Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 69/06
POSTANOWIENIE
Dnia 7 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z wniosku T. J.-P.
przy uczestnictwie R. P.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 listopada 2006 r.,
zażalenia wnioskodawczyni
na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 1 czerwca 2006 r.,
oddala zażalenie.
2
Uzasadnienie
W dniu 23 marca 2006 r. wnioskodawczyni doręczono odpis postanowienia
Sądu Okręgowego w W. z dnia 14 lutego 2006 r. z uzasadnieniem. W dniu 23 maja
2006 r. wnioskodawczyni – reprezentowana przez pełnomocnika będącego
adwokatem – wniosła skargę kasacyjną od tego postanowienia. Skarga nie była
opłacona i zawierała wniosek o zwolnienie od „wpisu od skargi”.
W dniu 1 czerwca 2006 r. przewodniczący w Sądzie Okręgowym w W.
zarządził zwrot wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych na podstawie art. 102
ust. 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) ze względu na niedołączenie do niego
oświadczenia obejmującego szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku,
dochodach i źródłach utrzymania wnioskodawczyni, o którym mowa w art. 102 ust.
2 powołanej ustawy. Postanowieniem wydanym tego samego dnia Sąd Okręgowy
odrzucił skargę kasacyjną jako nieopłaconą.
W zażaleniu skarżąca zarzuciła naruszenie art. 149 ust. 1 i art. 38 ust. 1
powołanej ustawy oraz art. 1302
§ 3 k.p.c., wnosząc o uchylenie zaskarżonego
postanowienia. Zdaniem skarżącej, Sąd drugiej instancji błędnie zastosował nowe
przepisy o kosztach sądowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wbrew stanowisku skarżącej, Sąd drugiej instancji trafnie przyjął, że
zastosowanie mają przepisy ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych.
Podstawową zasadą prawa międzyczasowego w dziedzinie procesu
cywilnego jest zasada bezpośredniego działania ustawy nowej. Zasada ta
wyrażona została w art. XV § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Przepisy
wprowadzające Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 297 ze zm.).
Innymi słowy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, przy wykonywaniu czynności
procesowych stosuje się prawo, które obowiązuje w czasie dokonywania czynności.
Wymieniona zasada ma zatem znaczenie ogólne w zakresie prawa procesowego
cywilnego (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
3
17 stycznia 2001 r. – zasadę prawną, III CZP 49/00, OSNC 2001, nr 4, poz. 53,
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2003 r., IV CKN 310/01, niepubl.) i znajduje
również zastosowanie w odniesieniu do przepisów ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, skoro mają one charakter przepisów
prawa procesowego.
Istotny wyjątek od zasady bezpośredniego działania ustawy nowej
przewidziany został w art. 149 ust. 1 powołanej ustawy. Przepis ten stanowi, że
w sprawach wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się, do czasu
zakończenia postępowania w danej instancji, dotychczasowe przepisy o kosztach
sądowych. W rozpoznawanej sprawie wejście w życie ustawy nastąpiło po
zakończeniu postępowania przed Sądem drugiej instancji, natomiast wniesienie
skargi kasacyjnej od wydanego przez ten Sąd postanowienia miało miejsce już
w czasie jej obowiązywania.
Wniesienie skargi kasacyjnej inicjuje postępowanie przed Sądem
Najwyższym i – mimo że jest czynnością podejmowaną przed sądem drugiej
instancji – stanowi co do zasady pierwszą czynność postępowania kasacyjnego.
Jeżeli zatem wnioskodawczyni wniosła skargę kasacyjną w czasie obowiązywania
nowej ustawy o kosztach sądowych, to - zgodnie z zasadą bezpośredniego
działania ustawy nowej - w rachubę wchodzą tu przepisy tej ustawy. Tym samym
zawarty w zażaleniu zarzut naruszenia art. 149 ust. 1 nowej ustawy o kosztach
sądowych okazał się bezzasadny.
Skarżąca zarzuciła natomiast trafnie Sądowi drugiej instancji naruszenie art.
1302
§ 3 k.p.c. W pierwszej kolejności należy uznać, że – mimo istotnej zmiany
przepisów o kosztach sądowych – nie stracił aktualności pogląd, że obowiązek
uiszczenia opłaty przy wniesieniu do sądu pisma jej podlegającego nie ogranicza
prawa żądania zwolnienia od kosztów sądowych. Niedopuszczalne jest zatem
odrzucenie nieopłaconego środka zaskarżenia wniesionego przez profesjonalnego
pełnomocnika, jeżeli domagał się on jednocześnie w imieniu strony zwolnienia jej
od kosztów sądowych w zakresie obejmującym ten środek. Należy jednak
rozważyć, czy sankcja taka może być zastosowana w sytuacji, gdy wniosek
o zwolnienie od kosztów nie może odnieść zamierzonego skutku, gdyż podlega
4
zwrotowi przez przewodniczącego bez wezwania do uzupełnienia jego braków
formalnych, ze względu na niedołączenie do niego oświadczenia, o którym mowa
w art. 102 ust. 2 nowej ustawy o kosztach sądowych.
