Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 186/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa J. W.
przeciwko Schronisku dla Nieletnich w G.
o wynagrodzenie, nadgodziny, odprawę emerytalną, odszkodowanie,
zadośćuczynienie i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 30 grudnia 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w G. – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 7
listopada 2007 r., zasądził od pozwanego Schroniska dla Nieletnich w G. na rzecz
2
powoda J. W. kwotę 11.313,00 zł tytułem odprawy emerytalnej oraz kwotę 9.427,50
zł tytułem nagrody jubileuszowej, a w pozostałym zakresie oddalił powództwo.
Oddalenie powództwa obejmowało część żądań powoda o odprawę emerytalną i
nagrodę jubileuszową (powyżej kwot zasądzonych z tego tytułu), a ponadto w
całości żądania o zasądzenie: wynagrodzenia za pracę w godzinach
ponadwymiarowych (11.118,60 zł), dodatku za pracę w warunkach uciążliwych
(6.732 zł), zwrotu kosztów podróży powoda z B. (gdzie powód mieszka) do W. w
celu złożenia wyjaśnień przed resortową komisją orzekającą w sprawach
naruszenia dyscypliny finansów publicznych (111,26 zł), refundacji kosztów
wakacyjnego pobytu syna powoda na obozie latem 2004 r. (500 zł), równowartości
świadczenia, którego powód nie uzyskał z PZU Życie S.A. w związku ze śmiercią
matki, ponieważ nie były opłacane składki na ubezpieczenie (1.400 zł), oraz
zadośćuczynienia (które powód nazywał także odszkodowaniem) z tytułu
wyrządzonej jemu i jego rodzinie krzywdy polegającej na pozbawieniu go
wynagrodzenia za pracę przez okres roku, szykanowaniu go i dyskryminowaniu
(10.000 zł).
Sąd Okręgowy ustalił, że powód uzyskał z dniem 10 czerwca 2002 r. stopień
awansu zawodowego nauczyciela dyplomowanego. Od 14 października 2002 r.
pełnił funkcję dyrektora Schroniska dla Nieletnich w G., powierzoną mu na czas
nieokreślony. Z dniem 31 października 2003 r. został odwołany przez Ministra
Sprawiedliwości ze stanowiska dyrektora Schroniska dla Nieletnich. W związku z
tym złożył odwołanie do Sądu Rejonowego w G. - Sądu Pracy. Wyrokiem z 22
marca 2005 r., Sąd Rejonowy – błędnie przyjmując, że odwołanie ze stanowiska
dyrektora Schroniska dla Nieletnich miało charakter czynności rozwiązującej
stosunek pracy nauczyciela - zasądził od pozwanego Schroniska dla Nieletnich na
rzecz powoda kwotę 7.201,26 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem
rozwiązanie stosunku pracy i oddalił w pozostałej części powództwo w stosunku do
tego pozwanego (nie uwzględnił żądania dopuszczenia powoda do pracy) oraz w
całości powództwo w stosunku do pozostałych pozwanych (Ministra
Sprawiedliwości i Prezesa Sądu Okręgowego w G.). Wyrokiem z 30 sierpnia 2005
r., Sąd Okręgowy w G. - Sąd Pracy, po rozpoznaniu apelacji powoda, zmienił
zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że zobowiązał pozwane
3
Schronisko dla Nieletnich do dopuszczenia powoda do pracy na stanowisku
wychowawcy, przyjmując - tym razem prawidłowo - że odwołanie powoda ze
stanowiska dyrektora Schroniska dla Nieletnich nie było równoznaczne z
definitywnym rozwiązaniem stosunku pracy. Od 1 listopada 2003 r. (po odwołaniu
ze stanowiska dyrektora) powód był nadal zatrudniony w wymiarze pełnego etatu w
pozwanym Schronisku dla Nieletnich na stanowisku wychowawcy. W okresie od 1
listopada 2003 r. do 18 listopada 2003 r. przebywał na urlopie wypoczynkowym, a
następnie na długotrwałym zwolnieniu lekarskim - do grudnia 2004 r. W dniu 18
grudnia 2004 r. powód zgłosił się do pracy, ale nie został do niej dopuszczony.
W roku szkolnym 2004/2005 powód miał być zatrudniony na stanowisku
wychowawcy - przydzielono mu 30 godzin tygodniowo, w tym 24 godziny
wymiarowe i 6 godzin ponadwymiarowych. Pozwany pracodawca nie dofinansował
letniego wypoczynku syna powoda w 2004 r. W dniu 22 czerwca 2004 r. powód
został wezwany w charakterze obwinionego na posiedzenie resortowej komisji
orzekającej w sprawach naruszenia dyscypliny finansów publicznych działającej
przy Ministrze Sprawiedliwości w związku z zarzutem naruszenia art. 138 ust. 1 pkt
12 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2003 r. Nr
15, poz. 148 ze zm.). Pozwany odmówił powodowi refundacji kosztów przejazdu na
rozprawę przed tą komisją w kwocie 111,26 zł twierdząc, że nie była to podróż
służbowa (powód nie otrzymał od pracodawcy polecenia udania się w podróż
służbową), lecz wezwanie organu państwowego, przed którym powód miał
obowiązek się stawić. W dniu 15 kwietnia 2005 r. zmarła matka powoda. Powód
przystąpił do grupowego ubezpieczenia w PZU Życie S.A. w związku z
zatrudnieniem w Schronisku dla Nieletnich. Ubezpieczyciel odmówił wypłaty
powodowi świadczenia z tytułu zgonu jego matki, ponieważ ostatnią składkę z
tytułu tego ubezpieczenia opłacono za listopad 2004 r., a zatem ubezpieczenie
wygasło po trzech miesiącach, od 1 marca 2005 r., zanim zmarła matka powoda.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że pozwane Schronisko dla Nieletnich
wypłaciło powodowi w kwietniu 2005 r. kwotę 7.201,26 zł tytułem odszkodowania
(w związku z wyrokiem Sądu Rejonowego z 22 marca 2005 r.) oraz (w następstwie
wyroku Sądu Okręgowego z 30 sierpnia 2005 r.) kwotę 15.085,46 zł tytułem
wynagrodzenia za czas gotowości do pracy w okresie od 19 listopada 2004 r. do 31
4
sierpnia 2005 r., jednak bez dodatków za pracę w godzinach ponadwymiarowych i
w warunkach uciążliwych, a także 1.814,50 zł tytułem odsetek.
W okresie od 21 lutego 2006 r. do 31 sierpnia 2006 r. powód przebywał na
zwolnieniu lekarskim w związku z czasową niezdolnością do pracy, spowodowaną
chorobą. Jego niezdolność do pracy trwała łącznie 193 dni. Pozwany rozwiązał z
powodem stosunek pracy z dniem 31 sierpnia 2006 r. na podstawie art. 23 ust. 1
pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela z uwagi na jego
niezdolność do pracy spowodowaną chorobą, trwającą ponad 182 dni. Pismo
informujące o rozwiązaniu stosunku pracy pozwany wysłał do powoda 31 sierpnia
2006 r., powód otrzymał je 2 września 2006 r. Pismem z 1 września 2006 r. powód
wyraził chęć rozwiązania stosunku pracy nauczyciela w związku z zamiarem
przejścia na emeryturę. Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wydaną 3
listopada 2006 r., powodowi przyznano emeryturę od 1 września 2006 r.
Ustalony stan faktyczny był między stronami bezsporny.
Odnosząc się do zgłoszonego przez powoda żądania dotyczącego
zasądzenia odprawy emerytalnej, Sąd Okręgowy podniósł, że w sprawie VI P
…/06, prowadzonej przed Sądem Rejonowym - Sądem Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w G. powód domagał się sprostowania świadectwa pracy oraz
ustalenia, że łączący strony stosunek pracy uległ rozwiązaniu w wyniku pisma
powoda z 1 września 2006 r., zgłaszającego jego chęć przejścia na emeryturę.
Wyrokiem z 1 marca 2007 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo w tym zakresie, zaś
wyrokiem z 3 lipca 2007 r. Sąd Okręgowy w G. - Sąd Pracy, w sprawie VII Pa
…/07, oddalił apelację powoda od powołanego wyroku. Wyrok ten jest
prawomocny. Zdaniem Sądu Okręgowego, prawomocność wyroku Sądu
Rejonowego z 1 marca 2007 r., wydanego w sprawie VI P …/06, oznacza, że za
wiążące (art. 365 § 1 k.p.c.) należało uznać ustalenie tego wyroku, zgodnie z
którym stosunek pracy łączący strony ustał w związku z oświadczeniem
pracodawcy z 31 sierpnia 2006 r. Sąd Rejonowy oddalił wówczas żądanie powoda
dotyczące ustalenia, że łącząca strony umowa o pracę rozwiązała się w związku z
oświadczeniem powoda z 1 września 2006 r. o zamiarze przejścia na emeryturę. W
ocenie Sądu Okręgowego, mimo mocy wiążącej powyższych wyroków, powód
spełniał przesłanki warunkujące prawo do odprawy emerytalnej. Pozwany
5
kwestionował istnienie związku między rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem
powoda na emeryturę. Tymczasem, między rozwiązaniem stosunku pracy, jaki
łączył strony, a uzyskaniem przez powoda prawa do emerytury istniał związek
czasowy niezbędny do nabycia prawa do odprawy emerytalnej, skoro stosunek
pracy uległ rozwiązaniu z dniem 31 sierpnia 2006 r., a emeryturę przyznano
powodowi z dniem 1 września 2006 r. Odprawa emerytalna należna powodowi
powinna być obliczona według stawek wynagrodzenia obowiązujących w 2006 r.
Odnosząc się do zgłoszonego przez powoda żądania dotyczącego
zasądzenia nagrody jubileuszowej, Sąd Okręgowy ocenił jako bezzasadne
stanowisko pozwanego, że powód nie nabył prawa do tej nagrody za 40 lat pracy,
ponieważ przepracował tylko 39 lat i 1 dzień. Zdaniem Sądu Okręgowego, istniał
niewątpliwy związek czasowy między rozwiązaniem stosunku pracy łączącego
strony a przejściem powoda na emeryturę, zatem nabył on prawo do nagrody
jubileuszowej na podstawie § 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i
Sportu z dnia 30 października 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania
okresów pracy i innych okresów uprawniających nauczyciela do nagrody
jubileuszowej oraz szczegółowych zasad jej obliczania i wypłacania (Dz.U. Nr 128,
poz. 1418).
Pozostałe roszczenia zgłoszone przez powoda Sąd Okręgowy ocenił jako
nieuzasadnione.
Zdaniem Sądu, roszczenie powoda o wynagrodzenie za pracę w godzinach
ponadwymiarowych i dodatek za pracę w warunkach uciążliwych nie zasługiwało
na uwzględnienie. Należności tych powód domagał się jako wyrównania
wypłaconego mu wynagrodzenia za gotowość do świadczenia pracy w okresie od
grudnia 2004 r. do sierpnia 2005 r. W sprawie nie było sporne, że pozwany wypłacił
powodowi wynagrodzenie za gotowość do pracy za okres od 19 listopada 2004 r.
do 31 sierpnia 2005 r. w kwocie 23.124,72 zł, jednakże w sumie tej nie ujął dodatku
za pracę w warunkach uciążliwych i wynagrodzenia za pracę w godzinach
ponadwymiarowych. W tym okresie powód nie świadczył bowiem faktycznie pracy.
