Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 66/07
POSTANOWIENIE
Dnia 11 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa [...]
przeciwko Syndykowi masy upadłości Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego i
M. Spółce z o.o.
z udziałem interwenientów ubocznych po stronie powodowej [...]
o ustalenie nieważności umów,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 października 2007 r.,
zażaleń wniesionych przez powodów z wyjątkiem powoda K.S.
oraz wniesionych przez interwenientów ubocznych
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 czerwca 2007 r., sygn. akt [...],
1. oddala zażalenie wniesione przez powódkę D.R.,
2. odrzuca zażalenia wniesione przez pozostałych
powodów oraz przez interwenientów ubocznych,
3. zasądza od powodów, którzy wnieśli zażalenie oraz od
interwenientów ubocznych na rzecz pozwanej Spółki
z o.o. M., w częściach równych kwotę 3.600,- (trzy
tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów
procesu w postępowaniu zażaleniowym.
2
Uzasadnienie
Powodowie w liczbie 63 osób wystąpili w jednym pozwie z powództwem
o ustalenie nieważności umów objętych aktami notarialnymi nr [...], sporządzonymi
przez notariusza K.B., dotyczącymi ustanowienia odrębnej własności i sprzedaży
lokali w nieruchomościach budynkowych w G. przy ul. F. nr 1, 2, 3, 4, 5 i 6
pomiędzy Spółdzielnią Budownictwa Mieszkaniowego i „P.” S.A. Twierdzili, że jako
najemcy lokali mieszkalnych, będących przedmiotem w/w umów, mających
uprzednio status mieszkań zakładowych, pozbawieni zostali możności ubiegania
się w pozwanej Spółdzielni o przydzielenie im tych lokali na zasadach prawa
spółdzielczego własnościowego, względnie o ustanowienie odrębnej własności
i sprzedaż lokali na ich rzecz. Podnosili, że w wyniku przekazania Spółdzielni
zakładowych budynków mieszkalnych w trybie ustawy z dnia 12 października
1994 r. (Dz.U. nr 119, poz. 567) z mocy prawa stali się członkami Spółdzielni
uprawnionymi do otrzymywania zajmowanych mieszkań, w związku z czym umowy,
w wyniku których pozwana Spółdzielnia wyzbyła się przedmiotowych lokali na rzecz
pozwanej Spółki były nieważne w świetle art. 58 k.c.
Pismem z dnia 31 marca 2004 r. (k - 250) dalszych 15 osób zamieszkałych
w G. przy ul. F. nr 2 do 6 zgłosiło „przystąpienie do sprawy po stronie powodowej”.
Osoby te wyjaśniły, że są najemcami lokali mieszkalnych i w razie korzystnego dla
powodów rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy, będą miały roszczenie wobec
pozwanej Spółdzielni o dokonanie na ich rzecz przydziałów spółdzielczego
własnościowego prawa do najmowanych lokali. Sąd Okręgowy uznał, iż osobom
tym przysługuje status interwenientów ubocznych po stronie powodów.
Postanowieniami Sądu Okręgowego w G. z dnia 25 czerwca 2004 r. i z dnia
11 sierpnia 2004 r. wszyscy interwenienci uboczni zostali zwolnieni w całości od
kosztów sądowych, natomiast postanowieniem z dnia 9 grudnia 2005 r. zwolnieni
zostali w całości od kosztów sądowych powodowie.
Wyrokiem z dnia 18 października 2005 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił
powództwo, a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 31 maja 2006 r. oddalił apelację
powodów i interwenientów ubocznych. W stosunku do powodów A.P. i J.L., którzy
3
zmarli przed wyrokowaniem przez Sąd pierwszej instancji i, wobec których
postępowanie zostało zawieszone (k – 594 i k – 917), a także wobec interwenienta
ubocznego B.B., który zmarł zanim interwencja uboczna w jego imieniu została
zgłoszona, Sąd Apelacyjny, postanowieniem z dnia 9 maja 2007 r. (k – 930),
odpowiednio uchylił wyroki Sądu Okręgowego i Sądu Apelacyjnego, względnie
odrzucił interwencję uboczną.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 31 maja 2006 r.
wnieśli jednym pismem procesowym wszyscy powodowie i interwenienci uboczni.
