...) w S. przy uczestnictwie
S. S. o zasiedzenie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 28
października 2005 r., kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w P. z
dnia 12 października 2004 r., sygn. akt II Ca (…),
oddala kasację; zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestnika postępowania
kwotę 800 (osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wnioskodawca – Instytut (...) – Zakład Doświadczalny (...) w S. wnosił o
stwierdzenie zasiedzenia własności działek nr (...)9 i (...)2 r. stanowiących części
nieruchomości objętej wpisem do Kw nr (…). Według wnioskodawcy, termin zasiedzenia
rozpoczął się w dniu 2 listopada 1950 r. i biegł przez 30 lat.
Sąd Rejonowy stwierdził zasiedzenie wspomnianych działek przez wnioskodawcę
z dniem 31 sierpnia 2001 r. po dokonaniu następujących ustaleń faktycznych.
Wnioskodawca jako jednostka państwowa zajmuje wspomniane działki i prowadzi
na nich działalność gospodarczą. Nieruchomość ta jest we władaniu tej jednostki (a
wcześniej – jej poprzedników) od 1948 r. W innej sprawie stwierdzono zasiedzenie na
rzecz Skarbu Państwa innej nieruchomości (Kw 6(…)), na której także znajduje się
przedsiębiorstwo wnioskodawcy i jego budynki. Działalność taka prowadzona jest także
na działkach nr (...)9 i (...)2 objętych obecnym postępowaniem o zasiedzenie. Przez cały
2
czas działalności gospodarczej wnioskodawcy (i jego poprzedników) opłacał on wszelkie
świadczenia związane z użytkowaniem działek na rzecz Skarbu Państwa, traktując je
łącznie (z innymi nieruchomościami) jako władanie dla spełnienia planów
gospodarczych.
Uczestnikowi odmówiono wznowienia postępowania administracyjnego (decyzja z
dnia 31 sierpnia 1994 r.) w sprawie o przejęcie na własność Państwa nieruchomości
położonej w S. zakończonej wydaniem decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej
w P. z dnia 30 marca 1961 r., ponieważ decyzja ta nie dotyczyła działek nr (...)9 i (...)2
(objętych obecnym postępowaniem o zasiedzenie). Działki te nie zostały przejęte na
rzecz Skarbu Państwa, toteż właścicielem ich nadal pozostawał ojciec uczestnika
(obecnie – uczestnik). W 2002 r. uczestnik wystąpił z procesem o wydanie działek nr
(...)2 i (...)9, ale postępowanie w tej sprawie zostało zawieszone do czasu
prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie o zasiedzenie. Do księgi wieczystej nr 30938
wpisany był jako właściciel ojciec uczestnika, a następnie wpisano uczestnika jako
spadkobiercę (postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku z dnia 15 listopada 1993
r.). Działki pozostawały we władaniu wnioskodawcy (i ich poprzedników) od 1948 r. Od
tego roku nastąpiło wejście w ich posiadanie wraz z przejęciem na własność Skarbu
Państwa przedsiębiorstwa funkcjonującego jeszcze w okresie przedwojennym i w czasie
wojny. Przejęcie to nastąpiło na podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu Lekkiego z
dnia 10 lutego 1950 r. Sporządzono wówczas protokół zdawczo-odbiorczy
przejmowanego majątku (z dnia 15 i 16 listopada 1950 r.). Z protokołu tego wynika, że
nie dokonano wpisu prawa własności części nieruchomości uczestnika postępowania na
rzecz Skarbu Państwa z powodu nieukończenia prac mierniczych. Na spornych
działkach pobudowane zostały w latach 60 i 70-tych różne budynki i urządzenia. Instytut
(wnioskodawca) wraz ze spornymi działkami stanowi całość gospodarczą, odgrodzoną
płytami betonowymi. Z biegiem czasu zmieniały się formy organizacyjne wnioskodawcy,
ale jego działalność gospodarcza pozostawała stale taka sama.