Powołując się na art. 81 § 1 k.p. w związku z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela, Sąd
Okręgowy stwierdził, że przez przeszkody w świadczeniu pracy dotyczące
pracodawcy należy rozumieć wszelkie przyczyny uniemożliwiające pracownikowi
6
wykonywanie pracy, w tym także bezprawne niedopuszczenie pracownika do
pracy. Powołując się z kolei na treść art. 30 w związku z art. 34 ust. 1 i art. 35 ust. 1
Karty Nauczyciela, a także przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z
dnia 29 września 2000 r. w sprawie dodatków oraz wynagrodzenia za godziny
ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w
szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej, a także w sprawie
dodatku motywacyjnego i służbowego dla nauczycieli zatrudnionych na
stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w urzędach organów
administracji rządowej, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, okręgowych komisjach
egzaminacyjnych oraz w jednostkach organizacyjnych sprawujących nadzór
pedagogiczny (Dz.U. Nr 83, poz. 943 ze zm.), Sąd Okręgowy stwierdził, że dodatek
z tytułu pracy w trudnych, uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia warunkach (§ 5
ust. 1, 2 i 6 rozporządzenia) przysługuje w okresie faktycznego wykonywania pracy,
z którą dodatek jest związany, oraz w okresie niewykonywania pracy, za który
przysługuje wynagrodzenie liczone jak za okres urlopu wypoczynkowego. Z kolei
wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przydzielone w planie organizacyjnym
szkoły (§ 6 rozporządzenia) nie przysługuje za dni, w których nauczyciel nie
realizuje zajęć z powodu przerw przewidzianych przepisami o organizacji roku
szkolnego oraz za dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Zdaniem Sądu
Okręgowego, redakcja odpowiednich przepisów rozporządzenia uzależnia prawo
do dodatku za pracę w warunkach uciążliwych, jak również za godziny
ponadwymiarowe, od faktycznego przepracowania okresu, za jaki przysługują.
Świadczenia te wypłacane są z dołu (§ 5 ust. 8 oraz § 6 ust. 6 rozporządzenia),
odmiennie niż wynagrodzenie za pracę. Sąd pierwszej instancji podzielił pogląd
wyrażony przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 29 marca 1989 r., III
PZP 53/88 (OSNCP 1989 nr 7-8, poz. 109), zgodnie z którym z samego faktu
zamieszczenia w planie organizacyjnym szkoły godzin ponadwymiarowych nie
wynika jeszcze wniosek o istnieniu po stronie pracownika uprawnienia do
wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, które się nie odbyły. Dodatkowo, w
wyroku z 16 listopada 2000 r., I PKN 455/00 (OSNAPiUS 2002, nr 11, poz. 268),
Sąd Najwyższy przyjął, że do wynagrodzenia przewidzianego w art. 81 § 1 k.p. nie
mają zastosowania zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop i
7
wobec tego w wynagrodzeniu tym nie mogą być uwzględnione inne składniki niż te,
które wynikają z zaszeregowania pracownika i są określone stawką godzinową lub
miesięczną.
Sąd Okręgowy uznał za nieuzasadnione żądanie powoda o zwrot kosztów
podróży z B. (miejsca zamieszkania powoda) do W., celem złożenia wyjaśnień
przed resortową komisją orzekającą w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów
publicznych działającą przy Ministrze Sprawiedliwości. Postępowanie przed tą
komisją toczyło się w oparciu o przepisy ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o
finansach publicznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 ze zm.), a
powód posiadał w tym postępowaniu status obwinionego. Definicję podróży
służbowej zawiera art. 775
§ 1 k.p. Pracodawca nie wydał powodowi polecenia
służbowego udania się na posiedzenie tej komisji w dniu 22 czerwca 2004 r.
Wezwania powoda dokonała sama komisja działająca przy Ministrze
Sprawiedliwości. Powód w toku postępowania przed komisją nie wykonywał
zadania służbowego, lecz występował w swoim własnym interesie, jako obwiniony
o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Odnosząc się do żądania powoda dotyczącego refundacji kosztów pobytu
jego syna na obozie w 2004 r. (podczas letniego wypoczynku), Sąd Okręgowy
zwrócił uwagę, że w art. 94 k.p. zostały uregulowane ustawowe obowiązki
pracodawcy, dotyczące także relacji nauczyciela jako pracownika z jego
pracodawcą. Nie ma wśród nich obowiązku pracodawcy refundacji kosztów pobytu
dziecka pracownika na letnim obozie lub koloniach. Również Karta Nauczyciela nie
zawiera regulacji dotyczącej tego rodzaju obowiązku pracodawcy nauczyciela. W
Kodeksie pracy znajdują się również przepisy, które regulują ogólne obowiązki
pracodawcy wobec załogi, ale obowiązkom tym nie odpowiadają indywidualne
uprawnienia poszczególnych pracowników, rodzące indywidualne roszczenia. Do
takich obowiązków należy obowiązek zaspokajania - w miarę posiadanych środków
- potrzeb socjalnych pracowników (art. 94 pkt 8 i art. 16 k.p.). Jest to ogólny
obowiązek pracodawcy wobec wszystkich pracowników, pracownicy nie mają z
tego tytułu żadnych roszczeń. Karta Nauczyciela odsyła w art. 53 ust. 5 do
przepisów o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. U pozwanego
pracodawcy kwestie związane z zaspokajaniem potrzeb socjalnych pracowników
8
regulował Regulamin Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. W ocenie
Sądu, akt ten nie nadawał świadczeniom z funduszu charakteru roszczeniowego,
zanim świadczenia te zostały przyznane pracownikowi. Sam powód nie
zakwestionował tej oceny, podając, że świadczenia z funduszu miały charakter
uznaniowy. Powód nie ma zatem obecnie roszczenia o refundację kosztów
wypoczynku syna na obozie letnim w 2004 r. Pracodawca nie przyznał mu bowiem
takiej refundacji.
Odnośnie do żądania zasądzenia kwoty 1.400 zł jako równowartości
świadczenia, którego powód nie uzyskał z PZU Życie S.A. w związku ze śmiercią
matki, Sąd Okręgowy podniósł, że ubezpieczyciel odmówił wypłaty świadczenia z
tytułu zgonu matki powoda w oparciu o § 24 pkt 1c ogólnych warunków grupowego
ubezpieczenia pracowniczego Typ P, zatwierdzonych uchwałą Nr 93/92 Zarządu
PZU Życie S.A. w Warszawie z 7 grudnia 1992 r. Zgodnie z powyższym
postanowieniem ogólnych warunków umowy, co zostało podkreślone w decyzji
odmownej z 28 grudnia 2005 r., odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń w
odniesieniu do poszczególnych ubezpieczonych wygasa z upływem trzech
miesięcy, licząc od końca miesiąca kalendarzowego, za który została opłacona
ostatnia składka, jeżeli bezpośrednio przedtem ubezpieczony opłacił składki za co
najmniej dwanaście miesięcy. W decyzji tej podano, że w ubezpieczeniu powoda,
według polisy 228P, ostatnią składkę opłacono do 30 listopada 2004 r., a zatem
ubezpieczenie wygasło 1 marca 2005 r., zaś matka powoda zmarła 15 kwietnia
2005 r. Powód nie wystąpił na drogę sądową z roszczeniem przeciwko PZU Życie
S.A. Pozwany natomiast zarzucił, że nie ma legitymacji biernej, aby spełnić
przedmiotowe żądanie powoda. Kwestionując stanowisko pozwanego, Sąd
podkreślił, że w niniejszej sprawie powód nie domaga się świadczenia z
ubezpieczenia grupowego, lecz odszkodowania za to, że świadczenia tego nie
otrzymał. W uchwale z 9 stycznia 1976 r., III PZP 16/75 (OSNCP 1976 nr 6, poz.
128), Sąd Najwyższy przyjął, że sprawa o odszkodowanie za nieuzyskanie
świadczenia z umowy ubezpieczenia, wskutek zaniedbania pracodawcy, jest
sprawą ze stosunku pracy. Odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego za
skutek w postaci utraty przez powoda świadczenia z ubezpieczenia w wyniku
zaprzestania opłacania składek należy rozważyć według przesłanek z art. 471 k.c.
9
Powód niewątpliwie poniósł szkodę w postaci utraty świadczenia z umowy
ubezpieczenia w PZU Życie S.A. w związku z zaprzestaniem wypłacania przez
pozwanego wynagrodzenia za pracę i w konsekwencji odprowadzania składek na
rzecz ubezpieczyciela. Nie sposób jednak uznać, że działanie pracodawcy
cechowała wina (choćby w postaci niedbalstwa). Powód został odwołany z funkcji
dyrektora pozwanego Schroniska dla Nieletnich decyzją Ministra Sprawiedliwości z
28 października 2003 r., ze skutkiem na 31 października 2003 r. Powód wniósł
odwołanie od tej decyzji do sądu pracy (sprawa VII P …/03 Sądu Rejonowego w
G.). Postępowanie toczyło się przeciwko trzem pozwanym: Ministrowi
Sprawiedliwości, Prezesowi Sądu Okręgowego w G. i Schronisku dla Nieletnich w
G. Sam powód skierował pozew wyłącznie przeciwko Ministrowi Sprawiedliwości
(nieprawidłowo, ponieważ Minister Sprawiedliwości nie był jego pracodawcą).
Wyrokiem z 22 marca 2005 r. Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powoda
odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę i oddalił
powództwo o dopuszczenia do pracy w stosunku do pozwanego Schroniska dla
Nieletnich. W wyniku apelacji powoda, wyrokiem z 30 sierpnia 2005 r., Sąd
Okręgowy w G. zmienił zaskarżony wyrok i zobowiązał pozwanego do
dopuszczenia powoda do pracy na stanowisku wychowawcy. Istniała zatem istotna
wątpliwość co do skutków prawnych odwołania powoda ze stanowiska dyrektora,
potwierdzona (nieprawidłową, jak się okazało) oceną Sądu Rejonowego. Nie
można również pominąć argumentacji pozwanego, według której powód mógł
dobrowolnie kontynuować opłacanie składek na ubezpieczenie w PZU Życie S.A. w
Warszawie. Powód twierdził, co prawda, że nie miał środków na zapłatę tych
należności, jednak nie kwestionował faktu, że w kwietniu 2005 r. otrzymał od
pozwanego kwotę 7.201,26 zł tytułem odszkodowania w wykonaniu wyroku z dnia
22 marca 2005 r. Powództwo w tej części (co do zasądzenia kwoty 1.400 zł)
zostało oddalone w związku z niespełnieniem przesłanek odpowiedzialności
odszkodowawczej pozwanego wynikających z art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p.