Hipoteza art. 1302
§ 3 k.p.c. obejmuje jedynie wypadki wniesienia przez
profesjonalnych pełnomocników nienależycie opłaconych środków zaskarżenia
i środków odwoławczych. O nienależytym opłaceniu takiego środka mówić można
jedynie wówczas, gdy w chwili jego wniesienia istnieje obowiązek uiszczenia opłaty,
przy czym – co należy podkreślić – miarodajny jest tu moment wniesienia pisma
podlegającego opłacie. Jak już wskazano, złożenie wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych wyłącza obowiązek uiszczenia opłaty od pisma objętego
wnioskiem. Nie ma natomiast podstaw do uzależnienie takiego skutku od dalszych
losów procesowych wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Stanowiłoby to
bowiem w istocie rozszerzenie hipotezy art. 1302
§ 3 k.p.c., co jest niedopuszczalne
ze względu na jego wyjątkowy charakter. W konsekwencji za nietrafne należy
uznać założenie przyjęte przez Sąd drugiej instancji, że odrzuceniu na podstawie
art. 1302
§ 3 k.p.c. podlega nienależycie opłacona skarga kasacyjna podlegająca
opłacie stałej, wniesiona przez profesjonalnego pełnomocnika, do której dołączono
wniosek o zwolnienie od opłaty sądowej, nawet jeżeli wniosek ten należało zwrócić
ze względu na niedołączenie do niego oświadczenia, o którym mowa w art. 102 ust.
2 nowej ustawy o kosztach sądowych.
W tym miejscu określić trzeba dalszy tryb postępowania po zwrocie wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych. Zagadnienie to nie było jeszcze przedmiotem
wypowiedzi Sądu Najwyższego. Należy jednak zauważyć, że podobna sytuacja
procesowa występuje po oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Według stanowiska utrwalonego w orzecznictwie i praktyce sądowej na gruncie
dotychczasowych przepisów o kosztach sądowych, zgłoszenie wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie, w której pismo wniesione przez
stronę osobiście lub przez jej pełnomocnika podlega opłacie w postaci wpisu
stałego lub stosunkowego, zobowiązuje sąd w razie odmownego załatwienia tego
wniosku do wezwania o uiszczenie opłaty na zasadach ogólnych (zob. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 1976 r., III CZP 11/76, OSNC 1976, nr 7-8,
poz. 162, oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1999 r., I CKN
5
1461/98, OSNC 1999, nr 11, poz. 196, i z dnia 31 maja 2006 r., IV CZ 40/06,
niepubl.). Stanowisko to zachowało aktualność na gruncie nowych przepisów
o kosztach sądowych. Tym samym, nadal trafne jest dotychczasowe zapatrywanie,
że – mutatis mutandis – w razie oddalenia zgłoszonego przez pełnomocnika strony
będącego radcą prawnym (adwokatem lub rzecznikiem patentowym) wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych w zakresie poniesienia należnej od środka
odwoławczego lub środka zaskarżenia opłaty w wysokości stałej lub stosunkowej,
przewodniczący wzywa pełnomocnika do opłacenia tych środków w terminie
tygodniowym (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006
r., I CZ 81/06, niepubl.). Ze względu na podobieństwo sytuacji występującej po
oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i sytuacji istniejącej po
zwrocie tego wniosku, należy uznać, że również w tym ostatnim wypadku
przewodniczący powinien wezwać pełnomocnika do opłacenia skargi kasacyjnej
w terminie tygodniowym. Sąd drugiej instancji odrzucił tymczasem skargę
kasacyjną wnioskodawcy bez uprzedniego wezwania do uiszczenia wymaganej
opłaty.
Mimo trafności zarzutów skarżącej zażalenie podlega jednak oddaleniu, gdyż
zaskarżone postanowienie odpowiada prawu.
Zgodnie z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c., skarga kasacyjna powinna zawierać
wniosek o przyjęcie jej do rozpoznania i jego uzasadnienie. Wymaganie to
związane jest z instytucją tzw. przedsądu, uregulowaną w art. 3989
k.p.c., a jego
spełnienie polega na wskazaniu, że w sprawie występuje istotne zagadnienie
prawne lub, że istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne
wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów lub, że zachodzi
nieważność postępowania lub, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.
Ponadto – co również nie jest bez znaczenia – w uzasadnieniu wniosku należy
przedstawić odrębną, pogłębioną argumentację prawną wskazującą na zaistnienie
powołanej okoliczności uzasadniającej przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Tymczasem wnioskodawczyni zaniechała przedstawienia jakiejkolwiek
argumentacji na poparcie postawionych tez o istnieniu potrzeby dokonania wykładni
bliżej nieokreślonych przepisów oraz o oczywistej zasadności skargi.
6
Skarga kasacyjna niezawierająca któregokolwiek z elementów
konstrukcyjnych wymienionych w art. 3984
§ 1 k.p.c. dotknięta jest nieusuwalnym
brakiem skutkującym jej odrzuceniem przez sąd drugiej instancji w myśl art. 3986
§
2 k.p.c. Taką właśnie sankcję zastosował Sąd Okręgowy w W.
Z podanych względów, na podstawie art. 39814
i 3941
§ 3 k.p.c., Sąd
Najwyższy oddalił zażalenie.
jc