Występujący w ich imieniu pełnomocnik procesowy, będący adwokatem, opłacił
skargę kwotą 30,- złotych, a na wezwanie Sądu stwierdził, że skarga kasacyjna w
rozpoznawanej sprawie podlega jednej opłacie podstawowej, ale na wypadek,
gdyby Sąd nie podzielił jego stanowiska wskazuje powoda K.S. jako podmiot,
którego dotyczy uiszczona kwota 30,- złotych.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną
wszystkich – z wyjątkiem K.S. - powodów i wszystkich interwenientów ubocznych,
jako bezprzedmiotową w części dotyczącej powodów A.P., J.L. oraz interwenienta
B.B. i jako nie opłaconą w części dotyczącej pozostałych - z wyjątkiem K.S. -
powodów. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, pomiędzy powodami istnieje
współuczestnictwo formalne, w związku z czym każdy ze skarżących miał
obowiązek uiszczenia opłaty podstawowej od skargi kasacyjnej (art. 4 ust. 1 zd.
drugie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz. U. nr 167, poz. 1398).
Na powyższe postanowienie powodowie – z wyjątkiem K.S., A.P. i J.L. –
oraz interwenienci uboczni – z wyjątkiem B.B. – zażalili się jednym pismem
procesowym, które zostało wniesione przez adwokata i opłacone jedną opłatą
podstawową. Zarzucili zaskarżonemu postanowieniu obrazę art. 100 ust. 2 ustawy
o kosztach sądowych z dnia 28 lipca 2005 r. oraz art. 72 § 1 i 81 k.p.c. przez
błędne przyjęcie, że współuczestnictwo powodów ma charakter formalny. Zdaniem
skarżących, współuczestnictwo to jest materialne, zaś do stosunku pomiędzy
powodami i interwentami ubocznymi w rozpoznawanej sprawie znajdują
4
zastosowanie przepisy o współuczestnictwie jednolitym, co uprawniało skarżących
do opłacenia skargi kasacyjnej jedną opłatą podstawową.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W świetle żądania pozwu i okoliczności przytoczonych na jego uzasadnienie
interes prawny powodów (art. 189 k.p.c.) wyrażał się w możności domagania się od
pozwanej Spółdzielni przydzielenia na prawach spółdzielczych – własnościowych
mieszkań aktualnie zajmowanych przez powodów, względnie możności domagania
się ustanowienia na rzecz powodów odrębnej własności i sprzedaży tych mieszkań.
W sytuacji, gdy wszyscy powodowie nie zajmują niepodzielnie wszystkich dawnych
mieszkań zakładowych, lecz każdy z nich (względnie małżonkowie) zajmuje jeden
lokal mieszkalny, interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności
umów pomiędzy pozwanymi podlegał badaniu w stosunku do każdego z powodów
odrębnie i wyrażał się sytuacją prawną każdego z nich w odniesieniu odpowiednio
do konkretnego lokalu mieszkalnego.