W toku postępowania powód domagał się również zasądzenia na jego rzecz
zadośćuczynienia (które nazywał także odszkodowaniem) z tytułu wyrządzonej
jemu i jego rodzinie krzywdy, polegającej na pozbawieniu go wynagrodzenia za
pracę przez okres roku, szykanowaniu go i dyskryminowaniu. Powód wyjaśnił, że
10
dyskryminowanie i szykanowanie go polegało na tym, że już po dopuszczeniu go
do pracy, po służbie w dniach 22 i 24 września 2005 r. poprosił dyrektora
Schroniska dla Nieletnich o nocleg w pokoju gościnnym, ten mu jednak odmówił i
powód dwukrotnie musiał przesiedzieć noc na dworcu PKP, bo nie miał połączenia
z G. do B., co wywołało u niego depresję. Ponadto powód podniósł, że od chwili
odwołania go ze stanowiska dyrektora stres spowodował u niego depresję, złe
samopoczucie i konieczność leczenia psychiatrycznego. Powód twierdził, że gdy w
dniu 18 grudnia 2004 r. zgłosił się do pracy, dyrektor Schroniska dla Nieletnich
polecił nie wpuszczać go i wstrzymał wypłatę wynagrodzenia, w związku z czym
powód pozostawał bez środków do życia. Zdaniem powoda, pozwany szykanował
go, nie wypłacając mu zwrotu kosztów podróży służbowej, nie refundując
wypoczynku syna w 2004 r., a podczas rozpraw sądowych przedstawiciel
pozwanego zachowywał się w stosunku do powoda lekceważąco, zaczepnie i
kłamał. W ocenie powoda, pozwany podejmował świadome działania zmierzające
do dokuczenia mu i pozbycia się go z zakładu pracy, w tym naruszył dobra osobiste
powoda przez szykanowanie go i doprowadzenie do ubóstwa (niewypłacanie
świadczeń, w tym należnego wynagrodzenia za pracę, pozbawienie środków do
życia, pozbawienie dostępu do opieki medycznej). Sąd Okręgowy nie uwzględnił
roszczenia w tej części. W ocenie Sądu, chociaż powód posługuje się w swoich
pismach procesowych pojęciem „dyskryminacja”, to nie można uznać, aby
określenie to – używane przez powoda - odpowiadało definicji dyskryminacji
zawartej w przepisach Rozdziału IIa działu IV Kodeksu pracy. Dyskryminacja w
zatrudnieniu dotyczy, co do zasady, indywidualnej relacji między pracownikiem a
pracodawcą i ma miejsce wówczas, gdy pracodawca w sposób niekorzystny dla
pracownika, w porównaniu z innymi pracownikami, różnicuje jego sytuację z jednej
z przyczyn określonych w art. 18 § 1 k.p. Powód nie powoływał się na okoliczności
związane z odmiennym traktowaniem jego osoby w zatrudnieniu w porównaniu z
pozostałymi pracownikami pozwanego, jak również nie twierdził, że podłoże
nierównego traktowania wynikało z którejś z okoliczności opisanych w art. 183a
§ 1
k.p. Sąd Okręgowy rozważył żądanie powoda również w oparciu o przepisy
dotyczące ochrony dóbr osobistych (art. 23 k.c. i 24 k.c. w związku z art. 300 k.p.)
oraz odpowiedzialności deliktowej (art. 415 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Sąd
11
stwierdził, że z tego punktu wiedzenia żądanie powoda nie zasługiwało na
uwzględnienie, ponieważ nie zostało udowodnione. Stosownie do ogólnych reguł
dowodowych (art. 6 k.c. w związku z art. 300 k.p.), ciężar dowodu co do istnienia
przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego spoczywał na
powodzie jako poszkodowanym. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, powód w toku
postępowania nie wykazał przede wszystkim, aby w związku z działaniami
pozwanego (gdyby uznać je za czyn niedozwolony) poniósł szkodę majątkową lub
niemajątkową. Żądania powoda w zakresie zwrotu kosztów podróży służbowej i
refundacji wypoczynku syna, jak też odszkodowania za utracone świadczenie z
PZU Życie S.A., były nieuzasadnione. Podobnie należało ocenić część roszczeń o
wynagrodzenie (w tym za pracę w godzinach ponadwymiarowych i w warunkach
uciążliwych za okres, w którym powód nie świadczył pracy). Powód nie zaoferował
dowodów na okoliczność, że działania pozwanego cechowała złośliwość i
lekceważenie, że pozwany odmówił mu noclegu w pokoju gościnnym, że
manipulował lekarzem orzecznikiem. Powód nie wykazał (nie udowodnił) również,
że w okresie, w którym pozostawał w gotowości do świadczenia pracy, zamierzał
korzystać z opieki medycznej, lecz mu jej odmówiono. Wreszcie powód nie
udowodnił, że jego stan zdrowia (w tym konieczność leczenia psychiatrycznego)
miał związek z zawinionymi działaniami pozwanego.
Apelację od wyroku Sąd Okręgowego wniósł powód, zarzucając naruszenie
przepisów prawa materialnego, a mianowicie: 1) art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela w
związku z art. 81 § 1 k.p. oraz § 5 i 6 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z
dnia 29 września 2000 r. w sprawie dodatków oraz wynagrodzenia za godziny
ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w
szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej, a także w sprawie
dodatku motywacyjnego i służbowego dla nauczycieli zatrudnionych na
stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w urzędach organów
administracji rządowej, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, okręgowych komisjach
egzaminacyjnych oraz w jednostkach organizacyjnych sprawujących nadzór
pedagogiczny (Dz.U. Nr 83, poz. 943 ze zm.), poprzez ich niewłaściwą wykładnię i
zastosowanie; 2) art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych (tekst jednolity: Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze
12
zm.) oraz obowiązującego u pozwanego Regulaminu Zakładowego Funduszu
Świadczeń Socjalnych, poprzez niewłaściwą wykładnię i zastosowanie; 3) art. 943
k.p., „względnie” art. 183d
k.p. w związku z art. 183a
§ 5 k.p.; 5) błędną ocenę
zebranego materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że: a) pozwany nie ponosi
odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu pozbawienia powoda świadczenia z
umowy ubezpieczenia związanego ze śmiercią jego matki; b) nie istniały powody do
zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda zadośćuczynienia za dyskryminujące i
szykanujące praktyki pozwanego; c) świadczenia z Zakładowego Funduszu
Świadczeń Socjalnych mają charakter uznaniowy; d) powodowi nie przysługuje
wynagrodzenie za pracę w godzinach ponadwymiarowych oraz dodatek za pracę w
warunkach uciążliwych.
Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie jego żądań w
całości.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 30
grudnia 2008 r., oddalił apelację powoda.
Sąd Apelacyjny uznał za bezpodstawny zarzut przekroczenia przez Sąd
Okręgowy granic swobodnej oceny dowodów przez ich nieprawidłową ocenę, tj.
zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. W ocenie Sądu Apelacyjnego, powód nie
wykazał wadliwości rozumowania Sądu pierwszej instancji przy dokonywaniu oceny
dowodów.
Odnosząc się do zarzutu błędnego przyjęcia przez Sąd Okręgowy
uznaniowego charakteru świadczeń z Zakładowego Funduszu Świadczeń
Socjalnych, Sąd Apelacyjny stwierdził, że kwestie związane z zakładowym
funduszem świadczeń socjalnych regulują generalnie przepisy ustawy z dnia 4
marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jednolity: Dz.U.
z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.) z modyfikacjami wynikającymi z treści ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jednolity: Dz.U. z 2006 r. Nr 97,
poz. 674 ze zm.), dotyczącymi przykładowo wysokości odpisu na zakładowy
fundusz świadczeń socjalnych. U pozwanego pracodawcy od 1 listopada 2004 r.
obowiązuje Regulamin Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Sąd
Apelacyjny ustalił, że - pomimo zawartego w § 1 pkt 2 zarządzenia dyrektora
Schroniska dla Nieletnich z 27 października 2004 r. uregulowania, zgodnie z którym
13
z chwilą wejścia w życie tego Regulaminu utraciły moc poprzednio obowiązujące
regulaminy - Regulamin obowiązujący od 1 listopada 2004 r. nie był poprzedzony
żadnym innym regulaminem, zaś przytoczoną regulację wprowadzono „z
ostrożności”. Apelujący powołuje się w apelacji na obowiązujący u pozwanego
pracodawcy Regulamin Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, twierdząc,
że spełniał warunki uzyskania refundacji kosztów wypoczynku swojego syna za rok
2004 przewidziane w tym Regulaminie, jednak z treści rozdziału C pkt III ppkt 10
Regulaminu wynika, że dofinansowanie (w przypadku powoda - refundacja kosztów
wypoczynku syna) nie przysługuje ani pracownikowi, ani członkom jego rodziny w
przypadku niezłożenia wniosku o wypłatę dofinansowania w terminie do końca
maja. Ponieważ Regulamin ten wszedł w życie 1 listopada 2004 r., zatem - wbrew
twierdzeniom powoda - akt ten nie może stanowić podstawy do uzyskania
dofinansowania kosztów wypoczynku jego syna z lata 2004 r. Sąd Apelacyjny
zgodził się z zapatrywaniem Sądu Okręgowego, że Regulamin Zakładowego
Funduszu Świadczeń Socjalnych, obowiązujący od 1 listopada 2004 r., nie stwarzał
dla objętych nim pracowników roszczeń, odpowiadających ich uprawnieniom do
konkretnych świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Ustawa o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie kreuje świadczeń o charakterze
roszczeniowym, co wynika ze specyfiki tych świadczeń, które stają się wymagalne
dopiero po ich przyznaniu lub - rzadziej - po spełnieniu warunków do ich
otrzymania. Powołując się na zgromadzone w sprawie dowody, w szczególności
załączone do akt sprawy dokumenty w postaci: specyfikacji wydatkowania środków
pieniężnych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych za rok 2004, struktury
wydatków za rok 2004, listy wypłat dokonanych w lipcu 2004 r. na rzecz
pedagogów oraz listy wypłat dokonanych w lipcu i listopadzie 2004 r. na rzecz
pracowników obsługi administracyjnej z tytułu świadczeń urlopowych, a także
wyciągów z rachunku bankowego zakładowego funduszu świadczeń socjalnych za
okres od 1 stycznia 2004 r. do 23 grudnia 2004 r., Sąd Apelacyjny stwierdził, że w
ramach Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych Schroniska dla Nieletnich
nie wydzielono w 2004 r. środków na refundację kosztów wypoczynku dzieci
pracowników. Wobec nieobowiązywania u pozwanego do 31 października 2004 r.
Regulaminu Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, o którym mowa w art.
14
8 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, który regulowałby
zasady i warunki korzystania ze świadczenia w postaci dofinansowania
wypoczynku dzieci pracowników, oraz niewydzielenia przez pozwanego środków
pieniężnych w ramach funduszu na ten cel i wobec nieprzyznania powodowi tego
świadczenia, jego roszczenie o refundację kosztów wypoczynku syna w 2004 r.
było pozbawione podstaw prawnych. Powodowi nie przysługiwało roszczenie o
refundację kosztów wypoczynku syna na obozie letnim w 2004 r.
Oceniając żądanie zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.400
zł tytułem odszkodowania za nieuzyskanie od PZU Życie S.A. świadczenia z tytułu
śmierci matki powoda, Sąd Apelacyjny podkreślił że roszczenie powoda zostało
oparte na art. 471 k.c., który uzależnia odpowiedzialność dłużnika od łącznego
wystąpienia trzech elementów: istnienia szkody po stronie wierzyciela,
niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika,
stanowiącego następstwo okoliczności, za które odpowiedzialny jest dłużnik, oraz
adekwatnego (normalnego) związku przyczynowego pomiędzy szkodą a
zachowaniem dłużnika. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, powód - w oparciu o
przeprowadzone w sprawie dowody, a zwłaszcza decyzję PZU Życie S.A.
odmawiającą wypłaty mu świadczenia z tytułu zgonu jego matki 15 kwietnia 2005 r.