Oceniając bogaty materiał dowodowy, Sąd Rejonowy ostatecznie uznał, że
wnioskodawcę należy traktować jako samoistnego posiadacza spornych działek.
Świadczyć o tym mogą, zdaniem tego Sądu, wyeksponowane w uzasadnieniu
rozstrzygnięcia ustalenia faktyczne. Bieg terminu zasiedzenia dla wnioskodawcy
rozpoczął się w dniu 31 sierpnia 1961 (zgodnie z art. 53 prawa rzeczowego), biegł przez
30 lat i ostatecznie upłynął w dniu 31 sierpnia 2001 r. Sąd zaliczył do tego okresu
dziesięcioletni termin zasiedzenia przez poprzednika wnioskodawcy.
3
Sąd Okręgowy uwzględnił apelację uczestnika postępowania, w której
kwestionowano przede wszystkim możliwość traktowania wnioskodawcy jako
posiadacza samoistnego spornych działek w rozumieniu art. 172 k.c. Sąd Okręgowy
podzielił to stanowisko apelującego; uznał, że wnioskodawca nie był posiadaczem
samoistnym działek, a jedynie wykonywał w imieniu własnym względem zarządzanych
części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej, przy
czym to wykonywanie nastąpiło „w granicach zdolności prawnej państwowej osoby
prawnej”. O takim (niesamodzielnym) charakterze władztwa świadczy włączenie działek
uczestnika do kompleksu gospodarczego traktowanego przez wnioskodawcę (i jego
poprzedników) jako całość gospodarcza m.in. z częściami nieruchomości oddanymi w
zarząd państwowy. Do zmiany charakteru wspomnianego władztwa, w ocenie Sądu, nie
doszło w sposób widoczny dla otoczenia (nie została zamanifestowana jego rola
władania cum animo res sibi habendi), ponieważ nie doszło do wydzielenia spornych
działek (ze wspomnianego kompleksu gospodarczego; wnioskodawca nie płacił
podatków za grunty nieoddane w użytkowanie wieczyste).
W kasacji wnioskodawcy podniesiono tylko zarzuty naruszenia prawa
materialnego, tj. art. 172 k.c. w zw. z art. 336 i 339 k.c. Eksponowano w niej niewłaściwe
przyjęcie przez Sąd Okręgowy niesamoistnego charakteru posiadania po stronie
wnioskodawcy. Skarżący wnosił o zmianę zaskarżanego postanowienia i oddalenie
kasacji uczestnika postępowania, ewentualnie – o jego uchylenie i przekazanie sprawy
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. W rozpatrywanej sprawie podstawowe znaczenie miało ustalenie tego, czy
wnioskodawca (i jego poprzednicy prawni) władali objętymi tym postępowaniem
działkami nr (...)9 i nr (...)2 jako posiadacze samoistni w rozumieniu przepisu art. 172 § 1
k.c. Zgodnie z tym przepisem, jedynie samoistne posiadanie może stanowić
konstytutywną przesłankę nabycia własności gruntu przez zasiedzenie. Skarżący nie
podważał w kasacji ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd drugiej instancji, dlatego
Sąd Najwyższy był związany takimi ustaleniami w postępowaniu kasacyjnym (art. 39311
§ 2 k.p.c.). Ocena charakteru wykonywanego przez wnioskodawcę posiadania
(samoistne lub niesamoistne) może być zatem dokonana w oparciu o przedstawione
ustalenia.
2. Bezpodstawnie podniesiono kasacji zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy
przepisu art. 339 k.c. statuującego domniemanie prawne, zgodnie z którym
4
domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym.
Naruszenie wspomnianego przepisu skarżący upatruje zapewne w tym, że Sąd nie
powołał się na to domniemanie w związku z dokonanym rozstrzygnięciem. Należy
jednak podkreślić, że uczestnik postępowania kwestionował samoistny charakter
posiadania przez wnioskodawcę (zasadność wniosku o zasiedzenie) i w tym zakresie
Sądy prowadziły obszerne postępowanie dowodowe. Potwierdziło ono wprawdzie sam
fakt władania gruntem przez wnioskodawcę, tj. ewentualną tzw. podstawę domniemania
prawnego z art. 339 k.c., jednakże nie pozwalało ono przyjąć wniosku określonego w
tym przepisie tej treści, że władztwo wnioskodawcy wykazywało cechy władztwa
samoistnego. W rezultacie doszło do skutecznego wzruszenia domniemania w
postępowaniu dowodowym w wyniku okoliczności wskazanych w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku.