W dążeniu do uzyskania wskazywanej sytuacji prawnej każdy z powodów
legitymowany był do kwestionowania ważności umów objętych aktami notarialnymi
tylko w części dotyczącej umowy ustanowienia odrębnej własności i sprzedaży
lokalu mieszkalnego przez niego zajmowanego, w związku z czym każdy
z powodów znajdował się w jednakowej (takiej samej) sytuacji faktycznej (art. 72 §
1 pkt 2 k.p.c.), która jednakże nie była im wspólna ani oparta na tej samej
podstawie faktycznej (art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c.). Trafnie określili to sami powodowie w
pozwie, gdy powołali się na swoje współuczestnictwo formalne i na art. 72 § 1 pkt 2
k.p.c., natomiast zmiana stanowiska w tym zakresie w korespondencji z Sądem
Apelacyjnym i w zażaleniu nie znajduje usprawiedliwienia. W szczególności,
bezzasadny jest argument, że podstawą faktyczną żądania wszystkich powodów
jest zawarcie przez pozwanych sześciu umów, co – według stanowiska skarżących
– wraz ze wskazywaną podstawą prawną powództwa (art. 58 k.c.) miałoby
przesądzać o więzi materialno – prawnej pomiędzy powodami. Po to, żeby znaleźć
się w sytuacji podmiotu ubiegającego się o zrealizowanie przez Spółdzielnię
określonych praw podmiotowych, każdy z powodów jako zainteresowany swoim
mieszkaniem, nie tylko nie musiał kwestionować wszystkich umów objętych
5
sześcioma aktami notarialnymi, ale wręcz nie mógł tego uczynić ze względu na
interes prawny odnoszący się wyłącznie do lokalu mieszkalnego przez niego
zajmowanego, nie zaś do lokali innych powodów.
W rzeczy samej bowiem przedmiotowe akty notarialne zawierały tyle umów
ustanowienia odrębnej własności i sprzedaży, ile było lokali mieszkalnych; nie ma
też wątpliwości, że poszczególne lokale mogły być przedmiotem odrębnych aktów
notarialnych i że każdy z powodów odnośnie do „swojego” lokalu mógł wystąpić
z powództwem w odrębnym pozwie. Niczego w tym zakresie nie zmienia
powoływanie się skarżących na ten sam przepis prawny; o współuczestnictwie
materialnym można mówić w razie spełnienia łącznie przesłanek dotyczących stanu
faktycznego i stanu prawnego (art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c.).
Również nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut skarżących, że
w przypadku uwzględnienia powództwa (prawidłowo – powództw) wyrok miałby
skutek wobec interwenientów ubocznych w związku z czym do sytuacji procesowej
tych ostatnich miał zastosowanie art. 81 k.p.c.
W rozpoznawanej sprawie w ogóle nie mogło być mowy o tym, żeby osoby
wymienione w piśmie procesowym z dnia 31 marca 2004 r. (k – 250) uznać
za interwenientów ubocznych. Pomijając już, że żadna z tych osób nie wskazała,
po stronie którego z powodów zgłasza się do udziału w sprawie, to przede
wszystkim żadna z nich nie wykazała żeby miała interes prawny w rozstrzygnięciu
na korzyść powodów (art. 76 k.p.c.). Ewentualne stwierdzenie nieważności umów
dotyczących poszczególnych lokali zajmowanych przez osoby wymienione
w pozwie w niczym nie rzutowało pod względem prawnym na sytuację w/w
pozostałych osób, co najwyżej – mogłoby pozytywnie prognozować w kwestii
dobrowolnego, a nie wymuszonego kolejnymi powództwami i orzeczeniami
sądowymi, zachowania się pozwanych odnośnie do jednakowych żądań ze strony
osób nie objętych pozwem w niniejszej sprawie. W tego rodzaju ewentualności
jednak nie sposób upatrywać interesu prawnego w rozumieniu art. 76 k.p.c.
W każdym zaś razie, w rozpoznawanej sprawie nie wynikało ani z istoty stosunku
prawnego ani z przepisu ustawy, że uwzględniający powództwo wyrok mógłby
odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunkach pomiędzy interwenientami
6
ubocznymi a pozwanymi. Osoby określone w zażaleniu i w zaskarżonym
postanowieniu jako interwenienci uboczni znajdowały się w takiej samej sytuacji
faktycznej co powodowie i zamierzały doprowadzić do takiej samej sytuacji prawnej
względem zajmowanych przez siebie mieszkań co powodowie. Osoby te należało
potraktować jako powodów i to w ramach współuczestnictwa formalnego zarówno
pomiędzy nimi, jak i wespół z powodami wymienionymi w pozwie. Wprawdzie poza
art. 195 § 1 i 196 § 1 k.p.c. przepisom o postępowaniu procesowym nie jest znana
instytucja przystąpienia do sprawy w charakterze powodów, to jednak, przy
odpowiednim skorzystaniu z art. 219 k.p.c. należało status wymienionych osób
określić we wskazany wyżej sposób.