- wykazał, że poniósł szkodę majątkową stanowiącą różnicę między aktualnym
stanem jego majątku a stanem hipotetycznym, jaki istniałby, gdyby opłacone
zostały składki na ubezpieczenie grupowe za grudzień 2004 r. i styczeń 2005 r. a
on otrzymał świadczenie z umowy ubezpieczenia. Niedopuszczenie powoda do
pracy przez pozwanego pracodawcę w dniu 18 grudnia 2004 r. stanowiło
nienależyte wykonanie przez pozwanego obowiązków wynikających ze stosunku
pracy, co zostało prawomocnie przesądzone wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z
30 sierpnia 2005 r. W tej sytuacji kluczowe znaczenie miało ustalenie istnienia
związku przyczynowego pomiędzy nienależytym wykonaniem zobowiązania przez
pozwanego a szkodą poniesioną przez powoda. W ocenie Sądu Apelacyjnego,
brak jest podstaw do przyjęcia, że zachodził adekwatny związek przyczynowy
pomiędzy utratą przez powoda prawa do świadczenia z umowy ubezpieczenia
zawartej z PZU Życie S.A. z tytułu śmierci jego matki a niedopuszczeniem powoda
przez pozwanego do pracy i niewypłacaniem mu wynagrodzenia. Powód mógł
15
samodzielnie kontynuować opłacanie składek na ubezpieczenie w PZU Życie S.A.,
pomimo trwającego sporu z pozwanym o dopuszczenie go do pracy. Zdając sobie
sprawę, że w czasie toczącego się sporu o istnienie stosunku pracy nie będą
dokonywane przez pracodawcę wpłaty z tytułu składek na ubezpieczenie i chcąc
kontynuować to ubezpieczenie, powód powinien był sam te składki uiszczać z
własnych środków finansowych. Sąd Apelacyjny ocenił, że w świetle
zgromadzonych dowodów brak jest podstaw do przyjęcia, że powód w okresie od
grudnia 2004 r. do stycznia 2005 r. nie mógł zgromadzić środków finansowych na
pokrycie składek na dobrowolne ubezpieczenie w PZU Życie S.A. za ten okres. W
świetle okoliczności faktycznych, biorąc pod uwagę niewielką wysokość składki
uiszczanej comiesięcznie tytułem dobrowolnego ubezpieczenia (49,00 zł), powód
miał możliwość w ramach gospodarowania posiadanymi środkami zaoszczędzić
odpowiednie środki finansowe potrzebne na zapłatę składek za grudzień 2004 r. i
styczeń 2005 r. Ostatecznie Sąd drugiej instancji stwierdził, że zaprzestanie
przekazywania przez pozwanego składek na dobrowolne ubezpieczenie w PZU
Życie S.A. nie stanowiło adekwatnej przyczyny powstania szkody w majątku
powoda, ponieważ powód mógł nadal kontynuować to ubezpieczenie we własnym
zakresie oraz miał możliwość zaoszczędzenia odpowiednich środków finansowych
celem opłacenia należnych składek. Nie występuje w związku z tym normalny
związek przyczynowy pomiędzy zaprzestaniem przekazywania przez pozwanego
składek na dobrowolne ubezpieczenie powoda w PZU Życie S.A. a szkodą
poniesioną przez powoda, wynikającą z odmowy wypłaty przez tego
ubezpieczyciela świadczenia z tytułu śmierci jego matki. Z uwagi na niespełnienie
wszystkich przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego brak było
podstaw prawnych do uwzględnienia roszczenia powoda o zasądzenie od
pozwanego na jego rzecz kwoty 1.400 zł tytułem odszkodowania za nieuzyskanie
od PZU Życie S.A. świadczenia z umowy ubezpieczenia z tytułu zgonu matki
powoda.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji prawidłowo przyjął, że
powodowi nie przysługuje wynagrodzenie za pracę w godzinach
ponadwymiarowych oraz dodatek za pracę w warunkach uciążliwych. Sąd
Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, że ani Karta Nauczyciela, ani
16
inne akty prawne wydane na podstawie jej przepisów, nie zawierają regulacji
dotyczących zasad obliczania wynagrodzenia za czas niewykonywania przez
nauczyciela pracy, pomimo zgłoszonej gotowości do jej wykonywania, z przyczyn
leżących po stronie pracodawcy, a zatem - stosownie do art. 91c ust. 1 Karty
Nauczyciela - zastosowanie mają przepisy Kodeksu pracy, w szczególności art.
81 § 1 k.p., który reguluje wprost sytuację, gdy pracownik doznaje przeszkód w
wykonywaniu pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy, w tym nieuzasadnionego
niedopuszczenia go do pracy. Nie ma podstaw do sięgania poprzez analogię do art.
84 ust. 2 Karty Nauczyciela, normującego kwestię ustalania wynagrodzenia w
okresie zawieszenia nauczyciela w pełnieniu obowiązków. Przez wynagrodzenie
wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania rozumieć należy wynagrodzenie
o charakterze stałym i bezpośrednio związanym z funkcją wykonywaną przez
pracownika lub zajmowanym przez niego stanowiskiem, a nie wynagrodzenie,
którego wypłacenie jest uzależnione od spełnienia przez pracownika dodatkowych
przesłanek, np. rzeczywistego świadczenia pracy w warunkach szkodliwych dla
zdrowia. Sąd drugiej instancji uznał za niezasadny apelacyjny zarzut naruszenia
art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela poprzez niewłaściwą wykładnię i zastosowanie w
związku z art. 81 § 1 k.p. oraz § 5 i 6 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z
dnia 29 września 2000 r. w sprawie dodatków oraz wynagrodzenia za godziny
ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w
szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej, a także w sprawie
dodatku motywacyjnego i służbowego dla nauczycieli zatrudnionych na
stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w urzędach organów
administracji rządowej, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, okręgowych komisjach
egzaminacyjnych oraz w jednostkach organizacyjnych sprawujących nadzór
pedagogiczny, ponieważ przepisy Karty Nauczyciela nie dają podstaw do przyjęcia,
że dodatek za warunki pracy oraz wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe
powinny być uwzględniane przy ustalaniu wynagrodzenia za czas niewykonywania
przez nauczyciela pracy, pomimo zgłoszenia gotowości do jej wykonania, z
przyczyn dotyczących pracodawcy. Karta Nauczyciela nie zawiera przepisu
określającego sposób obliczenia wynagrodzenia nauczyciela za czas
niewykonywania przez niego pracy, pomimo zgłoszenia gotowości do jej
17
wykonania, z przyczyn dotyczących pracodawcy. Sąd Apelacyjny podkreślił, że
podstaw prawnych do obliczenia wynagrodzenia nauczyciela za czas
niewykonywania pracy w tych okolicznościach nie tworzą przepisy rozporządzeń
wydanych na podstawie art. 30 ust. 7 Karty Nauczyciela, obowiązujących w okresie
pozostawania powoda w gotowości do pracy, tj. od grudnia 2004 r. do 31 sierpnia
2005 r., a mianowicie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29
września 2000 r. w sprawie dodatków oraz wynagrodzenia za godziny
ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w
szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej, a także w sprawie
dodatku motywacyjnego i służbowego dla nauczycieli zatrudnionych na
stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w urzędach organów
administracji rządowej, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, okręgowych komisjach
egzaminacyjnych oraz w jednostkach organizacyjnych sprawujących nadzór
pedagogiczny (Dz.U. Nr 83, poz. 943 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 2 lutego 2005 r. w sprawie dodatków do
wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i
godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach
prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz.U. Nr 22, poz. 182 ze zm.).
Rozporządzenia te regulują szczegółowy sposób ustalania dodatku za warunki
pracy oraz zasady ustalania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, jednak
nie określają sposobu obliczania wynagrodzenia nauczyciela za czas
niewykonywania przez niego pracy, pomimo zgłoszenia przez niego gotowości do
jej wykonania, z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Odnosząc się do postawionego przez powoda apelacyjnego zarzutu
błędnego przyjęcia przez Sąd Okręgowy, że nie istniały podstawy do zasądzenia od
pozwanego na rzecz powoda zadośćuczynienia z tytułu dyskryminacji i
szykanowania na podstawie art. 943
k.p., ewentualnie art. 183d
k.p. w związku z art.
183a
§ 5 pkt 2 k.p., Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że powód wywodził swoje
roszczenia w oparciu o dwie niezależne instytucje - mobbingu i dyskryminacji.
Roszczenie pracownika, dotyczące zdarzeń mających miejsce przed 1 stycznia
2004 r., nie mogło być skutecznie dochodzone w oparciu o art. 943
k.p.
Okoliczności, które zdaniem powoda miały świadczyć o mobbingu, Sąd Apelacyjny
18
podzielił na dwie grupy. Do pierwszej zaliczył zdarzenia, których istnienia powód nie
dowiódł, a które wynikały jedynie z jego zeznań – podczas gdy zarówno zeznania
świadków, jak i dokumenty stanowiące dowody w sprawie nie potwierdzały, aby
takie wydarzenia faktycznie miały miejsce. Sąd Apelacyjny wymienił wśród nich:
odmowę udzielenia powodowi przez dyrektora Schroniska dla Nieletnich noclegu w
pokojach gościnnych, manipulowanie przez dyrektora Schroniska lekarzem
orzecznikiem oraz lekceważące i zaczepne traktowanie powoda przez dyrektora.
Zeznania powoda dotyczące stosowania wobec niego mobbingu nie
odzwierciedlały stanu faktycznego, lecz były raczej emanacją jego subiektywnych
odczuć, ponieważ podnoszone przez niego okoliczności, mające świadczyć o
mobbingu, nie znalazły potwierdzenia w innych dowodach. Do drugiej grupy Sąd
Apelacyjny zaliczył zdarzenia, które zostały opisane nie tylko w zeznaniach
powoda, ale także znalazły potwierdzenie w przeprowadzonych w sprawie
dowodach, zwłaszcza w treści dokumentów: odwołanie powoda ze stanowiska
dyrektora Schroniska dla Nieletnich, odmowa dopuszczenia go do pracy w
Schronisku dla Nieletnich, niewypłacenie kosztów delegacji związanych z
wyjazdem na posiedzenie resortowej komisji orzekającej w sprawach naruszenia
dyscypliny finansów publicznych przy Ministrze Sprawiedliwości, odmowa
refundacji kosztów wypoczynku syna powoda w 2004 r. oraz nieuzyskanie z PZU
Życie S.A. świadczenia ubezpieczeniowego z tytułu śmierci matki powoda. W
odróżnieniu od pierwszej grupy zdarzeń wydarzenia zaliczone do drugiej grupy
faktycznie wystąpiły, z tym że Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się w nich znamion
mobbingu ani też naruszenia dóbr osobistych powoda. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego, nie można było uznać za przejaw mobbingu w stosunku do powoda
odwołania go ze stanowiska dyrektora Schroniska dla Nieletnich w G. decyzją
Ministra Sprawiedliwości z 28 października 2003 r. Okoliczność ta nie mogła
świadczyć o stosowaniu wobec powoda mobbingu, ponieważ odwołanie nastąpiło z
dniem 31 października 2003 r., a zatem w okresie przed 1 stycznia 2004 r., gdy w
polskim porządku prawnym nie było jeszcze regulacji prawnej dotyczącej
mobbingu. Zdarzenia, które miały miejsce w okresie przed 1 stycznia 2004 r.,
należało ocenić przez pryzmat ewentualnego naruszenia dóbr osobistych powoda
przez pozwanego (art. 23 k.c. i 24 k.c. w związku z art. 300 k.p.). W ocenie Sądu
19
drugiej instancji, odwołanie powoda ze stanowiska dyrektora Schroniska dla
Nieletnich stanowiło działanie w ramach obowiązującego porządku prawnego, co
wyłączało jego bezprawność. Spór wynikły na skutek wniesionego przez powoda
odwołania od decyzji Ministra Sprawiedliwości z 28 października 2003 r. był
przedmiotem toczącej się przed sądem pracy sprawy, prawomocnie zakończonej
wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z 30 sierpnia 2005 r., VII Pa …/05, w której
potwierdzono istnienie podstaw uzasadniających odwołanie powoda z
zajmowanego stanowiska dyrektora Schroniska dla Nieletnich, a zatem zasadność
kwestionowanej decyzji. Nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda poprzez
odwołanie go ze stanowiska dyrektora Schroniska dla Nieletnich, ponieważ istniały
podstawy do negatywnej oceny jego pracy, uzasadniające odwołanie go z
zajmowanego stanowiska. W ocenie Sądu Apelacyjnego, odmowa pozwanego
dopuszczenia powoda do wykonywania pracy na stanowisku wychowawcy po 1
listopada 2003 r. nie była przejawem mobbingu, lecz rozbieżnych poglądów
prawnych stron co do dalszego pozostawania powoda w stosunku pracy ze
Schroniskiem dla Nieletnich. Sąd Apelacyjny podkreślił rozbieżność stanowisk
Sądów Pracy obu instancji - wyrokiem z 22 marca 2005 r., VIII P …/03, Sąd
Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił powództwo w części, w
której powód domagał się dopuszczenia go do pracy na stanowisku wychowawcy,
zaś wyrokiem z 30 sierpnia 2005 r., VII Pa …/05, Sąd Okręgowy - Sąd Pracy
zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że zobowiązał pozwanego do
dopuszczenia powoda do pracy na stanowisku wychowawcy. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego, przeprowadzone przed Sądem pierwszej instancji dowody wykazały
jednoznacznie, że wyjazd powoda na posiedzenie resortowej komisji orzekającej w
sprawach naruszenia dyscypliny finansów publicznych, działającej przy Ministrze
Sprawiedliwości, nie stanowił podróży służbowej w rozumieniu art. 775
§ 1 k.p.,
wobec czego zasadnie pozwany odmówił powodowi zwrotu kosztów podróży z B.