3. Rzecz jasna, o określeniu charakteru prawnego posiadania wykonywanego
przez wnioskodawcę (i jego poprzedników prawnych) mogą decydować jedynie
elementy natury jurydycznej, a nie humanitarnej. Istotna jest, oczywiście, uwaga Sądu
Okręgowego, że „surowe wymagania wobec zarządzającego i użytkownika”
(tj. wnioskodawcy) w zakresie określenia charakteru posiadania w rozumieniu art. 172
k.c. podyktowane być mogą względami ochrony prawa własności. Za potrzebę takiej
ochrony przemawia z pewnością wzgląd na konstytucyjną ochronę tego prawa (art. 64
Konstytucji).
W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku trafnie zwrócono uwagę na to, że
władztwo nad gruntem (działkami nr (...)9 i nr (...)2) wykonywane było przez
wnioskodawcę i jego poprzedników prawnych działających w prawno - organizacyjnej
formie państwowych osób prawnych. Osoby takie wykonywały w imieniu własnym
wobec zarządzanego przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia
wynikające z własności państwowej. Jeżeli zatem stwierdzono, że wnioskodawca
(państwowa osoba prawna) wykonywał (wykonywała) władztwo nad wspomnianymi
działkami (długoterminowo, w sposób ciągły), to władztwo takie sprawowane było jednak
niewątpliwie dla innego podmiotu, tj. Skarbu Państwa (władztwo niesamoistne). W toku
postępowania ustalono bowiem, to że cześć nieruchomości spadkodawcy obecnego
uczestnika postępowania przyjęto na rzecz Skarbu Państwa w związku z
przejmowaniem przedsiębiorstwa działającego na tej nieruchomości. Co więcej, nie było
podstaw do stwierdzenia, że doszło do zmiany charakteru władztwa w okresie władania
nieruchomością stanowiącą własność wnioskodawcy.
5
Z dokonanych przez Sądy ustaleń wynika, że nie doszło do legalnego przejęcia
działek nr (...)9 i nr (...)2 na rzecz Państwa. Poprzednicy prawni wnioskodawcy i sam
wnioskodawca władali tymi działkami z taką samą intensywnością jak w odniesieniu do
legalnie przejętych nieruchomości. Oba zespoły nieruchomości (przejęte legalnie i
działki nr (...)9 i nr (...)2) włączone bowiem zostały do kompleksu przedsięwzięć
gospodarczych wnioskodawcy. Doszło zatem do „gospodarczego” zespolenia dwóch
grup nieruchomości. Ten drugi zespół działek nie został zatem odpowiednio wydzielony
(fizycznie i gospodarczo) z ogólnego kompleksu gospodarczego należącego do
wnioskodawcy jako państwowej osoby prawnej. W tej sytuacji uzasadnione pozostaje
stwierdzenie Sądu Okręgowego o konieczności jednolitego ujmowania posiadania
wnioskodawcy w odniesieniu do całego kompleksu gospodarczego (posiadanie dla
Skarbu Państwa i tym samym niesamoistne w obrębie całego eksploatowanego
kompleksu), skoro jakieś szczególne okoliczności nie przemawiały jednak za
koniecznością przyjmowania innego charakteru władztwa (posiadania) wnioskodawcy w
zakresie legalnie przejętych nieruchomości i działek objętych postępowaniem o
zasiedzenie.
Bezpodstawny okazał się zatem także zarzut naruszenia art. 172 § 1 k.c. W tej
sytuacji Sąd Najwyższy oddalił kasację wnioskodawcy jako nieuzasadnioną (art. 39312
k.p.c. w zw. z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r.; Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).