Jedynie ze względu na zachowanie tożsamości ujęć redakcyjnych,
w orzeczeniu wydanym po rozpoznaniu zażaleń zawartych w jednym piśmie
procesowym, Sąd Najwyższy posłużył się oznaczeniem „interwenienci uboczni”.
W rzeczy samej po stronie powodowej, w ramach współuczestnictwa formalnego
występowali nie tylko powodowie wymienieni w pozwie, lecz także powodowie
wymienieni w piśmie z dnia 31 marca 2004 r.
W zaistniałej sytuacji każda z tych osób (ewentualnie małżonkowie wspólnie,
gdyby wiadomo było, czy i które osoby pozostają w związku małżeńskim i są
najemcami jednego lokalu) miała obowiązek uiszczenia opłaty podstawowej od
skargi kasacyjnej (art. 4 ust. 1 w zw. z art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Zgodnie ze wskazaniem
pełnomocnika powodów, opłatę podstawową uiścił jedynie powód K.S. Wobec tego
w części dotyczącej każdego z pozostałych powodów, zaskarżających wyrok Sądu
Apelacyjnego z dnia 31 maja 2006 r. skarga kasacyjna podlegała odrzuceniu na
podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c., co Sąd Apelacyjny ocenił trafnie.
Z przedstawionych przyczyn zażalenia zawarte w jednym piśmie podlegałyby
oddaleniu w stosunku do wszystkich skarżących, gdyby zostały skutecznie
wniesione przez wszystkich powodów. Ze względu na opłacenie tych zażaleń jedną
opłatą podstawową, którą Sąd Najwyższy zaliczył na rzecz pierwszej osoby
wymienionej w komparycji jako powódki, za wniesione skutecznie należało uznać
tylko zażalenie powódki D.R. i tylko w tym zakresie uzasadnione było merytoryczne
7
odniesienie się Sądu Najwyższego do zarzutów zażalenia. W pozostałym zakresie,
tj. co do pozostałych osób wymienionych w pozwie i w piśmie z dnia 31 marca
2005 r., które wniosły zażalenia, Sąd Najwyższy orzekł o odrzuceniu zażaleń jako
nieopłaconych (art. 1302
§ 3 w zw. z art. 373 i art. 397 § 2 i art. 39821
). Za
odrzuceniem zażaleń przemawiały takie same względy co w przypadku odrzucenia
skargi kasacyjnej.
O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1, 105 § 1 i 108 § 1 k.p.c.
Wypada zauważyć, że w komparycji niniejszego postanowienia, przy
określeniu z czyjego powództwa sprawa się toczy, wymieniono oprócz powoda K.S.
tylko powodów (interwenientów ubocznych), którzy wnieśli zażalenia, natomiast nie
wymieniono A.P., ani J.L., którzy zmarli w toku procesu i postępowanie przez nich
wszczęte zostało zawieszone (k – 594, k – 917). W wyniku oddalenia, względnie
odrzucenia, zażaleń na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 6 czerwca 2007 r.
skarga kasacyjna została prawomocnie odrzucona w stosunku do tych
powodów (interwenientów ubocznych), wymienionych w komparycji
niniejszego postanowienia Sądu Najwyższego, którzy wnieśli zażalenia.
Niniejsze postanowienie nie dotyczy zatem powoda K.S., ani postępowania
wszczętego przez A.P. i J.L.