do W. celem złożenia wyjaśnień przed tą komisją. Sąd drugiej instancji stwierdził
brak podstaw do przyjęcia, że odmowa zwrotu kosztów podróży stanowiła przejaw
mobbingu. Sąd Apelacyjny nie uznał również za mobbing odmowy refundacji przez
pozwanego kosztów wypoczynku syna powoda w 2004 r., ponieważ wobec
nieobowiązywania u pozwanego do 31 października 2004 r. Regulaminu
20
Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, regulującego zasady i warunki
korzystania ze świadczenia w postaci dofinansowania wypoczynku dzieci
pracowników, oraz niewydzielenia przez pozwanego środków pieniężnych w
ramach tego funduszu na ten cel i nieprzyznania powodowi tego świadczenia -
jego roszczenie o dofinansowanie tych kosztów nie znajdowało podstaw prawnych.
Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się znamion mobbingu ani też naruszenia dóbr
osobistych powoda w okoliczności nieuzyskania przez niego z PZU Życie S.A.
świadczenia z umowy ubezpieczenia z tytułu śmierci jego matki. Niewypłacanie
powodowi przez pozwanego wynagrodzenia, a w konsekwencji nieodprowadzanie
przez pozwanego składek na dobrowolne ubezpieczenie grupowe w PZU Życie
S.A., wynikało z zaistniałego między stronami sporu prawnego o istnienie stosunku
i dopuszczenie powoda do pracy. Powód, zdając sobie sprawę z tego, że pozwany
pracodawca - z uwagi na toczący się spór o istnienie stosunku pracy - nie
przekazuje składek na to ubezpieczenie, nie opłacił samodzielnie tych składek,
pomimo możliwości ich opłacania, w następstwie czego ubezpieczenie to wygasło
z dniem 1 marca 2005 r. - czyli przed śmiercią matki powoda w dniu 15 kwietnia
2005 r. W ocenie Sądu Apelacyjnego, utrata prawa do świadczenia z umowy
ubezpieczenia z PZU Życie S.A. z tytułu śmierci matki powoda nie mogła być
uznana za mobbing, ponieważ stanowiła jedynie konsekwencję nieopłacenia
składek na dobrowolne ubezpieczenie za grudzień 2004 r. i styczeń 2005 r., a
zatem nie wynikała z działań pozwanego zmierzających do nękania, zastraszania,
poniżania, ośmieszania powoda, jego wyeliminowania lub odizolowania z grupy
współpracowników albo naruszenia godności lub innych dóbr osobistych. Gdyby
faktycznie powód był ofiarą działań noszących znamiona mobbingu lub godzących
w jego dobra osobiste, to z pewnością nie kontynuowałby zatrudnienia w
pozwanym Schronisku dla Nieletnich do momentu rozwiązania umowy o pracę
przez pracodawcę, lecz już wcześniej sam rozwiązałby tę umowę. Sąd Apelacyjny
podkreślił, że powód - utrzymując, że od 31 października 2003 r. (tj. od dnia
odwołania go ze stanowiska dyrektora Schroniska dla Nieletnich) był ofiarą
mobbingu - nie rozwiązał umowy o pracę łączącej go z pozwanym, lecz nadal
kontynuował zatrudnienie; to pracodawca rozwiązał stosunek pracy z powodem,
dopiero 31 sierpnia 2006 r., na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, z
21
uwagi na jego niezdolność do pracy spowodowaną chorobą, trwającą ponad 182
dni. Zdaniem Sądu drugiej instancji, powyższa okoliczność podważała
wiarygodność zeznań powoda, ponieważ gdyby faktycznie był on ofiarą mobbingu,
to z pewnością sam rozwiązałby stosunek pracy z pozwanym (np. w trybie
określonym w art. 55 § 11
k.p.), a nie czekałby, aż pracodawca rozwiąże z nim
stosunek pracy. W świetle przeprowadzonych dowodów, w szczególności z
dokumentu w postaci zaświadczenia lekarskiego z Wojewódzkiej Przychodni
Zdrowia Psychicznego w B. z 6 września 2007 r., nie budzi wątpliwości, że powód
od grudnia 2003 r. leczył dolegliwości w postaci: uporczywych, nawracających
stanów niepokoju, napięcia emocjonalnego, problemów ze skupieniem uwagi,
snem, zmiennością nastroju, mające istotny wpływ na jego codzienne
funkcjonowanie. Powód podjął leczenie w Poradni Zdrowia Psychicznego po
odwołaniu go ze stanowiska dyrektora Schroniska dla Nieletnich z dniem 31
października 2003 r., stąd uzasadnione było przyjęcie, że dolegliwości te były
konsekwencją negatywnych odczuć psychicznych powoda wynikających z decyzji
Ministra Sprawiedliwości z 28 października 2003 r. odwołującej go ze stanowiska
dyrektora oraz sporu wynikłego z wniesienia przez powoda odwołania od tej
decyzji, a nie wynikiem mobbingu. W ocenie Sądu drugiej instancji,
przeprowadzone w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe nie
potwierdziło poglądu powoda, że rozstrój jego zdrowia spowodowany został przez
mobbing.
Sąd drugiej instancji zauważył, że powód w toku procesu nie powoływał się
na okoliczności związane z odmiennym traktowaniem jego osoby w porównaniu z
innymi pracownikami pozwanego, jak również okoliczności opisane w art. 183a
§ 1
k.p. Tym samym, wbrew wynikającemu z art. 183b
§ 1 k.p. obowiązkowi, nie
wskazał on przyczyny (kryterium) dyskryminacji. Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe nie dało podstaw do
przyjęcia, aby pracodawca zastosował w odniesieniu do powoda jakiekolwiek
kryterium dyskryminujące albo kierował się względami prawnie niedopuszczalnymi.
Analiza materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie prowadzi do wniosku,
że powództwo w zakresie żądania zasądzenia zadośćuczynienia za mobbing oraz
22
odszkodowania za dyskryminację było bezzasadne i w tym zakresie podlegało
oddaleniu.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł w imieniu powoda
jego pełnomocnik, zaskarżając wyrok ten w całości.
Skarga kasacyjna została oparta na podstawach:
1) naruszenia prawa materialnego, a mianowicie: a) art. 30 ust. 1 ustawy
Karta Nauczyciela w związku z art. 81 § 1 k.p. oraz § 5 i 6 rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 29 września 2000 r. w sprawie dodatków oraz
wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla
nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji
rządowej, a także w sprawie dodatku motywacyjnego i służbowego dla nauczycieli
zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w
urzędach organów administracji rządowej, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej,
okręgowych komisjach egzaminacyjnych oraz w jednostkach organizacyjnych
sprawujących nadzór pedagogiczny (Dz.U. Nr 83, poz. 942 ze zm.), poprzez ich
niewłaściwą wykładnię i w konsekwencji błędne zastosowanie art. 81 § 1 k.p. oraz
niezastosowanie art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela, a także przyjęcie, że powodowi
nie przysługuje wynagrodzenie za pracę w godzinach ponadwymiarowych oraz
dodatek za pracę w warunkach uciążliwych; b) art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia z dnia
4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jednolity:
Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.), poprzez niewłaściwą wykładnię i przyjęcie,
że powodowi nie przysługiwało świadczenie z zakładowego funduszu świadczeń
socjalnych, c) art. 943
k.p. względnie art. 183d
k.p. w związku z art. 183a
§ 5 pkt 2
k.p., poprzez ich niewłaściwą wykładnię i w konsekwencji niezastosowanie oraz
przyjęcie, że nie istniały powody do zasądzenia na rzecz powoda zadośćuczynienia
za dyskryminujące i szykanujące praktyki pracodawcy; d) art. 361 § 1 i 2 k.c. oraz
art. 415 k.c., poprzez ich błędną wykładnię i niezastosowanie oraz przyjęcie, że nie
zachodzą w przedmiotowym stanie faktycznym przesłanki ich zastosowania, w
szczególności związek przyczynowy pomiędzy bezprawnym i zawinionym
działaniem pracodawcy a szkodą wyrządzoną pracownikowi; e) art. 362 k.c.,
poprzez jego wadliwą wykładnię i niezastosowanie oraz przyjęcie, że nie zachodzą
w przedmiotowym stanie faktycznym przesłanki jego zastosowania;
23
2) naruszenia przepisów prawa procesowego, a mianowicie: art. 233 § 1
k.p.c., poprzez ocenę materiału dowodowego w sposób sprzeczny z zasadami
logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego, w świetle całokształtu
okoliczności sprawy, wynikających ze zgromadzonego materiału dowodowego, w
sposób mający istotny wpływ na rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania oraz i zasądzenia od
pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu i zastępstwa procesowego za
instancję kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.
1. W ramach procesowej podstawy skargi skarżący postawił zarzut
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., co miało nastąpić „poprzez ocenę materiału
dowodowego w sposób sprzeczny z zasadami logicznego rozumowania oraz
doświadczenia życiowego, w świetle całokształtu okoliczności sprawy,
wynikających ze zgromadzonego materiału dowodowego, w sposób mający istotny
wpływ na rozstrzygnięcie”. Zarzut ten nie może stanowić przedmiotu rozważań i
ocen Sądu Najwyższego.
Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być
zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Tymczasem, treść
normatywna art. 233 § 1 k.p.c. odnosi się bezpośrednio do sposobu dokonywania
przez sąd oceny dowodów. Dlatego w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje
się - i jest to stanowisko ugruntowane od kilku lat – że zarzut naruszenia art. 233 §
1 k.p.c. nie może być podstawą skargi kasacyjnej, a gdyby skarga kasacyjna
została oparta tylko i wyłącznie na zarzucie naruszenia tego przepisu, podlegałaby
odrzuceniu jako niedopuszczalna (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 26 kwietnia
2006 r., V CSK 11/06, LEX nr 230204; z 24 lutego 2006 r., II CSK 136/05, LEX nr
200973; z 4 stycznia 2007 r., V CSK 364/06, LEX nr 238975; a także postanowienia
Sądu Najwyższego: z 12 czerwca 2006 r., IV CSK 100/06, niepubl.; z 10 sierpnia
2006 r., V CSK 211/06, niepubl.). Wprawdzie art. 3983
§ 3 k.p.c. nie wskazuje
24
expressis verbis żadnych konkretnych przepisów, których naruszenie, w związku z
ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów, nie może być
przedmiotem zarzutów wypełniających procesową podstawę kasacyjną, nie ulega
jednak wątpliwości, że obejmuje on bezpośrednio art. 233 k.p.c. - wszakże ten
właśnie przepis określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów. Wyłączenie
w art. 398
3
§ 3 k.p.c. z podstaw skargi kasacyjnej zarzutów dotyczących oceny
dowodów pozbawia skarżącego możliwości powoływania się na zarzut naruszenia
zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c.
W obowiązującym stanie prawnym Sąd Najwyższy nie jest uprawniony do
badania prawidłowości zarówno ustaleń faktycznych, jak i oceny dowodów,
dokonanych przez sąd drugiej instancji. O ile bowiem sąd apelacyjny jest również
"sądem faktu" i według zapatrywań doktryny oraz orzecznictwa kontynuuje
postępowanie rozpoznawcze co do faktów (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 13
kwietnia 2000 r., III CKN 812/98, OSNC 2000, nr 10, poz. 193; z 5 lutego 2006 r., IV
CK 384/05, LEX nr 190756; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4
października 2002 r., III CZP 62/02, OSNC 2004 nr 1, poz. 7), o tyle Sąd
Najwyższy jako "sąd prawa", rozpoznając nadzwyczajny środek zaskarżenia w
postaci skargi kasacyjnej, jest związany ustalonym stanem faktycznym sprawy (art.
39813
§ 2 k.p.c.). Związanie to wyklucza nie tylko przeprowadzenie w jakimkolwiek
zakresie dowodów, lecz także badanie, czy sąd drugiej instancji nie przekroczył
granic swobodnej ich oceny. Ustrojową funkcją Sądu Najwyższego jest
sprawowanie nadzoru judykacyjnego, w tym zapewnianie jednolitości orzecznictwa
sądów powszechnych. Z tego punktu widzenia każdy zarzut skargi kasacyjnej, który
ma na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu drugiej instancji, chociażby
pod pozorem kontestowania błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania
określonych przepisów prawa materialnego, z uwagi na jego sprzeczność z art.
3983
§ 3 k.p.c. jest a limine niedopuszczalny, a jeżeli skarga oparta byłaby tylko na
takich zarzutach, podlegałaby odrzuceniu. Sąd Najwyższy jako sąd kasacyjny nie
zajmuje się oceną materiału dowodowego, nie ma również kompetencji do
dokonywania kontroli prawidłowości oceny dowodów dokonanej przez sąd drugiej
instancji według kryteriów opisanych w art. 233 § 1 k.p.c. Skoro zarzut naruszenia
tego przepisu nie mógł być podstawą rozważań, ocen i analiz Sądu Najwyższego,
25
to należało przyjąć, że przy rozważaniu zasadności zarzutów naruszenia prawa
materialnego wiążąca była w postępowaniu kasacyjnym podstawa faktyczna
zaskarżonego wyroku. Zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c., gdy strona wnosząca skargę
kasacyjną nie formułuje skutecznych zarzutów naruszenia prawa procesowego,
albo gdy zarzuty te okażą się nieuzasadnione lub niedopuszczalne, Sąd Najwyższy
jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia.
W ramach kasacyjnej podstawy naruszenia prawa materialnego skarżący
sformułował wiele zarzutów, jednak żaden z nich nie okazał się usprawiedliwiony.
2. Zarzut naruszenia art. 30 ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela w związku z
art. 81 § 1 k.p. oraz § 5 i 6 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29
września 2000 r. w sprawie dodatków oraz wynagrodzenia za godziny
ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w
szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej, a także w sprawie
dodatku motywacyjnego i służbowego dla nauczycieli zatrudnionych na
stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w urzędach organów
administracji rządowej, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, okręgowych komisjach
egzaminacyjnych oraz w jednostkach organizacyjnych sprawujących nadzór
pedagogiczny (Dz.U. Nr 83, poz. 942 ze zm.), co miało - zdaniem skarżącego –
nastąpić poprzez ich niewłaściwą wykładnię i błędne zastosowanie art. 81 § 1 k.p.
oraz niezastosowanie art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela, a w konsekwencji przyjęcie,
że powodowi nie przysługuje wynagrodzenie za pracę w godzinach
ponadwymiarowych oraz dodatek za pracę w warunkach uciążliwych, jest
pozbawiony racji. W ocenie powoda, w oparciu o brzmienie powołanych przepisów,
należy przyjąć, że przysługujące nauczycielowi wynagrodzenie za godziny
ponadwymiarowe i dodatek za pracę w warunkach uciążliwych, wynikające z
godzin pracy przydzielonych nauczycielowi jedynie formalnie w zatwierdzonym
arkuszu organizacyjnym placówki oświatowej, mają charakter gwarantowany, a
zatem przysługują także za okres, w którym nauczyciel faktycznie nie świadczył
pracy, doznając przeszkód leżących po stronie pracodawcy (w rozpoznawanej
sprawie - niedopuszczenia do pracy z powodu błędnego przyjęcia przez
pracodawcę, że stosunek pracy ustał). W ocenie Sądu Najwyższego powód nie ma
26
racji. Przewidziane w planie organizacyjnym szkoły dla konkretnego nauczyciela
godziny ponadwymiarowe nie mają charakteru gwarancyjnego w tym znaczeniu, że
uprawniają nauczyciela do otrzymania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe
w każdej sytuacji, nawet wówczas, gdy nauczyciel ich nie odbył (nie przeprowadził
ponadwymiarowych zajęć). Wynagrodzenie przysługuje co do zasady za pracę
wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 k.p.).
Sąd Apelacyjny dokonał prawidłowej wykładni przytoczonych przepisów (art. 30 ust.
1 ustawy Karta Nauczyciela, art. 81 § 1 k.p. oraz § 5 i 6 rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 29 września 2000 r.), przyjmując, że za okres, w którym
powód nie świadczył faktycznie pracy, bo nie był do niej dopuszczany w związku z
błędnym założeniem pracodawcy, że odwołanie go ze stanowiska dyrektora
Schroniska dla Nieletnich doprowadziło do ustania stosunku pracy, nie może być
mu przyznane wynagrodzenie za pracę w godzinach ponadwymiarowych (powód w
tym czasie nie realizował żadnych godzin ponadwymiarowych) oraz dodatek za
warunki pracy - z tytułu pracy w warunkach uciążliwych (powód w tym czasie nie
świadczył pracy, więc nie można przyjąć, że pracował w warunkach uciążliwych).
Zgodnie z art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela, wynagrodzenie nauczycieli składa
się z: 1) wynagrodzenia zasadniczego; 2) dodatków: za wysługę lat,
motywacyjnego, funkcyjnego oraz za warunki pracy; 3) wynagrodzenia za godziny
ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw; 4) nagród i innych świadczeń
wynikających ze stosunku pracy, z wyłączeniem świadczeń z zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych i dodatków socjalnych określonych w art. 54.
Wysokość stawek dodatków oraz szczegółowe warunki przyznawania tych
dodatków, a także szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za
godziny ponadwymiarowe, określało – w okresie objętym żądaniem powoda - m.in.
wydane na podstawie art. 30 ust. 7 Karty Nauczyciela rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 29 września 2000 r. w sprawie dodatków oraz
wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla
nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji
rządowej, a także w sprawie dodatku motywacyjnego i służbowego dla nauczycieli
zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w
27
urzędach organów administracji rządowej, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej,
okręgowych komisjach egzaminacyjnych oraz w jednostkach organizacyjnych
sprawujących nadzór pedagogiczny. Przewidywało ono, że nauczycielom
poszczególnych stopni awansu zawodowego przysługuje dodatek za warunki pracy
z tytułu pracy w trudnych, uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia warunkach,
określonych w odrębnych przepisach, w odpowiedniej wysokości, odniesionej do
otrzymywanego przez nauczyciela wynagrodzenia zasadniczego (§ 5 ust. 1 i 2
rozporządzenia), przy czym dodatek za warunki pracy miał przysługiwać w okresie
faktycznego wykonywania pracy, z którą dodatek był związany, oraz w okresie
niewykonywania pracy, za który przysługiwało wynagrodzenie liczone jak za okres
urlopu wypoczynkowego (§ 5 ust. 6 rozporządzenia). Powód w okresie objętym
żądaniem nie wykonywał faktycznie pracy ani nie przysługiwało mu za ten okres
wynagrodzenie liczone jak za okres urlopu wypoczynkowego. Brak jest podstaw
prawnych do przyznania mu za ten okres dodatku za pracę w warunkach
uciążliwych - podstawy tej nie stwarza art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela, który nie
określa zasad ani warunków, na jakich nauczycielowi przysługuje dodatek za
warunki pracy (w tym zwłaszcza warunki uciążliwe). Z kolei wynagrodzenie za
godziny ponadwymiarowe regulował § 6 powyższego rozporządzenia, stanowiąc -
między innymi - że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przydzielone w
planie organizacyjnym nie przysługuje za dni, w których nauczyciel nie realizuje
zajęć z powodu przerw przewidzianych przepisami o organizacji roku szkolnego,
rozpoczynania lub kończenia zajęć w środku tygodnia oraz za dni usprawiedliwionej
nieobecności w pracy (§ 6 ust. 4 rozporządzenia). Na podstawie przytoczonej
regulacji prawnej Sąd Apelacyjny mógł przyjąć - a dokonana przez ten Sąd
wykładnia nie budzi zastrzeżeń - że przepisy Karty Nauczyciela dotyczące
składników wynagrodzenia nauczyciela oraz przepisy rozporządzeń wykonawczych
do tej ustawy, regulujące zasady i warunki przyznania oraz sposób ustalenia i
wysokość stawek dodatków do wynagrodzenia zasadniczego, odnoszą się
bezpośrednio do sytuacji, gdy nauczyciel faktycznie pracuje, a jeżeli faktycznie nie
świadczy pracy, to wynagrodzenie przysługuje mu w okolicznościach szczegółowo
opisanych i uregulowanych w Kracie Nauczyciela. Można z tego wyprowadzić
ogólną zasadę, że jeżeli nauczyciel nie świadczy pracy z przyczyn innych niż
28
bezpośrednio uregulowane w Karcie Nauczyciela lub przepisach wykonawczych do
tej ustawy, to nie przysługują mu te składniki wynagrodzenia, o których stanowi art.
30 ust. 1 Karty Nauczyciela. Ustawa ta nie reguluje przy tym bezpośrednio sytuacji,
w której nauczyciel nie świadczy pracy z powodu niedopuszczenia go do pracy
przez pracodawcę. A z taką właśnie, nieuregulowaną bezpośrednio w Kracie
Nauczyciela, sytuacją miał do czynienia Sąd Apelacyjny w rozpoznawanej sprawie.
Prawidłowe i w pełni usprawiedliwione było w tych okolicznościach odwołanie się
do regulacji Kodeksu pracy (zgodnie z art. 5 k.p. i art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela,
według którego w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy,
nieuregulowanych przepisami ustawy, do stosunku pracy nauczyciela mają
zastosowanie przepisy Kodeksu pracy), w szczególności do art. 81 § 1 k.p. Co
prawda, nie można wyciągać żadnych wniosków odnośnie do sytuacji, w jakiej
znalazł się powód w wyniku niedopuszczena go do pracy przez pracodawcę, z
treści art. 84 Karty Nauczyciela, który dotyczy szczególnego przypadku
zawieszenia nauczyciela w pełnieniu obowiązków w związku z prowadzonym
przeciwko niemu postępowaniem dyscyplinarnym, jednak należy zauważyć, że
sama Karta Nauczyciela przewiduje, że w okresie faktycznego nieświadczenia
pracy (np. w związku z zawieszeniem w pełnieniu obowiązków) nauczycielowi nie
przysługują dodatki oraz wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe (art. 84 ust.
2). Potwierdza to prawidłowość przyjętego przez Sąd Apelacyjny ogólnego
założenia, że dodatki za warunki pracy (np. za pracę w warunkach uciążliwych)
oraz wynagrodzenie za pracę w godzinach ponadwymiarowych przysługują
nauczycielowi w przypadku faktycznego świadczenia przez niego pracy albo w tych
przypadkach jej nieświadczenia, gdy Karta Nauczyciela lub przepisy wykonawcze
do niej wyraźnie przewidują możliwość wypłacenia nauczycielowi tych dodatków lub
tego wynagrodzenia za okres, w którym praca nie była faktycznie świadczona.
Sąd Apelacyjny przyjął w swoich rozważaniach, że podstawy do
uwzględnienia roszczenia o zasądzenie dodatku za warunki pracy (w szczególności
dodatku za pracę w warunkach uciążliwych) przy ustalaniu wynagrodzenia
należnego nauczycielowi za czas niewykonywania pracy, pomimo gotowości do jej
wykonywania, gdy doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, nie
może stanowić § 5 ust. 6 rozporządzenia z dnia 29 września 2000 r. Zdaniem Sądu
29
Apelacyjnego, dodatek ten przysługuje tylko w okresie faktycznego wykonywania
pracy, z którą dodatek jest związany, a oblicza się go jak za okres urlopu
wypoczynkowego, co nie znajduje zastosowania przy obliczaniu wynagrodzenia za
czas niewykonywania pracy, pomimo gotowości do jej wykonania, z przyczyn
dotyczących pracodawcy. Podobnie § 6 ust. 4 rozporządzenia z dnia 29 września
2000 r. nie daje podstaw do uwzględnienia wynagrodzenia za planowane godziny
ponadwymiarowe przy ustalaniu wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy,
pomimo zgłoszenia gotowości do jej wykonywania, z przyczyn dotyczących
pracodawcy, ponieważ przepis ten odnosi się wyłącznie do sytuacji, gdy obie strony
stosunku pracy wykonują zobowiązanie wynikające ze stosunku pracy, a
ewentualne nieświadczenie pracy przez nauczyciela nie ma związku z
niedopuszczeniem go do pracy. Odnosząc się do regulacji rozporządzeń
wykonawczych do Karty Nauczyciela - w tym rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu z dnia 2 lutego 2005 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia
zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny
doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych
przez organy administracji rządowej (Dz.U. Nr 22, poz. 182 ze zm.) - Sąd
Apelacyjny podkreślił, że dodatek za warunki pracy przysługuje nauczycielowi tylko
w okresie faktycznego wykonywania pracy, z którą dodatek ten jest związany (co
nie ma miejsca w sytuacji niewykonywania pracy z przyczyn dotyczących
pracodawcy), oraz w okresie niewykonywania pracy, lecz tylko takim, za który
przysługuje wynagrodzenie liczone jak za okres urlopu wypoczynkowego (nie
dotyczy to okresu niewykonywania pracy, o którym mowa w art. 81 § 1 k.p.).
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, treść § 7 ust. 4 tego rozporządzenia nie daje podstaw
do zaliczenia do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, pomimo
zgłoszenia gotowości do jej wykonywania, z przyczyn dotyczących pracodawcy,
wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, ponieważ przepis ten dotyczy tylko
sytuacji, gdy nauczyciel i jego pracodawca realizują swoje obowiązki wynikające ze
stosunku pracy, nie normuje natomiast kwestii wypłaty wynagrodzenia za godziny
ponadwymiarowe, gdy nauczyciela nie dopuszczono do pracy. Przytoczona
wykładnia odpowiednich przepisów dokonana przez Sąd Apelacyjny jest możliwa
30
do zaakceptowania, a skarżącemu nie udało się przedstawić w skardze kasacyjnej
takich argumentów, które podważałyby rozumowanie tego Sądu.
Sąd Apelacyjny uznał, że powód błędnie wyprowadza z przepisów Karty
Nauczyciela oraz przepisów kolejnych rozporządzeń wykonawczych wydanych na
podstawie art. 30 ust. 7 tej ustawy podstawę prawną zaliczenia składników
wynagrodzenia w postaci dodatku za uciążliwe warunki pracy oraz wynagrodzenia
za godziny ponadwymiarowe do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy,
pomimo zgłoszenia gotowości do jej wykonywania, o którym mowa w art. 81 § 1
k.p. Ten ostatni przepis nie daje podstaw, aby uwzględnić w należnym powodowi
wynagrodzeniu za okres nieświadczenia pracy, w którym doznał przeszkód w jej
świadczeniu z przyczyn dotyczących pracodawcy, dodatku za pracę w warunkach
uciążliwych oraz wynagrodzenia za pracę w godzinach ponadwymiarowych.
Podstaw do zastosowania do sytuacji powoda (przy ustalaniu wynagrodzenia za
czas niewykonywania pracy, gdy pracownik był gotów do jej wykonywania, lecz
doznał przeszkód z przyczyn obciążających pracodawcę) zasad obowiązujących
przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop nie daje § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania
wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia
stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków
wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w
Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.), ponieważ znajduje on
zastosowanie jedynie przy ustalaniu wynagrodzenia określonego procentowo, a nie
na podstawie osobistego zaszeregowania. Ostatecznie należy podzielić – jako
prawidłową - wykładnię przepisów dokonaną przez Sąd Apelacyjny, zgodnie z którą
przy ustalaniu wynagrodzenia należnego nauczycielowi za czas niewykonywania
pracy, kiedy był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn
dotyczących pracodawcy, związanych z odmową dopuszczenia go do pracy, nie
podlegają uwzględnieniu składniki wynagrodzenia w postaci wynagrodzenia za
pracę w godzinach ponadwymiarowych oraz dodatku za uciążliwe warunki pracy.
Uzupełniając argumentację Sądu Apelacyjnego można jedynie dodać, że
początkowo art. 35 ust. 4 Karty Nauczyciela przewidywał, że wynagrodzenie za
godziny ponadwymiarowe przysługuje nauczycielowi również w razie
31
usprawiedliwionego nieodbycia zajęć. Przepis ten stanowił pierwotnie, że
wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, przydzielone nauczycielowi w planie
organizacyjnym szkoły, wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania
nauczyciela, z uwzględnieniem dodatków, o których mowa w art. 34, również w
wypadku usprawiedliwionego nieodbycia zajęć przez nauczyciela. Na mocy
nowelizacji Karty Nauczyciela z 1992 r. (ustawą z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie
ustawy – Karta Nauczyciela, Dz.U. Nr 53, poz. 252) przepis ten został w tym
zakresie zmieniony.
Słusznie powołał się Sąd Apelacyjny na uchwałę siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 29 marca 1989 r., III PZP 53/88 (OSNCP 1989, nr 7-8, poz. 109),
zgodnie z którą zamieszczenie w planie organizacyjnym szkoły godzin
ponadwymiarowych przypadających w dniach ustawowo wolnych od pracy oraz w
dniach wolnych od pracy i w okresach przerw w pracy szkoły ustalonych w
przepisach o organizacji roku szkolnego, w których nie odbywają się zajęcia
dydaktyczne lub wychowawcze, nie uprawnia do wynagrodzenia przewidzianego w
art. 35 ust. 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela za nieodbyte
godziny ponadwymiarowe. Z uchwały tej również pośrednio wynika przyjęta przez
Sąd Apelacyjny – jako zasada rozstrzygnięcia – teza o nieprzysługiwaniu
nauczycielowi wynagrodzenia za nieprzeprowadzone (nieodbyte) godziny
ponadwymiarowe, choćby zostały zamieszczone (przewidziane) w planie
organizacyjnym szkoły.
3. Nie jest uzasadniony kasacyjny zarzut naruszenia art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jednolity:
Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.) poprzez niewłaściwą wykładnię i przyjęcie,
że powodowi nie przysługiwało świadczenie z zakładowego funduszu świadczeń
socjalnych.
Zgodnie z tymi przepisami, przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz
wysokość dopłat z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych uzależnia się od
sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z
funduszu (art. 8 ust. 1 ustawy). Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń
finansowanych z funduszu, z uwzględnieniem ust. 1, oraz zasady przeznaczania
środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa, z
32
zastrzeżeniem ust. 2a, pracodawca w regulaminie ustalanym zgodnie z art. 27 ust.
1 albo z art. 30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych. Pracodawca, u którego nie
działa zakładowa organizacja związkowa, uzgadnia regulamin z pracownikiem
wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów.
Wydanie regulaminu jest obowiązkiem pracodawcy. Regulamin zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych jest wewnątrzzakładowym aktem normatywnym,
konkretyzującym i rozwijającym określone w ustawie zasady gospodarowania
środkami funduszu, przeznaczania środków funduszu na poszczególne rodzaje
działalności socjalnej i przyznawania indywidualnych świadczeń socjalnych.
Obowiązkową treść regulaminu stanowią postanowienia określające zasady
przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności
socjalnej oraz zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z
funduszu. Postanowienia regulaminu powinny ograniczać się do zasad
przyznawania indywidualnych świadczeń socjalnych i nie mogą tworzyć praw
podmiotowych konkretnych osób do określonych świadczeń. Roszczenie o
świadczenie konkretna osoba nabywa dopiero z chwilą, gdy zostanie jej ono
przyznane przez pracodawcę. Zamieszczenie w regulaminie postanowień, które
tworzyłyby prawa podmiotowe konkretnych osób do określonych świadczeń,
wykraczałoby poza dozwoloną prawem treść regulaminu i nie rodziłoby skutków
prawnych. Sąd pracy może oddalić powództwo o świadczenie z zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych, gdy podstawę prawną roszczenia stanowi samo
jedynie postanowienie regulaminu, a nie indywidualny akt pracodawcy przyznający
świadczenie. Jak wynika z powyższych założeń, pracownik nie może wywodzić
swoich roszczeń o świadczenie z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych
bezpośrednio z treści art. 8 ust. 1 i 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych. Powód nie powołał się w toku procesu na jakikolwiek indywidualny akt
pozwanego pracodawcy przyznający mu świadczenie w postaci refundacji kosztów
pobytu jego syna na obozie letnim w lecie 2004 r. Nie mógł zatem skutecznie
dochodzić tego świadczenia. Art. 8 ust. 1 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych nadaje świadczeniom socjalnym charakter uznaniowy (do
czasu ich wyraźnego przyznania przez pracodawcę nie mają one charakteru
roszczeniowego). Przepis ten nie stanowi podstawy prawnej dochodzenia przez
33
pracownika od pracodawcy konkretnych roszczeń dotyczących pomocy socjalnej. Z
jego treści wynika jedynie, że kryterium przyznania ulgowych usług lub świadczeń
socjalnych stanowi wyłącznie sytuacja życiowa, rodzinna i materialna osoby
uprawnionej do korzystania z funduszu. Z przepisu tego nie wynika w żaden
sposób, że pracownikowi przysługuje refundacja kosztów wypoczynku letniego jego
dzieci. Roszczeniowy charakter świadczeń nie może wynikać także bezpośrednio z
regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, o którym stanowi art. 8
ust. 2 ustawy. Roszczeniowego charakteru nabierają świadczenia socjalne dopiero
po ich przyznaniu (podjęciu indywidualnej decyzji o ich przyznaniu) przez
pracodawcę. Regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych stanowi
źródło prawa pracy (art. 9 k.p.). Powód w skardze kasacyjnej nie zarzuca jednak
naruszenia jakiegokolwiek konkretnego postanowienia regulaminu obowiązującego
w chwili, gdy pokrywał koszty pobytu swojego syna na obozie letnim w lecie 2004
r., który mógłby stanowić podstawę rozważań, czy w ogóle przepisy
wewnątrzzakładowe przewidywały w 2004 r. refundację kosztów letniego
wypoczynku dzieci pracowników pozwanego. Jeżeli nawet w pewnym okresie
pracodawca powoda przyznawał i wypłacał pracownikom dobrowolnie - bez
wprowadzenia w życie stosownego regulaminu – określone świadczenia socjalne,
to nie stanowi to wystarczającego uzasadnienia (podstawy prawnej) dla roszczeń
powoda o refundację kosztów wypoczynku syna. U pozwanego pracodawcy nie
„obowiązywały” w 2004 r. - wbrew twierdzeniom skarżącego - zasady podziału
środków funduszu. Pracodawca wypłacał te świadczenia dobrowolnie i uznaniowo.
Nie mogły one w tej sytuacji nabrać charakteru roszczeniowego. Powód w toku
procesu nie wykazał (nie udowodnił), aby w 2004 r. jakikolwiek pracownik otrzymał
refundację kosztów wakacyjnego wypoczynku swoich dzieci, nie może zatem
twierdzić, że odmowa przyznania i wypłacenia jemu takiego świadczenia naruszała
zasadę równego traktowania pracowników. Najważniejszą przyczyną oddalenia
roszczenia powoda o refundację kosztów wakacyjnego wypoczynku jego syna było
prawidłowe uznanie przez Sąd Apelacyjny, że świadczenia socjalne mają charakter
uznaniowy. Ich przyznanie przez pracodawcę oraz ustalenie ich wysokości
uzależnione jest od spełnienia kryteriów socjalnych, tj. od sytuacji życiowej,
rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Dopóki jednak
34
pracodawca nie przyzna konkretnemu pracownikowi konkretnego świadczenia,
dopóty pracownik nie może go skutecznie dochodzić na drodze sądowej.
4. Zarzuty dotyczące naruszenia art. 943
k.p. „względnie” art. 183d
k.p. w
związku z art. 183a
§ 5 pkt 2 k.p. poprzez ich niewłaściwą wykładnię i w
konsekwencji niezastosowanie oraz przyjęcie, że nie istniały powody do zasądzenia
na rzecz powoda zadośćuczynienia lub odszkodowania za dyskryminujące i
szykanujące praktyki pracodawcy, również nie mogły zostać uwzględnione.
Podkreślenia wymaga istotna różnica między mobbingiem (art. 943
k.p.) i
dyskryminacją (art. 183a
k.p.). Inne stany faktyczne (inne okoliczności) oraz inne
przesłanki materialnoprawne decydują o zakwalifikowaniu określonych zachowań,
działań lub zaniechań, pracodawcy albo jako mobbingu, albo jako dyskryminacji.
Sąd Apelacyjny przyjął i ocenił, że powód nie wykazał (nie udowodnił) przesłanek
stosowania wobec niego mobbingu. Ustawowa definicja mobbingu (art. 943
§ 2 k.p.)
przewiduje, że mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika
lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym
nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę
przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub
ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu
współpracowników. Z kolei ustawowa definicja molestowania (art. 183a
§ 5 pkt 2
k.p.), przewiduje, że molestowaniem jest zachowanie, którego celem lub skutkiem
jest naruszenie godności albo poniżenie lub upokorzenie pracownika. Sąd
Apelacyjny ustalił i ocenił, że zdarzenia (zachowania pracodawcy) opisane przez
powoda nie mogą być rozważane w kategoriach mobbingu lub naruszenia dóbr
osobistych albo dyskryminacji (nierównego traktowania w porównaniu z
traktowaniem przez pracodawcę innych pracowników), w szczególności także
dyskryminacji w postaci molestowania. Według ustaleń i ocen Sądu Apelacyjnego,
opisane przez powoda zachowania pozwanego nie miały znamion uporczywego i
długotrwałego nękania lub zastraszania. Nie miały również charakteru zachowania,
którego celem lub skutkiem było naruszenie godności albo poniżenie lub
upokorzenie pracownika. Kwestionując tę ocenę w uzasadnieniu skargi kasacyjnej,
powód odwołuje się do argumentów, które nie mogą skutecznie podważać
dokonanej przez Sąd Apelacyjny prawnej kwalifikacji zachowań pozwanego. Powód
35
kwestionuje bowiem dokonaną przez Sąd Apelacyjny ocenę materiału dowodowego
dotycząca tego fragmentu jego roszczeń, w której - jego zdaniem - całkowicie
pominięto wiele istotnych okoliczności faktycznych. Uzasadnienie kasacyjnego
zarzutu naruszenia art. 943
k.p. „względnie” art. 183d
k.p. w związku z art. 183a
§ 5
pkt 2 k.p. sprowadza się wyłącznie do kwestionowania ustaleń faktycznych
dokonanych przez Sąd Apelacyjny. Sam skarżący przyznaje, że zarzut naruszenia
tych przepisów prawa materialnego jest „ściśle powiązany z zarzutem
proceduralnym niewłaściwej oceny materiału dowodowego, dokonanej przez Sąd
drugiej instancji w sposób sprzeczny z zasadami logicznego rozumowania oraz
doświadczenia życiowego”. Tymczasem, nie jest możliwe skuteczne zarzucanie w
skardze kasacyjnej naruszenia prawa materialnego, jeżeli za tym zarzutem
faktycznie kryje się kwestionowanie dokonanych przez sąd drugiej instancji ustaleń
faktycznych. Powód w skardze kasacyjnej nie wykazał przy tym, na czym miałaby
polegać rzekomo niewłaściwa wykładnia powołanych przepisów dokonana przez
Sąd Apelacyjny. Wprost przeciwnie, z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika
jednoznacznie i w sposób niebudzący jakichkolwiek wątpliwości, że Sąd Apelacyjny
prawidłowo zinterpretował istotną treść normatywną art. 943
k.p. oraz art. 183a
k.p.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej, w części dotyczącej naruszenia tych przepisów,
pełnomocnik powoda powołuje przy tym szereg nowych okoliczności faktycznych,
odmiennych od tych ustalonych i rozważonych przez Sąd Apelacyjny, co jest
niedopuszczalne w postępowaniu kasacyjnym (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Twierdzenie
skarżącego, że powód padł ofiarą dyskryminującego traktowania, jest o tyle
gołosłowne, że w skardze kasacyjnej nie konfrontuje się sytuacji powoda z sytuacją
innych pracowników pozwanego w celu wykazania, że jego traktowanie było gorsze
od traktowania innych. Powód miał przy tym od początku trudności z jednoznaczną
kwalifikacją swojego roszczenia, nazywając je raz zadośćuczynieniem, a innym
razem odszkodowaniem, co nie jest równoznaczne. Rozróżnienie między
odszkodowaniem i zadośćuczynieniem jest wyraźne, co wynika choćby z treści art.
943
§ 3 i 4 k.p., a także art. 183d
k.p. oraz art. 445 i 448 k.c. w związku z art. 24 § 1
zdanie trzecie k.c. w związku z art. 300 k.p.
5. Nie można podzielić zarzutów skarżącego co do naruszenia art. 361 § 1 i
2 k.c. oraz art. 415 k.c., do czego miało dojść poprzez ich błędną wykładnię i
36
niezastosowanie w wyniku przyjęcia, że nie zachodzą w przedmiotowym stanie
faktycznym przesłanki ich zastosowania, w szczególności związek przyczynowy
pomiędzy bezprawnym i zawinionym działaniem pracodawcy a szkodą wyrządzoną
pracownikowi. Podobnie należy ocenić zarzut naruszenia art. 362 k.c., do czego
miało dojść przez jego wadliwą wykładnię i niezastosowanie w wyniku przyjęcia, że
nie zachodzą w przedmiotowym stanie faktycznym przesłanki jego zastosowania.
Zarzuty te miały związek z oddaleniem roszczenia powoda o odszkodowanie z
tytułu pozbawienia go świadczenia z umowy ubezpieczenia z PZU Życie S.A. w
związku ze śmiercią jego matki. Również ten zarzut został przez skarżącego
„ściśle” powiązany z zarzutem naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i nieprawidłową oceną
zgromadzonego materiału dowodowego „pod kątem doświadczenia życiowego i
logicznego rozumowania”. Takie skonstruowanie zarzutów naruszenia prawa
materialnego osłabia ich skuteczność w postępowaniu kasacyjnym, skoro kontroli
kasacyjnej nie podlega dokonana przez sąd drugiej instancji ocena materiału
dowodowego i będąca jej następstwem konstrukcja podstawy faktycznej wyroku.
Przede wszystkim podkreślić należy, że Sąd Apelacyjny prawidłowo ocenił
roszczenie odszkodowawcze powoda w tej części według przesłanek
przewidzianych w art. 471 k.c., ponieważ stosunek pracy jest stosunkiem
zobowiązaniowym i ewentualne nienależyte wykonanie przez jedną ze stron
zobowiązań wynikających ze stosunku pracy rodzi konsekwencje przewidziane w
tym właśnie przepisie, statuującym przesłanki odszkodowawczej odpowiedzialności
kontraktowej. Powód w skardze kasacyjnej zarzuca naruszenie przez Sąd
Apelacyjny art. 415 k.c., czym sugeruje deliktową podstawę odpowiedzialności
pozwanego pracodawcy. Twierdzi przy tym że podejmując określone działania
pozwany pracodawca działał umyślnie „jak należy się domyślać”, a nawet celowo.
W związku z tym należy podkreślić, że w przypadku dochodzenia roszczeń
odszkodowawczych, dla których podstawę stanowią przepisy o czynach
niedozwolonych, na powodzie spoczywa obowiązek wykazania wszystkich
przesłanek tej odpowiedzialności (art. 6 k.c.), a w szczególności bezprawności
(niezgodności z prawem) działania lub zaniechania osoby ponoszącej
odpowiedzialność, winy (choćby w postaci zwykłego niedbalstwa lub nienależytej
staranności), szkody i związku przyczynowego między zawinionym i bezprawnym
37
działaniem lub zaniechaniem a szkodą. Winy sprawcy szkody nie można „się
domyślać” albo jej domniemywać, musi być ona wykazana (udowodniona). Ocena
Sądu Apelacyjnego co do braku normalnego (art. 361 k.c.) związku przyczynowego
między utratą przez powoda prawa do świadczenia z umowy ubezpieczenia
(odmową wypłacenia powodowi przez ubezpieczyciela PZU Życie S.A.
odszkodowania z ubezpieczenia grupowego z tytułu śmierci jego matki w związku z
zaprzestaniem uiszczania składek) a niedopuszczeniem powoda do pracy i
niewypłacaniem mu wynagrodzenia (zaniechaniem odprowadzania przez
pracodawcę miesięcznych składek na ubezpieczenie grupowe, potrącanych z
wynagrodzenia powoda za pracę, którego nie wypłacano powodowi w związku z
błędnym przyjęciem ustania stosunku pracy), nie została przez powoda skutecznie
podważona w skardze kasacyjnej. Sąd Apelacyjny przyjął, że powód mógł
dobrowolnie kontynuować samodzielne opłacanie składek z tytułu ubezpieczenia w
PZU Życie S.A., zwłaszcza że leżało to w jego interesie. Powód mógł kontynuować
opłacanie składek na ubezpieczenie w PZU Życie S.A., pomimo trwającego sporu z
pozwanym o dopuszczenie go do pracy, musiał bowiem zdawać sobie sprawę, że
niewypłacanie mu wynagrodzenia za pracę oznacza jednocześnie
nieodprowadzanie składek na ubezpieczenie grupowe, a zatem chcąc kontynuować
to ubezpieczenie, powinien był sam te składki uiszczać z własnych środków. W ten
sposób wyłącznie przyczynił się do powstania szkody (art. 362 k.c.). W skardze
kasacyjnej nie zakwestionowano skutecznie tej oceny. Spekulacje skarżącego co
do umyślnego, zawinionego działania pozwanego pracodawcy, który świadomie i
celowo chciał narazić powoda jako pracownika na szkodę, wykraczają poza
ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, który przyjął jedynie bezprawność działań
pracodawcy polegających na niedopuszczeniu powoda do pracy.
Skoro wszystkie zarzuty skargi kasacyjnej okazały się nieuzasadnione,
skarga podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.